PROMOTOR POMOCNICZY w AKADEMII MORSKIEJ

Transkrypt

1 Aleksander Walczak PROMOTOR POMOCNICZY w AKADEMII MORSKIEJ Rozwój kadry naukowej w polskich uczelniach morskich jest przedmiotem szczególnej troski w dwóch płaszczyznach: zawodowej i naukowej. Rozwój nauczycieli akademickich przedmiotów zawodowych wyraża się zdobywaniem stopni morskich w określonej specjalności (pokładowej, maszynowej, radiokomunikacyjnej i radiowej, elektrotechnicznej), ustalonych przepisami międzynarodowej konwencji STCW oraz krajowymi dokumentami prawnymi wydanymi przez ministerstwo i urzędy sprawujące nadzór nad gospodarką morską. Wspomniane przepisy określają dokładnie kryteria kwalifikacyjne na różnych poziomach wykonywanej pracy na statku. Troską o poziom kompetencji zawodowych marynarzy przewiduje (prawidło 1/11 STCW) wymaganiami odnowy dyplomu co 5 lat. Dotyczy to kapitanów, oficerów i radiooperatorów pracujących na morzu lub powracających po przerwie do pracy na statku, przez poddanie sprawdzianom w zakresie norm zdrowia i kwalifikacji zawodowych. Również w rozwoju naukowym kadr akademickich w procesie habilitacyjnym, jak i nadawania tytułu naukowego profesora zaszły istotne zmiany prezentowane w: Ustawie o stopniach naukowych oraz stopniach i tytule z zakresu sztuki (Dz.U. Nr 65 poz.595 z późn. zmianami z dnia 14 marca 2003r. znowelizowana 18 marca 2011r. Dz.U. Nr 84 poz.455), Rozporządzenie MNiSzW z dnia 1 września 2011r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz.U.2011 nr 196 poz.1165), Rozporządzeniu MNiSzW z dnia 22 września 2011r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora(dz.u nr 204 poz. 1200). Dotyczą one wprowadzenia nowej procedury powołania promotora pomocniczego, którego udział w tej roli stanowi jeden z warunków ubiegania się o stopień doktora habilitowanego i tytuł naukowy profesora. Wprawdzie te dokumenty nie określają formalnie procedury zgłoszenia kandydata na promotora pomocniczego w danej dziedzinie czy uczelni, niemniej należy wziąć pod uwagę ich ustalenia, że w dalszym rozwoju naukowym jest obowiązek spełnienia wymagań zaliczenia opieki naukowej ww. charakterze. Ponieważ od 01 października 2013 roku weszła w życie powszechnie obowiązująca Ustawa o stopniach i tytule naukowym, należałoby podjąć poważną dyskusję i ustalić działania mając na uwadze rozwój kadr naukowych w uczelniach morskich zarówno w aspekcie potrzeb społecznym jak i indywidualnym pracowników naukowo-dydaktycznych.

2 Zajrzyjmy do wymienionych dokumentów: 1. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym w zakresie nadania osobie stopnia doktora w oparciu o ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005r. art.191a ust.3 i 4. Art Stopień doktora nadaje się osobie, która: 1) posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera, lekarza lub inny równorzędny lub posiada dyplom, o którym mowa 2) zdała egzaminy doktorskie w zakresie określonym przez radę jednostki organizacyjnej; 3) przedstawiła i obroniła rozprawę doktorską; 4) zdała egzamin z nowożytnego języka obcego lub posiada certyfikat potwierdzający znajomość nowożytnego języka obcego, określony w przepisach wydanych na podstawie art. 31 pkt Egzaminy doktorskie są przeprowadzane w zakresie: 1) dyscypliny podstawowej odpowiadającej tematowi rozprawy doktorskiej; 2) dyscypliny dodatkowej; 3) obcego języka nowożytnego, w przypadku gdy osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora nie posiada certyfikatu potwierdzającego znajomość języka obcego, o którym mowa w ust. 1 pkt 4. Art Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora albo pod opieką promotora i promotora pomocniczego, o którym mowa w art. 20 ust. 7, powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub oryginalne dokonanie artystyczne oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej. Artykuł ten wprowadza pojęcie promotora pomocniczego. Art. 13.1a w p.1 rozszerza zakres art.12 i 13 podanych wyżej W szczególnych przypadkach, uzasadnionych najwyższą jakością osiągnięć naukowych, stopień doktora można nadać osobie, która posiada co najmniej tytuł zawodowy licencjata, inżyniera lub równorzędny i uzyskała Diamentowy Grant w ramach programu ustanowionego przez ministra właściwego do spraw nauki oraz spełniła warunki określone w art. 12 ust. 1 pkt 2 4 i ust. 2 oraz art. 13.

