Prof. dr hab. inż. arch. Hanka Zaniewska Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, ul. Olszewska 12

Transkrypt

1 Prof. dr hab. inż. arch. Hanka Zaniewska Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, ul. Olszewska 12 Recenzja o dorobku naukowym i pracy habilitacyjnej dr inż. arch. Mirosława Bogdana Podstawa formalna: decyzja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 8 maja 2015 r. Uwagi ogólne Recenzja opracowana jest w oparciu o otrzymane materiały, w tym: autoreferat Kandydata, wykaz opublikowanych prac naukowych, twórczych prac zawodowych, informacja o osiągnięciach dydaktycznych, współpracy naukowej i działalności popularyzujących naukę. Ponadto Kandydat przedstawił wybrane, opublikowane artykuły i referaty, 8 monografii, wśród których jest praca habilitacyjna pt. Architektura gotycka, jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli sakralnych, 2013, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Studia i Monografie, z.362, Opole. Kandydat, dr inż. arch. Mirosław Bogdan zatrudniony jest na stanowisku adiunkta w Katedrze Budownictwa i Architektury na Wydziale Budownictwa Politechniki Opolskiej. Jest absolwentem (1986 r.) Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Tam też, w 1992 r. uzyskał stopień naukowy doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Ołtarze jako centrum przestrzeni sakralnej według prawa liturgii posoborowej, której promotorem był prof. dr inż. arch. Wiktor Jackiewicz. Na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej pracował od czasu ukończenia studiów do 30 września 2010 r., a od 1 października, w wyniku konkursu na stanowisko adiunkta, zatrudniony został na Politechnice Opolskiej. W ciągu 28 lat pracy Kandydat ma w swoim dorobku działalność projektową, dydaktyczną i naukową. Zainteresowania badawcze koncentruje na architekturze sakralnej, a zwłaszcza przestrzeni sakralnej, pogłębiając wiedzę w zakresie sztuki liturgicznej podczas studiów podyplomowych organizowanych dla plastyków i architektów w Instytucie Liturgicznym Wydziału Teologicznego Papieskiej Akademii Teologicznej. Studia te ukończył w 1990 r. na podstawie pracy dyplomowej pt. Ołtarz i tabernakulum we wnętrzu sakralnym. Pozyskaniu wiedzy empirycznej służyły Kandydatowi liczne wyjazdy do Francji i studia literatury francuskojęzycznej, co wyraziło się w dwujęzycznych (w jęz. polskim i francuskim) publikacjach. 1

2 Ocena rozprawy habilitacyjnej Przedstawioną do oceny rozprawę habilitacyjną dr inż. arch. Mirosława Bogdana jest publikacja pt. Architektura gotycka jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli sakralnych, 2013 r. wydana przez Politechnikę Opolską, Studia i Monografie, z Ta obszerna, licząca 363 strony praca zawiera 117 rycin, tematycznych, przy czym wielokrotnie poszczególnym tematom przypisano od 2 4 ilustracji. Źródła z których Autor korzystał, wyrażają przypisy (247) i wykaz pozycji (207) bibliograficznych. Recenzentami pracy byli prof. dr hab. inż. arch. Maciej Zawadzki i dr hab. inż. arch. Jan Rabiej, prof. Politechniki Śląskiej. Praca opatrzona jest wstępem określającym cele i metody pracy oraz wprowadzeniem odnoszącym się do idei jej podjęcia. Rozbudowane w podpunktach treści merytoryczne i analityczne tworzą, zamknięte zakończeniem, cztery rozdziały: pierwszy: Secesja wobec konstruktywizmu Antoniego Gaudiego i tradycjonalizmu Paula Tournona a wertykalne realizacje (10 podpunktów), drugi: Rozkwit modernizmu w pierwszej połowie XX wieku a wertykalizm form sakralnych (5 podpunktów), trzeci: Inspiracja gotycka na początku drugiej połowy XX wieku a odnowa liturgiczna w nowych i historycznych kościołach (13 podpunktów), czwarty: Modernistyczna architektura posoborowa nawiązująca do inspiracji gotyckiej a nurt postmodernistyczny i high tech (14 podpunktów). W pracy zamieszczono spis ilustracji wraz z ich źródłami, streszczenie w 4 językach (polskim, angielskim, francuskim i niemieckim) oraz bibliografię. Autor zafascynowany gotykiem, podjął się analizy architektury sakralnej z XX i początku XXI wieku z punktu widzenia wpływu tego stylu na jej formę, konstrukcję, plan zagospodarowania wnętrza i detal współczesnych budowli sakralnych, zwracając szczególną uwagę na formę wertykalną obiektów sakralnych Jako cezurę współczesności przyjął obrady II Soboru Watykańskiego ( ), decydującego w kwestii metody kształtowania układu sakralnego wynikającej z odprawiania mszy przez księdza zwróconego twarzą do zgromadzonych wiernych. Mimo tak przyjętej cezury sięga do przykładów inspiracją gotykiem w okresie secesji, zwłaszcza w odniesieniu do wykorzystania zasad konstrukcji, przejrzystości bryły i wertykalnej formie przy zastosowaniu nowoczesnych materiałów budowlanych. Ten nurt będzie towarzyszył Autorowi w pierwszych dwu 2

