WOLSKA KONFERENCJA SZKOLENIOWA. "Bez przemocy wobec dziecka - Wola do wychowywania" Warszawa, 29 kwietnia 2010

Transkrypt

1 WOLSKA KONFERENCJA SZKOLENIOWA "Bez przemocy wobec dziecka - Wola do wychowywania" Warszawa, 29 kwietnia 2010 Honorowy Patronat Rzecznika Praw Dziecka Honorowy Patronat Przewodniczącego Rady i Burmistrza Dzielnicy Wola m.st. Warszawy Organizatorzy: Urząd Dzielnicy Wola m. st. Warszawy Fundacja Mederi Program konferencji: : Rejestracja uczestników konferencji : Uroczyste otwarcie konferencji: Burmistrz Dzielnicy Wola m. st. Warszawy : Wystąpienie Rzecznika Praw Dziecka : Przemoc wobec niemowląt. Wczesna interwencja, praca z rodzicami i dziećmi do 3 roku życia. Prelegenci: Małgorzata Strzelecka, psycholog, Żłobek nr 7 w Zespole Żłobków m. st. Warszawy; dr n. med. Joanna Cielecka - Kuszyk, Fundacja Mederi, Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka ; Anna Sadkowska, Konsultant Wojewódzki do Pielęgniarstwa Rodzinnego woj. mazowieckiego 1

2 : Przemoc wobec dzieci w wieku przedszkolnym. Programy profilaktyczne dla rodziców i dzieci. Prelegenci: Leszek Drozdowski, terapeuta, Instytut Traumy Dziecięcej i Terapii Systemowej, Stowarzyszenie SOnDiR; dr Joanna Krzyżanowska, psychiatra, Instytut Psychiatrii i Neurologii : Przerwa na kawę : Alkoholowy Zespół Płodowy - FAS, FAE. Rozpoznawanie i pomoc dzieciom z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Prelegent: dr Krzysztof Liszcz, psychiatra, doktorant Uniwersytetu Medycznego w Łodzi : Warszawska sieć pomocy dzieciom wykorzystywanym seksualnie. Prelegenci: przedstawiciel Urzędu m. st. Warszawy; dr n. med. Joanna Cielecka - Kuszyk, Fundacja Mederi, Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka : Umocowania prawne: Nowelizacja Ustawy o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie. Prelegent: Jarosław Polanowski, prokurator : Dyskusja : Przerwa na lunch : Rola pracowników żłobków w zapobieganiu krzywdzenia dzieci. Prelegent: Małgorzata Strzelecka, psycholog, Żłobek nr 7 w Zespole Żłobków m. st. Warszawy : Rola pracowników przedszkoli w zapobieganiu krzywdzenia dzieci. Prelegent: Magdalena Korsak, pedagog, edukator, trenerka Fundacji Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeńskiego : Rola pracowników ochrony zdrowia w zapobieganiu krzywdzenia dzieci. Prelegent: dr Małgorzata Zbroszczyk Szczepaniak, Oddział Pediatrii Szpital Dziecięcy im. J. Bogdanowicza; dr Piotr Hartmann, Klinika Pediatrii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, Szpital Bielański, Fundacja Rozwoju Pediatrii; dr Dorota Korycińska, Klinika Pediatrii, Instytut Matki i Dziecka; Anna Sadkowska, Konsultant Wojewódzki do Pielęgniarstwa Rodzinnego woj. mazowieckiego : Uroczyste zakończenie. Wręczenie zaświadczeń uczestnictwa w konferencji. 2

