Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy

Transkrypt

1 Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy Wykład 4 Finansowanie dłużne pożyczki i kredyty ( ) M. Gajewski, 2016

2 Podsumowanie z poprzednich zajęć Instrumenty finansowe Dystrybucje zgodnie z dopuszczalnym mechanizmem Dłużne: pożyczki / mikropożyczki + kredyty Pośrednie: poręczenia, gwarancje Udziałowe: wejścia kapitałowe Specyficzne: mieszane (dotacje na odsetki, dotacje na opłaty gwarancyjne, dotacje na wsparcie techniczne Instrumenty niefinansowe Standardowe: dotacje Specyficzne: pomoc zwrotna Źródła zewnętrzne (UE) vs. Krajowe (rodzime) 2

3 Schemat źródeł finansowania Źródła finansowania Zewnętrzne Wewnętrzne Mieszane mezzanine (bardzo zróżnicowane i specyficzne) ❷ Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Długoterminowe Kredyt inwestycyjny Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Obce ❶ Krótkoterminowe Kredyt obrotowy Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Inne Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej Instrument bardzo uniwersalny 3

4 Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie pożyczek ze źródeł pozabankowych i kredytów) Z punktu widzenia celów polityki publicznej (eliminacja luki finansowania produkty funduszy pożyczkowych nie powinny być konfigurowane pod potrzeby przedsiębiorstw znajdujących się w zaawansowanych fazach rozwoju. Działalność mikropożyczkowa 4

5 Rynek kredytowy (w kontekście działalności pożyczkowej) 5

6 Wspieranie IF w regionach finansowanie dłużne (źródła zasileń) 3a+3b+3c promowanie rozwoju przedsiębiorstw, wdrażania nowych modeli biznesowych, tworzenie zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produkcji i usług. Dolnośląskie Z programów regionalnych na kredyty / pożyczki ok. 1,275 mld euro (ok. 5,5 mld zł) Kujawsko-pomorskie Lubelskie* 12 Lubuskie 59 1 Łódzkie* Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie* 45 Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie 50 8 Warmińsko-mazurskie* Zachodniopomorskie b 3a 3b 3c 4a 4b 4c 8iii 9b Miliony euro 6

7 Kredyty i pożyczki w jako instrumenty w kontekście luki finansowania i tworzenia zachęt Zróżnicowane produkty finansowania dłużnego: ❶ Kredyty standardowe(banki), Kredyty preferencyjne(banki) głównie jako instrumenty zachęty do inwestowania (np. Kredyt technologiczny, zawierający tzw. Premię technologiczną) + ewentualnie inne, oferowane w oparciu o programy publiczne (strukturalne, w latach ) dostępność wątpliwa z uwagi na małe zainteresowanie banków sieciowych, głównie z uwagi na rozczłonkowanie źródeł wsparcia, opartych na 16 regionalnych programach operacyjnych. Pożyczki na działalność gospodarczą ze źródeł pozabankowych, oferowane w systemie tzw. funduszy pożyczkowych w oparciu o delimitację terytorialną, z uwagi na źródła finansowania (16 regionalnych programów operacyjnych) głównie eliminacja luki finansowania Mikropożyczki j.w. (głównie instrumenty preferencyjne: tworzenie zachęt, podejmowanie działalności gospodarczej) Produkty finansowania mieszanego pierwsze próby (pilotaż w latach Fundusz Pożyczkowy Wspierania Innowacji) i kontynuacja (Fundusz Pożyczkowy Innowacji), ale raczej w niewielkiej skali. ❷ 7

8 Układ instytucjonalny finansowanie dłużne działalności gospodarczej Oferta sektora bankowego (instytucje regulowane) Źródła i instytucje specyficzne- Fundusz Wspierania Innowacji Pozabankowe instytucje pożyczkowe wspomagane w ramach polityki publicznej Produkty pożyczkowe Produkty mikropożyczkowe Pozabankowe rynek pożyczkowy (prywatny) głównie cele konsumpcyjne, ale 8

9 Regulacja działalności pożyczkowej Regulacja publicznoprawna nadzór; rozmaiterozwiązania na świecie (od pełnej regulacji i nadzoru na wzór nadzoru bankowego, aż po systemy nie podlegające regulacji). Regulacja działalności pożyczkowej w Polsce: Regulacjaw zakresie działalności pożyczkowej instytucji podlegających nadzorowi (banki, SKOK-i) Brak kompleksowej regulacji w przypadku pozabankowej działalności pożyczkowej w zakresie finansowania działalności gospodarczej Regulacjaw przypadku działalności pożyczkowej w zakresie finansowania celów konsumpcyjnych Brak kompleksowości regulacji. Elementy regulacyjne w ramach programów wsparcia, w których określa się pewne standardy / obowiązki pośredników finansowych: PARP w ramach systemu KSU, Standardy / obowiązki w ramach umów wsparcia (RPO, JEREMIE). Regulacje dotyczące pośredników Konsekwencje? Działania mające na celu kształtowanie standardów dobrej praktyki (kodeksy postępowania) np. Europejski kodeks należytego postępowania w zakresie udzielania mikrokredytów (UE / KE). 9

