JASKINIE JAKO OBIEKTY GEOTURYSTYCZNE

Transkrypt

1 JASKINIE JAKO OBIEKTY GEOTURYSTYCZNE Jan Urban Instytut Ochrony Przyrody Polska Akademia Nauk Kraków, Polska

2 Tajemnicze bramy do wnętrza Ziemi Miejsca o niezwykłych, unikalnych walorach estetycznych Miejsca życia ludzi prehistorycznych ( gniazda cywilizacji ) Miejsca związane z człowiekiem, odwiedzane przez miliony ludzi Miejsca kultu oraz uprawiania sztuki Miejsca działalności gospodarczej lub społecznej (serowarnie, szpitale... )

3 Tajemnicze bramy do wnętrza Ziemi Miejsca o niezwykłych, unikalnych walorach estetycznych Miejsca życia ludzi prehistorycznych ( gniazda cywilizacji ) Miejsca kultu oraz uprawiania sztuki Miejsca działalności gospodarczej lub społecznej (serowarnie, szpitale... ) Formy związane genetycznie ze specyficznymi procesami geologicznymi (krasowieniem, ruchami grawitacyjnymi, wulkanizmem... ) Objekty bardzo ważne dla nauki Swoiste elementy litosfery, elementy geosystemu Pułapki w których gromadzą się świadectwa historii Ziemi, życia i ludzi (skały, skamieniałości, artefakty archeologiczne) Środowiska powstawania oraz istnienia specyficznych tworów mineralnych i skalnych Odsłonięcia skał i struktur geologicznych Specyficzne środowiska mikroklimatyczne zamieszkałe przez specyficzne gatunki i zbiorowiska fauny

4 Jaskinie są dziedzictwem geologicznym Dziedzictwo geologiczne - te składniki naturalnej georóżnorodności, które mają znaczącą wartość dla człowieka, włączając w to badania naukowe, edukację, walory estetyczne, rozwój kulturalny i zrozumienie miejsca człowieka na Ziemi (Dixon 1996). Miejsca związane z człowiekiem Objekty bardzo ważne dla nauki Very specific component of the lithosphere, an element of the specific geosystem (speleosystem speleosystem) Jaskinie są obiektami geoturystycznymi Geoturystyka turystyka umożliwiająca uzyskanie wiedzy z zakresu geologii i geomorfologii (wykraczającej poza poziom przeżyć estetycznych) (Hose 1995).

5 Jaskinie były, są i będą obiektami geoturystycznymi Zwiedzając tak specyficzne twory jak jaskinie, zadajemy sobie w sposób oczywisty pytania Jaskinia Postojna, Słowenia - jak one powstały? - skąd wzięło się ich tajemnicze piękno?

6 Jaskinie były, są i będą obiektami geoturystycznymi

7 Jaskinie były, są i będą obiektami geoturystycznymi (Góry Świętokrzyskie)

8 Jaskinie były, są i będą obiektami geoturystycznymi (Ponidzie) Jaskinie Skorocic zwiedzane przez kuracjuszy buskiego uzdrowiska od początku XIX wieku 1842

9 Jaskinie geoturystyczne w świecie INTERNATIONAL SHOW CAVES ASSOCIATION (od 1989, około 120 jaskiń) Główny cel: gwarantowanie z jednej strony odpowiedniej ochrony środowiska i piękna podziemnego świata jaskiń, z drugiej zaś promowanie gospodarczo-społecznego wykorzystania jaskiń. Cele szczegółowe: - stworzenie międzynarodowej organizacji zrzeszających ludzi, firmy, stowarzyszenia oraz instytucje posiadające i wykorzystujące jaskinie, - promowanie metod wykorzystania jaskiń zgodnych z zasadami ich ochrony, - rozwój społecznej świadomości i zainteresowania jaskiniami, - działanie na rzecz wzrostu bezpieczeństwa ludzi zwiedzających i użytkujących jaskinie, - rozwijanie międzynarodowej współpracy w sprawach technicznej organizacji użytkowania jaskiń oraz promocji podziemnego świata jaskiń.

