Warszawa, wrzesień 2009 BS/124/2009 STOSUNKI POLSKO-ROSYJSKIE I POLSKO-NIEMIECKIE Z HISTORIĄ W TLE

Transkrypt

1 Warszawa, wrzesień 2009 BS/124/2009 STOSUNKI POLSKO-ROSYJSKIE I POLSKO-NIEMIECKIE Z HISTORIĄ W TLE

2 STOSUNKI POLSKO-ROSYJSKIE I POLSKO-NIEMIECKIE Z HISTORIĄ W TLE Obecne stosunki polsko-rosyjskie badani oceniają znacznie gorzej niż stosunki polsko-niemieckie. JAK PAN(I) OCENIA OBECNE STOSUNKI [...]? CZY SĄ ONE dobre ani dobre, ani złe złe Trudno powiedzieć polsko- -rosyjskie 4% 51% 40% 5% polsko- -niemieckie 35% 49% 10% 6% Wśród ankietowanych przeważa pogląd, że wizyta premiera Władimira Putina na uroczystościach 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej przyczyniła się do poprawy stosunków polsko-rosyjskich, aczkolwiek tylko w niewielkim stopniu. Zdaniem większości badanych, Rosji w przeciwieństwie do Polski nie zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania polsko-rosyjskiego. CZY, PANA(I) ZDANIEM, WŁADZOM ZALEŻY CZY TEŻ NIE ZALEŻY NA DOPROWADZENIU DO PEŁNEGO, PRAWDZIWEGO POJEDNANIA POLSKO-ROSYJSKIEGO? Władzom Polski Władzom Rosji 71% 26% Zależy 58% Nie zależy 18% 4% 7% 5% 11% Pojednanie polsko-rosyjskie już się dokonało Trudno powiedzieć Większość Polaków uważa, że komunizm i faszyzm przyniosły światu tyle samo złego. Wśród pozostałych respondentów zdecydowanie przeważa opinia, że bardziej złowrogi był faszyzm. CZĘSTO PORÓWNUJE SIĘ DWA TOTALITARYZMY: KOMUNIZM I FASZYZM. KTÓRY Z TYCH SYSTEMÓW PRZYNIÓSŁ ŚWIATU WIĘCEJ ZŁEGO? Komunizm 7% Oba totalitaryzmy przyniosły światu tyle samo złego 58% 30% Faszyzm 5% Trudno powiedzieć Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (232), 3 9 września 2009 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1086).

3 Mimo iż od wybuchu II wojny światowej upłynęło siedemdziesiąt lat, dla niemal trzech czwartych Polaków nie jest to wydarzenie odległe, lecz ciągle żywa część historii 1. Nie dziwią zatem kontrowersje, jakie wywołała obecność premiera Rosji Władimira Putina na uroczystościach rocznicowych, jakie odbyły się 1 września w Gdańsku z udziałem wielu wysokich rangą przedstawicieli innych państw. We wrześniowym 2 badaniu poruszyliśmy tę sprawę w kontekście ogólnej oceny stosunków z naszymi dwoma wielkimi sąsiadami Niemcami i Rosją. WIZYTA PREMIERA PUTINA NA TLE OCENY STOSUNKÓW POLSKO-ROSYJSKICH Połowa badanych określa obecne stosunki polsko-rosyjskie jako ani dobre, ani złe, natomiast aż dwie piąte respondentów ocenia je negatywnie. RYS. 1. JAK PAN(I) OCENIA OBECNE STOSUNKI POLSKO-ROSYJSKIE? CZY SĄ ONE: ani dobre, ani złe 51% 40% 4% 5% dobre Trudno powiedzieć złe 1 Por. komunikat Siedemdziesiąt lat od wybuchu II wojny światowej, sierpień Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (232) przeprowadzono w dniach 3 9 września 2009 roku na liczącej 1086 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych Polaków.

