OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA

Transkrypt

1 MI OM YN 50 Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 73 Nr st. w miejscowo ci 50 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBR BIE INWESTYCJI MODERNIZACJI DROGI KRAJOWEJ NR 7 NA ODCINKU M OM YN-OLSZTYNEK NA PODODCINKU M OM YN - ZE OSTRÓDA P NOC MAJ 2011 r. / MARZEC 2112 r. OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA Raszyn 2012 r.

2 SPIS TRE CI 1. Rafa Maciszewski WST P s CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA s. 3. Beata P ko STRATYGRAFIA STANOWISKA 4. CHARAKTERYSTYKA KULTUROWO-CHRONOLOGICZNA MATERIA ÓW RUCHOMYCH s. s. 5. Beata P ko CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH 6. Beata P ko CHARAKTERYSTYKA FAZ ZASIEDLENIA STANOWISKA s. s. 7. PLANY 8. TABLICE

3 El bieta Jeli ska RYS HISTORYCZNY Mi om yn (niem. Liebemühle, prus. Mīlimalūns) znajduje si na terenie krainy historycznej zwanej do 1945 roku Oberlandem, Prusami Górnymi, Pogórzem lub Mazurami Górnymi. Miasto po one jest nad rzek Liw, u jej uj cia z Jeziora Liwskiego. Pierwsze wzmianki o Mi om ynie pochodz z 1315 r. W dokumencie z 1323 r. wymieniono proboszcza parafii mi om skiej o imieniu Ludwik. Zanim powsta o miasto Mi om yn, wcze niej na prze omie XIII i XIV wieku istnia a na tym terenie obok osady pruskiej Liwy warownia krzy acka strzeg ca przej cia pomi dzy jeziorami. Miasto za yli Krzy acy na pó wyspie wcinaj cym si w wody jeziora, wcze niej na pocz tku XIV wieku zbudowali tam zamek i m yn. Obok powsta a osada targowa Liebemühle. Nazwa miasta wzi a pochodzenie od m ynu nad Liw i pierwotnie brzmia a Liwemühle. Pó niej zosta a przekszta cona na Lybenmühle, Liebemühle, Liebemohle (tzn. yn nad Liw ). Polska nazwa Mi om yn spotykana jest w ród ach od XV w., u ywano tak e nazwy Mi om ynek i Liwski M yn. Prawa miejskie ( herb i przywilej lokacyjny na prawie che mi skim) Mi om yn otrzyma w 1335 roku od komtura dzierzgo skiego Hartwiga (Hartunga von Sonnenborn). Herb miasta jest ci le zwi zany z jego nazw. Przedstawia z bate ko o m skie, a w rodku symbol zakonu - krzy. W czasach krzy ackich Mi om yn nale do komturstwa dzierzgo skiego. Najstarszy znany przywilej miasta z 1335 r. okre la prawa lokatora - so tysa Tylego z Herzogenwalde, któremu nadano dwadzie cia w ok na prawie che mi skim i zwolniono od podatków na okres trzynastu lat. Przywilej zezwala te so tysowi i jego nast pcom wa i sprzedawa piwo. Od po owy XIV wieku Mi om yn mia swoje w adze miejskie rad, której przewodzi burmistrz oraz aw czyli s d miejski ( wcze niej mieszka cy w sprawach dowych zwracali si do Dzierzgonia). Miasto zbudowano na tzw. surowym korzeniu, lecz w jego uk ad przestrzenny czono odcinek starego traktu komunikacyjnego, co mia o wp yw na mocno wyd one proporcje rynku. Wokó rynku powsta a regularna, ciasna zabudowa na planie zbli onym do prostok ta. W naro niku po udniowo-wschodnim znajdowa si zamek, po którym nie pozosta lad. Symetrycznie do rynku, w naro niku po udniowo-zachodnim stan ko ció.

