Bezpieczeństwo w transporcie zwierząt hodowlanych 5

Transkrypt

1 Ewelina Porębska 1, Mateusz Sopoćko 2, Jacek Caban 3, Paweł Droździel 4 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Politechnika Lubelska Bezpieczeństwo w transporcie zwierząt hodowlanych 5 Podstawową zasadą, jaką powinni kierować się ludzie w odniesieniu do zwierząt, jest ta, która określa zwierzę, jako istotę żyjącą, zdolną do odczuwania cierpienia. Zwierzę nie jest rzeczą, w związku z tym człowiek winien jest mu poszanowanie, ochronę oraz opiekę. Zasada ta jest podstawą ustawy o ochronie zwierząt, przyjętej w 1997 roku. Jednocześnie jest ona najczęściej używanym argumentem w kwestii niewłaściwego traktowania zwierząt. Jednym z tego typu problemów jest transport zwierząt w złych warunkach. Dotyczy on przede wszystkim zwierząt hodowlanych, czyli zwierząt udomowionych lub dzikich, które hodowane w określonych warunkach (gospodarstwo rolne, specjalistyczne fermy, ogród zoologiczny) służą jako źródło żywności (mięso, mleko, tłuszcz, jaja) i innych materiałów (skóra, futro, wełna, pierze), a także jako siła pociągowa [6].Transport zwierząt powinien odbywać się w sposób nie powodujący ich okaleczenia i w sposób uniemożliwiający zadawanie im cierpienia [10].Rolnictwo jest działem gospodarki narodowej, w którym bardzo duże znaczenie mają procesy transportowe oraz magazynowe [5].W artykule przedstawiono problematykę transportu zwierząt w kontekście bezpieczeństwa technicznego. Zaprezentowano przepisy regulujące przewozy oraz formy kontroli na terytorium Polski oraz Unii Europejskiej tego typu przewozów. Transport zwierząt hodowlanych zagadnienia prawne Wśród zwierząt hodowlanych wyróżniane są: zwierzęta kopytne: bydło, owce, trzoda chlewna, kozy, drób, ptaki domowe i króliki, inne ssaki i ptaki, inne zwierzęta kręgowe i bezkręgowe. Przewóz zwierząt zwłaszcza na duże odległości niejednokrotnie niesie ze sobą ryzyko urazów. Niewątpliwie zwierzętom należy zapewnić odpowiednie warunki transportu. Ich gwarancją są uregulowania prawne. Do legislacji obok przepisów o ochronie zwierząt, należy liczna grupa rozporządzeń wykonawczych, które również obejmują zagadnienia bezpiecznego przewozu. Wymogi, dotyczące transportu zwierząt hodowlanych są zależne od czasu jego trwania, gatunku przewożonych zwierząt oraz ich wytrzymałości na podróż. Jednocześnie istnieje generalna zasada, odnosząca się do środków transportu. Mianowicie mają one być tak przygotowane, aby transportowane zwierzęta nie były bardziej zestresowane, aniżeli wynika to z faktu zmiany miejsca ich stałego pobytu. Sygnalizuje to, iż środek transportu powinien być dostosowany do humanitarnego i bezpiecznego przewozu zwierząt. Szczegółowe określenie transportu zwierząt znajduje się min. w Rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 30. czerwca 1998 roku. Dotyczy ono zarówno transportu zwierząt drogą lądową, morską oraz powietrzną [8]. 1 inż. Ewelina Porębska, Studentka, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Lublin, ul. Głęboka 28, 2 inż. Mateusz Sopoćko, Student, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Lublin, ul. Głęboka 28, 3 mgr inż. Jacek Caban, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Maszyn Rolniczych i Transportowych, Lublin, ul. Głęboka 28, j.caban@pollub.pl 4 dr hab. inż. Paweł Droździel, Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, p.drozdziel@pollub.pl 5 Artykuł recenzowany. 1245