4 - 2 - Jednak gdy porównamy te oceny z uzyskanymi w latach ubiegłych, okaże się, że przed rokiem stosunki polsko-rosyjskie postrzegane były jeszcze gorzej. Tabela 1 Wskazania respondentów według terminów badań Jak Pan(i) ocenia obecne IV II IV VI XII XII VI IV IX IX stosunki polsko-rosyjskie Czy są one: dobre ani dobre, ani złe złe Trudno powiedzieć W stosunku do roku poprzedniego znacząco ubyło ocen negatywnych, a przybyło neutralnych. Odsetek ocen dobrych praktycznie się nie zmienił. Można więc powiedzieć, że mimo kontrowersji wywołanych wizytą Władimira Putina i jego wystąpieniem z tej okazji, a także pojawiającymi się ostatnio w Rosji oszczerczymi publikacjami pod adresem Polski, oceny stosunków polsko-rosyjskich nieco złagodniały. Wypada jeszcze dodać, że oceny te są bardzo podobne w różnych grupach społeczno-demograficznych i w zasadzie nie zależą od poglądów politycznych (patrz tabele aneksowe). W minimalnym stopniu na oceny te wpływają preferencje partyjne. Wyróżniają się jedynie zwolennicy SLD, którzy nieco częściej niż sympatycy pozostałych partii oceniają te relacje pozytywnie (7% dobre, 44% złe; PiS: dobre 5%, złe 40%; PO: dobre 3%, złe 44%). Pewne złagodzenie ocen stosunków polsko-rosyjskich może wynikać z tego, że wizyta premiera Putina, zdaniem nieco ponad połowy Polaków (52%), przyczyniła się do budowy pojednania polsko-rosyjskiego. Jednak przeważają opinie, że wpływ ten był niewielki. RYS. 2. CZY NIEDAWNA WIZYTA PREMIERA ROSJI WŁADIMIRA PUTINA W POLSCE PRZYCZYNIŁA SIĘ DO BUDOWY POJEDNANIA POLSKO-ROSYJSKIEGO? Nie, w ogóle się nie przyczyniła do budowy pojednania polsko-rosyjskiego 71% 76% 33% 49% Tak, ale w niewielkim stopniu Nie słyszałe(a)m o tej wizycie 8% Trudno powiedzieć 7% 3% Tak, w dużym stopniu

5 - 3 - I w tej sprawie badani o różnych cechach społeczno-demograficznych są ze sobą dość zgodni. Jedynie młodzież oraz osoby pracujące na własny rachunek wyróżniają się nieco bardziej pozytywną oceną tej wizyty żadnego jej wpływu na budowę pojednania polsko- -rosyjskiego 3 nie dostrzega tylko co czwarty badany z tych grup. Duże różnice można natomiast zauważyć między zwolennikami poszczególnych partii politycznych. Pozytywne oceny wpływu tej wizyty na pojednanie polsko-rosyjskie stosunkowo najczęściej notujemy w elektoratach PO i SLD. Natomiast opinię, że wizyta ta w ogóle nie wpłynęła na budowę pojednania między oboma krajami, najczęściej wyrażają zwolennicy PiS. Tabela 2 Potencjalne elektoraty Czy niedawna wizyta premiera Władimira Putina przyczyniła się do budowy pojednania polsko-rosyjskiego? Tak, w dużym stopniu Tak, ale w niewielkim stopniu Nie, w ogóle się nie przyczyniła Nie słyszałe(a)m o tej wizycie Trudno powiedzieć PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie OPINIE O INTENCJACH WŁADZ POLSKI I ROSJI W KWESTII POJEDNANIA Pojawia się pytanie, czy zdaniem badanych władzom obu zainteresowanych krajów rzeczywiście zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania? 3 Podobny odsetek wyrażających taką opinię znajdujemy wśród rolników, jednak jest to związane z wysokim w tej grupie odsetkiem osób, które nie słyszały o tej wizycie.

