PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W RAMACH STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU AKTUALIZACJI STRATEGII ROZWOJU GMINY BESTWINA NA LATA Zamawiający: Wykonawca: Autorzy opracowania: PHU Eko-Komplex mgr inż. Andrzej Waluś Bielsko-Biała ul. Królewska 34a inż. Ewa Miszczyk mgr inż. Małgorzata Pietruszek mgr inż. Andrzej Waluś Urząd Gminy Bestwina ul. Krakowska Bestwina 1

2 SPIS TREŚCI 1 Przedmiot opracowania Podstawa formalno-prawna i cel sporządzenia Prognozy Zakres merytoryczny prognozy oddziaływania Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata na środowisko Informacje o zawartości, głównych celach projektu Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami Informacje o zawartości i głównych celach Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Powiązanie ustaleń Strategii z innymi dokumentami oraz sposób realizacji celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, krajowym i lokalnym Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu międzynarodowym Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu krajowym Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu regionalnym Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy Ogólna charakterystyka gminy Bestwina Położenie i funkcje Gminy Sytuacja społeczna, wybrane aspekty Sytuacja gospodarcza Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy Określenie, analiza i ocena istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Rzeźba terenu i budowa geologiczna Gleby i powierzchnia ziemi Gleby Ukształtowanie powierzchni ziemi Surowce naturalne i skutki ich eksploatacji Warunki klimatyczne Ochrona powietrza Źródła zanieczyszczeń Ocena stanu jakości powietrza Hydrografia Wody powierzchniowe Jakość wód powierzchniowych Wody podziemne Jakość wód podziemnych Ochrona przed powodzią i suszą Ocena wpływu zagrożenia powodziowego na mieszkańców i użytkowane tereny Ważne zagrożone skutkami powodzi obiekty w infrastrukturze Gminy Szata roślinna, zwierzęta Szata roślinna Zwierzęta Opis elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

3 7.8.1 Obszary Natura Określenie, analiza i ocena potencjalnych zmian stanu środowiska w przypadku braku realizacji Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Określenie, analiza i ocena istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko skutków realizacji celów i kierunków działań Strategii ze wskazaniem sposobów zapobiegania negatywnym skutkom środowiskowym bądź ich ograniczania lub kompensacji Oddziaływania na rośliny i zwierzęta oraz różnorodność biologiczną Oddziaływania na krajobraz, powierzchnię ziemi i gleby Wody powierzchniowe i podziemne Atmosfera i klimat Oddziaływanie na zdrowie człowieka Oddziaływania na dziedzictwo kulturowe Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektu Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata r Oddziaływania transgraniczne Analiza rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zaproponowanych w Strategii Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata oraz częstotliwości jej przeprowadzania Streszczenie...92 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1 Położenie gminy Bestwina na mapie województwa śląskiego i powiatu bielskiego...24 Rysunek 2 Stan ludności gminy Bestwina według faktycznego miejsca zamieszkania, w latach (stan na 31 grudzień)...25 Rysunek 3 Ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym ogółem i wg płci [osoba] w 2013 r Rysunek 4 Struktura użytkowania gruntów w gminie Bestwina...31 Rysunek 5 Lokalizacja punktów monitoringu wód podziemnych w województwie śląskim w 2012 roku; fragment województwa śląskiego...53 Rysunek 6 Jakość wód podziemnych badanych w 2012 roku na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych; fragment województwa śląskiego...54 Rysunek 7 Rozmieszczenie GZWP na obszarze dorzecza Wisły i Odry (obszar RZGW Gliwice)...55 Rysunek 8 Rozmieszczenie obszarów chronionych, w tym obszarów Natura 2000 w rejonie gminy Bestwina

4 SPIS TABEL Tabela 1 Cele strategiczne, operacyjne Gminy Bestwina oraz wyznaczone do ich realizacji zadania (kierunki); Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Tabela 2 Podmioty gospodarcze w gminie Bestwina wg sektorów własnościowych...26 Tabela 3 Podmioty gospodarcze zarejestrowanie w rejestrze REGON wg kodów PKD i rodzajów działalności w 2013 r Tabela 4 Podmioty gospodarcze wg zatrudnienia w gminie Bestwina w 2013 r Tabela 5 Klasyfikacja gruntów na terenie Gminy Bestwina...33 Tabela 6 Przeciętny skład spalin silnikowych pojazdów mechanicznych...40 Tabela 7 Stan jakości powietrza w 2013 roku w powiecie bielskim i mieście Bielsko-Biała, WIOŚ w Katowicach...42 Tabela 8 Struktura własności gruntów pod stawami w Gminie Bestwina...44 Tabela 9 Zbiorniki wód powierzchniowych na terenie Gminy...45 Tabela 10 Stan/potencjał ekologiczny JCWP w punkcie pomiarowo-kontrolnym (ppk): Biała - ujście do Małej Wisły, lata Tabela 11 Ocena obszarów chronionych przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w latach Tabela 12 Stan ekologiczny i chemiczny rzeki Białej w punkcie pomiarowo-kontrolnym (ppk) - ocena za 2012 r...48 Tabela 13 Państwowy monitoring środowiska, wyniki badań wód powierzchniowych rzeka Biała w ppk: Biała ujście do Małej Wisły, 2013 r Tabela 14 Ocena zasobów energii geotermalnej Gminy Bestwina...52 Tabela 15 Wykaz gatunków roślin objętych ochroną występujących na terenie Gminy Bestwina...59 Tabela 16 Ocena wpływu celów i kierunków działań projektu Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata na główne komponenty środowiska...70 Tabela 17 Ocena szczegółowa potencjalnych negatywnych oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji celów, kierunków działań i przedsięwzięć zawartych w Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata oraz sposoby przeciwdziałania, ograniczania i kompensacji...81 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW: ZAŁĄCZNIK NR 1: Uzgodnienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach dotyczące zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko, pismo nr: WOOŚ BM z dnia 30 maja 2014 r. ZAŁĄCZNIK NR 2: Opinia Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektoratu Sanitarnego w Katowicach dotycząca zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko, pismo nr: NS-NZ AG z dnia r. 4

5 1 Przedmiot opracowania Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko (zwana dalej Prognozą) będąca częścią postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektu dokumentu: Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata (zwanej dalej Strategią). 2 Podstawa formalno-prawna i cel sporządzenia Prognozy Zgodnie z art. 46 i art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 Nr 199, poz z późn. zm.), zwanej dalej ustawą OOŚ, Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata wymaga przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Zasadniczym elementem tej oceny jest opracowanie, zgodnie z art. 51 ust. 1 ustawy OOŚ, prognozy oddziaływania na środowisko dla projektu Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Pierwszym etapem postępowania w sprawie strategicznej oceny jest uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko. Art. 53 ustawy OOŚ nakłada na organ opracowujący projekt strategii rozwoju obowiązek uzgodnienia z właściwymi organami zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko. W tym celu organ opracowujący projekt Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Gmina Bestwina wystąpiła do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego o wydanie takiego uzgodnienia. W odpowiedzi na powyższe Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska - pismem z dnia 30 maja 2014 r. oraz Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny - pismem z dnia 3 lipca 2014 r. - uzgodnili, że niniejsza Prognoza powinna być zgodna z wymogami art. 51 ust. 2 ustawy OOŚ (Załączniki nr 1 i 2). Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska ponadto zwrócił uwagę na przewidziane w Prognozie zadania melioracyjne i regulacyjne rzek w części dotyczącej ochrony przed powodzią. Z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U.2012 poz. 145 z późn. zm.) wynika, że budowlami przeciwpowodziowymi są: kanały ulgi, poldery przeciwpowodziowe, zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie oraz wrota przeciwpowodziowe i przeciwsztormowe natomiast regulacja rzek i melioracje są poza tą listą. Wojewódzki Inspektor Sanitarny wskazał ponadto, iż w Prognozie należy uwzględnić m.in. ocenę efektów działalności środowiskowej w oparciu o dotychczasowe dokumenty, celem umożliwienia analizy zadań planowanych do realizacji, pod kątem ich skuteczności. Informacje zawarte w Prognozie powinny umożliwić ocenę wpływu zapisów Aktualizacji Strategii na zdrowie ludzi. Podstawy prawne: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r., Nr 62 poz. 627, z późn. zm., tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232), Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach 5

6 oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227, z późn. zm., tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1235), Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21), Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r., poz. 145, z późn. zm.), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 717, z późn. zm., tekst jednolity Dz. U poz. 647), Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981 z późn. zm., tekst jednolity Dz. U poz. 613), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r., Nr 16, poz. 78, z późn. zm., tekst jednolity Dz. U poz. 1205), Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r., Nr 12, poz. 59 z późn. zm.), Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U nr 132 poz. 622 z póź. zm., tekst jednolity Dz. U poz. 1399), Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r., Nr 12, poz. 59 z późn. zm.), Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r., poz. 1059), Komisja Europejska Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. Komisja Europejska, DG Środowisko, listopad Przekład WWF Polska, Dyrektywa Ptasia - Dyrektywa Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. nr 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dz. Urz. WE L 103 z z późn. zm.), Dyrektywa Siedliskowa - Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1992 r. nr 92/43/EWG w sprawie ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikich zwierząt i roślin (Dz. Urz. WE L 206 z z późn. zm.), Ramowa Dyrektywa Wodna - dyrektywa z 23 października 2000 r. nr 2000/60/WE ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu, Dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego. Prognoza ma na celu: identyfikację przewidywanych ewentualnych skutków wpływu ustaleń Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata na środowisko, w szczególności negatywnych wpływów na obszary chronione, ocenę zaproponowanych w Strategii rozwiązań funkcjonalno przestrzennych, a także ich zgodność z przepisami prawa z zakresu ochrony środowiska, przygotowanie rekomendacji, które zostaną uwzględnione przy formułowaniu końcowej wersji Strategii, a posłużą zapobieganiu, ograniczaniu lub kompensowaniu potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko. Przedstawione cele wynikają z przepisów ustawy OOŚ oraz ustawy z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232). W drugim z powyższych aktów prawnych w art. 8 wskazano na potrzebę uwzględnienia zasad ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w politykach, strategiach i planach lub programach dotyczących w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu. 6

