POTOCKI herbu Pilawa hrabiowie i szlachta

Transkrypt

1 POTOCKI herbu Pilawa hrabiowie i szlachta Herb Pilawa: w polu błękitnem półtrzecia krzyża białego, czyli krzyż podwójny z połową trzeciego ramienia od lewej strony, na hełmie w koronie pięć piór strusich. Gniazdem tej znakomitej i dziejowo słynnej rodziny jest wieś Potok w dawnem województwie krakowkiem w pobliżu miasta Jędrzejowa leżąca 1) i do tej rodziny prawdopodobnie należą Włostko kasztelan wiślicki 1368 r.; i Jakub kasztelan radomski żyjący, Jakub i Piotr z Potoka są cytowani w aktach krakowskich 1400 r., a Andrzej zaświadczał w r. 1430, szlachectwo swego jednoherbownika Mikołaja z Waszlina 2) ; właściwym protoplastą obecnie istniejących Potockich Pilawitów był Bernard dziedzic większej części Potoka

2 , z jego trzech synów najstarszy Bernard był opatem Cystersów w Jędrzejowie, od drugiego Stanisława pochodzą członkowie tej rodziny zamieszkujący w Wielkopolsce w Mazowszu i w Litwie, a trzeci Maciej chorąży krakowski przez swego syna Jakuba, który pierwszy z swojego domu osiedlił się na Podolu, jest protoplastą tej gałęzi, która już w XVI stuleciu zająwszy chlubne stanowisko w rzeczypospolitej, nietylko nie straciła go nigdy, ale przeciwnie, zwiększając w każdem pokoleniu jego znaczenie, już w pierwszej połowie XVII stulecia należała do pierwszorzędnych a w drugiej, do najmożniejszzch rodzin naszego kraju; i tak ściśle swoje dzieje z jego ogólnymi złączyła, iż bez przesady powiedzieć można, że gdybyśmy chcieli nazwisko Potockich usunąć z ksiąg naszej historii dwóch ostatnich stuleci, ta nie byłaby ani kompletną ani zrozumiałą. Zostawiając obszerną monografię tego znakomitego domu, do następnej części przewodnika heraldycznego, w tej podamy rozrodzenie dwóch jego linii łańcuckiej i wilanowskiej. Po Macieju synie Bernarda (p. w.), syn Jakub, marszałek dworu królewicza (następnie króla) Zygmunta Augusta, dostawszy w nagrodzie zasług królewszczyzny Zahaypole i Sokołów na Pokuciu, w nich się osiedlił, z żony Katarzyny Koźmińskiej jego syn Mikołaj jenerał ziem podolskich, z żony Czermińskiej zostawił pięciu synów, mężów chlubnie zasłużonych krajowi a którzy swoją rodzinę podnieśli do pierwszorzędnego znaczenia, z tych braci Andrzej kasztelan kamieniecki ( 1609) i Stefan wojewoda bracławski ( 1631) są protoplastami dwóch gałęzi swojego domu, starszej nazywanej hetmańską lub srebrnej pilawy, i młodszej zwanej prymasowską lub złotej pilawy 3). Andrzej protoplasta gałęzi hetmańskiej, z żony Zofii Piaseckiej zostawił prócz innych syna Stanisława zwanego "revera" kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego 1667, jednego z najznakomitszych naszych wojowników, a który z Zofii Kalinowskiej starościanki podolskiej miał dwóch synów, z tych Andrzej kasztelan krakowski hetman polny koronny namiestnik (vice rex) państwa w r zmarły 1691, jest protoplastą linii łańcuckiej a Feliks-Kazimierz, kasztelan krakowski, hetman wielki koronny 1702 protoplastą linii tulczyńskiej i wilanowskiej. Linia łańcucka. Jej założyciel hetman Andrzej (p. w.) z żony Anny Rysińskiej kasztelanki kruświckiej spłodził Józefa kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, pana na Stanisławowie, Brodach, Niemierowie, księstwie Zbaraskiem i innych licznych majątkach, 1752, z żony Wiktorii Leszczyńskiej wojewodzianki podlaskiej jego syn Stanisław wojewoda poznański 1760, miał dwie żony: Marię Łaszcz wojewodziańkę bełzką, panią ogromnego po ojcu majątku i Helenę ordynatownę Zamoyską; wojewodziankę smoleńską; z