6 - 4 - RYS. 3. CZY, PANA(I) ZDANIEM, WŁADZOM [POLSKI, ROSJI] ZALEŻY CZY TEŻ NIE ZALEŻY NA DOPROWADZENIU DO PEŁNEGO, PRAWDZIWEGO POJEDNANIA POLSKO-ROSYJSKIEGO? 71% Władzom Polski 11% Władzom Rosji 2% 26% 24% Zdecydowanie zależy Raczej zależy 60% 48% Raczej nie zależy 58% 18% 15% 3% 4% 7% 10% 5% 11% Zdecydowanie nie zależy Pojednanie polsko-rosyjskie już się dokonało Trudno powiedzieć Zdecydowana większość badanych jest przekonana, choć na ogół niezbyt mocno, o dobrych intencjach strony polskiej w tej sprawie. Natomiast co do zamiarów strony rosyjskiej przeważa opinia, że nie zależy jej na doprowadzeniu do pojednania. Badani są na ogół zgodni w ocenie planów strony polskiej w tej sprawie. Można jedynie zwrócić uwagę na to, że opinia, iż władzom naszego kraju zależy na doprowadzeniu do pełnego, prawdziwego pojednania polsko-rosyjskiego, jest tym częstsza, im wyższy poziom wykształcenia ankietowanych. Opinię przeciwną z kolei nieco częściej wyrażają osoby o poglądach lewicowych niż prawicowych. Natomiast co do intencji strony rosyjskiej zdania są trochę bardziej zróżnicowane. Przede wszystkim opinię, że władzom Rosji nie zależy na doprowadzeniu do pojednania, notujemy tym częściej, im respondenci są lepiej wykształceni. Pogląd taki wyraźnie częściej wyrażają także mieszkańcy średnich i dużych miast niż miast małych i wsi. W niewielkim stopniu wypowiedzi w tej sprawie są zróżnicowane przez orientację polityczną. Badani o poglądach lewicowych mają nieco częściej opinię pozytywną niż określający swoje poglądy jako prawicowe. Pewne, choć w sumie niewielkie różnice można zauważyć też między zwolennikami poszczególnych partii politycznych.

7 - 5 - Tabela 3 Czy Pana(i) zdaniem władzom [Polski, Rosji] zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania polsko-rosyjskiego? Potencjalne Zależy Nie zależy Pojednanie już się Trudno powiedzieć elektoraty dokonało Polski Rosji Polski Rosji Polski Rosji Polski Rosji PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie O tym, że władzom Polski zależy na doprowadzeniu do pojednania polsko- -rosyjskiego, najczęściej są przekonani zwolennicy PiS, w nieco mniejszym stopniu PO, a w stosunkowo najmniejszym sympatycy PSL oraz badani o niewyklarowanych preferencjach. Z kolei o pozytywnych intencjach Rosji w tej sprawie stosunkowo najczęściej mówią osoby bierne politycznie oraz o niewyklarowanych sympatiach, a także zwolennicy PO. Z przekonaniem o intencjach władz Rosji co do pojednania polsko-rosyjskiego wiąże się w dużym stopniu ocena wizyty premiera Putina w Polsce. Dwie trzecie badanych, którzy sądzą, iż władzom rosyjskim zależy na pojednaniu z Polską, uważa, że wizyta ta przyczyniła się do tego, choć najczęściej twierdzą, że tylko w niewielkim stopniu. Tylko co piąty respondent z tej grupy uważa, że wizyta ta nie posunęła do przodu sprawy pojednania polsko-rosyjskiego. Natomiast wśród tych, którzy negatywnie odczytują intencje władz rosyjskich, taką opinię spotykamy ponad dwukrotnie częściej. Tabela 4 Czy władzom Rosji zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania polsko-rosyjskiego? Czy niedawna wizyta premiera Władimira Putina przyczyniła się do budowy pojednania polsko-rosyjskiego? Tak, w dużym stopniu Tak, ale w niewielkim stopniu Nie, w ogóle się nie przyczyniła Nie słyszałe(a)m o tej wizycie Trudno powiedzieć Zależy Nie zależy Pojednanie polsko-rosyjskie już się dokonało Trudno powiedzieć