7 3 Zakres merytoryczny prognozy oddziaływania Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata na środowisko Zakres merytoryczny prognozy oddziaływania Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata na środowisko wynika z: art. 51 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz z późn. zm.), uzgodnień z właściwymi organami: Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Katowicach oraz Śląskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Katowicach. Zgodnie z ustawą OOŚ prognoza oddziaływania na środowisko powinna: 1. Zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy, propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2. Określać, analizować i oceniać: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3. Przedstawiać: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, 7

8 biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. 4 Informacje o zawartości, głównych celach projektu Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami 4.1 Informacje o zawartości i głównych celach Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata jest projektem dokumentu stanowiącego z jednej strony diagnozę stanu obecnego, z drugiej zaś zbiór jasno sprecyzowanych potrzeb i wynikających z nich kierunków działań, definiującym misję i wizję Gminy. Misją gminy Bestwina jest: Zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców Gminy Bestwina. Dokument ten ułatwi lokalnym władzom podejmowanie decyzji oraz rozwiązywanie problemów gospodarczych, społecznych, ekologicznych i prawnych, jak również racjonalne organizowanie przyszłych działań rozwojowych. Dokument stanowi materiał wyjściowy do określenia kierunku rozwoju społeczno-gospodarczego wchodzących w skład Gminy sołectw, określa nowe wyzwania oraz sposoby i możliwości ich finansowania i realizacji. Strategia powinna przyczynić się do wzrostu atrakcyjności życia społeczno-kulturalnego, zaktywizować społeczność lokalną oraz zwiększyć jej poczucie tożsamości z miejscem, które zamieszkują ich małą ojczyzną. Najważniejszym celem Strategii jest bowiem poprawa warunków i jakości życia mieszkańców. Opracowanie tego dokumentu pozytywnie wpłynie również na planowanie rozwoju Gminy oraz ułatwi codzienną działalność i podejmowanie decyzji przez władze Gminy. Inną istotną funkcją Strategii jest promocja Gminy kierowana między innymi do samorządów wyższego szczebla oraz podmiotów sektora prywatnego, w tym zwłaszcza do inwestorów. Strategia jest bowiem ważnym narzędziem motywacyjnym i kreującym nowe impulsy rozwojowe - stanowić będzie cenne źródło informacji dla potencjalnych inwestorów o przyjętych i zakładanych przez Gminę ścieżkach rozwoju. Nadrzędnym celem Strategii jest zapewnienie Gminie partnerskiej i konkurencyjnej pozycji w powiecie, regionie, Polsce i w Europie przy wykorzystaniu jej mocnych stron oraz szans wynikających z jej geograficznego położenia, potencjału demograficznego, tradycji przemysłowych, walorów środowiskowych oraz uwarunkowań historycznych i kulturowych. Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata stanowi weryfikację i aktualizację zapisów dokumentu opracowanego w 2007 r. (strategia z tego okresu obejmowała lata ). Aktualizacja zapisów strategicznych jest wynikiem nowej sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy, województwa śląskiego oraz Polski, związanej głównie z nowym okresem programowania Potrzeba aktualizacji podyktowana jest również uwarunkowaniami lokalnymi oraz pojawieniem się nowych potrzeb społecznych. Zaktualizowana Strategia odpowiada potrzebie kompleksowego i długookresowego podejścia do rozwoju Gminy w kontekście możliwości pozyskania funduszy pochodzących z Unii Europejskiej i budżetu państwa. 8

9 Aktualizację Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata można podzielić na dwie zasadnicze części: diagnostyczną i planistyczną - jest to powszechnie stosowany podział przy tworzeniu tego typu dokumentów strategicznych. Punktem odniesienia strategii jest diagnoza stanu istniejącego, która sprowadza się do gromadzenia informacji, ich analizy i opracowania diagnozy stanu Gminy. Etap ten pozwala na ogólną ocenę stanu istniejącego i wyznaczenie głównych kierunków rozwoju Gminy. Wyznaczone zostały w ten sposób pola możliwości rozwoju Gminy, przy jednoczesnym poszukiwaniu rozwiązań zidentyfikowanych problemów. Część diagnostyczną podsumowuje analiza SWOT, łącząc tę część strategii z częścią planowania strategicznego. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Bestwina, wyniki zorganizowanych konsultacji społecznych oraz przeprowadzona analiza SWOT pozwoliły na wyznaczenie czterech obszarów strategicznych, które w znaczący sposób wpływają na przyszły rozwój gospodarczy, społeczny, ekologiczny i przestrzenny obszaru: Obszar I Przedsiębiorczość, Obszar II - Infrastruktura techniczna, Obszar III Infrastruktura społeczna, Obszar IV Infrastruktura rekreacyjno-wypoczynkowa. W ramach wyznaczonych czterech obszarów strategicznych zostały sformułowane cele główne/strategiczne, cele operacyjne oraz zadania, których realizacja służyć ma osiągnięciu misji Gminy Bestwina. Cele strategiczne, operacyjne Gminy oraz wyznaczone do ich realizacji zadania przedstawia Tabela 1. 9

10 Tabela 1 Cele strategiczne, operacyjne Gminy Bestwina oraz wyznaczone do ich realizacji zadania (kierunki); Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata CEL STRATEGICZNY CEL OPERACYJNY ZADANIA I. Gmina o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. OBSZAR I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Rozwój i poprawa stanu infrastruktury technicznej i rekreacyjno-wypoczynkowej. Rozbudowa infrastruktury wodociągowej. Rozbudowa infrastruktury kanalizacyjnej. Budowa i modernizacja ciągów drogowych. Rozbudowa bazy rekreacyjno-wypoczynkowej. Wspieranie przedsiębiorczości mieszkańców Gminy. Doradztwo, szkolenia i podnoszenie kwalifikacji mieszkańców Gminy. OBSZAR II INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Wymiana i rozbudowa infrastruktury wodociągowej. Rozwój gospodarki wodno-ściekowej. Rozbudowa infrastruktury kanalizacyjnej. Rozbudowa i ochrona własnego ujęcia wody. II. Gmina o wysoko rozwiniętej infrastrukturze technicznej. Rozwój gospodarki odpadami. Zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego. Zmniejszenie energochłonności i emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Ukończenie rekultywacji wysypiska odpadów w Kaniowie. Regulacja cieków wodnych oraz zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego. Ograniczenie niskiej emisji poprzez dotowanie rozwiązań proekologicznych w gospodarstwach indywidualnych. Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej i obiektów dziedzictwa kulturowego. 10

11 CEL STRATEGICZNY CEL OPERACYJNY ZADANIA Modernizacja oświetlenia ulicznego i źródeł światła w budynkach użyteczności publicznej. Poprawa bezpieczeństwa i komfortu użytkowników dróg publicznych. Modernizacja dróg. Rozbudowa sieci oświetlenia ulicznego. Budowa chodników dla pieszych. Działania lobbingowe wspierające budowę dróg powiatowych i wojewódzkich. OBSZAR III INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Rozwój zaplecza sportowego przy placówkach i obiektach oświatowych. III. Gmina zaspokajająca potrzeby społeczne. Poprawa systemu oświatowego. Poprawa standardu infrastruktury sportowej. Zwiększenie dostępności do mieszkań komunalnych. Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej do potrzeb użytkowników. Modernizacja placówek i rozwój edukacji przedszkolnej. Kontynuacja programu zajęć pozaszkolnych dla dzieci i młodzieży. Wzrost kwalifikacji nauczycieli poprzez zwiększenie skali i zakresu szkoleń. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury sportowej. Stworzenie nowych terenów sportowych dla dzieci i młodzieży. Rozbudowa komunalnej infrastruktury mieszkaniowej. Modernizacja obiektów użyteczności publicznej wraz z ich otoczeniem. 11

12 CEL STRATEGICZNY CEL OPERACYJNY ZADANIA Renowacja i zagospodarowanie zabytkowego Pałacu Habsburgów siedziby Urzędu Gminy Bestwina. Rozbudowa zaplecza i infrastruktury bibliotecznej. Wdrożenie nowych technologii informacyjnokomunikacyjnych. Rozwój elektronicznych usług publicznych i zmniejszanie wykluczenia cyfrowego. Podniesienie jakości usług publicznych i zwiększenie dostępności zasobów informacyjnych administracji w formie elektronicznej. Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu wśród mieszkańców Gminy. Poprawa bezpieczeństwa publicznego. Monitoring obiektów użyteczności publicznej i centrów miejscowości. OBSZAR IV INFRASTRUKTURA REKREACYJNO-WYPOCZYNKOWA IV. Gmina rekreacyjno-wypoczynkowa. Rozwój infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej. Poprawa oferty kulturalnej i rekreacyjnej. Zagospodarowanie na cele rekreacyjnowypoczynkowe akwenów wodnych wraz z przyległymi terenami zielonymi. Promocja Ośrodka Rekreacji i Sportów Wodnych i jego dalszy rozwój. Rozbudowa Muzeum Regionalnego w Bestwinie. Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego wraz z ich otoczeniem. Promocja i rozszerzenie oferty kulturalnej. 12