4 Ko ció pod wezwaniem w. Bart omieja by konsekrowany w 1341 r. i ze wzgl du na lokalizacj w czony by w system murów miejskich, dzwonnica pe ni a funkcje militarne. Najpó niej, w 2 po owie XIV wieku wzniesiono mury obronne, z dwiema bramami na osi wschód-zachód, rozebrane w 1692 roku. W tym samym roku rozebrano te redniowieczny ratusz, powsta y na prze omie XIV i XV wieku. Zabudowa miejska wielokrotnie by a niszczona przez wojny i po ary. Najpowa niejsze straty przynios y po ary: w 1591 roku, w 1633 ocala y tylko cztery domy i ko ció oraz w 1700 roku i na pocz tku XIX wieku po tym na nowo zabudowano w 1808 roku rynek i wzniesiono nowy ratusz w W czasie wojny polsko-krzy ackiej w 1414 r. i w trakcie wojny trzynastoletniej miasto na krótko przechodzi o w r ce polskie w roku 1414, 1454 oraz w 1620 roku. W wieku XVII Mi om yn zniszczyli Szwedzi, a w roku 1807 i 1813 kolejne przemarsze wojsk francuskich, pruskich i rosyjskich. W 1710 roku epidemia d umy znacz co wyniszczy a ludno Mi om yna, zmar a wtedy prawie jedna pi ta mieszka ców. W po owie grudnia 1831 r. po kl sce powstania listopadowego stacjonowa y tu jedn dob wycofuj ce si oddzia y polskie z korpusu gen. Macieja Rybi skiego. Po sekularyzacji Zakonu Mi om yn nale w latach do Prus Ksi cych stanowi cych lenno Polski i wchodzi w sk ad starostwa ostródzkiego, chocia okresowo by wydzielony jako odr bne starostwo. W 1552 roku Albrecht von Finckenstein otrzyma w zastaw starostwo w Mi om ynie w zamian za po yczone ksi ciu pruskiemu dziesi tysi cy grzywien. Po jego mierci starost ksi cym by jego syn Feliks. W latach rezydowali na tutejszym zamku ostatni ewangeliccy biskupi pomeza scy: w latach Jerzy Venediger, który tu zmar, i w latach Jan Wigand. Potem zamek sta si siedzib zarz du domen ksi cych. W latach Mi om yn nale do powiatu mor skiego, a od roku 1818 do 1945 do wschodniopruskiego powiatu ostródzkiego. Po 1945 roku administracyjnie nale do do 1998 roku do województwa olszty skiego, obecnie warmi sko-mazurskiego (powiat ostródzki). Korzystnym okresem dla rozwoju miasta by XIX wiek. Przyczyni a si do tego przede wszystkim budowa Kana u Elbl skiego oraz doprowadzenie kolei (trasa Ostróda Elbl g). Druga linia kolejowa czy a Ostród i Mor g (zbudowana w 1903 r.). W tym czasie

5 Mi om yn sta si w em dróg wodnych i kolejowych oraz o rodkiem handlu drewnem. W latach trwa a budowa kana u Ostróda - Elbl g i jego odnogi w kierunku I awy. W Mi om ynie znajduje si luza komorowa u ywana do dzisiaj. We wrze niu 1893 r. otwarto lini kolejow z Elbl ga przez Ostród do Olsztyna, na trasie której le Mi om yn. Linia kolejowa zosta a rozebrana w 1945 r. W II po owie XIX wieku i na pocz tku XX wieku zbudowano w Mi om ynie tartak parowy oraz stoczni naprawy statków rzecznych, a tak e cegielnie w tym jedn parow, które sprzedawa y ceg w Ostródzie, Elbl gu i Królewcu. W latach nast pi a znaczna emigracja ludno ci do zag bia w glowego w Westfalii. Dzia ania II wojny wiatowej doprowadzi y do 90 % zniszczenia zabudowy miasta. Podupad y po zako czeniu wojny Mi om yn utraci po 1945 roku prawa miejskie, a ponownie odzyska je dopiero w Niewiele ocala o obiektów z historycznej zabudowy Mi om yna. Pochodz cy z czasów krzy ackich ko ció rozebrano w ko cu XIX wieku. Zachowa a si jedynie cz muru pó nocnej nawy w czona w mury nowego ko cio a oraz wie a dzwonnicza z 1341 r. z okienkami w kszta cie strzelnic. W miejscu starego, wybudowano w latach nowy ko ció neogotycki oraz dziedziniec z ostro ukowymi arkadami. W ko ciele znajduje si cz wyposa enia wn trza z dawnego ko cio a - pó nobarokowy o tarz ówny oraz. pó nobarokowa ambona z oko o 1720 roku. W pobli u ko cio a zachowa si fragment muru obronnego z pochodz cych z XIV wieku obwarowa miejskich W Mi om ynie zachowa y si tak e zabytkowe domy murowane z prze omu wieków XVIII - XIX. Na miejscowym cmentarzy znajduj si nagrobki z XIX i pocz tku XX wieku.