8 - 6 - Ponad połowa badanych jest zdania, że władzom Rosji nie zależy na doprowadzeniu do prawdziwego pojednania polsko-rosyjskiego. Czy wobec tego respondenci uważają za możliwe przyjazne i partnerskie stosunki między Polską a Rosją? RYS. 4. CZY MOŻLIWE SĄ PRZYJAZNE I PARTNERSKIE STOSUNKI MIĘDZY POLSKĄ A ROSJĄ? Całkowicie możliwe Całkowicie niemożliwe 7% 24% 3% 68% Raczej niemożliwe 21% 61% 8% Raczej możliwe Trudno powiedzieć Nieco ponad dwie trzecie Polaków uważa, iż stosunki między Polską a Rosją mogą być przyjazne i partnerskie. Co więcej, w ciągu ostatnich trzech miesięcy notujemy minimalny wzrost odsetka optymistów w tej sprawie. Tabela 5 Czy możliwe są przyjazne Wskazania respondentów według terminów badań i partnerskie stosunki V 2000 IX 2002 VII 2003 IV 2005 V 2006 VI 2008 VI 2009 IX 2009 między Polską a Rosją? Możliwe Niemożliwe Trudno powiedzieć O tym, że partnerskie stosunki polsko-rosyjskie są możliwe, stosunkowo częściej od innych przekonani są badani prowadzący samodzielną działalność gospodarczą (78% wskazań w tej grupie, przy 13% uważających takie relacje za niemożliwe), rzadziej zaś niż inni specjaliści z wyższym wykształceniem, w tym członkowie kadry kierowniczej (60% wobec 36% uważających takie relacje za niemożliwe). Najmniejszy jednak odsetek optymistów w tej sprawie notujemy wśród respondentów, którzy ukończyli 65 lat (58%).

9 - 7 - zróżnicowane. W elektoratach partii politycznych poglądy na rozwój stosunków polsko-rosyjskich są Tabela 6 Czy możliwe są przyjazne i partnerskie stosunki między Polską a Rosją? Potencjalne elektoraty Możliwe Niemożliwe Trudno powiedzieć PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie Najbardziej optymistycznie na możliwość ułożenia przyjaznych i partnerskich stosunków między Polską a Rosją zapatrują się zwolennicy SLD. Niewiele ustępują im sympatycy PO. Natomiast wyraźnie bardziej sceptyczny jest w tej sprawie elektorat PiS. OPINIE O PAKCIE RIBBENTROP MOŁOTOW I 17 WRZEŚNIA 1939 Mówiąc o rocznicy wybuchu II wojny światowej nie sposób pominąć sprawy paktu Ribbentrop Mołotow. Bezpośrednio przed przyjazdem Władimira Putina na gdańskie obchody tej rocznicy rosyjskie środki przekazu powielały pochodzącą jeszcze z czasów stalinowskich wykładnię tego aktu, że jego celem było zapewnienie bezpieczeństwa ZSRR. Wzbogaciły ją przy tym o zarzuty, iż rząd polski układał się z Niemcami przeciw ZSRR, natomiast podpisanie paktu Ribbentrop Mołotow było próbą zapobieżenia ewentualnemu sojuszowi polsko-niemieckiemu przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Poruszając tę sprawę w badaniu zapytaliśmy najpierw ankietowanych, czy orientują się, czego dotyczył pakt Ribbentrop Mołotow. Uzyskane odpowiedzi wskazują, że poziom wiedzy historycznej w naszym społeczeństwie pozostawia wiele do życzenia.