13 4.2 Powiązanie ustaleń Strategii z innymi dokumentami oraz sposób realizacji celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, krajowym i lokalnym Proces aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina z 2007 r. oparto m.in. na dostosowaniu zapisów Strategii do nowych uwarunkowań społeczno-gospodarczych funkcjonowanie Polski w Unii Europejskiej, wymogi funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, założenia planów rozwoju na szczeblu krajowym (m.in. Polityka Spójności Strategia Rozwoju Kraju 2020), założenia planów rozwoju na szczeblu regionalnym (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego ), zapisy dokumentów polityki regionalnej (Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata ), zmiany w Gminie i jej najbliższym otoczeniu. Strategia pozostaje w ścisłej korelacji z kluczowymi opracowaniami lokalnymi, regionalnymi oraz dokumentami na poziomie Wspólnoty. Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina wskazuje podstawowe kierunki rozwoju jednostki samorządu terytorialnego. Wśród podstawowych problemów, z jakimi Gmina musi się zmierzyć w okresie realizacji Strategii wysuwa się kwestia ochrony środowiska i rozwoju społeczno - gospodarczego obszaru Gminy poprzez konieczność poprawy stanu gminnej infrastruktury technicznej i społecznej. Analizując cele sformułowane w Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata , oprócz analizy ich wpływu na środowisko, należy dokonać odniesienia tych celów do kierunków działań określonych w dokumentach nadrzędnych (krajowym i powiatowym) oraz równoległych, określonych na szczeblu regionu. Od komplementarności i zharmonizowania tych celów w znacznym stopniu zależy możliwość osiągnięcia sukcesu polityki ekologicznej Gminy. Realizacja celów i zadań zawartych w Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata wpisuje się w szereg założeń, przyjętych w innych dokumentach strategicznych poziomu międzynarodowego, krajowego, i regionalnego. Zgodność założeń Strategii z tymi dokumentami gwarantuje, że podejmowane działania w skali gminy będą harmonizowały z kierunkami rozwoju ustalonymi na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Oznacza to, że planowane działania nie będą przypadkowe oraz, że przyczynią się do realizacji celów o charakterze globalnym i długoterminowym Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu międzynarodowym Globalna Agenda 21 Globalna Agenda 21, uchwalona w czerwcu 1992 r. na Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Spraw Środowiska i Rozwoju w Rio de Janeiro na tzw. Szczycie Ziemi, stanowi globalny program działań na rzecz środowiska i rozwoju. Program ten wskazuje, w jaki sposób należy równoważyć rozwój gospodarczy i społeczny z poszanowaniem środowiska. Wdrażanie założeń Agendy opiera się na zasadzie Myśl globalnie, działaj lokalnie, zgodnie z którą największą rolę w ich realizacji przypisuje się władzom lokalnym. Agenda składa się z czterech zasadniczych części, omawiających następujące zagadnienia: problemy socjalne i gospodarcze; zachowanie i zagospodarowanie zasobów w celu zapewnienia rozwoju; wzmocnienia znaczenia ważnych grup społecznych; możliwości realizacyjne celów i zadań agendy. Agenda stała się priorytetowym dokumentem dla formułowania celów wszystkich dziedzin życia społeczno-gospodarczego, opartych na zasadzie zrównoważonego rozwoju. W oparciu 13

14 o przyjęte w niej zasady organizowane są międzynarodowe i europejskie systemy wspierania rozwoju. Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (Komunikat Komisji Europejskiej KOM(2010) 2020 z dn. 3 marca 2010 r.) jest nową długookresową strategią rozwoju Unii Europejskiej na lata Dokument został zatwierdzony przez Radę Europejską 17 czerwca 2010 r., zastępując w ten sposób realizowaną w latach Strategię Lizbońską. Fundamentalny cel reform, jakim jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia w Unii Europejskiej, nie uległ zmianie, jednakże zaproponowany model europejskiej społecznej gospodarki rynkowej w większym niż dotychczas stopniu ma się opierać na trzech współzależnych i wzajemnie uzupełniających się priorytetach: wzrost inteligentny - czyli rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach; wzrost zrównoważony - czyli transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywniej korzystającej z zasobów i konkurencyjnej; wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu - czyli wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu krajowym Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030 (Polska Trzecia fala nowoczesności) Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030 jest podstawowym dokumentem strategicznym w państwie. Istotnym punktem odniesienia w jej opracowaniu stała się opisana wyżej strategia Unii Europejskiej Europa Celem jest analiza oraz charakterystyka warunków niezbędnych dla rozwoju Polski w kluczowych obszarach na tle Unii Europejskiej i procesów gospodarczych zachodzących w świecie, następnie sformułowanie na tej podstawie wniosków i ich przełożenie na propozycje narzędzi i działań, a nawet bardziej - na konkretne decyzje oraz propozycje powiązanych z nimi projektów do realizacji. Główne cele polityki rozwoju to wzrost gospodarczy i poprawa jakości życia. Ważnym zadaniem jest umiejętne zdiagnozowanie, w jakich obszarach polaryzacja pojawi się jako skutek uboczny oraz tworzenie narzędzi tak, by minimalizować jej skutki (przede wszystkim społeczne), nie niwecząc przy tym pojawiających się, nowych szans na dalsze zwiększanie lub podtrzymywanie tempa wzrostu wykorzystującego reguły konkurencji i rynku. Podstawowym zadaniem dla państwa jest wspieranie procesów dyfuzji, a więc tworzenie i ciągła aktualizacja skutecznych i efektywnych narzędzi wyrównywania poziomów potencjału rozwojowego oraz warunków życia. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dn. 25 września 2012 r.). Strategia Rozwoju Kraju 2020 (ŚSRK) jest najważniejszym dokumentem w perspektywie średniookresowej, określającym cele strategiczne rozwoju kraju do roku Obok długookresowej strategii rozwoju kraju (Polska Trzecia fala nowoczesności) i 9 zintegrowanych strategii, służących realizacji założonych celów rozwojowych, stanowi podstawę nowego systemu zarządzania rozwojem kraju, którego fundamenty określono w ustawie z dn. 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jednolity 14

15 Dz.U nr 84, poz. 712 z późn. zm.) oraz Założeniach systemu zarządzania rozwojem Polski, przyjętych przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. Głównym celem tego dokumentu jest wzmocnienie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę życia ludności. W dokumencie wytyczono trzy obszary strategiczne: Sprawne i efektywne państwo; Konkurencyjna gospodarka; Spójność społeczna i terytorialna; w których koncentrować się będą główne działania. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności) Cele strategiczne, przewidziane do realizacji w ramach Strategii, w pełni odpowiadają zapisom Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (Narodowej Strategii Spójności) - dokumentu określającego kierunki alokacji środków funduszy europejskich, w ramach realizacji wspólnotowej polityki spójności w Polsce, w perspektywie budżetowej Nadrzędnym celem tego dokumentu jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W Narodowej Strategii Spójności, zwrócono uwagę na konieczność poprawy jakości kapitału ludzkiego, a także zwiększenie spójności społecznej. Urzeczywistnieniu powyższego celu, służyć mają przede wszystkim: wzrost poziomu edukacji społeczeństwa i poprawa jakości kształcenia, aktywna polityka rynku pracy, tworzenie warunków sprzyjających przedsiębiorczości, przeciwdziałanie ubóstwu oraz zapobieganie procesom wykluczenia społecznego, jak również poprawa stanu zdrowia ludności. W Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia uwypuklono równocześnie potrzebę budowy oraz modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej, mającej zasadnicze znaczenie dla wzrostu konkurencyjności kraju. Wymieniony powyżej cel w założeniu zrealizowany ma zostać poprzez zwiększenie udziału transportu publicznego w obsłudze mieszkańców, rozwój infrastruktury ochrony środowiska, dywersyfikację źródeł energii i ograniczenie negatywnej presji sektora energetycznego na środowisko przyrodnicze, a także wsparcie rozwoju podstawowej infrastruktury społecznej (edukacji, kultury, ochrony zdrowia, sportu i rekreacji, turystyki). Warto jednocześnie odnotować, iż wśród dążeń horyzontalnych Narodowej Strategii Spójności, znalazły się zapisy dotyczące podniesienia konkurencyjności oraz innowacyjności przedsiębiorstw, dzięki m.in. wsparciu działalności wytwórczej o wysokiej wartości dodanej, rozwojowi sektora usług, jak również poprawie otoczenia funkcjonalnego przedsiębiorstw oraz zapewnieniu im dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania. Ponadto w rozpatrywanym dokumencie wskazano na potrzebę wzmocnienia konkurencyjności polskich regionów oraz przeciwdziałania ich marginalizacji ekonomicznej, społecznej i gospodarczej, np. poprzez realizację kompleksowych programów rewitalizacji obszarów miejskich. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (Plan uporządkowania strategii rozwoju Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, ss. 12) Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie określa cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. 15

16 W związku ze szczególnym charakterem tego dokumentu, który łączy interesy międzynarodowe Polski z równowagą między- i wewnątrz-regionalną, przyjęty model rozwojowy kieruje wysiłki na rzecz wzmacniania i wykorzystania endogenicznych potencjałów wszystkich terytoriów oraz rozwijania mechanizmów wzmacniających rozprzestrzenianie procesów rozwojowych z głównych ośrodków wzrostu na całe obszary województw. Polityka regionalna przyczynić się ma do budowy tożsamości regionalnej, a także podnoszenia konkurencyjności wszystkich regionów Polski. Celem strategicznym polityki regionalnej, określonym w dokumencie, jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia celów rozwoju kraju - wzrostu zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Proponowane zmiany dotyczą przede wszystkim wykorzystania przestrzeni oraz intensyfikacji procesów społeczno-gospodarczych. Ważnym elementem pozostaje poprawa warunków życia i wzrost poziomu konsumpcji, które powinny przebiegać zgodnie z konstytucyjnym wymogiem trwałego i zrównoważonego rozwoju. Poszczególne przedsięwzięcia podejmowane w ramach tego dokumentu muszą uwzględniać potrzebę zachowania trwałości funkcjonowania ekosystemów, optymalizacji wykorzystania przestrzeni oraz utrzymania wysokiego poziomu różnorodności biologicznej. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) jest najważniejszym dokumentem dotyczącym ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego. W dokumencie określono 6 celów głównych tj.: 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. 5. Zwiększanie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa, 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. 16