3 Art.14 w ust.1 w p.2 określa Czynności przewodu doktorskiego kończą się uchwałami rady jednostki organizacyjnej w przedmiocie: 1) wszczęcia przewodu doktorskiego i wyznaczenia promotora, a także promotora pomocniczego, w przypadku jego udziału w przewodzie. Natomiast wspomniany wyżej art.20 w ust.7 podaje: Promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim, który pełni istotną funkcję pomocniczą w opiece nad doktorantem, w tym w szczególności w procesie planowania badań, ich realizacji i analizy wyników może być osoba posiadająca stopień doktora w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej i nie posiadająca uprawnień do pełnienia funkcji promotora w przewodzie doktorskim. O wysokiej roli promotora pomocniczego dowodzi art.26 ust.1p.3 oraz art.30.1 rozdziału 3 tejże ustawy. Art.26.1 Tytuł profesora może być nadany osobie, która uzyskała stopień doktora habilitowanego lub osobie, która nabyła uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego na podstawie art. 21a, oraz 3) posiada osiągnięcia w opiece naukowej uczestniczyła co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim, w tym co najmniej raz w charakterze promotora. Oznacza to, że przy ocenie osiągnięć z zakresu rozwoju kadr naukowych uczestnictwo dwukrotne w charakterze promotora pomocniczego wlicza się do dorobku osoby ubiegającej się o tytuł profesora. Natomiast kandydaci do tytułu profesora nie muszą być promotorami pomocniczymi, jeżeli sami wypromowali co najmniej trzech doktorów. Znaczenie funkcji promotora pomocniczego podnosi także art.30 ust.1 ustalając, że: Przyjęcie funkcji promotora, promotora pomocniczego, członka komisji egzaminacyjnej w przewodzie doktorskim, recenzenta w przewodzie doktorskim lub postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora, a także sporządzenie opinii na wniosek Centralnej Komisji jest obowiązkiem nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego. 2. Rozporządzenie MNiSzW z dnia 1 września 2011 w sprawie kryteriów oceny osiągnięć ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego jednocześnie obok wielu osiągnięć naukowo-badawczych habilitanta ustala: art.5 Kryteria oceny i zakresu dorobku dydaktycznego i populatorskiego oraz współpracy międzynarodowej habilitanta we wszystkich obszarach wiedzy obejmują: p.10 opiekę naukową nad doktorantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego z podaniem tytułów rozpraw doktorskich. Interpretacja art.30p.1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym i tytule w zakresie sztuki akcentująca przyjęcie funkcji promotora pomocniczego jako obowiązku nauczyciela akademickiego [9], a także Rozporządzenie MNiSzW w sprawie kryteriów