10 - 8 - RYS. 5. W SIERPNIU 1939 ROKU ZSRR I NIEMCY PODPISAŁY POROZUMIENIE, ZNANE JAKO PAKT RIBBENTROP MOŁOTOW. CZY WIE PAN(I), CZEGO TO POROZUMIENIE DOTYCZYŁO? Nie, nie wiem 36% 13% Tak, dużo wiem na ten temat 51% Tak, mam ogólną wiedzę na ten temat Wiedza o pakcie Ribbentrop Mołotow zależy, rzecz jasna, od wykształcenia, ale warto zauważyć, że wśród ogółu badanych, którzy ukończyli studia, a także wśród przedstawicieli kadry kierowniczej i specjalistów z wyższym wykształceniem mniej więcej co dziesiąty przyznaje, że nie wie, czego dotyczyło to jedno z ważniejszych i brzemiennych w skutki wydarzenie w historii Polski ostatnich stu lat. Wśród uczniów i studentów ponad jedna trzecia nie orientuje się w tej sprawie (patrz tabele aneksowe). Tych spośród badanych, którzy zadeklarowali przynajmniej ogólną wiedzę na ten temat, pytaliśmy z kolei, w jakim stopniu pakt ten przyczynił się do wybuchu II wojny światowej. 14% RYS. 6. W JAKIM STOPNIU, PANA(I) ZDANIEM, PAKT RIBBENTROP MOŁOTOW PRZYCZYNIŁ SIĘ DO WYBUCHU II WOJNY ŚWIATOWEJ? Gdyby nie pakt Ribbentrop-Mołotow Niemcy być może nie zdecydowałyby się Pakt Ribbentrop-Mołotow 15% zaatakować Polski ułatwił Hitlerowi decyzję 61% o zaatakowaniu Polski 10% Trudno powiedzieć Pakt Ribbentrop-Mołotow nie miał wpływu na decyzję Hitlera o zaatakowaniu Polski

11 - 9 - Zdecydowana większość badanych orientujących się w tej sprawie uważa, że pakt Ribbentrop Mołotow ułatwił Hitlerowi decyzję o zaatakowaniu Polski. Natomiast mniej więcej co siódmy respondent jest zdania, że bez porozumienia z ZSRR Niemcy być może nie zdecydowałyby się na wywołanie wojny, i tyle samo osób wyraża przekonanie, iż pakt ten nie miał wpływu na decyzję Niemiec o ataku na Polskę. Opinie o wpływie paktu na wybuch II wojny światowej nie są zróżnicowane w sposób klarowny przez wykształcenie. Natomiast zależą w pewnym stopniu od sympatii politycznych: poglądy lewicowe sprzyjają opinii, że porozumienie niemiecko-radzieckie nie miało wpływu na decyzję o napaści Niemiec na Polskę. Wśród badanych o afiliacji lewicowej notujemy taką opinię dwukrotnie częściej niż wśród pozostałych. Przekonanie, że gdyby nie ten pakt, nie doszłoby do ataku na Polskę we wrześniu 1939 roku, podobnie często wyrażają badani o orientacji lewicowej i prawicowej. Bezpośrednią konsekwencją paktu Ribbentrop Mołotow było wkroczenie Armii Czerwonej na terytorium Polski 17 września 1939 roku. W wykładni rosyjskiej natomiast było to działanie mające na celu zapobieżenie lub opóźnienie ataku Niemiec na ZSRR, zajęcie lepszych pozycji obronnych, a także ochronę ludności tych terenów przed skutkami działań wojennych. Taka interpretacja wydarzeń 17 września 1939 roku obowiązywała także przez cały okres PRL. Co myślą o tym badani? RYS WRZEŚNIA 1939 ROKU ARMIA CZERWONA WKROCZYŁA NA TERYTORIUM POLSKI. KTÓRA Z OPINII O TYM WYDARZENIU JEST PANU(I) BLIŻSZA? Było to działanie mające na celu zapobieżenie lub opóźnienie ataku Hitlera na ZSRR 19% 60% Był to zabór części terytorium Polski dokonany zgodnie z wcześniejszym porozumieniem pomiędzy Niemcami a ZSRR 21% Trudno powiedzieć