3 Zaniedbanie dzieci jako forma przemocy Joanna Gasiuk-Barcellona, Joanna Cielecka-Kuszyk Fundacja Mederi, Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Zaniedbanie jest najczęstszą forma przemocy wobec dziecka, a zapobieganie problemom dzieci zaniedbanych mieści się w szeroko pojętym systemie ochrony dzieci, dążeniu do poprawy ich stanu zdrowia oraz warunków życia. Lekarz, pielęgniarka, pracownik socjalny, opiekun żłobkowy, przedszkolny, nauczyciel pełnią ważną rolę w rozpoznawaniu i edukowaniu rodziców, często zapobiegając w ten sposób dalszemu zaniedbaniu dziecka. Zachorowalność i śmiertelność związana z zaniedbaniem jest znaczna. Do zagrożeń medycznych należą uszkodzenia ciała, zatrucia, niewłaściwie leczone choroby, problemy z uzębieniem, niedożywienie, zaburzenia neurologiczne. Natomiast zagadnienia psychologiczne obejmują zaburzenia relacji z otoczeniem w wieku niemowlęcym, zaburzenia rozwoju poznawczego, trudności w nauce, zaburzenia emocjonalne i behawioralne. Tradycyjnie, zaniedbanie dziecka jest definiowane zwykle jako błędy rodziców w opiece nad dzieckiem, będące przyczyną rzeczywistej lub potencjalnej szkody poniesionej przez dziecko. Jednak proponowana przez nas definicja jest szersza i określa zaniedbanie jako stan niezaspokajania podstawowych potrzeb dziecka. W związku z tym należy dążyć do poprawy bezpieczeństwa i stanu zdrowia dziecka, a nie głównie obciążania winą rodziców za zaistniałe zaniedbanie. Powyższa definicja obejmuje zarówno szkody psychologiczne i fizyczne jak szkody krótko i długotrwałe. Do rodzajów zaniedbań należą m.in.: - niestosowanie się opiekunów do zaleceń lekarskich względem dziecka - opóźnienie lub brak pomocy lekarskiej w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia dziecka - niedożywienie, będące często przyczyną zaburzenia rozwoju mózgu - nieprawidłowe odżywianie, doprowadzające do chorobliwej otyłości 3

4 - spożywanie substancji uszkadzających płód w czasie ciąży, np. palenie papierosów, picie alkoholu, zażywanie narkotyków, narażenie płodu na działanie leków - niedopilnowanie małego dziecka niosące zagrożenie spożycia substancji toksycznych - wychowywanie dziecka w atmosferze przemocy w rodzinie - niewystarczająca ochrona przed zagrożeniem środowiskowym - niedostateczna higiena pogarszająca problemy zdrowotne - niezaspokajanie potrzeb edukacyjnych dziecka - niezaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka - porzucenie, bezdomność Podstawowe elementy oceny zaniedbania dziecka dotyczą oceny stopnia zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka, jak również oceny rodziców, np. czy zdają sobie sprawę ze stanu dziecka i potrzeby okazania mu pomocy, jaki jest ich stan zdrowia (depresja, sytuacja stresowa, uzależnienia, izolacja socjalna), jak również jaki jest ich stopień angażowania się w wychowywanie dziecka (zaniedbanie wynikające z nieobecności rodzica w domu z powodu nadmiaru pracy lub wyjazdu za granicę) oraz oceny warunków życia całej rodziny (utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej lub uwarunkowania kulturowe). Ocena zaniedbania służy określeniu możliwości pomocy dziecku i dalszemu rokowaniu, czyli motywacji do poprawy warunków i zaakceptowaniu pomocy ze strony jego opiekunów. Na szczególną uwagę zasługuje niewystarczająca ochrona przed zagrożeniami środowiskowymi. Przykładem tego zaniedbania jest: przechowywanie substancji toksycznych w zasięgu małego dziecka, palenie tytoniu w pomieszczeniach, w których przebywają dzieci, narażenie na przemoc ze strony dorosłych (dziecko jako świadek przemocy), przewożenie dziecka samochodem bez fotelika lub zapięcia pasów bezpieczeństwa, zgoda na jazdę dziecka na rowerze bez ochronnego kasku, a także dostęp do nabitej broni palnej. Zaniedbanie występuje wtedy, gdy dziecko nie jest nadzorowane zgodnie z wymaganiami rozwojowymi, co stwarza wyraźne zagrożenie dla jego zdrowia i dobra: np. pozostawienie niemowlęcia w kąpieli bez opieki, dziecka w wieku przedszkolnym samego w domu lub nocna nieobecność nastolatka w domu bez zgody rodziców. 4

5 Skuteczne zapobieganie zaniedbaniu możliwe jest przy pełnej współpracy pielęgniarki i lekarza z lokalnym zespołem interdyscyplinarnym i wspólnym zaangażowaniu rodziny w poprawę sytuacji dziecka. Należy wdrożyć następujące postępowanie: - uświadomienie rodzicom ich roli w zapobieganiu przypadkowym urazom fizycznym, na które narażone są dzieci - zwrócenie uwagi rodzicom, że dzieci mogą zachowywać się ryzykownie, a do nich należy obowiązek opieki i nadzoru - zaopatrzenie rodziców w materiały edukacyjne na temat bezpieczeństwa dziecka. Zaniedbanie zaburza harmonijny rozwój dziecka i ma negatywny wpływ na jego życie. Stąd też zapobieganie zaniedbaniu jest równie ważne jak zapobieganie występowaniu innych form przemocy wobec dziecka. 5