4 oceny osiągnięć ubiegających się o nadanie stopnia doktora habilitowanego art.5p.10 jest różna. Według B.Śliwierskiego [8]: w związku z powyższym doktorzy nie mają wyjścia. Chcąc zrobić habilitację muszą spełnić w/w warunki w zakresie uczestnictwa w charakterze promotora pomocniczego. Inne stanowisko zajmuje wielu dyskutantów. W gąszczu kryteriów oceny dorobku habilitanta jest to tylko jeden z wielu branych pod uwagę elementów opiniodawczych i nie jest koniecznym warunkiem do zrobienia habilitacji. Do grona tych osób przychyla się także autor artykułu. Natomiast niewątpliwie prezentowane warunki podjęcia funkcji promotora pomocniczego skraca wyraźnie drogę do habilitacji i profesury. Możliwości te powinien doktor we własnym interesie wykorzystać. Wynika z tego także rola Rady Wydziału, która powinna uwzględnić i ułatwić swoim doktorantom wejście na ścieżkę awansu. 3. Rozszerzenie poruszanej problematyki w zakresie promotora pomocniczego w aspekcie wykonawczym daje wyraz Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora. W art.2 ust.2 wskazuje na decydenta, że: Rada jednostki organizacyjnej określa maksymalną liczbę kandydatów, nad którymi może sprawować opiekę naukową promotor lub promotor pomocniczy. a w art.3 ust.2 podnosi możliwość, że: W skład komisji przeprowadzających egzaminy doktorskie i komisji doktorskiej rada jednostki organizacyjnej może powołać promotora pomocniczego bez prawa głosu. Także w art.8 ust.1 nie pominięto obecności na obronie i komisji doktorskiej promotora pomocniczego: Obrona odbywa się na otwartym posiedzeniu rady jednostki organizacyjnej albo komisji doktorskiej z udziałem recenzentów, promotora, promotora pomocniczego albo promotora i kopromotora. Na koniec prezentowanej dokumentacji prawnej w zakresie nowych przepisów dotyczących promotora pomocniczego w rozprawach doktorskich chciałbym podkreślić także znaczenie w szczegółowym trybie przeprowadzenie czynności w postępowaniu habilitacyjnym, gdzie w rozdziale 2 omawianego rozporządzenia w art.12 ust.2 p.4 należy załączyć: informacje o: a) osiągnięciach dydaktycznych wraz z wykazem przewodów doktorskich, w których pełnił funkcję promotora pomocniczego. To samo rozporządzenie w art.19 ust.2 p.2 przy ubieganiu się o nadanie tytułu profesora osoba ubiegająca się o jego nadanie załącza:

5 autoreferat przedstawiający osiągnięcia naukowe albo artystyczne, informację o osiągnięciach w zakresie opieki naukowej i kształcenia młodej kadry, w tym o ukończonych przewodach doktorskich, w których osoba ta pełniła funkcję promotora lub promotora pomocniczego, oraz o działalności popularyzującej naukę, w języku polskim i angielskim. Uważam, że powołanie instytucji promotora pomocniczego jest jedną z najbardziej udanych decyzji prawnych w polskim szkolnictwie wyższym, mogącym przynieść dużo korzyści. Jakie wnioski dla uczelni morskich nasuwają mi się w wyniku treści prezentowanych dokumentów: I. W ASPEKCIE ORGANIZACYJNYM: Podjąć dyskusję w Radach jednostek organizacyjnych (wydziałach) dotyczącej ustaleń zasad postępowania przy powoływaniu promotora pomocniczego. Sugeruję, aby promotor proponował powołanie i odwołanie przez Radę Wydziału promotora pomocniczego. Preferować własną kadrę doktorską na promotora (choć nie wykluczać z innych uczelni), którego kwalifikacje i zainteresowania naukowe związane są z tematem dysertacji. Przygotować wzór oficjalnego dokumentu potwierdzającego podjęcie funkcji promotora pomocniczego w procesie przygotowań dysertacji z załączonymi informacjami: a) datą posiedzenia Rady Wydziału z podaniem otwarcia przewodu, b) podaniem imienia i nazwiska promotora oraz promotora pomocniczego, c) podaniem imienia i nazwiska doktoranta i tematu rozprawy. W związku z tym, że promotor pomocniczy nie otrzymuje wynagrodzenia należy uwzględnić jego obowiązki w zawartym kontrakcie, w którym zostaną dodatkowe ustalenia dotyczące: zakresu, sposobów ich realizacji i w czasie przygotowań przez doktoranta rozprawy, a) treść kontraktu, która jest suwerenną sprawą promotora dysertacji była poprzedzona i przygotowana w uzgodnieniu z zainteresowanymi osobami: kierownikiem przewodu, promotorem pomocniczym i doktorantem. II. W ASPEKCIE SPOŁECZNYM (rozwoju szkół wyższych): realizacja przepisów ustawy, umożliwia ambitnej młodzieży własny rozwój, a przez to współuczestniczenie w umacnianiu, kadry naukowej kierunku, wydziału uczelni, prowadzi do ciągłego odnawiania i podnoszenia potencjału naukowego danej jednostki naukowej i jej społecznej rangi, wyklucza element przypadkowy w grupie naukowo-dydaktycznej nauczycieli akademickich, którzy nie podołają wymogom ustawy.