3 pierwszej żony córka Anna za Franciszkiem Salezym Potockim, wojewodą kijowskim i syn Antoni starosta kołomyski bezpotomny, z drugiej żony córki: Teofila za Augustem hr. Moszyńskim stolnikiem wielkim koronnym, Wiktoria za Ludwikiem Pociejem, strażnikiem wielkim litewskim i Ludwika za Ignacym Cetnerem wojewodą; bełzkim i czterech synów. I Franciszek Ksawery, 1771 bezpotomny. II. Piotr starosta śniatyński bezpotomny. III. Wincenty podkomorzy koronny, dziedzic na Bodach i wielu innych majątkach, jenerał-leitnant wojsk koronnych, tytułu księcia ofiarowanego sobie w 1784 od cesarza Józefa II nie przyjął 1825, z żony Anny Mycielskiej wojewodzianki inowrocławskiej, z którą rozwiódł się; jego syn Franciszek, tajny radca i senator rosyjski, prezes heroldii Królestwa Polskiego, otrzymał w 1844 od cesarza Mikołaja I zatwierdzenie tytułu hrabiowsktego r 1853 z dwoma żonami: Sydonią ks. de Ligne i Karoliną Koffler 2 v. za Januszem Rostworowskim, bezpotomny. IV. Józef krajczy wielki koronny 1802, z żony Teresy Ossolińskiej wojewodzianki wołyńskiej jego córka Anna zaślubiona Janowi hr. Krasickiemu i dwóch synów: 1) Jan kawaler maltański, poseł na sejm czteroletni słynny podróżnik i historyk badacz słowiańszczyzny 1815, miał dwie żony Julię ks. Lubomirską, marszałkównę wielką koronną i Konstancję Potocką, wojewodziankę ruską, córkę Szczęsnego 2 v. za Edwardem hr. Raczyńskim, z tej żony, córki, Irena za Henrykiem hr. Łubieńskim viceprezesem banku polskiego i Teressa 1 v. za Sebastianem Badenim a 2 v. za pułkownikiem rosyjskim Lachmanem i syn Bernard emigrant w Paryżu 1831, z żoną Klaudyną hr. Działyńską bezpotomny. Potomstwo Jana z pierwszej żony ks. Lubomirskiej: a) Alfred tajny radca austriacki, wielki ochmistrz galicyjski, założyciel w r ordynacji łańcuckiej, z żony Józefy ks. Czartoryskiej z linii koreckiej, córki: Julia za Franciszkiem ks. von Lichtenstein feldmarszałkiem austriackim i Zofia za Maurycym hr. von Ditrichstein tajnym radcą austriackim i syn. Hr. Alfred tajny radca austriacki, namiestnik galicyjski (1876), kawaler orderu złotego runa, drugi ordynat łańcucki zaśl Marię ks. Sanguszko (ur. 1830) córkę ks. Romana Sanguszki i Natalii z hr. Potockich (z linii wilanowskiej) z niej:

4 Hr. Roman Hr. Julia zaśl Władysławowi hr. Branickiemu Hr. Klementyna Hr. Józef b) Artur, Adjutant w 1812 ks. Józefa Poniatowskiego a w 1815 fligieladjutant cesarza Napoleona I, ożeniony z Zofią hr. Branicką hetmanowną wielką koronną, z niej syn. Hr. Adam poseł na sejmy galicyjskie, dziedzic dóbr Krzeszowic, Staszowa i innych, 1872 zaśl. Katarzynę Branicką, córkę hr. Władysława Branickiego wielkiego łowczego dworu rosyjskicgo i Róży z hr. Potockich córki Szczęsnego, z niej: Hr. Artur Hr. Róża za Władysławem hr. ordynatem Krasińskim wdowa od r Hr. Zofia za Stefanem hr. Zamoyskim Hr. Maria Hr. Wanda Hr. Andrzej Hr. Anna 2) Seweryn (młodszy syn krajczego Józefa), rzeczywisty tajny radca i senator rosyjski, kurator uniwersytetu charkowskiego 1822, z żony Anny ks. Sapieha, rozwódki z ks. Hieronimem Sanguszką potomstwo: a) Hr. Leon, rzeczywisty tajny radca, senator, członek rady państwa i ambasador rosyjski w Neapolu i Sztokholmie, 1860, zaśl. Elżbietę hr. Gołowin z niej córki: Hr. Leonia ur zaśl Kazimierzowi hr. Lanckorońskiemu szambelanowi i dziedzicznemu członkowi izby panów austriackiej. Hr. Anna ur. 1827, zaśl Andrzejowi hrab. Mniszchowi b) Emma 1858, zaśl. Piotrowi Strzyżowskiemu pułkownikowi wojsk polskich. c) Wanda zaśl. 1 v. Michałowi hr. Wielopolskiemu, 2 v. Kajetanowi Uruskiemu, 3 v. Bernardowi hr. Caboga, jenerałowi wojsk austriackich. d) Paulina 1858 zaśl. Franciszkowi hr. Łubieńskiemu. e) Seweryna zaśl. 1 v. Izydorowi Sobańskiemu, 2 v. Franciszkowi hr. Colloredo-Waldsee, ambassadorowi austriackiemu przy różnych dworach.