6 Plany i widoki Mi om yna do 1945 roku. Panorama Mi om yna z 1750 roku autorstwa Johanna Dewitza, negatyw ze zbiorów IS PAN w Warszawie Plan Mi om yna z lat sporz dzony przez Rehefelda, wed ug Bonka.

7 Plan Mi om yna z lat autorstwa Giesego, wed ug Boettichera. Plan Mi om yna z 1808 r. autorstwa Carla Cassiusa, wed ug Kroniki miasta Miłomłyna.

8 Widok miasta z lotu ptaka, lata 30. XX w. Widok rynku przed 1945 r. Pocztówka ze zbiorów Archiwum Pa stwowego w Olsztynie. Widok rynku z lotu ptaka, lata 40. XX w.

9 Widok rynku przed 1945 r. Widok rynku, 1931 r. Szosa elbl ska, lata 30. XX w.

10 Wykorzystana literatura: A. Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, Bd. III, Oberland, Königsberg 1894, s K. Bürger, Das Gewerk der Schirr-, Stell- und Rademacher in Liebemühl , Altpreusssische Geschlechterkunde, Neue Folge, Jg. 16, E. Hartmann, Geschichte der Stadt Liebemühl, Ostdeutsche Beiträge aus dem Göttinger Arbeitskreis, Band XXIX, Würzburg Kreisbuch Osterode Ostpreussen, opr. Klaus Bürger, Osterode am Harz 1977, s , il. na s Kronika Miasta Mi om yna , D brówno T. Oracki, Dzieje Mi om yna, w: Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1976, s A. Rzempo uch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992, s A. Semrau, Die Kerpau (später Liebemühl ) Komturei Christburg im Mittelalter, Elbing ownik Geograficzny Królestwa Polskiego, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, t. VI, s. 437,438. Wykaz róde ikonograficznych: H. Bonk, Die Städte und Bürgen in Altpreussen, 1895, Tafel VII. A. M. Ka amajska-saeed, Album Dewitza nieznane ród o ikonograficzne z po owy XVIII w., w: sztuka Pobrze a Ba tyku. Materia y Sesji Stowarzyszenia Historyków sztuki, warszawa 1978, s. 359, il. 9. Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego Urz du Konserwatora w Królewcu, Warszawa 2006 (p yta CD-ROM), nr inw ). Verzeichnis der ost- und westpreussischen Stadtpläne, opr. Erich Keyser, Königsberg 1929, s Strona internetowa Bildarchiv Ostpreussen Strona internetowa Kreisgemeinschaft Osterode Ostpreussen Strona internetowa miasta i gminy Mi om yn