6 III. W ASPEKCIE INDYWIDUALNYM rozwoju kadry: doktorzy muszą wykazać inicjatywę w kierunku pozyskania u promotorów przyjęcia ich na funkcję promotora pomocniczego, udział w charakterze promotora pomocniczego pozwala młodej kadrze akademickiej na wykazanie swojego potencjału intelektualnego, badawczego i innowacyjnego, pozwala na pogłębianie wiedzy metodologicznej i merytorycznej na zainteresowanym kierunku naukowym, rozszerza możliwości dalszego awansu i dalszej kariery naukowej, uczy organizacji pracy zespołowej, zbliża do właściwych relacji mistrz-uczeń z korzyścią dla promotora pomocniczego, zobowiązuje promotora do rzeczywistej oceny efektów badawczych w konkretnych działaniach promotora pomocniczego, często ograniczane wykorzystywaniem jego potencjału intelektualnego wyłącznie do prac poza sferą naukową. Warunkiem podstawowym pozyskiwania należytych efektów pracy naukowej w obu aspektach (społecznym i indywidualnym) jest właściwa relacja międzyludzka, życzliwość i wsparcie, dopping i trafna, obiektywna, rzeczywista ocena promotora pomocniczego, bez zawiści i obaw o własną pozycję, gdyż dobro i rozwój jednostki i uczelni tkwi także w moralnej i etycznej postawie przełożonego. Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 (Dz.U.2005 nr 164 poz.1364 z późn. zmianami z dnia 18 marca 2011r. Dz.U nr 84 poz.455). 2. Ustawie o stopniach naukowych oraz stopniach i tytule z zakresu sztuki (Dz.U. Nr 65 poz.595 z późn. zmianami z dnia 14 marca 2003r. znowelizowana 18 marca 2011r. Dz.U. Nr 84 poz.455). 3. Rozporządzenie MNiSzW z dnia 1 września 2011r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz.U.2011 nr 196 poz.1165). 4. Rozporządzenie MNiSzW z dnia 1 września 2011r. w sprawie kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i jednostkach naukowych (Dz.U nr 196 poz.1169). 5. Rozporządzeniu MNiSzW z dnia 22 września 2011r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu

7 habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora(dz.u nr 204 poz. 1200). 6. Statut Akademii Morskiej w Szczecinie z dnia 5 października 2011r. (Wyd. Akademia Morska w Szczecinie). Opracowania 7. B.Śliwierski, Promotor pomocniczy czyli o potrzebie ucieczki do przodu, Wyd. Forum Akademickie Nr 9, wrzesień 2013 (s.36-37). 8. B.Śliwierski, Promotor pomocniczy w przewodzie doktroskim nowa rola dla habilitantów do tytułu naukowego, (dostęp ). 9. E.Kulczycki, Promotor pomocniczy w świetle trybu awansu naukowego (dostęp ).