6 Przemoc wobec niemowląt Joanna Cielecka - Kuszyk pediatra, patomorfolog, Fundacja Mederi, Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Przemoc w rodzinie = jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku). Krzywdzenie dziecka = stwarzanie ryzyka dla jego rozwoju psychofizycznego, stosowanie przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej oraz zaniedbywanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę, która jest odpowiedzialna za jego prawidłowy rozwój. Zespół dziecka krzywdzonego = zespół objawów wynikających ze stosowania przemocy wobec dziecka. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przemoc oznaczona jest jako T74: przemoc fizyczna tzn. zachowania agresywne skierowane na ciało dziecka - T74.1, przemoc seksualna tzn. włączanie dziecka w aktywność seksualną dla zaspokojenia własnych potrzeb - T74.2 przemoc psychiczna tzn. rozmyślne zakłócanie lub ograniczanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka bez stosowania przemocy fizycznej - T74.3, zaniedbanie tzn. niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych dziecka - T74.4., Zastępczy Zespół Munchhausena tzn. świadome wywoływanie u dziecka objawów chorobowych. oznaczenie w zależności od przyczyny powodującej uszczerbek na zdrowiu. 6

7 Przemoc wobec niemowląt = zespół dziecka potrząsanego Objawy: *Krwiaki podtwardówkowe *Wylewy do siatkówki oka *Złamania żeber *Złamania przynasadowe kości długich Skutki stosowania przemocy wobec dzieci: * urazy nieprzypadkowe *zaburzenia podstawowych funkcji życiowych w wyniku zaniedbania *bezpośrednie zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne, nadpobudliwość psychoruchowa *trwałe zaburzenie rozwoju mózgu u niemowląt, nie spowodowane urazami fizycznymi *autoagresja *dalsze niekorzystne następstwa somatyczne i emocjonalne - 70% dzieci po trzech latach stosowania wobec nich przemocy wykazują opóźnienie rozwoju psychoruchowego *wysokie ryzyko wystąpienia zespołu stresu pourazowego *duże prawdopodobieństwo powtarzania zachowań przemocowych w dorosłym życiu LEKARZ, PIELĘGNIARKA, KAŻDY PRACOWNIK SŁUŻBY ZDROWIA MA MORALNY I PRAWNY OBOWIĄZEK ZGŁOSZENIA PRZEMOCY WOBEC DZIECKA Kodeks Postępowania Karnego art Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuraturę lub Policję 2. instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do 7

8 ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku Art.12 Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym policję lub prokuratora. Kodeks Postępowania Cywilnego art.572 Każdy, komu jest znane zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy Kodeks Etyki Lekarskiej (z dnia 2 stycznia 2004 r.): Art. 24. Nie jest naruszeniem tajemnicy lekarskiej przekazanie informacji o stanie zdrowia pacjenta innemu lekarzowi, jeżeli jest to niezbędne dla dalszego leczenia lub wydania orzeczenia o stanie zdrowia pacjenta. Art. 25. Zwolnienie z zachowania tajemnicy lekarskiej może nastąpić: gdy pacjent wyrazi zgodę, jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób oraz jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa. Art. 27. Lekarz ma prawo do ujawnienia zauważonych faktów zagrożenia zdrowia lub życia w wyniku łamania praw człowieka. ALGORYTM POSTĘPOWANIA Pediatrycznego odnoszącego się do zgłoszenia urazu u małego dziecka 1. Czy nastąpiło niewytłumaczalna zwłoka w zgłoszeniu się do lekarza? 2.Czy informacje zawarte w wywiadzie są wiarygodne? 3 Czy stwierdza się w badaniu przedmiotowym zmiany wskazujące na urazy nieprzypadkowe? 4. Czy zachowanie dziecka jest adekwatne do badania? 8