11 rodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego * ARCHEOLOGICZNE ZDJ CIE POLSKI * Krajowa Ewidencja Zabytków A T X N W P L A Z P KARTA EWIDENCYJNA STANOWISKA ARCHEOLOGICZNEGO X X X 1 LOKALIZACJA 2 PO ENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE 3 UTWÓR GEOLOGICZNY M. Mi om yn JEDNOSTKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA Pojezierze I awsko - Ostródzkie lu ny zwi y X torf.-bagn. STREFA NADMORSKA (NADZALEWOWA) TEREN NIEEKSPONOWANY okre lenie specjalistyczne Nr stan. w miejscowo ci 50 w morzu pla a mierzeja skarpa wa wydm. TEREN EKSPONOWANY X gleba piaszczysta, piaszczysto-gliniasta kraw dzie, stoki wkl e i proste X 4 DOST PNO TERENU GMINA Ostródzki DU E DOLINY x sfa dowania i niewielkie cyple niezabud. X r.zabud. zabudow. POWIAT Ostródzki w wodzie terasa terasa terasy brzeg cyple wybitne pole orne X nieu ytek X ka denna nadzale- wy sze wyso- WOJEWÓDZTWO warmi sko-mazurskie wowa czyzny wa y i garby sad park las x AZP nr obsz nr st. 73 MA E DOLINY X TEREN OS ONI TY teren przemys owy X wyniesienia o ekspozycji okr nej torf bagno woda Wspó rz. geogr. N 893,28 E 492,96 dno doliny stok doliny kraw doliny podstawa stoku okre lenie bli sze Nazwa lokalna doliny denud., niecki, jary, parowy Nr dzia ki geodez. kotlinki, zag bienia bezodp ywowe Identyfikator EGB jaskinie, schroniska skalne ciciel terenu FORMA SZCZEGÓLNA 5 nr funkcja opis materia ów, obiektów, warstw oraz form terenowych lad osadniczy osada osada osada osada Neolit? EB/WE (nie kkz) OWR redniowiecze/nowo ytno kultura ycka 1fr. ceramiki 6fr. ceramiki 17 fr. 28 fr. Ceramiki, 11 obiektów nieruchomych oko o fr. Ceramiki, 30 szcz tków kostnych, muszle i przepalone ludzkie ko ci, 147 obiektów wziemnych 6 OPIS OBSZARU STANOW. 7 ZAGRO ENIA 8 WNIOSKI KONSERWAT. 10 WYKONANIE KARTY 11 WERYFIK. KONSERW. obserw. utrudniona bez przeszk. X Budowa drogi S7 niezb dna szczegó owa inwentaryzacja data (dd,mm,rrrr) akceptacja WKZ pole otwarte X pole zamkni te niezb dne badania wykopaliskowe X autor karty akceptacja OODA nasycenie znaleziskami: równomierne X niezb dna interwencja administracyjna I. Maciszewski data ostatn.weryf. jednocentryczne wielocentryczne 9 AKTUALNA OCHRONA okre lili chronologi autor weryfikacji powierzchnia stanowiska: nr rejestru zabytków Dr A. Bttner-Wróblweska 12 ZBIORY i NR INWENT. -1 ar -0,5 ha -1ha -5ha -15ha >15ha data wpisu do rejestru mgr M. Starski miejsce przechowywania nr inwentarza X park kulturowy mgr Krzysztof Janicki sto wyst powania znalezisk: plan zagospodarowania przestrzennego sprawdzi -konsultant AZP ma a rednia X du a WUOZ Olsztyn del. w Elbl gu Muzeum w Ostrudzie

12 13 MAPA W SKALI 1: UK AD WSPÓ RZ DNYCH KARTOGRAF. 15 DOKUMENTACJA 16 LITERATURA 17 INNE DANE god o arkusza (nr i nazwa) X 893,28 Y 492,96 Stanowisko odkryte w 2010 roku podczas bada poprzedzaj cych inwestycj drogow - budowa trasy S7. W trakcie bada sonda owych natrafiono na pozosta ci du ej osady zwi zanej z kultur ycka. 14 HISTORIA BADA STANOWISKA (rok/ rodzaj bada / autor i instytucja) Badania powierzchniowe Badania sonda owe Badania wykopaliskowe 70 arów A. Bartczak M. Migal USUI Rafa Maciszewski ul. Lotnicza 79 Raszyn Kierownik bada - Krzysztof Janicki, Igor Maciszewski