2 Środki transportu do przewozu zwierząt hodowlanych Przewóz zwierząt, w szczególności na dalekie odległości niesie ze sobą ryzyko urazów i niejednokrotnie jest także źródłem stresu. W związku z tym środki transportu do ich przewozu powinny być odpowiednio zaprojektowane i wyposażone. Bezpieczny i humanitarny przewóz to taki, który zapewnia każdemu ze zwierząt odpowiednią powierzchnię umożliwiająca swobodne przyjęcie pozycji stojącej bądź leżącej. Podstawowymi informacjami, niezbędnymi do prawidłowej organizacji i doboru środka transportu do przewozu zwierząt żywych są: rodzaj (gatunek, płeć, wiek) transportowanego inwentarza oraz ich ilość. Zwierzętom należy dostarczyć odpowiednią paszę oraz wodę szczególnie w czasie przedłużającego się transportu. Wszelkie zobowiązania adresowane są do przewoźnika, który jest odpowiedzialny za transport zwierząt w odpowiednich warunkach. Transport zwierząt powinien odbywać się środkami do tego przystosowanymi. Według norm podłogi pojazdów powinny być odpowiednio przygotowane, np. wyłożone ściółką. Dotyczy to również zapewnienia optymalnej temperatury wewnątrz pojazdu, przy czym pomocna może być wentylacja. Przy zachowaniu odpowiedniej powierzchni przypadającej na jedno zwierzę w pojeździe niejednokrotnie korzysta się ze ścianek działowych, pomocnych w oddzieleniu np. dorosłych osobników od młodych. Ponadto inwentarz zabezpiecza się przed wpływami atmosferycznymi, stosując zadaszenie oraz ściany izolowane. W tej kwestii istotna jest także odpowiednia wymiana powietrza. Środki transportu powinny być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, a także zabezpieczone przed wyciekami zanieczyszczeń i ściółki. Podłoga, znajdująca się w określonym środku transportowym powinna zapewniać przyczepność kończyn (szczególnie przy przewozie zwierząt kopytnych), a także umożliwiać utrzymanie higieny w czasie trwania transportu. Do załadunku bądź wyładunku zwierząt używane są różnego rodzaju urządzenia pomocnicze (mostki, rampy), posiadające antypoślizgową podłogę oraz dodatkowe zabezpieczenia. W przypadku przewożenia zwierząt koleją wagony powinny być odpowiednio oznakowane oraz przystosowane (brak zagrażających elementów, statyczne podłoże, powierzchnia, wentylacja). Podczas transportu zwierząt drogą morską wyposażenie statku powinno uniemożliwić zranienia bądź powstawanie urazów, przy jednoczesnym zapewnieniu godnych warunków łącznie z karmieniem i pojeniem zwierząt. W czasie trwania transportu droga powietrzną, zwierzęta powinny być przewożone w kontenerach, zagrodach lub przegrodach (klatkach) odpowiednich dla poszczególnych gatunków. Czas podróży zwierząt hodowlanych, częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów Przy transporcie zwierząt żywych należy pamiętać, iż podróż oznacza całą operację transportu z miejsca wyjazdu do miejsca przeznaczenia włącznie z postojami i transferem. Podróż zaczyna się wówczas gdy w miejscu wyjazdu pierwsze zwierzę zostanie załadowane na środek transportu, a kończy się, gdy w miejscu przeznaczenia zostanie wyładowane ostatnie zwierzę. Przewoźnik (bądź organizator przewozu) powinien przedsięwziąć wszelkie niezbędne środki w celu skrócenia czasu trwania transportu, np. poprzez przewożenie zwierząt najkrótszą trasą. Zgodnie z ogólną zasadą czas podróży zwierząt nie powinien przekraczać ośmiu godzin. Może jednak zostać wydłużony pod warunkiem spełnienia dodatkowych wymogów, dotyczących karmienia, pojenia i odpoczynku (patrz Tabela 1). Mimo to maksymalny czas podróży nie powinien przekraczać 24 godzin. Jeśli jednak podróż miałaby trwać dłużej to po tym czasie zwierzęta powinny być wyładowane, nakarmione, napojone oaz powinny odpoczywać przed kontynuowaniem transportu przez okres nie dłuższy niż 24 godziny. Drób, inne ptaki oraz króliki muszą mieć zapewniony dostęp do wody pitnej, paszy (w dostatecznej ilości) w czasie trwania transportu dłuższego niż 12 godzin dla królików oraz 24 godzin dla drobiu i innych ptaków. Natomiast przewożąc trzodę chlewną, przewoźnik zobowiązany jest do wyposażenia środków transportu w zbiorniki, umożliwiające napojenie zwierząt, podczas transportu przekraczającego 8 godzin. 1246