3 rozdziałach, aby w trzecim i czwartym odnieść się do zasadniczego celu jakim jest możliwość inspiracji gotykiem w obiektach sakralnych wznoszonych i przebudowywanych po II Soborze Watykańskim. Dokonując oceny materiału analitycznego Autor przyznaje, że autentyczną inspirację gotykiem wyraża rozpoczęty w XIX w., a więc przed II Soborem Watykańskim, będący w budowie kościół Sagrada Familia Gaudiego. Natomiast współczesne budowle sakralne mają pewne cechy widoczne w rozwiązaniach konstrukcyjnych, które mogą potwierdzać inspiracje gotykiem, mimo zastosowania nowoczesnych materiałów budowlanych. Podkreśla jednak, że brak gotyckiego mistycyzmu sprawia iż inspiracja gotykiem ma bardziej symboliczne niż wizualne znaczenie. Może się jednak wyrażać poprzez projektowanie węzgłowia kościelnego i witraży. Metoda analizy porównawczej przyjęta przez Autora ma opisowy charakter poparty cytatami z literatury oraz ilustracjami obrazującymi cechy gotyckich budowli sakralnych wznoszonych w XX i XXI wieku. W analizie odnosi się przede wszystkim do pierwowzoru katedry gotyckiej, jakim była bazylika Saint Denis jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnej architektury sakralnej. Przykłady reprezentują architekturę sakralną Francji, Belgii, Niemiec i Polski, a literatura z której głównie korzysta jest w większości francuskojęzyczna.. Polskojęzyczna stanowi ok.30% pozycji. Ponadto Autor korzysta z dokumentów Kościoła a także własnej dokumentacji fotograficznej. W przyjętej metodologii brakuje kryteriów wyboru przykładów, zwłaszcza polskich. Zamieszczone w pracy przykłady współczesnej architektury sakralnej pochodzą z bliższej Autorowi południowej części kraju. Dokonując oceny współczesnych form budownictwa sakralnego pominął polskich autorów, architektów zajmujących się architekturą sakralna (m.in. K. Kucza Kuczyński, M. Budzyński, J. Uścinowicz). Zabrakło również przykładu polskiego modernizmu międzywojennego jakim jest kościół św. Rocha w Białymstoku, architekta Oskara Sosnowskiego. Szkoda także, że nie uwzględnił wśród autorów polskich publikacji Andrzeja Grzybkowskiego. Autor ten podkreśla rolę, jaką w rozwoju polskiej architektury sakralnej odgrywało wspólne z innymi krajami środowisko geograficzne i zależności artystyczne od krajów sąsiadujących 1. A w cytowanej pracy pisze: w odróżnieniu od recepcji w Niemczech nie było w Polsce fazy włączania do budowli późnoromańskich poszczególnych elementów gotyckich z Francji: ostrołuków i filarów przyporowych, maswerków. Także przeciwnie niż w Niemczech budowniczowie pracujący w Polsce nie uczyli się ani nie pracowali we Francji. Wykształcony w tym kraju nowy program artystyczny nie dotarł do Polski w głównej postaci katedralnej 1 Grzybkowski A., 2015, Gotycka architektura murowana w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 3