10 Rozwój źródeł finansowania dłużnego z uwagi na programy wsparcia Z uwagi na układ źródeł finansowania (regionalne programy operacyjne) przewidywać można silny rozwój finansowania dłużnego ze źródeł pozabankowych(pozabankowe fundusze pożyczkowe, specjalizujące się w finansowaniu przedsiębiorstw). Większa kapitalizacja = sprzyjająca pojawianiu się większej skali oferty finansowania oraz nowych produktów pożyczkowych. Będą to jednak raczej produkty standardowe, tj.: W swej konstrukcji podobne do kredytów, Uwzględniające czynniki tworzące lukę finansowania, Uwzględniające zachęty do inwestowania. Wymogi zabezpieczeń, brak zabezpieczeń (!) Historia kredytową, brak historii kredytowej (!) Czas funkcjonowania beneficjenta, starterzy (!) Racjonowanie finansowania; wymagania dotyczące udziału własnego, niewystarczające finansowanie / środki własne (!) Biurokratyzacjaanalizy wniosku o finansowanie, wymogi dokumentacyjne, wzrost kosztów pozyskania finansowania (!) 10

11 Działalność pożyczkowa -istota działalności operacyjnej Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Bank / instytucja finansująca Historia finansowa (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wiarygodności finansowej przedsiębiorcy i przedsięwzięcia Finansowanie Fundusz pożyczkowy (produkt finansowy, warunki formalne, procedura, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 11

12 Instrumentarium operacyjne pożyczka (pozabankowa) a kredyt (przepisy prawne) Kredyt bankowy a pożyczki pozabankowe różnice i podobieństwa: Prawo bankowe -kredyt Art Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji / /. 2. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2) kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji środków pieniężnych; 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Art Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. / / 2. [Podmiotom], które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem: 1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu; 2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni / / uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie. / / Kodeks cywilny - pożyczka Art Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. 2.Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem. Art. 721.Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. / / Art. 722.Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia sięz upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Art. 723.Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Art. 724.Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. / / 12

13 Specyfika pozabankowej działalności pożyczkowej Główne charakterystyki pozabankowej działalności pożyczkowej sfery oddziaływania: Udostępniane jest finansowanie dla potrzeb prowadzenia działalności gospodarczej, także finansowania celów konsumpcyjnych (w obu przypadkach: zwykle w ograniczonym wartościowo rozmiarze), Oferowane są pożyczki o rozmaitych charakterystykach(okres finansowania, koszt, przeznaczenie duża różnorodność), Warunki formalne i procedury projektowane są z dążeniem do osiągnięcia mniejszej komplikacjiniż ma to miejsce standardowo w sektorze bankowym, Co do zasady, zabezpieczenia uzyskują mniejsze znaczenie, Historiakredytowa potencjalnego pożyczkobiorcy ma również mniejsze znaczenie, Ocena wiarygodności potencjalnego pożyczkobiorcy przybiera charakter jakościowy(priorytet oceny jakościowej nad ilościową). Pozycjonowanie względem źródeł bankowych 13

14 Geneza i rozwój (pozabankowych) instytucji pożyczkowych w Polsce Faza początkowa: Program Banku Światowego tzw. TOR X utworzenie i początkowa kapitalizacja ponad 30 Funduszy Rozwoju Przedsiębiorczości, Uruchomienie Funduszu Mikro typowej instytucji Mikropożyczkowej Programy wsparcia w ramach funduszy przedakcesyjnych. Faza kapitalizacji: Wsparcie ze środków unijnych w ramach perspektywy Funduszy Strukturalnych (Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw SPO WKP, przyrost kapitalizacji o ok. 0,5 mld zł. Faza przyspieszonego rozwoju: Środki wsparcia w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, Uruchomienie / realizacja programu JEREMIE, Inne, specyficzne działania wspierające (np. działanie 6.2. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz inne specjalne instrumenty wsparcia). Rozwój oparty o środki wsparcia publicznego pożyczka pozabankowa jako instrument interwencji publicznej (bezrobocie / tworzenie nowych miejsc pracy, rozwój działalności gospodarczej w sferze miro i małych przedsiębiorstw / także starterów) 14