9 Wybrane zagadnienia z Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej Dz.U zm. Dz.U art. 5 USTAWA z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jednolity) Art Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia. 2. Udzielanie świadczeń, o których mowa w ust. 1, pielęgniarka wykonuje przede wszystkim poprzez: 1) rozpoznawanie warunków i potrzeb zdrowotnych; 2) rozpoznawanie problemów pielęgnacyjnych; 3) sprawowanie opieki pielęgnacyjnej; 4) realizację zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; 5) samodzielne udzielanie w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych; 6) edukację zdrowotną. Art Wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz promocji zdrowia, w zakresie opieki nad kobietą, kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą oraz noworodkiem. 2. Udzielanie świadczeń, o których mowa w ust. 1, położna wykonuje przede wszystkim przez: 9

10 1) prowadzenie działalności edukacyjno-zdrowotnej w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, metod planowania rodziny oraz ochrony macierzyństwa i ojcostwa; 2) rozpoznawanie ciąży i sprawowanie opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej oraz przeprowadzanie badań niezbędnych w monitorowaniu ciąży fizjologicznej; 3) kierowanie na badania konieczne do jak najwcześniejszego rozpoznania ciąży wysokiego ryzyka; 4) prowadzenie porodu fizjologicznego oraz monitorowanie płodu z wykorzystaniem aparatury medycznej; 5) przyjmowanie porodu siłami natury wraz z nacięciem i szyciem naciętego krocza; 6) podejmowanie koniecznych działań w sytuacjach nagłych, do czasu przybycia lekarza, w tym przyjęcie porodu z położenia miednicowego oraz ręczne wydobycie łożyska; 7) sprawowanie opieki nad matką i monitorowanie przebiegu okresu poporodowego; 8) badanie noworodków i opiekę nad nimi; 9) realizację zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; 10) samodzielne udzielanie w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych; 11) profilaktykę chorób kobiecych i patologii położniczych. Art Pielęgniarka po ukończeniu szkoły, o której mowa w art. 7 ust. 2 pkt 1, oraz położna po ukończeniu szkoły, o której mowa w art. 7 ust. 3 pkt 1, w celu uzyskania prawa wykonywania zawodu są obowiązane do odbycia 12-miesięcznego stażu podyplomowego w zakładzie opieki zdrowotnej. Art Zawód pielęgniarki, położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone przez okręgową radę pielęgniarek i położnych. 2. Prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub odpowiednio zawodu położnej uzyskuje osoba, która: 1) posiada obywatelstwo polskie; 10

11 2) posiada dyplom ukończenia polskiej szkoły pielęgniarskiej lub odpowiednio polskiej szkoły położnych bądź uzyskany w innym państwie dyplom uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędny, zgodnie z odrębnymi przepisami; 3) odbyła wymagany staż podyplomowy; 4) posiada pełną zdolność do czynności prawnych; 5) posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu. Art Podjęcie wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej po upływie pięciu lat od ukończenia stażu podyplomowego lub po przerwie w wykonywaniu zawodu dłuższej niż pięć lat wymaga odbycia przeszkolenia. 2. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych ustala program i sposób przeszkolenia, o którym mowa w ust. 1. Art. 18. Pielęgniarka, położna wykonuje zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością. Art. 19. Pielęgniarka, położna ma obowiązek udzielić pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Art Pielęgniarka, położna ma obowiązek do zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy: 1) tak stanowią odrębne przepisy; 2) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób; 3) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy; 4) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń. 3. Pielęgniarka, położna, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3, jest związana tajemnicą również po śmierci pacjenta. 11

12 4. Pielęgniarka, położna nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta, bez jego zgody. Art. 24. Pielęgniarce, położnej, wykonującej zawód na podstawie umowy o pracę lub w przypadku, o którym mowa w art. 19, przysługuje ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariusza publicznego. 12