4 Takiego spojrzenia zabrakło, moim zdaniem, w analizach Pana dr inż. arch. Mirosława Bogdana. W ocenie naukowej i merytorycznej rozprawy habilitacyjnej dr inż. arch. Mirosława Bogdana należy spojrzeć na całokształt tematyki i jego dorobku naukowego, w którym ta praca mimo przedstawionych uwag niewątpliwie się wyróżnia. O ile w dorobku dr inż. arch. Mirosława Bogdana dominują prace dotyczące aspektu liturgicznego przestrzeni sakralnej i duchowego wyrazu kościoła, to zakres tematyczny rozprawy habilitacyjnej jest bliższy środowisku architektów. Szkoda jednak, że Kandydat nie poruszył, istotnego znaczenia jakim było w średniowieczu usytyowanie kościoła. Wielokrotnie wspominana o wertykalnym charakterze, strzelistość formy, naprowadzaniu na przestrzeń sacrum wewnątrz kościała, lecz jego widoczne usytuowanie w przestrzeni, czego najlepszym przykładem jest katedra w Chartres pod Paryżem miało znaczenie podkreślająca rolę kościoła dla wiernych. Ocena działalności naukowej Dr inż. arch. Mirosław Bogdan od czasu uzyskania stopnia naukowego doktora nauk technicznych opublikował 8 pozycji monograficznych i 20 artykułów. Pierwszą była opublikowana w 1994 r. rozprawa doktorska pt. Ołtarz centrum przestrzeni sakralnej według prawa liturgii posoborowej, wyd. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Kolejne cztery monografie publikowane były przez Wydawnictwo Naukowe Śląsk w Katowicach: Architektura historycznej formy kościoła, 2003 r., ( w dwu wersjach językowych: francuskiej i polskiej); Architektura gotycka a sacrum posoborowe, 2005 r., ( w języku francuskim z fragmentami w języku polskim); Prezbiterium w przestrzeni architektonicznej kościoła, 2008 r. ( w języku polskim), oraz Architektura chóru gotyckiego i przestrzeni sakralnej, 2008 r., ( w dwu wersjach językowych: francuskiej i polskiej). Ta publikacja zgłoszona została jako praca habilitacyjna w 2009 r. podczas nieudanej próby starań o uzyskanie stopnia naukowego dr habilitowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Praca na Politechnice Opolskiej zaowocowała dwiema monografiami opublikowanymi przez Oficynę Wydawnicza Politechniki Opolskiej. Należą do nich: Architektura polskiej katedry a jej europejskie źródło, 2013 r., oraz przedstawiona do oceny praca habilitacyjna Architektura gotycka jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli sakralnych, 2013 r.. Ostatnią z kolei publikacją o zwartym charakterze wydana przez Wydawnictwo Naukowe Śląskie w Katowicach jest Piękno ołtarza i świątyni gotyckiej, 2014 r.. Ta dwujęzyczna publikacja (w języku francuskim i polskim) jest zbiorem 5 artykułów, w tym czterech opublikowanych wcześniej (trzech w jęz. francuskim i jednego w jęz. polskim oraz nowego opublikowanego po raz pierwszy). Już z samych tytułów publikacji monograficznych dr inż. arch. Mirosława Bogdana widać, że dominuje w nich tematyka 4