17 Polityka Ekologiczna Państwa na lata z perspektywą do roku 2016 (dokument przyjęty uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r.) Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata uwzględnia założenia przyjęte w Polityce ekologicznej Państwa na lata z perspektywą do roku 2016 (PEP), będącej aktualizacją wcześniej przyjętych polityk w tym zakresie. Zapisy Polityki ekologicznej państwa dokumentu wskazanego w ustawie z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U poz. 1232) jako ustanawianego w celu stworzenia warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska w kraju obejmują działania: o charakterze systemowym (uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzanie środowiskowe, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwój badań i postęp techniczny, odpowiedzialność za szkody w środowisku, aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym), ukierunkowane na ochronę zasobów naturalnych (ochrona przyrody, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona powierzchni ziemi, gospodarowanie zasobami geologicznymi) oraz poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (środowisko a zdrowie, jakość powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku). W obrębie każdego zagadnienia problemowego wskazany został główny cel lub cele o charakterze strategicznym w ramach celów średniookresowych do 2016 r. oraz kierunki działań na lata wynikające z diagnozy stanu wyjściowego. Zamierzenia i planowane kierunki działania w obszarze ochrony środowiska stanowią nie tylko kontynuację dotychczasowych prac, ale wpisują się również w priorytety Unii Europejskiej. Wzmocnienie celów środowiskowych polityki ekologicznej w związku z wdrożeniem Strategii nastąpi przede wszystkim w Obszarze II Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, Rozwój gospodarki odpadami, Zmniejszenie energochłonności i emisji zanieczyszczeń do atmosfery, Poprawa bezpieczeństwa i komfortu użytkowników dróg publicznych Modernizacja dróg. Korzystne skutki środowiskowe, a więc i potencjalne wzmocnienie polityki, będzie związane z działaniami służącymi rewitalizacji obszarów (terenów poprzemysłowych, terenów rekreacyjnych, obiektów zabytkowych). W trakcie analizy zidentyfikowano efekty osłabiające cele Polityki ekologicznej państwa związane z wdrażaniem działań zmierzających ku rozwojowi transportu drogowego i rozbudowie infrastruktury drogowej (Obszar I Rozwój i poprawa stanu infrastruktury technicznej i rekreacyjno-wypoczynkowej Budowa i modernizacja ciągów drogowych; Obszar II Poprawa bezpieczeństwa i komfortu użytkowników dróg publicznych Działania lobbingowe wspierające budowę dróg powiatowych i wojewódzkich). Mimo, iż modernizacja dróg wpłynie ograniczająco na siłę negatywnych oddziaływań transportowych na środowisko, sama rozbudowa dróg będzie wiązała się z ze stratami w siedliskach przyrodniczych, siedliskach roślin, zwierząt i grzybów czy pogorszeniem stanu powietrza (także wzrostu zagrożenia hałasem). Takie negatywne oddziaływania mogą być jednak minimalizowane poprzez realizację poszczególnych działań-przedsięwzięć z uwzględnieniem przestrzegania przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska i ochrony przyrody oraz szeregu prośrodowiskowych zasad (w szczególności zasady rozwoju zrównoważonego, przezorności, prewencji i najlepszych dostępnych technik) Komplementarność Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata z dokumentami na szczeblu regionalnym Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego - Śląskie Cele strategiczne, których osiągnięcie przewiduje się w wyniku realizacji Strategii wpisują się w priorytety rozwojowe Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego - Śląskie

18 Dla osiągnięcia przedstawionej wizji rozwoju województwa śląskiego wskazano 4 kluczowe obszary priorytetowe wymagające skoncentrowania działań. W ich obrębie sformułowane zostały cele strategiczne odnoszące się do perspektywy 2020 roku oraz cele operacyjne i kierunki działań, dla których w niektórych przypadkach wskazano typy obszarów potrzebujące szczególnego wsparcia. Niezależnie więc od ukierunkowania terytorialnego celów operacyjnych i kierunków działań mają one charakter horyzontalny w wymiarze przestrzennym i dotyczą całego województwa. W dokumencie tym zwrócono w szczególności uwagę na konieczność zwiększenia poziomu wykształcenia i umiejętności ludności. Realizacji powyższego zamierzenia, służyć mają m.in. poprawa jakości kształcenia i podniesienie poziomu aktywności zawodowej mieszkańców regionu. Równocześnie wśród celów Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego - Śląskie 2020 znalazły się postulaty dotyczące rozwoju infrastruktury nowej gospodarki. Dążenie to ma zostać osiągnięte poprzez poprawę warunków inwestycyjnych, wsparcie sektora biznesu (organizacyjne i finansowe), rozwój telekomunikacji i informatyki, a także rozbudowę oraz modernizację systemów energetycznych i przesyłowych. W rozpatrywanym dokumencie podkreślono również potrzebę wzmocnienia konkurencyjności regionalnej gospodarki, m.in. przez wspieranie procesów restrukturyzacji i adaptacji gospodarczej. Pośród celów rozpatrywanego dokumentu strategicznego znalazły się postulaty dotyczące poprawy stanu jakościowego środowiska przyrodniczego. Powyższe zamierzenie ma zostać osiągnięte m.in. poprzez polepszenie jakości powietrza atmosferycznego, ochronę przed hałasem, uporządkowanie systemu gospodarki odpadami, a także rewitalizację terenów zdegradowanych. Ponadto w omawianym dokumencie wskazano na potrzebę wzmocnienia atrakcyjności osadniczej oraz poprawy jakości przestrzeni województwa śląskiego. Realizacji wyżej wymienionego celu służyć mają m.in. zagospodarowanie i uporządkowanie centrów miast i zdegradowanych dzielnic miejskich, polepszenie warunków mieszkaniowych, rozbudowa i modernizacja infrastruktury komunalnej (przede wszystkim sieci wodociągowej i kanalizacyjnej), rozwój miejskiego transportu publicznego oraz wzmocnienie atrakcyjności turystycznej regionu. Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , jest instrumentem programowym, służącym wdrażaniu projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach realizacji polityki spójności, na obszarze województwa śląskiego, w perspektywie budżetowej Głównym dążeniem tego dokumentu jest stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. W Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Śląskiego na lata zwrócono uwagę na konieczność ochrony środowiska przyrodniczego oraz poprawy jego stanu jakościowego. Realizacji tego dążenia służyć mają m.in. polepszenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych, ograniczenie ilości odpadów przedostających się do środowiska, ochrona dziedzictwa naturalnego, poprawa stanu powietrza (np. przez wyposażenie systemów ciepłowniczych w urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń czy termomodernizację obiektów użyteczności publicznej), a także kształtowanie postaw ekologicznych wśród mieszkańców województwa. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego Zasadniczym dążeniem tego dokumentu o charakterze planistycznym, jest kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa. W ramach wdrażania regionalnej polityki przestrzennej, w szczególności podkreślono konieczność dynamizacji, jak również restrukturyzacji przestrzeni województwa. Uwypuklono również konieczność wdrożenia przedsięwzięć ukierunkowanych na ochronę zasobów środowiska, wzmocnienie systemu obszarów chronionych, a także wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych. 18

19 Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata Nadrzędnym celem tego instrumentu strategicznego jest poprawa warunków i jakości życia mieszkańców województwa śląskiego. W powyższym dokumencie zwrócono w szczególności uwagę na potrzebę wzmocnienia polityki prorodzinnej. Zamierzenie to ma zostać osiągnięte m.in. poprzez poprawę jakości życia rodzin, wspieranie edukacyjnej i kulturowej funkcji rodziny oraz rozwój sieci poradnictwa rodzinnego. Ponadto w Strategii Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata uwypuklono konieczność wyrównywania szans wychowawczych oraz edukacyjnych dzieci i młodzieży. Realizacji powyższego dążenia służyć ma m.in. przełamywanie barier edukacyjnych w społecznościach lokalnych. Strategia Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata Wśród podstawowych dążeń powyższego dokumentu, na pierwszym miejscu wymieniono wzrost kompetencji potrzebnych do uczestnictwa w kulturze, efektywnego zarządzania kulturą oraz prowadzenia działalności artystycznej w warunkach gospodarki rynkowej. W założeniu cel ten ma zostać osiągnięty przez tworzenie i realizację programów edukacji kulturowej, edukację w zakresie zarządzania kulturą (np. kształcenie menedżerów kultury), a także edukację środowisk twórczych. Jednocześnie w Strategii Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata podkreślono potrzebę zwiększenia partycypacji w kulturze, zarówno ze strony odbiorców, jak również twórców treści kulturowych. Wcieleniu w życie powyższego dążenia służyć mają m.in. ułatwianie dostępu do uczestnictwa w kulturze, budowa nowych i modernizacja istniejących obiektów kulturalnych, działania informacyjne i promocyjne, poszukiwanie atrakcyjnych form upowszechniania treści kulturowych, a także stymulowanie rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego. Równocześnie w rozpatrywanym dokumencie zwrócono uwagę na konieczność zachowania i upowszechniania regionalnego dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego) oraz jego lepszego wykorzystania dla celów turystycznych. Urzeczywistnienie wyżej wymienionego zamierzenia, nastąpić ma m.in. poprzez prowadzenie prac badawczych i inwentaryzowanie zasobów dziedzictwa kulturowego, popularyzację i promocję dziedzictwa kulturowego, rewitalizację i renowację obiektów zabytkowych, rewitalizację obiektów i terenów poprzemysłowych oraz nadawanie im nowych funkcji, a także tworzenie produktów turystyki kulturowej. Programy ochrony środowiska realizujące cele Polityki Ekologicznej Państwa (na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym): Obowiązek wykonania programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U poz. 1232). Według powyższej ustawy organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając w nich następujące elementy: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, - środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Korelacja celów Strategii z celami Polityki Ekologicznej Państwa na lata z perspektywą do roku 2016 (dokument przyjęty uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r.) została przedstawiona w Rozdziale Program Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2013 Naczelną zasadą przyjętą w Programie Ochrony Środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, która umożliwia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochroną 19

20 walorów środowiska. W związku z tym nadrzędnym celem Programu jest: Rozwój gospodarczy przy zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego województwa. Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju województwa śląskiego zdefiniowaną w Strategii rozwoju województwa śląskiego ŚLĄSKIE Osiągnięcie nakreślonej w Strategii wizji rozwoju powinno być realizowane poprzez założenie, że Bestwina będzie gminą czystą we wszystkich komponentach środowiska naturalnego, zapewniającą zachowanie bioróżnorodności obszarów, stwarzającą warunki do zdrowego życia i realizującą zasady zrównoważonego rozwoju. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Bielskiego Wytypowane w Prognozie obszary strategiczne gminy Bestwina oraz wyznaczone cele strategiczne i operacyjne wpisują się w cele długookresowe do 2020 r. Programu ochrony środowiska dla powiatu bielskiego - aktualizacja - na lata z perspektywą do roku W zakresie powietrza atmosferycznego w w/w dokumencie wyznaczone zostały dla gmin kierunki działań związanych z poprawą jakości powietrza oraz ograniczenia zużycia energii, m.in.: 1. Wspieranie działań inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze i mieszkańców. 2. Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii. 3. Modernizacje dróg gminnych. 4. Termomodernizacje obiektów budowlanych będących w zasobach gminy. Kierunki działań w zakresie zasobów wodnych wyznaczone dla gmin to m.in.: 1. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w celu objęcia wszystkich mieszkańców systemem kanalizacji sanitarnej. 2. Zapewnienie dobrej jakości wody pitnej oraz ochrona jej ujęć. Kierunki działań w zakresie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych to m.in.: 1. Działania mające na celu rekultywację i zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych. Ponadto w zakresie ochrony przed hałasem wyznaczono kierunki dążące do zmniejszenia uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska, m.in.: 1. Modernizacja stanu technicznego nawierzchni dróg oraz ich przebudowa. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Bestwina Najważniejszymi celami zapisanymi w Aktualizacji Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku 2016 są: w zakresie ochrony i racjonalizacji wykorzystania zasobów wodnych, ochrony zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej w Gminie Bestwina: Budowa, rozbudowa oraz modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej; Priorytetami w zakresie gospodarki wodnej i ściekowej są: Priorytet I Poprawienie jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych, Priorytet II Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, Priorytet III Wzmocnienie ochrony przeciwpowodziowej, 20