12 Trzy piąte ankietowanych widzi w tym akcie agresję na Polskę dokonaną zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami obydwu agresorów, a tylko jedna piąta podziela opinię o w pewnym sensie obronnym charakterze działań ZSRR, których celem było zapewnienie bezpieczeństwa własnych granic. Najbardziej zaskakujące jest to, że wskazania na obronny charakter działań ZSRR są tym częstsze, im młodsi są odpowiadający. Wśród ogółu młodych ludzi (w wieku lata) co trzeci podziela taką opinię (33%), niewiele mniej wśród uczącej się młodzieży (29%). Również poglądy lewicowe sprzyjają, choć w stosunkowo niewielkim stopniu, przyjmowaniu interpretacji działań Armii Czerwonej we wrześniu 1939 roku jako obronę przed Niemcami (25% wobec 15% przyjmujących taką interpretację wśród badanych o poglądach prawicowych). OCENA STOSUNKÓW POLSKO-NIEMIECKICH Podobnie jak stosunki polsko-rosyjskie, niemal połowa badanych określa obecne relacje polsko-niemieckie jako ani dobre, ani złe. Na tym jednak podobieństwa ocen stosunków z dwoma wielkimi sąsiadami się kończą. Ponad jedna trzecia Polaków jest zdania, że stosunki polsko-niemieckie są dobre, a tylko co dziesiąty uważa je za złe. Podobne oceny uzyskaliśmy też w roku ubiegłym. RYS. 8. JAK PAN(I) OCENIA OBECNE STOSUNKI POLSKO- NIEMIECKIE? CZY SĄ ONE: 35% dobre ani dobre, ani złe 49% 10% 6% złe Trudno powiedzieć

13 Tabela 7 Czy obecne stosunki polsko-niemieckie są: Wskazania respondentów według terminów badań XII 2005 VII 2007 IV 2008 IX 2009 dobre ani dobre, ani złe złe Trudno powiedzieć Oceny te są stosunkowo mało zróżnicowane społecznie. Obecne stosunki polsko- -niemieckie najlepiej postrzega młodzież (45% ocen dobrych wobec 6% złych) i badani z wykształceniem wyższym (43% wobec 7%). Najgorzej bezrobotni (21% ocen złych wobec 32% dobrych) oraz osoby deklarujące najbardziej intensywne praktyki religijne (20% ocen złych wobec 14% dobrych). Poglądy polityczne mierzone na linii prawica lewica nie różnicują postrzegania stosunków polsko-niemieckich. Wyraźnie zarysowują się natomiast różnice między elektoratami głównych partii politycznych. Tabela 8 Jak Pan(i) ocenia obecne stosunki polsko-niemieckie? Czy są one: Potencjalne elektoraty dobre ani dobre, ani złe złe Trudno powiedzieć PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie Najbardziej pozytywnie o obecnych stosunkach polsko-niemieckich wypowiadają się zwolennicy PO, głównej partii rządzącej, a więc współodpowiedzialnej za ich stan. Natomiast znacznie bardziej krytyczne opinie notujemy w elektoratach PiS i SLD, choć i tam oceny negatywne są w wyraźnej mniejszości. Jednocześnie aż ponad cztery piąte badanych (84%) uważa, że możliwe są w pełni przyjazne i partnerskie stosunki między Polską a Niemcami; tylko 9% ankietowanych jest przeciwnego zdania. Opinia o pozytywnym ułożeniu stosunków polsko-niemieckich umocniła się w ciągu ostatnich kilku miesięcy.

14 RYS. 9. CZY MOŻLIWE SĄ PRZYJAZNE I PARTNERSKIE STOSUNKI MIĘDZY POLSKĄ A NIEMCAMI? Całkowicie możliwe Raczej możliwe Raczej niemożliwe Całkowicie niemożliwe VI 2009 IX % 64% 15% 1% 6% 78% 16% 19% 65% 8% 1% 7% 84% 9% Trudno powiedzieć Przekonanie o tym, że możliwe jest przyjazne i partnerskie ułożenie stosunków między Polską a Niemcami, jest stosunkowo słabsze wśród najstarszych badanych oraz respondentów z wykształceniem podstawowym, ale i w tych grupach podziela je prawie trzy czwarte odpowiadających. Poglądy polityczne mierzone na linii prawica lewica nie różnicują opinii dotyczących pojednania polsko-niemieckiego. Notujemy natomiast pewne różnice między zwolennikami poszczególnych partii politycznych. Tabela 9 Czy możliwe są przyjazne i partnerskie stosunki pomiędzy Polską a Niemcami? Potencjalne elektoraty Możliwe Niemożliwe Trudno powiedzieć PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie Stosunkowo dużym w porównaniu z innymi elektoratami sceptycyzmem co do możliwości ułożenia partnerskich stosunków z Niemcami wyróżniają się zwolennicy PSL. Na drugim biegunie jest elektorat PO, który niemal jednomyślnie wyraża optymizm w spojrzeniu na przyszłość stosunków polsko-niemieckich.