3 Tab. 1. Wymogi dostępu do wody i paszy dla zwierząt hodowlanych Źródło: [8] Rodzaj zwierząt Trzoda chlewna Drób, ptaki domowe Króliki Czas trwania podróży 12h Poniżej Ponad 8h Poniżej 8h Ponad 24h Poniżej 24h Ponad 12h Dostęp do paszy i TAK NIE TAK NIE TAK NIE wody Realizacja działań w chwili zachorowania lub padnięcia zwierząt W momencie wykrycia zdarzenia jakim jest zachorowanie lub padnięcie zwierzęta, opiekun zobligowany jest do powiadomienia o tym przewoźnika. Przewoźnik zawiadamia lekarza weterynarii, z siedzibą znajdującą się najbliżej od miejsca wykrycia choroby. Lekarz weterynarii określa dalszy sposób postępowania według obowiązujących przepisów [2]. Techniczne przepisy Unii Europejskiej Zgodnie z obowiązującym prawem Unii Europejskiej, przewoźnik który nie spełnia przepisów i postanowień dotyczących bezpieczeństwa transportu zwierząt na terenie Wspólnoty, do i z Unii oraz tranzytem przez poszczególne państwa, jest objęty zakazem transportu zwierząt. Pierwsze uregulowania prawne Unia Europejska opublikowała w 1977 roku (w Dyrektywie Rady 77/489/EWG), natomiast obowiązujące dziś przepisy wydano w roku 1991 (Dyrektywa radynr91/628/ewg) oraz 1995 (Dyrektywa 95/29/WE). Rozporządzenia dotyczą wyłącznie transportu zwierząt na trasach ponad 50 kilometrowych [2]. Przepisy techniczne bezpiecznego transportu obejmują następujące zagadnienia: a) zwierzęta mogą być transportowane jeżeli zapewnione są im warunki gwarantujące bezpieczny przewóz, brak zranień i cierpienia, b) chore lub zranione zwierzęta można transportować jeżeli są: chore lub lekko zranione, a ich przewóz nie stwarza niepotrzebnego cierpienia, przewożone do celów badawczych, pod nadzorem lekarza weterynarii, c) wszelkie środki transportu, kontenery i ich instalacje muszą być odpowiednio zaprojektowane aby nie dopuścić do zranienia zwierząt, chroniących je przed trudnymi warunkami atmosferycznymi oraz ucieczką. Ponadto pojazdu muszą być wyposażenie w: oświetlenie pozwalającą na bezproblemową kontrolę zwierząt, antypoślizgową podłogę, zbiorniki wody w ilości potrzebnej danemu gatunkowi, łatwy dostęp do zwierząt, podłogę minimalizującą wycieki. Przedziały muszą być zaprojektowane aby wytrzymały ciężar poszczególnych zwierząt, a ich lokalizacja powinna gwarantować dobrą wentylację, d) odpowiednia ściółka lub materiał gwarantujący komfort podróży musi być użyty dla następujących zwierząt: świnie o wadze poniżej 10kg, jagnięta poniżej 20kg oraz jałówki i źrebięta poniżej szóstego miesiąca życia, e) pojazdy, przeznaczone do transportu zwierząt są jasno i widocznie oznaczone. Posiadają urządzenia ładujące i wyładowcze, f) podczas czynności związanych z przeładunkiem zwierząt lub innych obejmujących ruchy wagonowe, należy zachować szczególną ostrożność i staranność, g) podczas transportu za pomocą statków właściciel musi upewnić się czy posiadają następujące systemy: alarmowy, wentylacji, dodatkowe źródło zasilania. Koniecznym jest ochrona przed wodą morską oraz wystarczająca ilość paszy i wody pitnej, h) wagony kolejowe i pojazdy drogowe muszą być wyposażone w wymaganą liczbę punktów zabezpieczających, i) kontenery do przewozu zwierząt muszą posiadać oznaczenia informujące o zwierzętach w środku oraz znacznik na górnej części kontenera, j) kontenery podczas transportu muszą być umieszczone pionowo, nie wolno narażać ich na nadmierne wstrząsy i uderzenia, należy je zabezpieczyć przed przemieszczaniem. 1247