21 Priorytet IV Racjonalizacja wykorzystania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. w zakresie ochrony powierzchni ziemi i gleb jest m.in.: Rekultywacja terenów poprzemysłowych, terenów z dużym udziałem gleb zdegradowanych, zagospodarowanie nieużytków; Priorytetami ekologicznymi w zakresie ochrony powierzchni ziemi i gleb są m.in.: Priorytet I Poprawa jakości ziemi i gleb, ochrona gleb rolniczych oraz racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, Priorytet II Rekultywacja terenów poprzemysłowych, zdegradowanych działalnością człowieka. w zakresie ochrony powietrza: Dalsza realizacja programu ograniczenia niskiej emisji; Termoizolacja budynków; Remont i przebudowa zdegradowanych ciągów komunikacyjnych. Priorytetami w zakresie ochrony powietrza dla Gminy Bestwina są: Priorytet I Poprawa stanu jakości powietrza - kontynuacja i koordynacja działań mających na celu poprawę stanu czystości powietrza przez ograniczenie niskiej emisji, zmniejszenie energochłonności obiektów, modernizację układu komunikacyjnego, poprawę stanu dróg, budowę ścieżek rowerowych itp.. w zakresie ochrony przed hałasem są m.in.: Przeprowadzanie bieżących remontów dróg oraz ich przebudowa. Priorytety ekologiczne Priorytetem w zakresie poprawy klimatu akustycznego na terenie Gminy Bestwina powinno być przede wszystkim: Priorytet I Zapewnienie mieszkańcom dobrego klimatu akustycznego - realizowane głównie przez polepszenie stanu technicznego dróg oraz skoordynowanie wszystkich dokumentów planistycznych i strategicznych na poziomie Gminy. 5 Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy Informacje zawarte w niniejszej prognozie oddziaływania na środowisko, o których mowa w art. 51 Ustawy OOŚ, zostały opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości ocenianego Programu. Kierując się zaleceniami zawartymi w Podręczniku do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko dla polityki spójności na lata , ocenę pozytywnych i/lub negatywnych oddziaływań konkretnych propozycji zawartych w dokumencie programowym - Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata w odniesieniu do istotnych celów i wskaźników ochrony środowiska przedstawiono za pomocą macierzy interakcji. Przyjęta tu macierz jest wykresem siatki, w której w wierszach wpisano uruchamiane przez realizację Strategii zamierzenia (cele strategiczne), a w kolumnach wpisano wskaźniki charakteryzujące i opisujące środowisko. 21

22 Aby zapewnić klarowność i przejrzystość tych ocen, do wyjaśnienia kluczowych cech zidentyfikowanych oddziaływań (np. ich prawdopodobieństwo, skale) użyto symboli, co umożliwia szybkie, łatwe zapoznanie się z wynikami tych ocen. Zastosowano 5-stopniową skalę oceny: (0) - brak zauważalnego oddziaływania w zakresie analizowanego przedsięwzięcia; (+) - potencjalnie pozytywne oddziaływanie; (-/+) - realizacja zadania może spowodować zarówno pozytywne, jak i negatywne oddziaływanie; (-) - potencjalnie negatywne oddziaływanie N - brak możliwości jednoznacznego określenia spodziewanego oddziaływania Ponadto przy opracowywaniu niniejszej Prognozy oparto się na wytycznych zawartych w Ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz z późn. zm.) określających: zasady i tryb postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, proces opiniowania, zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz zakres prognozy oddziaływania na środowisko. Ponadto wykorzystano informacje, wytyczne zawarte w dokumentach strategicznych na szczeblu krajowym i regionalnym: Strategia Rozwoju Kraju 2020, Polityka Spójności , Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego , Strategia Rozwoju Powiatu Bielskiego do 2020 roku, Program ochrony środowiska dla powiatu bielskiego - aktualizacja - na lata z perspektywą do roku 2020 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bestwina, Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku 2016, Aktualizacja gminnego planu gospodarki odpadami dla Gminy Bestwina, sierpień 2009 r., oraz innych dokumentach/materiałach źródłowych: Podręcznik do Strategicznych Ocen Oddziaływania na Środowisko dla polityki spójności na lata Plan operacyjny ochrony przed powodzią gminy Bestwina, październik 2011 r., Opracowanie ekofizjograficzne gminy Bestwina, Kraków 2003 r., Podczas sporządzania niniejszej prognozy nie napotkano na takie trudności, które uniemożliwiałyby identyfikację zagrożeń i ogólną ocenę ich wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. 22

23 6 Ogólna charakterystyka gminy Bestwina 6.1 Położenie i funkcje Gminy 1 Pod względem administracyjnym gmina Bestwina położona jest w południowej części województwa śląskiego i północnej części powiatu bielskiego. Gmina graniczy: od północy z gminą Miedźna i gminą Pszczyna (sołectwo Rydułtowice) poprzez rzekę Wisła, od południa z miastem Bielsko-Biała, częściowo poprzez rzekę Słonnica, od wschodu z gminą Wilamowice poprzez rzekę Łękawka, od zachodu z gminą Czechowice-Dziedzice poprzez rzekę Biała. Pod względem geograficznym i hydrograficznym gmina Bestwina położona jest na południowym skraju Kotliny Oświęcimskiej. Przeważająca część obszaru Gminy leży w obrębie Doliny Górnej Wisły, południowa część Gminy obejmuje fragmenty Podgórza Wilamowickiego i Pogórza Śląskiego. Granicę pomiędzy doliną Wisły a Podgórzem Wilamowickim wyznacza pas wzniesień w rejonie Bestwinki (Młyńskie, Strona Tłusta, Strona Chuda), natomiast granica pomiędzy Podgórzem Wilamowickim a Pogórzem Śląskim nie jest wyraźnie zaznaczona w ukształtowaniu powierzchni. Naturalne granice Gminy wyznacza: od zachodu rzeka Biała, a od północy rzeka Wisła. Gmina Bestwina jest gminą wiejską i obejmuje swym zasięgiem cztery sołectwa: Bestwina o powierzchni: 1353,6 ha Bestwinka o powierzchni: 455 ha Janowice o powierzchni: 709 ha Kaniów o powierzchni: 1251 ha Powierzchnia całkowita Gminy wynosi 3792 ha. W jej niedalekim sąsiedztwie przebiegają ważne trasy komunikacji drogowej - drogi krajowe nr: 1 i nr 95, drogi wojewódzkie nr: 933, 948. W odległości 40 km od wsi Bestwina znajduje się przejście graniczne w Cieszynie. Duże nasycenie wartości kulturalnych, turystycznych, historycznych i etnograficznych w Gminie i w sąsiedztwie stanowi o atrakcyjności Gminy. Do tych walorów trzeba dodać bogactwo przyrodnicze, znaczne tereny otwarte oraz bogatą rzeźbę terenu. Północną część Gminy (sołectwo Kaniów) obejmuje obszar górniczy węgla kamiennego oraz w tych samych granicach obszar górniczy złóż metanu. Eksploatacja złóż węgla kamiennego powoduje jak w całej Nadwiślańskiej Spółce Węglowej bardzo duże zrzuty do środowiska wód zasolonych, metanu. Również eksploatacja metanu jest jednym z poważniejszych zagrożeń dla środowiska i krajobrazu. Prowadzona na terenie Gminy gospodarka rolnicza i hodowla ryb w znacznej mierze przesądza o jej funkcji. Poza funkcją rolniczą zwraca uwagę przewaga chłopskich gospodarstw stawowych. Gmina także zapewnia funkcje mieszkaniowe i usługowe. Rysunek 1 przedstawia położenie gminy Bestwina na mapie powiatu bielskiego i województwa śląskiego. 1 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bestwina 23

24 Rysunek 1 Położenie gminy Bestwina na mapie województwa śląskiego i powiatu bielskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Sytuacja społeczna, wybrane aspekty 2 Gmina Bestwina obejmuje swym zasięgiem obszar o powierzchni ok. 38 km 2, co stanowi ok. 8,2% całkowitej powierzchni powiatu bielskiego. Rysunek 2 przedstawia zestawienie liczby ludności w Gminie w ciągu ostatnich 5 lat. 2 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych 24

25 Rysunek 2 Stan ludności gminy Bestwina według faktycznego miejsca zamieszkania, w latach (stan na 31 grudzień) Z analizy poziomu liczby ludności na przestrzeni ostatnich 5 lat wynika, że gmina Bestwina charakteryzuje się stałym wzrostem liczby ludności. W 2009 roku gminę Bestwina zamieszkiwało ok mieszkańców. Do roku 2013 liczba ludności wzrosła do mieszkańców, z czego 49% stanowili mężczyźni a 51%kobiety. Struktura ludności według płci w gminie Bestwina w ostatnich latach nie zmieniła się. W końcu grudnia 2013 r. w ogólnej liczbie mieszkańców w dalszym ciągu przeważały kobiety, a ich odsetek, podobnie jak w 2012 r., ukształtował się na poziomie 51% (w województwie śląskim wyniósł 51,7%). Przewagę liczebną kobiet nad mężczyznami odzwierciedla współczynnik feminizacji, liczony jako relacja liczby kobiet przypadających na 100 mężczyzn, który osiągnął w gminie Bestwina wartość ok. 104 (w województwie śląskim 107). W końcu 2013 r. na mieszkańców przypadało 2141 osób w wieku przedprodukcyjnym (19% liczby ludności ogółem), 7169 w wieku produkcyjnym (64%) i 1877 w wieku poprodukcyjnym (17%) (Rysunek 3). 25