13 STANDARDY OPIEKI W ŻŁOBKU Nadrzędnym celem jest dobro dziecka 1. Każde dziecko ma prawo do poznawania nowego otoczenia w obecności swoich najbliższych. 2. Rodzice mają prawo do informacji o swoim dziecku, z uwzględnieniem informacji pozytywnych, których udziela osoba bezpośrednio opiekująca się dzieckiem w żłobku. 3. Dziecko ma prawo do aktywnego i twórczego spędzania czasu w żłobku. 4. Dziecko powinno być obdarzane uważną i życzliwą obecnością zarówno podczas zabawy swobodnej, jak i w trakcie zajęć zorganizowanych. 5. Dorośli w kontakcie z dzieckiem powinni okazywać mu szacunek, kontrolować swoje emocje i słowa kierowane do dziecka, dotyczące jego samego i ważnych dla niego osób. 6. Dziecko zawsze może odmówić spożycia posiłku. Personel jest zobowiązany do stworzenia przyjaznej i spokojnej atmosfery podczas jedzenia. 7. Każde dziecko ma prawo do opanowywania w indywidualnym tempie czynności fizjologicznych. Nauce korzystania z toalety nie może towarzyszyć zawstydzanie dziecka i przetrzymywanie go na nocniku dłużej niż pięć minut. 8. Dzieci mają prawo do codziennych spacerów na świeżym powietrzu o każdej porze roku. 9. Dziecko powinno mieć czas na sen i wypoczynek zgodnie z własnym rytmem i potrzebami. 10. Wszelkie czynności porządkowe powinny być wykonywane w czasie, gdy dzieci mają zapewnioną pełną opiekę. W oparciu o Konwencję Praw Dziecka opracowali psychologowie z Zespołu Żłobków m. st. Warszawy 13

14 Fragment Regulaminu Porządkowego Zespołu Żłobków M.ST. Warszawy Zał. do Zarządzenia nr 18/2008 z dnia 11 kwietnia 2008 roku - Regulamin Porządkowy Zespołu Żłobków m. st. Warszawy REGULAMIN PORZĄDKOWY ZESPOŁU ŻŁOBKÓW M.ST. WARSZAWY tekst jednolity I. Postanowienia ogólne (...) 7 11.Rodzice (opiekunowie) informowani są przez personel Zespołu o wszelkich niepokojących objawach zachowania się dziecka, tak by ograniczyć lub nie dopuścić do objawów chorobowych u dziecka a także innych dzieci. 12.Na wniosek rodziców (opiekunów), personel obowiązany jest udzielić zainteresowanym informacji o stanie psychofizycznym a także zauważonych odstępstwach od norm rozwojowych właściwych dla rówieśników. (...) 1. Zaobserwowane u dziecka sińce, inne urazy, poddaje się ocenie pielęgniarskiej. Jeśli pielęgniarka uzna, po konsultacji z Kierownikiem żłobka, że urazy te mogą wskazywać na to, że są one skutkiem stosowania wobec dziecka przemocy fizycznej (bicia) lub molestowania, także molestowania seksualnego, sporządza stosowną dokumentację opatrzoną datą i podpisami: własnym i kierownika żłobka. 2. O sporządzeniu notatki informuje się odbierającego dziecko rodzica (opiekuna) lub osobę upoważnioną. 14

15 3. Jeżeli urazy zostaną zaobserwowane u dziecka ponownie, bądź jeżeli uraz/y stwierdzone po raz pierwszy nie budzą wątpliwości w ocenie personelu żłobka, że są one przejawem przemocy, kierownik żłobka obowiązany jest skierować do najbliższej jednostki policji i prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa znęcania się nad dzieckiem. 4. Do zawiadomienia, o którym mowa w ust. 5 dołącza się uwierzytelnione kserokopie dokumentacji sporządzonej przez pielęgniarkę i kierownika żłobka. 5. Jeżeli uraz wymaga natychmiastowej interwencji lekarza, kierownik żłobka obowiązany jest wezwać pogotowie ratunkowe, zawiadamiając jednocześnie policję i prokuraturę, a także, o ile jest to możliwe rodziców (opiekuna) dziecka. (...) 9 1. Dzieci mogą być odbierane tylko przez rodziców lub prawnych opiekunów. Za ich pisemną zgodą dziecko może być odebrane przez dorosłą osobę imiennie upoważnioną. 2. W przypadku stwierdzenia, że rodzic (opiekun) lub inna upoważniona osoba, co do której zachodzi obawa, że nie gwarantuje odpowiedniej opieki nad dzieckiem (stany emocjonalne, odurzenie i inne) dziecko pozostawia się w placówce do momentu przybycia zawiadomionej przez żłobek innej uprawnionej do odbioru dziecka osoby. 15