4 Należy zaznaczyć, że postanowienia dyrektyw w większości określają cel jaki należałoby osiągnąć w stosunku do wydanych regulacji, a metody w jakim zostaną one osiągnięte, leżą w kwestii poszczególnych państw członkowskich. Jedną z ostatnich zmian, które dotyczące regulacji transportu zwierząt jest Decyzja Komisji (nr 2001/298/WE) z dnia 30 czerwca 2001 r. rozszerzające obowiązujące przepisy, o konieczność badania zwierząt przed przewozem. Wyżej wymieniona decyzja obowiązuje od 1 sierpnia 2001 roku. Do świadectwa zdrowia należy dołączyć zaświadczenie od lekarza weterynarii o zdolności zwierząt do zaplanowanego transportu [1]. Nadzór nad bezpieczeństwem w transporcie zwierząt główny inspektorat weterynarii Kontrola transportu przeprowadzana jest przez funkcjonariuszy Inspekcji Transportu Drogowego lub Policji w asyście lekarza weterynarii [7]. Inspektorat weterynarii jest rządowym organem nadzorczokontrolnym, nad którym władze sprawuje Główny Lekarz Weterynarii jego zadania narzuca ustawa z dnia 29 stycznia 2004 roku o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 112 poz. 744 ze zm.). Najważniejsze z nich to: zwalczenie i zapobieganie chorobom zwierząt; monitorowanie wszelakich zakażeń; prowadzenie weterynaryjnej kontroli w handlu; sprawowanie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów zwierzęcych, obrotem środków żywienia zwierząt, przestrzeganiem przepisów bezpiecznego przewozu i ochrony zwierząt [9]. Inspekcja Weterynaryjna systematycznie prowadzi kontrole dotyczące warunków przewozu zwierząt i stanu technicznego środków transportu. Niedotrzymanie określonych wymagań skutkuje narzuceniem kary na przewoźnika w postaci pozbawienia wolności lub grzywny. Wyżej wymienione regulacje dotyczą: stanu technicznego środków transportu, transportu zwierząt bez wymaganych dokumentów (definiujących: pochodzenie zwierząt i ich właściciela, datę, miejsce, czas wyjazdu i przyjazdu; zezwolenie wydane przewoźnikowi), transportu zwierząt bez licencji kierowcy i osób z obsługi, przewozu zwierząt bez certyfikatów zatwierdzenia środków transportu, braku zapewnienia odpowiednich warunków przewozu, gwarantujących bezpieczny transport, braku odpowiednio przeszkolonej osoby do transportu zwierząt, sposobie wyładunku i załadunku zwierząt, gęstości załadunku zwierząt, czasu transportu zwierząt. Powiatowy lekarz weterynarii zobowiązany jest do przeprowadzenia kontroli przynajmniej 20% przewoźników, zajmujących się transportem zwierząt w okresie jednego roku, zrejestrowanych na terenie powiatu. Kontrole prowadzone są przy załadunku i wyładunku zwierząt w gospodarstwach rolnych, targowiskach, punktach skupu, wystawach i konkursach, w miejscach przeznaczenia na terytorium kraju [9]. 1248

5 Tab. 2. Kontrole środków transportu do przewozu zwierząt w latach Źródło: [4] Rok kontroli Liczba kontroli środków transportu Środki transportu o złym stanie sanitarnym Jak widać z powyższej tabeli, liczne kontrole prowadzone przez inspekcje weterynarii na przestrzeni ostatnich lat, w ramach nadzoru nad prawidłową pracą przewoźników, wykazały że liczba uchybień jest znacząca. Liczne regulacje prawne nie wystarczają do zapewnienia dobrego traktowania zwierząt podczas przewozu. W pierwszym rzędzie należy zagwarantować większą skuteczność kontroli oraz nadzoru nad obowiązującymi już przepisami. Środki techniczne do transportu zwierząt Każdy przewoźnik zobowiązany jest do zapewnienia bezpiecznego transportu zwierząt. Przy czym może wykorzystać wyłącznie środki transportu odpowiednie dla danego gatunku i przedziału wiekowego. Zabudowy służące do przewozu zwierząt hodowlanych, powinny być wykonane zgodnie z normami Unii Europejskiej. Aby sprostać stawianym wymaganiom, producenci wprowadzają nowe rozwiązania techniczne i technologiczne. Ich specyfikacja jest różnorodna, ze względu na szeroki charakter przewozu. Biorąc pod uwagę kryterium odległości transportu, możemy wyróżnić transport wewnętrzy i zewnętrzny. Bezpieczeństwo w transporcie wewnętrznym Zazwyczaj obejmuje przewóz zwierząt na odległość nie większą niż 20km, z gospodarstwa rolnego do innych obiektów produkcyjnych. Również transport o małym zasięgu ograniczają i regulują odpowiednie przepisy dotyczące warunków przewozu. Zazwyczaj do transportu zwierząt wykorzystywane są specjalistyczne naczepy i przyczepy. W Polsce jednym z głównych producentów dostarczających specjalistyczny sprzęt jest firma Pronar. Jej produkty cechują: możliwość przewozu zwierząt o dużej masie dzięki wzmocnionemu podwoziu, blaszana podłoga wraz ze ścianami tworzy wzmocnioną, szczelną konstrukcję, podłoga zabezpieczona jest trzy-warstwową żywicą, eliminując efekt poślizgu zwierząt, zmniejszając ryzyko upadku, dno przyczepy jest odpowiednio zabezpieczone, ułatwiając zachowanie czystości, w przypadku transportu drobnych zwierząt, wnętrze przyczepy można podzielić za pomocą barierek umieszczanych w szynach, zawieszenie przyczep jest sterowane hydraulicznymi siłownikami, umożliwiającymi obniżenie przyczepy do poziomu 14cm nad ziemią- brak konieczności stosowania ram do załadunku i wyładunku (prostota obsługi), skrzynię można wyposażyć w górną osłonę, chroniącą zwierzęta przed warunkami atmosferycznymi, barierki umieszczone są wewnątrz naczep, ułatwiając poruszanie się zwierząt, 1249