26 Rysunek 3 Ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym ogółem i wg płci [osoba] w 2013 r. W 2013 r. zarejestrowano 122 urodzeń żywych, tj. o 11 więcej niż przed rokiem. Współczynnik urodzeń żywych wyniósł 10,90. Zmarło 79 osób, tj. o 13 osób mniej niż w 2012 r. Współczynnik zgonów ukształtował się na poziomie 7,07 podczas gdy w 2012 r. wyniósł 8,31. Biorąc pod uwagę lata najwyższą liczbę zgonów odnotowano w 2011 r., natomiast najniższą w 2013 r. W 2013 r. odnotowano dodatni przyrost naturalny. Różnica między liczbą urodzeń żywych i zgonów wyniosła plus 43 (w 2012 r. plus 19, dla porównania w 2009 r.: plus 25). Współczynnik przyrostu naturalnego w 2013 r. osiągnął wartość plus 3,8, przed rokiem plus 1,7, a w 2009 r. ukształtował się na poziomie 2,3. Przyrost naturalny na 1000 ludności dla województwa śląskiego w 2013 r. wyniósł plus 1,4. Średnia gęstość zaludnienia w 2013 roku wynosiła ok. 294 osoby na 1km Sytuacja gospodarcza 3 W gminie Bestwina na koniec 2013 roku zrejestrowanych było 1045 podmiotów gospodarczych z przewagą małych firm handlowych, usługowych oraz produkcyjnych. Strukturę podmiotów przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 2 Podmioty gospodarcze w gminie Bestwina wg sektorów własnościowych SEKTOR PUBLICZNY Państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 18 Spółki handlowe 1 Pozostałe 4 SEKTOR PRYWATNY Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata

27 Spółki handlowe 50 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 6 Spółdzielnie 6 Stowarzyszenia 19 Pozostałe 75 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ OGÓŁEM 1045 Źródło: Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Jak przedstawia powyższa tabela podmioty należące do sektora prywatnego stanowiły 97,80% w ogólnej strukturze, natomiast do sektora publicznego należało zaledwie 2,20% podmiotów. Wśród jednostek sektora prywatnego dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (866 podmiotów) w zakresie: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 11 Górnictwo i wydobywanie 1 Przetwórstwo przemysłowe 118 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 4 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 5 Budownictwo 133 Handle hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 241 Transport i gospodarka magazynowa 77 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 28 Informacja i komunikacja 16 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 32 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 7 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 91 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 26 Edukacja 18 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 19 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 8 Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; Organizacje i zespoły eksterytorialne 31 W poniżej tabeli przedstawiono zestawienie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON wg kodów PKD i rodzajów działalności dla gminy Bestwina, powiatu bielskiego oraz województwa śląskiego. 27

28 Tabela 3 Podmioty gospodarcze zarejestrowanie w rejestrze REGON wg kodów PKD i rodzajów działalności w 2013 r. Rodzaj działalności gospodarczej Wyszczególnienie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność Województwo Śląskie Powiat Bielski Gmina Bestwina Źródło: Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Liczba podmiotów na terenie gminy Bestwina sukcesywnie wzrasta, tym samym z każdym rokiem rośnie liczba nowo tworzonych miejsc pracy. Dynamicznie rozwija się sektor prywatny, w którym dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Nowe firmy powstają przede wszystkim w branży budowlanej, produkcyjnej i handlowej. Prognozuje się dalszy wzrost przedsiębiorczości oraz wzrost liczby nowych inwestycji gospodarczych, a co za tym idzie tworzenie nowych miejsc pracy. Tabela 4 Podmioty gospodarcze wg zatrudnienia w gminie Bestwina w 2013 r. Podmioty w gminie Bestwina Zatrudnienie i więcej Ilość Procent 95,50% 4,11% 0,29% 0,1% Źródło: Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Z powyższej tabeli wynika, iż zdecydowana większość podmiotów gospodarczych działających na terenie Gminy to mikro przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 osób (95,50%). Nieco ponad 4% stanowią małe przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 osób. Kolejną grupę stanowią 3 średnie przedsiębiorstwa oraz 1 duży podmiot zatrudniający ponad 250 osób. Na terenie gminy Bestwina funkcjonuje wiele podmiotów gospodarczych, działających w różnych branżach. Jako najważniejsze wymienić należy: NICROMET Sp. z o.o. S.K.A, Bestwina producent odlewniczych stopów aluminium; TECHNICOAT Sp. z o.o., Bestwina firma zajmująca się nakładaniem powłok fluoropolimerowych; Galfa OT Polska Sp. z o.o., Kaniów firma zajmująca się wykonywaniem powłok ochrony przed korozją i powłok preaplikowanych; Dewro Wróbel Sp. J., Bestwinka Producent drzwi; Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Schnober Arkadiusz Sznober, Bestwina producent urządzeń do przemysłowej produkcji lodów; Firma Handlowo-Usługowa PROFIT Owczarz Krzysztof, Bestwina kucie, prasowanie, wytłaczanie i walcowanie metali; metalurgia proszków; Biadasiewicz Piotr Firma Usługowa, Kaniów transport drogowy towarów; 28

29 Firma Handlowo-Usługowa SEGA Sebastian Grzywa, Kaniów zakładanie stolarki budowlanej; Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe KLIM-TERM Robert Nowak, Kaniów wykonywanie pozostałych instalacji budowlanych; Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe AŻUR Miś Małgorzata, Bestwinka produkcja wyrobów ściernych; Firma Produkcyjno-Usługowo-Handlowa METAL-WKRĘT BIS, Janowice - produkcja konstrukcji metalowych i ich części, metalowych elementów stolarki budowlanej; obróbka mechaniczna elementów metalowych; produkcja wyrobów nożowniczych, sztućców, narzędzi i wyrobów metalowych ogólnego przeznaczenia; produkcja wyrobów z drutu, łańcuchów i sprężyn; Firma Transportowo-Spedycyjno-Usługowo-Handlowa BESKID-TRANS Władysław Krywult, Bestwina transport drogowy towarów; Markier Jacek MARKLE Firma Usługowo-Handlowa, Bestwina - wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych i klimatyzacyjnych. Przemysł wydobywczy w gminie Bestwina opiera się na eksploatacji złoży kruszywa naturalnego, węgla kamiennego oraz metanu. W miejscowości Kaniów funkcjonuje żwirownia należąca do firmy BUD-TOR Spółka Jawna z Bestwiny, która eksploatuje złoża kruszywa naturalnego (złoże Kaniów III oraz Kaniów IV). Żwirownia oferuje żwir, piasek, tłuczeń, kliniec oraz ziemię ogrodową. Natomiast złoża węgla kamiennego (złoże Silesia ) oraz metanu (złoże Silesia Głęboka ) mieszczące się w centrum Kaniowa, eksploatowane są przez Przedsiębiorstwo Górnicze SILESIA Sp. z o.o. z Czechowic-Dziedzic. Założeniem kopalni jest wydobywanie 3 mln ton brutto w skali roku. Do negatywnych oddziaływań przemysłu wydobywczego zaliczyć należy głównie degradację terenu, a w przypadku wydobycia węgla kamiennego osiadanie terenu maksymalnie 1 metr oraz obniżenie estetyki przestrzeni publicznej na terenie Gminy. Prowadzenie działalności gospodarczej w coraz większym stopniu wiąże się z potrzebą korzystania z różnorodnych usług informacyjnych, doradczych, finansowych. Przedsiębiorcy napotykają także na liczne bariery wynikające ze skomplikowanych uregulowań prawnych, czy sformalizowanych struktur urzędów. Przełamaniu tych barier i poprawie współpracy z przedsiębiorcami oraz potencjalnymi inwestorami służą instytucje otoczenia biznesu. Są to podmioty posiadające bazę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencje niezbędne do świadczenia usług na rzecz sektora MSP. Do zadań instytucji otoczenia biznesu można zaliczyć: wspieranie przedsiębiorczości, ułatwianie rozpoczynania działalności gospodarczej, pomoc nowotworzonym przedsiębiorcom. Jako instytucję otoczenia biznesu funkcjonującą na terenie gminy Bestwina wskazać należy Bielski Park Technologiczny Lotnictwa, Przedsiębiorczości i Innowacji Sp. z o.o. (BPTLPiI) zlokalizowany w Kaniowie. Jest to podmiot realizujący zadania z zakresu wsparcia rozwoju potencjału przemysłowego regionu, w tym m.in. zadań z zakresu zagospodarowania terenów zdegradowanych i wymagających rewitalizacji, budowy infrastruktury technicznej, a także inicjowania i wspierania działalności innowacyjnej. Bielski Park to jedyny w swoim rodzaju ośrodek sprzyjający przedsiębiorcom i oferujący m.in.: 1. Wynajem powierzchni pod działalność związaną z: badaniami i rozwojem technologicznym, innowacją i przedsiębiorczością, designem, produkcją, handlem i szeroko rozumianymi usługami; 2. Współfinansowanie nowych, ciekawych projektów-pomysłów, w szczególności opierających się na innowacyjnej myśli technicznej, naukowej, ale również tych wyróżniających się niekonwencjonalnym potraktowaniem tematów wydawałoby się wtórnych i banalnych w dziedzinie usług i nie tylko; 3. Doradztwo finansowe, ekonomiczne dla przedsiębiorców rozpoczynających swoją działalność; 4. Tereny dostępne pod nowe inwestycje; 5. Konkurencyjne warunki budowy obiektów dla przedsiębiorców według przedłożonej specyfikacji; 29