16 Profilaktyka przemocy wobec noworodka Bożena Mroczek, Anna Romańska, Beata Karakiewicz Streszczenie Wstęp. Jednym z najwyraźniej zaznaczonych problemów społecznych XXI wieku w medycynie rodzinnej jest krzywdzenie dzieci, definiowane jako każde zamierzone i niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczności lub państwa wywierające szkodliwy wpływ na zdrowie i rozwój dziecka. Na krzywdzenie narażone są dzieci najmniejsze, a skutki przemocy pozostają na całe życie, dlatego profilaktyka przemocy wobec noworodka jest istotnym zadaniem wynikającym z funkcji profilaktycznej pielęgniarki i położnej. Celem badań była ocena kompetencji pielęgniarek i położnych w zakresie profilaktyki przemocy wobec noworodka. Materiał i metody. Badaniami sondażowymi objęto 175 osób - 37,14% położnych i 63,86% pielęgniarek zatrudnionych w oddziałach noworodkowo położniczych województwa zachodniopomorskiego. Wyniki. W pracy zawodowej 46,8% badanych miało kontakt z noworodkami krzywdzonymi emocjonalne (42,8%), a 6,3% z molestowanymi seksualnie. Znajomością praw dziecka wykazało się 59% badanych, 71,5% odbyło szkolenie na temat profilaktyki. 37% wskazało status ekonomiczny rodziców, jako czynnik ryzyka dziecka krzywdzonego i czynnik zaburzający relacje z dzieckiem. Do budowania więzi emocjonalnej noworodka i rodziców 70% respondentów stosuje metodę kangurowania Zgłoszenia urodzenia dziecka do poz dokonuje 78% badanych. Kompetencje w zakresie ochrony noworodka przed przemocą posiada 25,71% badanych. Wykazano zależność pomiędzy wiedzą a umiejętnościami w zakresie ochrony noworodka przed przemocą (α > p = 0,00008). Korelatem silniejszym w nabywaniu kompetencji są umiejętności. Wnioski. 1. Badania wskazują na brak kompetencji pielęgniarek i położnych do wczesnej profilaktyki przemocy wobec noworodka. 2. Opieka medyczna nad noworodkiem w środowisku domowym i minimalizowanie czynników ryzyka przemocy, wymaga zgłaszania przez pielęgniarki/położne oddziałów szpitalnych faktu urodzenia dziecka do podstawowej opieki zdrowotnej i wielodyscyplinarnej 16

17 współpracy w oparciu o opracowaną procedurę postępowania w przypadku podejrzenia zagrożenia noworodka przemocą. Słowa kluczowe: przemoc domowa, medycyna rodzinna, noworodek, metoda kangurowania Wstęp Rodzina jest podstawowym i najbardziej pożądanym środowiskiem wzrastania i wychowania dziecka. Stanowi najistotniejszy czynnik w jego rozwoju oraz kształtowaniu się osobowości. Według Karen Horney dziecko, które rozwija się w stymulujących jego rozwój warunkach wychowawczych, kochane i cenione przez rodziców buduje obraz świata w kategoriach świata bezpiecznego, przejawia tendencję do coraz szerszego poznania. Nie odczuwa lęku przed nieznanym, a raczej ciekawość poznawczą. Zupełnie inną sytuację obserwuje się, kiedy dziecko wzrasta w warunkach niekorzystnych, pozbawione czułości rodziców. Będzie ono traktowało otaczający świat jako zagrażający, niekiedy nawet wrogi, co sprzyja kształtowaniu postaw od ludzi albo przeciw ludziom. Życie w rodzinie szczęśliwej, pełnej miłości nie jest dane wszystkim dzieciom. Bardzo wiele z nich pozbawione jest beztroskiego dzieciństwa i to niekiedy już od chwili narodzin. Dom rodzinny staje się terenem stosowania przemocy wobec dziecka. Przemocą może być dotknięta każda osoba w rodzinie, jednak dzieci z uwagi na swoją bezradność i bezbronność, a zarazem ufność wobec rodziców narażone są najbardziej. Podczas okrutnych działań rodziców wobec dziecka dochodzi do uszkodzeń mózgu, które powodują zaburzenia w przyszłym rozwoju emocji i intelektu dziecka. Obecnie wiadomym jest, że funkcjonowanie w społeczeństwie, osobowość i zdolności umysłowe dojrzałego człowieka zależą od doświadczeń, jakich doznał w pierwszych trzech latach życia. Przemoc wobec dziecka to jego ból, zarówno fizyczny jak i psychiczny, to zakłócenie optymalnych warunków życia i rozwoju dziecka. Oprócz bólu fizycznego i psychicznego zostają naruszone prawa i dobra osobiste dziecka. Angielski Departament Zdrowia w 1995 roku opracował listę predykatorów ze strony dziecka i dorosłych, które w wysokim stopniu korelują z wystąpieniem przemocy wobec dziecka. Wskazane poniżej czynniki ryzyka zostały potwierdzone empirycznie w badaniach własnych i innych autorów polskich i zagranicznych. 17