13 A Z P Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków * ARCHEOLOGICZNE ZDJĘCIE POLSKI * Krajowa Ewidencja Zabytków KARTA EWIDENCYJNA STANOWISKA ARCHEOLOGICZNEGO A T X N W P L X X 1 LOKALIZACJA 2 POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE 3 UTWÓR GEOLOGICZNY M. Miłomłyn Nr stan. w miejscowości 50 JEDNOSTKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA 314,53 luźny X zwięzły torf.-bagn. STREFA NADMORSKA (NADZALEWOWA) TEREN NIEEKSPONOWANY określenie specjalistyczne w morzu plaża mierzeja skarpa wał wydm. TEREN EKSPONOWANY glina krawędzie, stoki wklęsłe i proste 4 DOSTĘPNOŚĆ TERENU GMINA Miłomłyn DUŻE DOLINY X sfałdowania i niewielkie cyple niezabud. X śr.zabud. zabudow. POWIAT ostródzki w wodzie terasa terasa terasy brzeg cyple wybitne pole orne nieużytek X łąka WOJEWÓDZTWO warmińsko mazurskie denna nadzale- wyższe wysowowa czyzny wały i garby sad park las X AZP nr obsz nr st. 73 X wyniesienia o ekspozycji okrężnej torf bagno woda MAŁE DOLINY TEREN OSŁONIĘTY teren przemysłowy Współrz. geogr. N 53 o E 19 o dno doliny stok doliny krawędź doliny podstawa stoku określenie bliższe Nazwa lokalna doliny denud., niecki, jary, parowy Nr działki geodez. 13/1, 14/4 STREFA POZA DOLINAMI kotlinki, zagłębienia bezodpływowe Identyfikator EGB równina obsz. falisty obsz. pagórk. obsz. górzysty jaskinie, schroniska skalne Właściciel terenu GDDKiA O. w Olsztynie FORMA SZCZEGÓLNA 5 KLASYFIKACJA FUNKCJONALNO-KULTUROWO-CHRONOLOGICZNA STANOWISKA nr funkcja kultura chronologia opis materiałów, obiektów, warstw oraz form terenowych ślad osadniczy osada osada osada??? neolit eb / weż owr śr / now 1 fr. cer. 6 fr. cer. badania powierzchniowe 2010 r. A. Bartczak, M. Migal 17 fr. cer. 19 fr. cer. 6 OPIS OBSZARU STANOW. 7 ZAGROŻENIA 8 WNIOSKI KONSERWAT. 10 WYKONANIE KARTY 11 WERYFIK. KONSERW. obserw. utrudniona X bez przeszk. budowa drogi ekspresowej S7 niezbędna szczegółowa inwentaryzacja data (d.,m.,r.) akceptacja WKZ pole otwarte pole zamknięte X niezbędne badania wykopaliskowe autor karty akceptacja KOBiDZ nasycenie znaleziskami: równomierne X niezbędna interwencja Igor Maciszewski data ostatn.weryf. administracyjna jednocentryczne wielocentryczne 9 AKTUALNA OCHRONA określili chronologię autor weryfikacji powierzchnia stanowiska: nr rejestru zabytków dr Marek Jagodziński 12 ZBIORY i NR INWENT. -1 ar -0,5 ha -1ha -5ha -15ha >15ha data wpisu do rejestru miejsce przechowywania nr inwentarza X park kulturowy Muzeum w Ostródzie gęstość występowania znalezisk: plan zagospodarowania przestrzennego sprawdził-konsultant AZP mała średnia duża X

14 13 MAPA W SKALI 1: UKŁAD WSPÓŁRZĘDNYCH KARTOGRAF. godło arkusza (nr i nazwa) Miłomłyn X 893,28 Y 492,96 15 DOKUMENTACJA 16 LITERATURA 17 INNE DANE DOKUMENTACJA: WKZ w Elblągu, Muzeum w Ostródzie LITERATURA: nie publikowane INNE DANE: Stanowisko odkryte w 2010 roku, podczas badań poprzedzających inwestycję drogową budowa trasy S7. W trakcie badań sondażowych natrafiono na pozostałości dużej osady z wieloma fazami zasiedlenia. Stanowisko Miłomłyn 50 należy łączyć ze stanowiskiem Miłomłyn 51 (będącym jego peryferyjną strefą w ostatniej fazie zasiedlenia) 14 HISTORIA BADAŃ STANOWISKA (rok/ rodzaj badań/ autor i instytucja) , 2012 badania AZP weryfikacyjne badania Badania sondażowe badania weryfikacyjne wykopaliskowe Badania sondażowe W.Skrobot A.Bartczak A.Bartczak M.Migal M.Migal Asinus Igor Maciszewski, USUI Rafał Maciszewski