30 6. Wynajem hangarów; 7. Szkolenia dla pilotów. W ramach Parku powstała niezbędna dla rozwoju firm z branży lotniczej infrastruktura, na którą składają się: ponad m2 nowoczesnych hal produkcyjnych i hangarów, pas startowy o nawierzchni asfaltowej o długości 700 m, drogi kołowania, parkingi miejsca postojowe dla samolotów, stacja paliw oferująca paliwo JET A1 i AVGAS oraz budynek kontroli lotów wraz z zapleczem biurowym oraz profesjonalnie wyposażoną salą konferencyjną. Należy podkreślić, iż Park Technologiczny Przemysłu Lotniczego w Kaniowie jest doskonale położony i skomunikowany, bowiem znajduje się w bliskim sąsiedztwie drogi krajowej nr 1 łączącej południe Polski z Wybrzeżem oraz autostrady A4 łączącej zachodnią i wschodnią część Polski. Park zlokalizowany jest ok. 80 km od Krakowa, 50 km od Katowic, 20 km od Bielska-Białej i 40 km od południowej granicy Polski. Bliskość międzynarodowych portów lotniczych w Pyrzowicach, Krakowie i Ostrawie to dodatkowe atuty dla potencjalnych Inwestorów. 6.4 Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy Zgodnie z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy Bestwina istniejące zagospodarowanie w skali Gminy jest pochodną wyraźnego podziału lokalnych uwarunkowań geograficznych, wyróżniających się występowaniem pól uprawnych, stawów, zalesień oraz kopalnych surowców naturalnych. Warunki te zapewne także miały wpływ na wykrystalizowanie się wyodrębniających się sołectw, gdzie też występują różne sposoby zagospodarowania i użytkowania ziemi. W istniejącym zagospodarowaniu dają się wyodrębnić trzy rejony: 1. Rejon pierwszy - zespół wsi Bestwina i Bestwinka o warunkach najkorzystniejszych dla rozwoju funkcji mieszkaniowej i usługowej, obsługi ludności i rolnictwa, równocześnie obejmujący tereny rolnicze o najkorzystniejszych warunkach dla prowadzenia intensywnej gospodarki polowej, sadownictwa i hodowli ryb; 2. Rejon drugi - obejmujący wieś Kaniów, ze względu na zaleganie na tym terenie surowców naturalnych, uznany za możliwy (przy spełnieniu określonych warunków) do rozwoju przemysłu wydobywczego "i produkcji materiałów budowlanych, a na terenach depresyjnych i obniżeń poprzemysłowych do zagospodarowania sportowego i rekreacyjnego; 3. Rejon trzeci - obejmujący wieś Janowice i południowe obszary Bestwiny o atrakcyjnym ukształtowaniu i szacie roślinnej; najbardziej predestynowany dla rozwoju upraw ogrodniczo-sadowniczych, mieszkalnictwa niskiego oraz umożliwiający rozwój rekreacji. Powyżej opisane uwarunkowania oraz sieć osadnicza mają charakter historyczny i znalazły trwały zapis w dotychczasowych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy. Natomiast obserwacja rozwoju przestrzennego, szczególnie w zakresie rozprzestrzeniania się zabudowy, wskazuje na konieczność podjęcia starań w celu porządkowania przestrzeni zainwestowanej. Występujące kolizje funkcji mieszkaniowej z przemysłową, z tendencją do powiększania się, mają źródło w aktywizacji przedsiębiorczości podmiotów gospodarczych oraz w sytuacji wykorzystywania obiektów zlikwidowanych przedsiębiorstw dla celów produkcyjnych. Zagadnienie to jest szczególnie ważne i wymaga skutecznych działań, zważywszy, że Bestwina jest jedną z nielicznych gmin w południowej części województwa, która nie uległa silnej industrializacji, z wszystkimi stąd wynikającymi skutkami. W strukturze użytkowania gruntów gminnych dominują użytki rolne (ok. 62% powierzchni). 30

31 Użytkowanie gruntów w Gminie przedstawia Rysunek 4 Rysunek 4 Struktura użytkowania gruntów w gminie Bestwina Źródło: Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Zagospodarowanie przestrzenne gruntów kształtuje się następująco: użytki rolne ogółem w Gminie ha tereny leśne i zakrzewione w Gminie ha tereny zurbanizowane w Gminie ha grunty pod wodami w Gminie ha (w tym 215 ha stawów hodowlanych) nieużytki w Gminie - 218,6 ha Łącznie: 3.768,6 ha 7 Określenie, analiza i ocena istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji Aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata Rzeźba terenu i budowa geologiczna 4 Teren Gminy jest znacznie urozmaicony. Najwyższy punkt usytuowany jest w południowej części Gminy na wysokości 327 m npm, natomiast najniżej położony punkt, mający wysokość 239,0 m npm, zlokalizowany jest w dolinie Wisły. Południową część Gminy stanowi wyżynno - pagórkowate Pogórze Śląskie. Występują tu pasma grzbietów, o wydłużonych lub zaokrąglonych wierzchołkach, rozciągających się w 4 Źródło: Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku

32 kierunku północno-zachodnim. Pasma grzbietów osiągają wysokość 320 m npm, a deniwelacje wynoszą tutaj do 50 m. Grzbiety rozcięte są głębokimi, wąskimi dolinami i jarami. Rzeźba Podgórza Wilamowickiego jest podobna do rzeźby Pogórza Śląskiego. Obszar ten cechują wzniesienia o spłaszczonych wierzchołkach. Stoki porozcinane są wąwozami lessowymi, a w zachodniej części suchymi dolinami nieckowatymi i v kształtnymi. Północna część Gminy jest łagodniejsza, rzeźba wyżynno - pagórkowa przechodzi stopniowo w rzeźbę płasko równinną. Dolina Wisły i Białej ma charakter płaskiej równiny opadającej lekko w kierunku północnym. Dolina Wisły charakteryzuje się występowaniem licznych meandrów i starorzeczy. W nizinnej części, wzdłuż rzeki Białej, znajduje się długi łańcuch stawów rybnych, których historia sięga XVI wieku. Wysokości wynoszą tutaj od 240 m npm w części północno-wschodniej do 250 m npm u progu Podgórza Wilamowickiego. Gmina Bestwina położona jest w obrębie jednostki geotektonicznej Karpat Zewnętrznych, która zbudowana jest niemal wyłącznie ze skał fliszowych kredy i paleogenu. Dominują tu skały detrytyczne: piaskowce, mułowce, iłowce oraz zlepieńce, rzadziej pojawiają się skały krzemionkowe oraz wapienie i margle. Na obszarze Karpat Zewnętrznych rozwijała się głównie sedymentacja osadów drobnoziarnistych. Na terenie tym na powierzchni odsłaniają się przeważnie skały odporne na wietrzenie. Są to średnio- i gruboziarniste piaskowce, które tworzyły się poprzez okresowy dopływ do zbiornika sedymentacyjnego materiału gruboziarnistego, co tłumaczy się ruchami tektonicznymi. Geologicznie obszar Gminy położony jest w obrębie dwóch jednostek geologicznych zapadliska przedkarpackiego (Dolina Górnej Wisły i Podgórza Wilamowskiego) oraz Karpat fliszowych (Pogórze Śląskie). W budowie geologicznej gminy Bestwina udział biorą utwory górnego karbonu, trzeciorzędu i czwartorzędu. Utwory karbońskie reprezentowane są przez piaskowce, mułowce i łupki, wśród których występują pokłady węgla kamiennego oraz towarzyszące im złoża metanu. Utworu karbońskie przykryte są mioceńskimi osadami trzeciorzędu. Pokłady te zbudowane są z iłowców, mułowców, piaskowców i zlepieńców. Miąższość ich na terenie Gminy wynosi do 170 m. Wychodnie swoje mają w okolicy Chudej Strony w Bestwince. Utwory czwartorzędowe w obrębie zapadliska przedkarpackiego (Doliny Górnej Wisły i Podgórza Wilamowskiego) tworzą pokłady o miąższości kilkunastu metrów. Tworzą je polodowcowe otoczaki, żwiry i piaski oraz zalegające na nich utwory rzeczne: mady, żwiry, pisaki, iły, gliny i pyły, iły i gliny piaszczyste. Utwory czwartorzędowe tworzą złoża kruszywa naturalnego, eksploatowanego na terenie Gminy. Lokalnie występują również torfy, a na Pogórzu Wilamowskim występują lessy i zwietrzelina lessopodobna. W obrębie Karpat fliszowych (Pogórze Śląskie) na utworach mioceńskich zalegają utwory fliszowe. Tworzą je mało odporne łupki z wkładami twardszych piaskowców i wapieni jednostki podśląskiej. Są to osady z okresów kredy i trzeciorzędu, w podłożu można spotkać także iły, mułowce, piaski i żwiry Na utworach fliszowych zalegają gliny zwietrzelinowe o charakterze lessopodobnym, lessy a w dolinach cieków aluwialne iły, mułki, gliny piaski i żwiry. Na omawianym terenie w północnej części Gminy zalegają pokłady węgla kamiennego, eksploatowane przez Kopalnię Węgla Kamiennego Silesia. W okolicach Kaniowa iły wykorzystywane są do produkcji cegły. 32