15 Zdolność pożyczkowa 73 FP ( ) cały kraj Wsparcie w perspektywie FS UE SPO WKP Fazy przyśpieszonego rozwoju, kapitały pożyczkowe w mln zł Raport PZFP,

16 Formy prawne i modele prowadzenia działalności pożyczkowej (Polska) Instytucja prowadząca (spotykane są rozmaite formyprawne ze stosunkowo mniej dominującym znaczeniem spółek kapitałowych): Spółka akcyjna, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Fundacja, Stowarzyszenie, Izba gospodarcza, Zrzeszenie Charakterystyczne jest duże zróżnicowaniepostaci organizacyjnej pożyczkodawców. Zróżnicowanie form organizacyjnoprawnych oraz modeli funkcjonalnych wynika z braku regulacji sektorowej (pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce nie podlega regulacji publicznoprawnej w znaczeniu nadzorczym inaczej niż w sektorze bankowym) pod tym względem w Europie i na świecie sytuacja jest bardzo zróżnicowana (np. Rumunia instytucje tego typu podlegają nadzorowi banku centralnego). 16

17 Modele działalności pożyczkowej usytuowanie organizacyjne funduszu pożyczkowego Model I instytucja prowadząca fundusz pożyczkowy jako jeden z wielu przedmiotów działalności (model dominujący w początkowej faziekształtowania się systemu funduszy pożyczkowych w Polsce, ), Model II instytucja prowadząca fundusz pożyczkowy jako wyłączny (jedyny) przedmiot działalności (model aktualnie zdobywający przewagę, 2003 do chwili obecnej). Przyczyny zmian wynikają z: Przyrostu wartości kapitału (i związanej z tym specjalizacji), Regulacji zewnętrznych szczególnie pojawiających się wraz z publicznymi programami kapitalizacji funduszy pożyczkowych, Konsekwencji, wynikających z poszukiwania nowych źródeł kapitalizacji (można przewidywać, że czynnik ten będzie zyskiwał na znaczeniu np. w przypadku pozyskiwania dodatkowych źródeł kapitalizacji bezpośrednio ze szczebla europejskiego np. EIF Europejski Fundusz Inwestycyjny. 17

18 Mikropożyczki (specyficzny instrument finansowania dłużnego) Istota mikrofinansowanie (na świecie), jako sposób przeciwdziałania ubóstwu, wykluczeniu finansowemu oraz wspieraniu samozatrudnienia. Z uwagi na grupę docelową, specyficzne podejście do klienta: Drugorzędna rola ilościowej analizy finansowo-ekonomicznej finansowanych przedsięwzięć (specyficzny klient i specyficzne przedsięwzięcia), Zasada stopniowalności finansowania (step lending) Zasada bliskiej współpracy z klientem (character based lending) Drugorzędna / trzeciorzędna rola zabezpieczeń majątkowych(w zamian produkty specyficzne np. pożyczki grupowe (group lending), w Polsce spotykane dawniej ale już nie obecnie), Komercyjny koszt finansowania. Przykłady instytucji w Polsce: Fundusz MikroSp. z o.o., Inicjatywa Mikro Sp. z o.o. 18

19 Pozabankowe finansowanie dłużne (przykład 1) Podejście tradycyjne Mazowiecki Regionalny Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. ( podejście tradycyjne ) 19

20 Pozabankowe finansowanie dłużne (przykład 2) Podejście mikrofinansowe Fundusz Mikro Sp. z o.o. 20

21 Pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce (na podstawie analizy portfela pożyczkowego) pożyczki na działalność gospodarczą Jakość portfela pożyczkowego Raport PZFP,

22 Pierwsze próby finansowania mieszanego -Fundusz Pożyczkowy Wspierania Innowacji (pilotaż) Nowe źródło finansowania dłużnego wczesnych faz rozwojowych innowacyjnych przedsiębiorstw, wypełniające lukępomiędzy finansowaniem zasiewowym a kolejnymi rundami finansowania!!!!!! Redukcja luki kapitałowej Wsparcie innowacyjnych projektów rozwojowych Mobilizacja kapitału prywatnego!!! 22

23 Segmentacja pozabankowych instrumentów finansowania działalności gospodarczej Instr. Sektor bankowy Fundusze pożyczkowe Fundusze mikropożyczkowe Działalności poręczeniowa Fundusze zalążkowe Faza rozwoju 23

24 Dziękuję za uwagę!