10 Jaskinie geoturystyczne w świecie: jaskinia Postojna (Slowenia)

11 Jaskinie geoturystyczne w świecie: jaskinia Predjama

12 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Punkevna i Macocha, Czechy

13 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Punkevna i Macocha, Czechy

14 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Punkevna i Macocha, Czechy

15 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinie Bożkovske, Czechy

16 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Grotta di Villanova, Włochy

17 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Grotta di Villanova, Włochy

18 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Kristalnaja, Ukraina

19 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Kristalnaja, Ukraina

20 Jaskinie geoturystyczne w świecie: Jaskinia Kristalnaja, Ukraina

21 Jaskinie potencjalnie geoturystyczne w Polsce na obszarach chronionych prawnie (rezerwaty, parki nar.) Sudety około 200 jaskiń około 40% kilka Wyzyna Krakowsko-Wieluńska 1900 jaskiń 40% Jaskinie niedostępne Góry Świętokrzyskie jaskiń 50% kilka około 20 % Ponidzie jaskiń 25% trudne technicznie Niż Polski - 19 jaskiń 25% 0% 0% Tatry jaskiń 100% Beskidy. Karpaty Zewnętrzne) 1250 jaskiń 20% około 10 % co najmniej 50%

22 Jaskinie potencjalnie geoturystyczne w Polsce Dostępność jaskiń polskich: 1. Jaskinie turystyczne (10): - jaskinie zwiedzane w sposób zorganizowany 2. Jaskinie turystyczne (około 10) - jaskinie przystosowane do zwiedzania (na szlakach turystycznych i ścieżkach edukacyjnych) 3. Jaskinie po prostu dostępne (nie chronione prawem i nie wymagające technik lub sprzętu alpinistycznego) Łącznie około 4400 jaskiń Dostępne około 1800 jaskiń Powszechna dostępność powoduje zniszczenia jaskiń: - mechaniczne zniszczenia nacieków, - usuwanie i (częściej) zadeptywanie namulisk, - zaśmiecenie, - niekorzystne zmiany mikroklimatu itp.

23 Jaskinie turystyczne zwiedzane w sposób zorganizowany Jaskinia Mrożna Tatry Smocza Jama (Kraków) Jaskinia Wierzchowska Górna Jaskinia Nietoperzowa Jaskinia Nietoperzowa Smocza Jama

24 Jaskinie Grota turystyczne Łokietka zwiedzane w sposób zorganizowany Jaskinia Mrożna Tatry Smocza Jama (Kraków) Jaskinia Wierzchowska Górna Jaskinia Nietoperzowa Grota Łokietka Jaskinia Ciemna Grota Łokietka Jaskinia Ciemna

25 Szczelina na Kadzielni Jaskinie turystyczne zwiedzane w sposób zorganizowany Jaskinia Mrożna Tatry Smocza Jama (Kraków) Jaskinia Niedźwiedzia Jaskinia Wierzchowska Górna Jaskinia Nietoperzowa Grota Łokietka Jaskinia Ciemna Jaskinia Niedźwiedzia Sudety Raj Góry Świętokrzyskie Kadzielnia Góry Świętokrzyskie Raj

26 Jaskinie turystyczne zwiedzane w sposób zorganizowany Jaskinia Mrożna Tatry Smocza Jama (Kraków) Jaskinia Wierzchowska Górna Jaskinia Nietoperzowa Grota Łokietka Jaskinia Ciemna Jaskinia Niedźwiedzia Sudety Raj Góry Świętokrzyskie Kadzielnia Góry Świętokrzyskie Groty Mechowskie Pomorze Wschodnie Groty Mechowskie

27 Jaskinie turystyczne zwiedzane w sposób zorganizowany Jaskinia Mrożna Tatry Smocza Jama (Kraków) Jaskinia Wierzchowska Górna Jaskinia Nietoperzowa Grota Łokietka Jaskinia Ciemna Jaskinia Niedźwiedzia Sudety Raj Góry Świętokrzyskie Kadzielnia Góry Świętokrzyskie Groty Mechowskie Pomorze Wschodnie Groty Mechowskie 1. Jaskinie zlokalizowane w różnych regionach, ale nie reprezentują wszystkich regionów. 2. Jaskinie reprezentują różne genetycznie typy krasu oraz formy niekrasowe.