15 OPINIE O INTENCJACH WŁADZ POLSKI I NIEMIEC W KWESTII POJEDNANIA Podobnie jak w przypadku stosunków polsko-rosyjskich zadaliśmy badanym pytanie, czy ich zdaniem władzom obu zainteresowanych krajów rzeczywiście zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania polsko-niemieckiego. RYS. 10. CZY, PANA(I) ZDANIEM, WŁADZOM [POLSKI, NIEMIEC] ZALEŻY CZY TEŻ NIE ZALEŻY NA DOPROWADZENIU DO PEŁNEGO, PRAWDZIWEGO POJEDNANIA POLSKO-NIEMIECKIEGO? 83% Władzom Polski 20% Władzom Niemiec 9% 67% Zdecydowanie zależy 63% 58% Raczej zależy 8% 7% 1% 4% 5% 19% 17% 2% 5% 9% Raczej nie zależy Zdecydowanie nie zależy Pojednanie polsko-niemieckie już się dokonało Trudno powiedzieć Wprawdzie badani częściej dostrzegają dobre intencje strony polskiej niż niemieckiej w dążeniu do pojednania, jednak zdecydowana większość jest przekonana, choć na ogół niezbyt mocno, że zależy na tym władzom obu krajów. Czynnikiem stosunkowo najbardziej różnicującym przeświadczenie o tym, że zarówno władzom Polski, jak i Niemiec zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania, jest wykształcenie. Dobre intencje polskich władz zauważa 78% badanych z wykształceniem podstawowym i 95% z wyższym. W przypadku oceny zamierzeń niemieckich różnica ta jest jeszcze większa pozytywne intencje przypisuje im 56% badanych z wykształceniem podstawowym, 81% z wyższym, odmawia zaś takich intencji 22% osób najsłabiej i 13% najlepiej wykształconych. Interesujące różnice w ocenie intencji władz Polski i Niemiec wobec pojednania zachodzą między sympatykami poszczególnych partii politycznych.

16 Tabela 10 Potencjalne elektoraty Czy Pana(i) zdaniem władzom [Polski, Niemiec] zależy na doprowadzeniu do pełnego pojednania polsko-niemieckiego? Zależy Nie zależy Pojednanie już się dokonało Trudno powiedzieć Polski Niemiec Polski Niemiec Polski Niemiec Polski Niemiec PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie Nieufność w ocenie intencji Niemiec wobec pojednania z Polską okazują najczęściej zwolennicy SLD. Natomiast pozytywne oceny zamierzeń władz niemieckich są niemal powszechne wśród zwolenników PO. KTÓRY SYSTEM PRZYNIÓSŁ WIĘCEJ ZŁEGO KOMUNIZM CZY FASZYZM? Na historii XX wieku silne piętno wywarły dwa systemy totalitarne komunizm i faszyzm. Na zakończenie tego wątku badania zapytaliśmy, który z nich zdaniem ankietowanych przyniósł więcej złego. RYS. 11. CZĘSTO PORÓWNUJE SIĘ DWA TOTALITARYZMY: KOMUNIZM I FASZYZM. KTÓRY Z TYCH SYSTEMÓW PRZYNIÓSŁ ŚWIATU WIĘCEJ ZŁEGO? Komunizm 7% Oba totalitaryzmy przyniosły światu tyle samo złego 58% 30% Faszyzm 5% Trudno powiedzieć