18 Czynniki ryzyka przemocy wobec dziecka ze strony sprawcy Alkoholizm w rodzinie, który powoduje brak zainteresowania problemami dziecka, pozostawienie go bez należytej opieki, co może być przyczyną licznych wypadków i urazów. Dzieci w tych rodzinach są niedożywione, zaniedbane, narażone na choroby. Sytuacja materialna rodzin z problemem alkoholowym jest tragiczna, a poprzez ciągłe awantury w domu udziałem dzieci są urazy psychiczne, powodujące zaburzenia emocjonalne, oraz zmiany w strukturze osobowości. Narkomania rodziców, prowadzi do patologicznych zachowań w stosunku do samych siebie, ale też wobec dziecka. Rodzic pod wpływem narkotyków nie jest w stanie sprawować opieki nad noworodkiem. W rodzinach tych istnieje ryzyko podania bezbronnemu dziecku narkotyków, chociażby w celu uspokojenia. Osobowość psychopatyczna rodziców, która wiąże się z niskim poziomem inteligencji, brakiem kontroli swoich zachowań, niską odpornością na frustracie. Osobowość sprawcy z zaburzeniem psychoseksualnym pedofil, który nie ma poczucia winy po zaspokojeniu swojej potrzeby seksualnej w obecności dziecka i z zastosowaniem przemocy w stosunku do dziecka. Seks z dzieckiem w mniemaniu tych osób jest sprawą normalną. Rodzice młodociani, którzy z uwagi na swoją niedojrzałość i brak przygotowania do macierzyństwa nie są w stanie podołać obowiązkom wynikającym z roli matki i ojca. Zazwyczaj ciąża jest zaskoczeniem i stresem. Rodzice młodociani sami jeszcze potrzebują wsparcia i opieki, nie potrafią poświęcić się dziecku. Skala problemu matek młodocianych na świecie stale wzrasta, obecnie do 16% wszystkich porodów stanowią porody matek młodocianych. Obserwacje własne ukazują urodzenie pierwszego dziecka nawet w 14 roku życia, a kolejnego w 16 roku życia. Urodzenie dziecka przez matkę młodocianą pociąga za sobą wiele konsekwencji w różnych aspektach od typowo medycznych poprzez psychologiczne, prawne, ekonomiczne, społeczne i edukacyjne. Matka młodociana bardzo często nie jest w stanie podjąć karmienia piersią, co powoduje deprywację uczuciową między nią a dzieckiem. Niski status ekonomiczny, związany z bezrobociem i biedą, samotnością rodzica, z niskim poziomem intelektualnym rodziców. W tych rodzinach narastają problemy wobec których rysuje się bezradność, a efektem tych sytuacji mogą być zachowania agresywne i przemoc. Dziecko jest często kozłem ofiarnym, doznaje upokorzeń i bólu. 18