28 Jaskinie geoturystyczne w Polsce 1. Bardzo różna własność i sposób zarządzania (użytkownicy) jaskiń. 2. Wystarczający stopień ochrony prawnej jaskiń. 3. Zwykle podobne, typowe dla jaskiń krasowych, walory dziedzictwa geologicznego.

29 Jaskinie geoturystyczne w Polsce 4. Dwie jaskinie ( ) reprezentują typowe dla jaskiń krasowych i bardzo wysokie wartości naukowo-edukacyjne, szczegółowo zbadane na etapie przygotowania do udostępnienia (publikacje). 5. Dwie jaskinie ( ) mają nietypowe wartości naukowo-edukacyjne. 6. Dwie jaskinie ( ) mają wysokie wartości kulturowe.

30 Jaskinie geoturystyczne w Polsce 7. Zagrożenia niewielkie i zależne od aktywności użytkowników (właścicieli). 8. Praktyczne działania ochronne mają na uwadze przede wszystkim zachowanie mikroklimatu i zbiorowisk fauny (nietoperzy).

31 Jaskinie geoturystyczne w Polsce 9. Liczba zwiedzających rośnie w ostatnich latach sięgając blisko miliona osób rocznie. 10. Największe ilości zwiedzających jaskinie przypadają na maj i czerwiec, co oznacza, iż jest to przede wszystkim młodzież szkolna.

32 Jaskinie geoturystyczne w Polsce 11. Liczba zwiedzających jest bardzo różna i warunkowana jest: a) dostępnością jaskiń (położeniem w centrach turystycznych) ( ), b) rzeczywistymi walorami dziedzictwa geologicznego i promocją ( ), c) tradycjami kulturowymi ( ) d) ograniczeniami prawnymi ( ).

33 Jaskinie geoturystyczne w Polsce European List of Geosites

34 Jaskinie geoturystyczne w Europie centralnej - porównanie POLSKA - 10 jaskiń udostępnionych: - status prawny warunkowany Ustawą o ochronie przyrody oraz Ustawą o ochronie zabytków; - brak prawnych regulacji dotyczących projektowana i dokonywania adaptacji jaskiń; - różne formy własności i zarządzania; - brak jednostki administracyjnej koordynującej lub nadzorującej użytkowanie i ochronę jaskiń; - brak regulacji prawnych dotyczących udostępniania nowych jaskiń. POLSKA łącznie ok jaskiń 10 jaskiń udostępnionych CZECHY łącznie 3500 jaskiń 14 j. udost. SŁOWACJA łącznie 5400 j. 16 j. udost. UKRAINA łącznie j. udost. SŁOWACJA 16 jaskiń udostępnionych: - status prawny oparty na Konstytucji, Ustawie o ochronie przyrody i wielu podrzędnych aktach prawnych - 12 jaskiń zarządzanych przez Slovak Cave Admin., pozostałe są nadzorowane przez SCA; - całkowita liczba odwiedzających jaskinie podobna do jaskiń polskich tys. osób. CZECHY 14 jaskiń udostępnionych: - status prawny warunkowany Ustawą o ochronie przyrody i podrzędnymi aktami prawnymi; - wszystkie udostępnione jaskinie są zarządzane przez Cave Administtration of the Czech Rep.

35 Podsumowanie 1. Jaskinie to obiekty w naturalny sposób spełniające warunki dla edukacji w zakresie geologii i geomorfologii, stąd też najdawniej wykorzystywane jako obiekty geoturystyczne. 2. Przystosowanie jaskiń do zwiedzania i organizacja w nich ruchu turystycznego jest właściwą drogą do ich skutecznej ochrony i wykorzystania edukacyjnego. 3. Jaskinie przystosowane do zorganizowanego zwiedzania w Polsce nie reprezentują wszystkich typów genetycznych i regionów jaskiniowych, w związku z czym liczba takich obiektów powinna wzrosnąć. 4. Potrzebny akt prawny obejmujący jaskinie ochroną z definicji (jak na Słowacji i w Czechach). 5. Potrzebna jest prawna regulacja procesu przygotowania, adaptacji oraz użytkowania jaskiń. 6. Korzystne byłoby powołanie organu nadzorującego ochronę i użytkowanie jaskiń.

36 Dziękuję za uwagę