6 na bocznych ścianach umieszczone są punkty zabezpieczające zwierzęta przed przemieszczaniem [3]. Bezpieczeństwo w transporcie zewnętrznym W transporcie zewnętrznym wykorzystywane się środki transportu o różnorodnej konstrukcji. Przyczepy do przewozu zwierząt różnią od siebie przede wszystkim rodzajem skrzyni: zamkniętą (do transportu zwierząt przekraczającego czas 8 godzin), ażurową (o naturalnej wentylacji), prętową (do krótkotrwałego przewozu, z racji nie wystarczającej ochrony przed warunkami atmosferycznymi). W większości środków transportu stosowane są nowoczesne rozwiązania techniczne, takie jak: a) pojazdy i zabudowy do transportu trzody chlewnej na dwóch, trzech, czterech i pięciu poziomach, bydła na jednym lub dwóch poziomach. Wyposażone są w nowoczesną instalację wodną, rejestrator temperatury, wentylację, ogrzewanie, GPS, sterowanie radiowe, wagę elektroniczną oraz windę samozaładowczą, b) pojazdy do przewozu jednodniowych piskląt i dorosłego drobiu o pojemności sztuk, wyposażone w podwójny system zabezpieczeń, ogrzewania oraz energii elektrycznej. Podsumowanie Celem artykułu było przedstawienie problematyki bezpieczeństwa transportu zwierząt w Polsce oraz UE. Ze względu na specyfikę transportu oraz liczne gatunki przemieszczanych zwierząt należy spełnić szereg wymagań. Jak wykazano w artykule w transporcie tym wykorzystywane się różnego rodzaju środki transportu, które muszą spełniać szczególne warunki bezpieczeństwa. Przewóz zwierząt obwarowany jest licznymi przepisami krajowymi i międzynarodowymi, które szczegółowo opisują warunki transportu dla różnych gatunków zwierząt w zależności od rodzaju środka transportu i czasu przewozu. Bardzo ważnym zagadnieniem w podczas realizacji usługi transportowej, jak i w trakcie załadunku jest przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i zapewnienie dobrostanu zwierząt. Streszczenie W artykule przedstawiono problematykę transportu zwierząt w kontekście bezpieczeństwa technicznego. Zaprezentowano przepisy regulujące przewozy na terytorium Polski oraz Unii Europejskiej. Przedstawiono rolę Głównego Inspektora Weterynarii w stosunku do komfortowego i bezpiecznego transportu zwierząt. W ostatnim rozdziale wymieniono główne elementy środków transportu wykorzystywane podczas przemieszczania zwierząt hodowlanych. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, bezpieczeństwo techniczne, transport zwierząt, obsługa i transport Safety in transport of farm animals Abstract The article presents the problem of animal transport in the context of technical safety. Rules governing the transport on Polish territory and the European Union were presented. The role of the Chief Inspector of Veterinary Medicine in relation to a comfortable and safe transport of animals was presented. The final chapter shows the major elements of the means of transport used during the transport of farm animals. Keywords: safety, technical safety, animal transport, handling and transport LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Decyzja Komisji 2001/298/WEz dnia 30 marca 2001 r. zmieniającą załączniki do dyrektyw Rady 64/432/EW. [2]. Dyrektywa rady z dnia 19 listopada 1991 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu 1250

7 [3]. dostęp [4]. Kontrole środków transportu do przewozu zwierząt, prowadzane przez Inspekcje Weterynarii w latach [5]. Kuboń M., Kurzawski D., Kierunek produkcji a wyposażenie i wykorzystywanie środków transportowych w wybranych gospodarstwach rolnych. Inżynieria Rolnicza 2013, z 2(143), T. 1, s [6]. Na podstawie art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111, poz. 724). [7]. Nieoczym A., Transport zwierząt wymagania prawne i kontrola. Logistyka 2014, nr 4, s [8]. Regulacje dotyczące wymaganej ilości wody i paszy dla zwierząt w czasie transportu, Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 czerwca 1998 r. [9]. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej Dz. U. z 2010 r. Nr 112 poz. 744 ze zm. [10]. Widzicka B., Głodek K., Caban J., Kordos P., Wrotkowski K., Logistyka transportu drogowego zwierząt w Polsce. Logistyka 2015, nr

8 1252