19 Doświadczenia rodziców z dzieciństwa, historia przemocy w rodzinie pochodzenia okazuje się, że rodzice będąc dziećmi sami doświadczyli na sobie przemocy, stąd ich skłonności do takich zachowań. Czynniki ryzyka ze strony dziecka Dziecko może stać się bodźcem, wyzwalającym agresywne w stosunku do siebie zachowania. Obserwuje się sytuacje w których dziecko w ewidentny sposób przeszkadza rodzicom. Tak może być w przypadku urodzenia dziecka, które jest bardzo niespokojne, często płacze. Noworodek potrzebujący bliskiego i bezpośredniego kontaktu z matką, domagający się zaspokojenia potrzeb płaczem, może być przyczyną jej niezadowolenia. Obserwacje własne wskazują na brak cierpliwości wobec dziecka, zwłaszcza jeśli rodzice inaczej wyobrażali sobie macierzyństwo. Podobnie urodzenie dziecka z porodu przedwczesnego i związana z tym rozłąka matki i dziecka. Przedłużona hospitalizacja dziecka powoduje ograniczenie bliskiego kontaktu z dzieckiem, dochodzi do zakłócenia rozwoju więzi emocjonalnej a po wypisaniu z oddziału trudności związane z opieką i pielęgnacją. Rodzice mają utrudnione wejście w role rodzicielskie, co może prowadzić do negatywnych dla psychiki dziecka następstw. Dziecko urodzone przedwcześnie z uwagi na większą zachorowalność i utrzymujące się dłużej problemy zdrowotne wymaga od rodziców wielkiego trudu i poświęcenia. Często tym obowiązkom rodzina nie jest w stanie sprostać. Do agresywnych zachowań prowadzić może niezgodność płci dziecka z oczekiwaniami rodziców, np. ojciec nie toleruje dziewczynki i krzywdzi ją za to. Do takiego zachowania usposabia czynnik psychotyczny rodzica. Urodzenie dziecka z ciąży niechcianej, która jest następstwem gwałtu, bądź rozpoczęła się w niewłaściwym momencie dla rodziców, urodzenie dziecka z chorobą przewlekłą, z wadą rozwojową lub niesprawnością psychofizyczną, to czynniki mogące wywołać agresję ze strony rodzica lub rodziców. Omawiając problem przemocy wobec noworodka należy zdecydowanie zacząć od obserwowanego zjawiska maltretowania prenatalnego, czyli zaniedbań jakich dopuszcza się przyszła matka. Zaniedbywanie prenatalne Okres prenatalny jest szczególnie ważnym okresem dla rozwoju płodu, a później dla przyszłości dziecka. W okresie ciąży przyszła matka powinna zadbać o siebie i tym samym o swoje jeszcze nienarodzone dziecko, dostarczając 19

20 niezbędnego jakościowo i ilościowo pożywienia. Okres pierwszych tygodni jest wyjątkowo ważny z uwagi na wrażliwość zarodka i płodu na negatywne działanie środowiska zewnętrznego. Dziecko wewnątrzmacicznie zdolne jest do odbierania bodźców skierowanych ze świata zewnętrznego, zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych, razem z matką przeżywa radość, lęk, niepokój i smutek. Oprócz odgłosów z zewnątrz dziecko rejestruje również sygnały wewnętrzne, ale nade wszystko zapamiętuje odgłos pracy serca matki. Obserwacja życia codziennego dostarcza wiele przykładów na zupełnie inny obraz kobiety w ciąży. Często są to kobiety z niskim poziomem edukacji, z rodzin dysfunkcyjnych dla których ciąża nie jest niczym wyjątkowym. Poprzez zaniedbywanie siebie krzywdzą w sposób rozmyślny dziecko. Wiele z tych kobiet pali papierosy, nadużywa alkoholu, przyjmuje narkotyki, odżywia się niewłaściwie, a także nie korzysta z opieki położnej i lekarza położnika monitorującego przebieg ciąży. Brak dbałości przyszłej matki o własne dziecko jest to maltretowanie prenatalne. W Polsce opieka perinatalna została zorganizowana według systemu trójpoziomowego, który zapewnia kobiecie ciężarnej na równy dostęp do wszystkich możliwości leczniczych. Według schematu opieki na poziomie pierwszym lekarz i położna sprawują opiekę nad kobietą z prawidłową ciążą i porodem oraz zdrowymi noworodkami. Na poziomie drugim sprawowana jest opieka nad wybranymi powikłaniami matki i noworodka. Poziom trzeci jest najwyższym poziomem specjalistycznej opieki perinatalno-neonatologicznej. W omawianym systemie bardzo ważne zadanie do spełnienia mają jednostki poziomu pierwszego (poradnie K, oddziały położniczo-noworodkowe). Położna środowiskowo-rodzinna kompleksową opiekę realizuje między innymi poprzez opiekę w okresie ciąży, porodu i połogu. Do zadań należy przygotowanie przyszłej matki do macierzyństwa, kształtowanie zachowań prozdrowotnych kobiety ciężarnej, rozpoznanie zagrożeń stanu noworodka związanych z przebiegiem ciąży i porodu. Istotnym zadaniem jest dotarcie do środowiska kobiety ciężarnej, określenie deficytów edukacyjnych oraz problemów zdrowotnych, ekonomicznych i społecznych. W przypadku obserwowania zaniedbań ciąży przez kobietę mówi się o maltretowaniu prenatalnym. Konsekwencją zaniedbanej ciąży i przykładem maltretowania prenatalnego może być płodowy zespół alkoholowy FAS (Fetal 20