17 Wśród Polaków dominuje przekonanie, że obydwa totalitaryzmy przyniosły światu tyle samo złego. Wyraża je blisko trzy piąte badanych (58%). Pozostali respondenci skłaniają się ku opinii, że więcej zła przyniósł faszyzm (30%) niż komunizm (7%). Surowszą ocenę faszyzmu niż komunizmu nieco częściej niż w całej populacji notujemy wśród ludzi młodych (37% wśród młodzieży i 34% w grupie mających lata). Z kolei mieszkańcy największych miast dwukrotnie częściej niż ogół ankietowanych są przekonani, że więcej zła przyniósł komunizm (15%). Najbardziej jednak, jak zresztą można się było spodziewać, opinie w tej sprawie są zróżnicowane przez poglądy polityczne ankietowanych. Tabela 11 Który z tych systemów przyniósł światu więcej złego? Faszyzm Komunizm Oba totalitaryzmy Trudno powiedzieć Poglądy polityczne przyniosły światu tyle samo złego Lewicowe Centrowe Prawicowe Nieokreślone Dwie trzecie badanych o orientacji prawicowej uważa, że zarówno faszyzm, jak i komunizm przyniosły światu tyle samo złego, a co dziewiąty jest bardziej krytyczny wobec komunizmu. Tymczasem respondenci identyfikujący się z lewicą niezmiernie rzadko wskazują na komunizm, wyraźnie rzadziej też niż pozostali stawiają znak równości między tymi dwoma systemami. A oto jak na te stanowiska wpływają sympatie partyjne: Tabela 12 Który z tych systemów przyniósł światu więcej złego? Faszyzm Komunizm Obydwa totalitaryzmy Trudno Potencjalne elektoraty przyniosły światu tyle powiedzieć samo złego PO PSL* PiS SLD* Niezdecydowani Niezamierzający głosować * Dane dotyczące tych elektoratów należy interpretować ostrożnie ze względu na niewielkie ich liczebności w badanej próbie

18 Znak równości między tymi dwoma systemami stawiają najczęściej wyborcy PSL. Elektorat PiS z kolei charakteryzuje się tym, że liczba osób wskazujących na komunizm jako bardziej złowrogi system niemal zrównuje się ze wskazującymi na faszyzm. Zwolennicy SLD natomiast niemal w ogóle nie wskazują na komunizm i stosunkowo najrzadziej ze wszystkich stawiają znak równości między komunizmem a faszyzmem. Polacy znacznie gorzej postrzegają obecne stosunki polsko-rosyjskie niż polsko-niemieckie. Co więcej, w pewnym stopniu przekłada się to także na przewidywanie przyszłości tych stosunków. Ponad dwukrotnie większa liczba badanych uważa za niemożliwe ułożenie przyjaznych i partnerskich relacji z Rosją niż z Niemcami. Przeważa przekonanie, że Rosji nie zależy na doprowadzeniu do prawdziwego pojednania polsko-rosyjskiego, podczas gdy Niemcy w opinii większości badanych chcieliby takiego ułożenia wzajemnych stosunków. Wprawdzie nieco ponad połowa badanych uważa, że do polepszenia stosunków polsko-rosyjskich przyczyniła się obecność premiera Władimira Putina na gdańskich obchodach rocznicy wybuchu II wojny światowej, ale tylko nieliczni oceniają jako duży wpływ tej wizyty na budowę pojednania. Jeśli natomiast chodzi o kluczowe momenty wzajemnych stosunków u progu II wojny światowej, to większość ankietowanych zorientowanych w tej sprawie uważa, że pakt Ribbentrop Mołotow ułatwił Niemcom decyzję o zaatakowaniu Polski we wrześniu 1939 roku. Jednocześnie równoważą się liczby osób twierdzących, że pakt ten nie miał wpływu na decyzję Hitlera o napaści na Polskę, i tych, którzy sądzą, iż bez tego paktu w ogóle mogłoby nie dojść do tej napaści. Zdaniem większości badanych, także wkroczenie Armii Czerwonej do Polski 17 września 1939 roku było konsekwencją porozumienia niemiecko-rosyjskiego. Opracował Michał STRZESZEWSKI