5 Linia Wilanowska. Feliks-Kazimierz młodszy syn hetmana Rewery, kasztelan krakowski i hetman wielki koronny 1702, z żony Krystyny ks. Lubomirskiej marszałkówny wielkiej koronnej, zostawił czterech synów z tych: I) Michał wojewoda wołyński 1749 tego potomstwo zgasło. II) Józef strażnik wielki koronny protoplasta linii Tulczyńskiej rozrodzonej przez Szczęsnego wojewodę ruskiego, zmarłego 1805 r. III) Stanisław wojewoda bełzki 1732, bezpotomny. IV) Jerzy starosta grabowiecki i tłomacki 1748 właściwy protoplasta linii wilanowskiej, miał dwie żony Mariannę Liniewską kasztelankę wołyńską i Konstancję Podberezkę marszałkównę upitską, wdowę po Marcinie Zamojskim staroście bolimowskim; z 1 żony córka Joanna ze Stanisławem ks. Jabłonowskim wojewodą rawskim; z drugiej żony córki: Pelagia za Józefem Potockim kasztelanem Lwowskim i Katarzyna za Stanisławem Kossakowskim kasztelanem kamieńskim 4) i dwóch synów, z których młodszy Marian kasztelan Lubaczowski 1761 bezpotomny, a starszy Eustachy jenerał artylerii litewskiej 1768, z żony Marianny Kąckiej miecznikówny koronnej bogatej dziedziczki zostawił córkę Cecylię-Urszulę zaślubioną Hieronimowi ks. Sanguszce wojewodzie wołyńskiemu i pięciu synów z tych: 1) Kajetan starosta urzędowski z żoną Anną Cetner wojewodzanką bracławską bezpotomny. 2) Ignacy ur marszałek wielki litewski słynny twórca konstytucji 3 maja, z żony Elżbiety ks. Lubomirskićj miał córkę Krystynę młodo zmarłą. 3) Jerzy starosta tłumacki poseł polski w Szwecji w 1791, miał dwie żony; Barbarę Brzostowską podskarbiankę litewska i Teklę ks. Jabłonowską kasztelankę krakowską, z obu zostawił potomstwo zgasłe w pierwszym pokoleniu. 4) Jan (najmłodszy z braci) brygadier wojsk koronnych, z żony Ludwiki Aloe jego córka Laura za Stanisławem hr. Tarnowskim. 5) Stanisław (czwarty z rzędu urodzenia) ur 1752 podstoli wielki koronny i poseł do Francji 1788, prezes rady ministrów i rady stanu za księstwa warszawskiego, minister oświecenia, wojewoda i prezes senatu Królestwa Polskiego znakomity mąż stanu, mówca i autor 1821 z żony Aleksandry ks. Lubomirskiej marszałkówny wielkiej koronnej syn

6 Hr. Aleksander szambelan cesarza Napoleona I, kasztelan i wielki koniuszy Królestwa Polskiego (do 1831 r.) ostatecznie wielki koniuszy dworu cesarsko rosyjskiego otrzymał przyznanie tytułu hrabiowskiego w Królestwia Polskiem miał dwie żony Annę hr. Tyszkiewicz z którą rozwiódł się i Izabellę hr. Mostowską córkę Tadeusza Mostowskiego ministra Królestwa Polskiego i Marianny z Potockich starościanki kaniowskiej. Potomstwo z 1 żony. a) Hr. August koniuszy dworu rosyjskiego dziedzic dóbr wilanowskich, Międzyrzeckich i licznych innych, ożen. z Aleksandrą hr. Potocką z linii tulczyńskiej b) Hr. Maurycy oficer wojsk polskich 1831, szambelan rosyjski (1876) dziedzic dóbr Jabłonny w Królestwia Polskiem, Zatorza w Galicji, Berezyny na Białej Rusi i innych, ożen. z Ludwiką Bobr z niej: Hr. August Hr. Maria zaśl. Tomaszowi hr. ordynatowi Zamojskiemu. Hr. Natalia Hr. Maurycy c) Hr. Natalia 1830 zaśl 1829 Romanowi ks. Sanguszce Potomstwo z drugiej żony. d) Hr. Stanisław dziedzic dóbr Brzeżan, Helenowa i innych, szambelan rosyjski zaśl. Marię ks. Sapieha córkę Ksawerego ks. Sapiehy i Konstancji z Sobańskich, z niej: Hr. Roman. 1) Prócz Potockich Pilawitów są jeszcze Potoccy herbów: Janina, Lubicz, Ostoja, Śreniawa i Szeliga, Potoccy Śreniawici wzięli nazwisko od wsi Patoka w pow. lelowskim, obecnie Potokiem Złotym nazywanej, a będącej własnością hr. Krasińskich; Potoccy Szeligowie licznie w Wielkopolsce rozrodzeni pochodzą z ziemi Sieradzkiej, Potoccy hb. Lubicz pochodzą w większej części od kupców krakowskich nazwiskiem Foks, wychodźców z Anglii, nobilitowanych r ) Zobacz Starodawne pomniki prawa polskiego tom II Zygmunta Helcla. 3) Ta gałąź nazywa się prymasowską, że do niej należał Teodor arcybiskup gnieźnieński prymas 1738, a złotej Lilawy, że jej protoplasta Stefan wojewoda bracławski 1631 zamienił swą dziedziczną wieś Zahaypol na miasto z nazwą Złotego Potoka i swej herbowej Pilawie dał kolor złoty, a tę zamianę przyjęli jego potomkowie.

7 4) Słynna z rozumu i dowcipu, nieprzyjaciółka króla Stanisława Augusta, nadana w roku 1781 tytułem hrabiowskim od cesarza niemieckiego Józefa II.