5 przestrzeni sacrum, świadczy o tym również fakt, że jednym z recenzentów tych publikacji dotyczących tej przestrzeni był ksiądz prof. dr hab. Stefan Koperek. Dr inż. arch. Mirosław Bogdan jest autorem 12 artykułów z których 6 opublikowanych było w latach w Zeszytach Naukowych Politechniki Śląskiej w Gliwicach, 5 w latach w Czasopiśmie Naukowym Papieskiej Akademii Teologicznej w Katowicach oraz jednego (2013 r.) w Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach. Ponadto jego czynny udział w konferencjach naukowych w kraju wyraził się publikacjami w pracach zbiorowych prezentujących materiały tych konferencji. Należą do nich autorskie publikacje w materiałach trzech międzynarodowych konferencji Budownictwo sakralne i monumentalne, organizowanych w latach 2002, 2004, 2006 przez Wydział Architektury Politechniki Białostockiej, dwa w pracach zbiorowych materiałów międzynarodowych konferencji Nowoczesność w architekturze organizowanych w latach 2008 i 2011 przez Wydział Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach, a także w materiałach konferencji Spiritual Places UIA Miejsca Duchowe. Architektura bezgłośny przekaz głośnych emocji, organizowanej przez PR UiA w Warszawie. Publikacje kandydata powstały w efekcie wieloletnich prac badawczych prowadzonych na wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach zarówno samodzielnie, jak i pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Wiktora Jachowicza, dr inż. arch. Jerzego Witeczka, prof. dr hab. inż. arch. Niny Juzwy, prof. dr hab. inż. arch. Krzysztofa Gasidło. Podjęta na Wydziale Architektury Politechniki Gliwickiej tematyka przestrzeni sakralnej i architektury gotyckich kościołów kontynuuje i poszerza prowadząc prace badawcze na Wydziale Budownictwa Politechniki Opolskiej pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Obracaja, prof. Politechniki Opolskiej Prace badawcze i publikacje dr inż. arch. Mirosława Bogdana są monotematyczne i dotyczą budowli kościołów gotyckich. W pierwszym okresie jego działalności badawczej (lata ), począwszy od rozprawy doktorskiej, zwłaszcza przestrzeni sakralnych (prezbiterium, ołtarza, chóru gotyckiego) ze wskazaniem konsekwencji liturgicznej odnośnie do ich architektonicznego wyrazu po II Soborze Watykańskim. Efektem tych zainteresowań badawczych są publikacje w wydawnictwach teologicznych. Dopiero pod koniec pierwszej dekady XXI w. zaobserwować można poszerzenie problematyki i zwrócenie większej uwagi na formę i cechy architektoniczne gotyckich budowli sakralnych w aspekcie ich wpływu na architekturę kościołów budowanych w XX i XXI w. Wyjątek w podejmowanej tematyce stanowi publikacja Architektura postindustrialna Gliwic a przestrzenne dziedzictwo nowoczesności i uprzemysłowienia XIX i XX wieku, 2011, w: Nowoczesność w architekturze, Politechnika Śląska w Gliwicach. 5

6 Działalność dydaktyczna Dr inż. arch. Mirosław Bogdan ma wieloletnie doświadczenie w pracy dydaktycznej. Na Politechnice Śląskiej prowadził wykłady i ćwiczenia projektowe dotyczące architektury sakralnej, a ponadto ćwiczenia dotyczące zabudowy mieszkaniowej, obiektów usługowych i użyteczności publicznej. Zakres jego działalności dydaktycznej poszerzył się o projektowanie urbanistyczne na Politechnice Opolskiej oraz planowanie przestrzenne i budownictwo na Wydziale Zamiejscowym Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w Zabrzu. Był promotorem 18 prac dyplomowych magisterskich, recenzował prace magisterskie (zwłaszcza dotyczące obiektów sakralnych) i inżynierskie, a znajomość języka francuskiego pozwoliła mu na konsultacje podczas międzynarodowych staży i wymiany studentów. Praca zawodowa Prace zawodową architekta rozpoczął w Krośnie tuż po ukończeniu studiów wykonując, przy współpracy, projekty koncepcyjne w Krośnie, techniczne budynków mieszkalnych, rozbudowy obiektów pomocniczych w zakładach przemysłowych (laboratorium, ambulatorium). Uczestniczył w konkursie międzynarodowym w Sztokholmie, współpracował m.in. w opracowaniu projektu szkoły środowiskowej w Polanicy Zdroju, Kościoła św. Pawła Apostoła w Dąbrowie Górniczej. Konkluzja Podsumowując monotematyczny dorobek naukowy i rozprawę habilitacyjną Pana dr inż. arch. Mirosława Bogdana skierowane na problematykę przestrzeni sakralnej i architekturę budowli gotyckich kościołów, uważam że wykazał się ogromnym zaangażowaniem, pasją i dociekliwością w gromadzeniu materiałów. Mimo przewagi tematyki odnoszącej się do sfery sacrum, można zaobserwować w ostatnich latach poszerzenie problematyki badawczej o zagadnienia bardziej związane z dziedziną architektury. Świadczy o tym rozprawa habilitacyjna. Dlatego też stwierdzam, że dr inż. arch. Mirosław Bogdan może być dopuszczony do dalszego postępowania habilitacyjnego. 6