33 7.2 Gleby i powierzchnia ziemi Gleby W dolinie Wisły przeważającym typem gleb są mady ciężkie i bardzo ciężkie wykształcone z iłów i glin. Mniejsze powierzchnie zajmują gleby mułowo-torfowe i pseudobielicowe. W obrębie podgórza Wilamowickiego i pogórza śląskiego występują gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane i brunatne kwaśne wykształcone na lessach. W dolinach cieków wykształciły się mady. W Kaniowie w obrębie granic złoża kruszywa naturalnego Kaniów III występują gleby organiczne. Torf jest pozyskiwany jako kopalina towarzysząca w ramach prowadzonej ekspansji kruszywa. Biorąc pod uwagę powyższą klasyfikację na terenie gminy Bestwina znaczną cześć zajmują grunty klasy IIIb, IV i IVa. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów (Dz.U. nr 19 z dnia r. poz. 97 z późn. Zm.) są to tereny średnio-dobre (klasa IIIb) i średnie (klasa IV i IVa) dla rozwoju rolnictwa. Najkorzystniejszymi warunkami dla rozwoju i prowadzenia gospodarki polowej, upraw zielonych i sadownictwa ma sołectwo Bestwina ze względu na największa powierzchnię terenów średnio-dobrych: w klasie III 101 ha, klasie IIIa 188 ha i klasie IIIb 388 ha. To właśnie na terenie tego sołectwa przeważają gospodarstwa rodzinne o obszarze od 5 ha do 20 ha. W rolnictwie przeważa uprawa zbóż, roślin okopowych, kukurydzy, warzyw i owoców, ozdobnych drzew i krzewów. Występuje także hodowla bydła i pszczelarstwo. Tabela 5 Klasyfikacja gruntów na terenie Gminy Bestwina Klasyfikacja gruntów na terenie gminy Bestwina [ha] Wyszczególnienie Bestwina Bestwinka Janowice Kaniów Razem Klasa II - - 0,7470-0,7470 Klasa III 101, , , , ,8479 Klasa III a 188, , , , ,1751 Klasa III b 388, , , , ,0682 Klasa IV 112, , , , ,7678 Klasa IV a 278, , , , ,8955 Klasa IV b 35, ,5775 1, , ,8780 Klasa V 5,5981 0,2653 2, , ,4178 Klasa VI - - 0,1534 3,4256 3,5790 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Bestwina na lata W 2008 roku na zlecenie Urzędu Gminy Bestwina Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza pobrała i wykonała badanie próbek glebowych w 17 wyznaczonych punktach z obszaru użytków rolnych o powierzchni 3755 ha rozmieszczonych na terenie Gminy Bestwina. W próbkach gleby badano ph, zawartość makroskładników oraz zawartość metali ciężkich. Badania wykazały, że gleby gminy Bestwina są glebami ciężkimi, we wszystkich badanych próbkach ilość części spławialnych przekraczała 35%. Analiza odczynu gleby wykazała zróżnicowanie, przeważały jednak gleby lekko kwaśne (65%) i kwaśne (23%), w związku z 5 1. Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku 2016 oraz Strategia Rozwoju Gminy Bestwina na lata Opracowanie ekofizjograficzne gminy Bestwina, Kraków 2003 r. 33

34 czym potrzeby wapnowania użytków rolnych są wskazane, potrzebne i konieczne (88%). Próbki glebowe poddane analizie cechowała różnorodna zawartość makroskładników. Odnotowano w nich bardzo wysoką, średnią i wysoką zawartość fosforu, średnią, niską i bardzo niską zawartość potasu oraz zróżnicowaną zawartość magnezu, przeważnie jednak średnią i niską (76%). We wszystkich próbkach zawartość badanych metali ciężkich mieści się w granicach norm dopuszczalnych. Główną przyczyną degradacji gleb jest przemysł. Zakłady przemysłowe o przestarzałych technologiach, niewyposażone w skuteczne urządzenia odpylające, zwałowiska odpadów górnictwa węglowego, ruch samochodowy o wysokim natężeniu, a także paleniska domowe oraz ciepłownie drobnych zakładów usługowych są źródłem wielu substancji szkodliwych, w tym metali ciężkich, przyczyniających się do skażenia i degradacji gleby. Są one również główną przyczyną zakwaszenia gleb. W wyniku oddziaływania składowiska odpadów komunalnych doszło do zanieczyszczenia i zdegradowania gleby. Nie zostały wykonane wprawdzie badania dotyczące tego oddziaływania, niemniej jednak ocenę przydatności gleb w tym rejonie oparto na Wskazówkach metodycznych do oceny stopnia zanieczyszczenia gruntów i wód podziemnych produktami ropopochodnymi i innymi substancjami chemicznymi w procesach rekultywacji. Zgodnie z tą oceną obszar ten został zakwalifikowany do obszaru sozologiczno urbanistycznego typu C, który obejmuje również miejsca składowania odpadów. Skażenia gleb odnotowuje się jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie składowiska, powierzchnia ziemi jest zanieczyszczona nieznacznie związkami chemicznymi i bakteriami. Zasięg i koncentracja tych zanieczyszczeń zależy od warunków meteorologicznych i miejsca składowania odpadów. Działalność eksploatacyjna węgla i kruszyw naturalnych na terenie Gminy przyczyniła się natomiast do przesuszenia gleb. Wpływ na degradacje gleby mają również czynniki naturalne. Występujące na Pogórzu Śląskim i Wilamowickim stoki o nachyleniu 5-10 stopni ułatwiają w okresie roztopów i ulewnych deszczy erozję wodną gleb. Spływ powierzchniowy doprowadza do trwałego ubytku związków pokarmowych z gleby, wymywania cząstek spławialnych i ważnych składników mineralnych. Obszar Doliny Wisły jest także narażony na okresowe zalewanie podczas powodzi, powoduje to okresowe wyłączenie łąk i pastwisk z użytkowania. Na terenie Gminy nie prosperują gospodarstwa ekologiczne i agroturystyczne. Dwadzieścia gospodarstw prowadzi uprawę truskawek zgodnie z integrowanymi metodami produkcji rolniczej. Trzy gospodarstwa rolne prowadzą plantacje wierzby energetycznej. Plantacje te zajmują obszar około 10 ha. Służą jednak głównie do pozyskiwania sadzonek, gdyż w okolicy brak jest podmiotu skupującego i wykorzystującego wierzbę jako surowiec energetyczny Ukształtowanie powierzchni ziemi Jak już wcześniej wspomniano ukształtowanie terenu gminy Bestwina jest urozmaicone. Południowa część ma charakter wyżynno pagórkowaty, północna część jest łagodniejsza, przechodzi w rzeźbę płasko-równinną Doliny Wisły. Krajobraz Gminy tworzą również elementy pochodzenia antropogenicznego. Na terenie gminy Bestwina powstały sztuczne elementy morfologiczne takie jak hałdy, wyrobiska pożwirowe oraz znajdujące się w trakcie rekultywacji składowisko odpadów komunalnych, składowisko skały płonnej oraz osadnik mułów z kopalni KWK Silesia. Składowisko odpadów komunalnych znajduje się w Kaniowie. Zlokalizowane jest ono w widłach rzek Wisły i Białej na terenach przemysłowych zdegradowanych działalnością KWK Silesia. Składowisko to powstało w 1993 roku, przyjmowało, niepoddawane wcześniej segregacji, odpady z terenu gminy Bestwina. Zostało zamknięte w lutym 2002 roku. Powierzchnia składowiska wynosi 3,1 ha, miąższość warstwy odpadów 2 2,6 m. W podłożu składowiska występuje warstwa utworów nieprzepuszczalnych lub słabo przepuszczalnych, 34

35 zbudowana z iłów, glin i pyłów piaszczystych. Miąższość tych utworów wynosi 1,0 3,5 m. Na skutek osiadania terenu, będącego wynikiem eksploatacji górniczej, występuje możliwość przerwania ciągłości tej warstwy. Zdeponowane na składowisku odpady komunalne częściowo podtapiane były przez tworzące się w jego obrębie zalewisko, powstające odcieki bezpośrednio migrowały do tego zalewiska. Składowisko to częściowo jest ogrodzone, doprowadzone są do niego drogi dojazdowe z płyt żelbetowych. Nie są natomiast doprowadzone media energetyczne: woda, energia elektryczna, ciepło. Do początku lutego 2002 roku na terenie Gminy stosowano workowy system zbiórki odpadów komunalnych. Zbiórką i wywozem odpadów z terenu Gminy Bestwina zajmowała się firma KOM-BEST Sp. z o.o. z Bestwiny. Miesięcznie wywoziła około 15 Mg odpadów komunalnych na zamknięte obecnie składowisko w Kaniowie. Obok zwałowiska odpadów kopalnianych na terenie sołectwa Kaniów istniało składowisko odpadów przemysłowych z Zespołu Elektrociepłowni Bielsko-Biała, którego powierzchnia liczy 5,4 ha. Na składowisku tym deponowane były żużle paleniskowe z kotłów, popioły lotne i odpady z odsiarczania gazów odlotowych. Składowisko zostało zamknięte. W związku z możliwością wystąpienia skażenia gleby, wód podziemnych oraz przedostania się niebezpiecznych związków chemicznych do atmosfery przystąpiono do ich rekultywacji. Korzystając z gminnych środków finansowych i ze środków finansowych pochodzących od ZEC Bielsko-Biała w pierwszym etapie rekultywacji zabezpieczono środowisko naturalne przed jego negatywnym wpływem. Między innymi zamontowano na nim instalacje do odgazowania złoża zdeponowanych odpadów w postaci studni odgazowujących oraz system drenażu wód odciekowych. W 2007 roku ukształtowano bryłę składowiska poprzez nawiezienie skały płonnej, a w 2008 roku wykonano wylot brzegowy odprowadzający wody opadowe z terenu składowisk. W kolejnym etapie dokonano przykrycia warstwy uszczelniającej warstwą gleby i humusu, zazielenienia terenu dzięki obsianiu powierzchni trawą. Jednocześnie przez cały czas prowadzi się monitoring procesów zachodzących na składowisku. W ramach przedmiotowej inwestycji planuje się również budowę: rowów opaskowych, separatora zawiesin piaskownika. Ponadto w Kaniowie zlokalizowany jest osadnik mułów popłuczkowych z kopalni Silesia o powierzchni 14,12 ha. Osadnik ten znajduje się pomiędzy starym i nowym korytem rzeki Biała i ma 8,26 m głębokości. Jest on w większości przykryty wodą, południowo wschodnią część porasta trzcina pospolita i sito skupione. Pozostała jego część jest źródłem zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (dwutlenek siarki, tlenek węgla, metan, siarkowodór). Osadnik jest zbiornikiem szczelnym więc nie stwarza istotnych zagrożeń dla wód podziemnych i powierzchniowych. Pracuje w zamkniętym obiegu wodnym: woda sklarowana z osadnika kierowana jest do zakładu przeróbczego. Eksploatacja osadnika przewidziana była do 2010 roku, po tym terminie przewidziano przeprowadzenie jego rekultywacja poprzez zasypanie go 2 metrową warstwą odpadów skalnych pogórniczych, nawiezienie humusu o grubości 40 cm i zadrzewianie. W Kaniowie składowana była również skała płonna pochodząca z kopalni Silesia. Zwałowiska odpadów znajdują się w północno zachodniej części sołectwa. Powierzchnia tego składowiska wynosi około 14 ha. Obecnie składowisko to jest nieczynne trwają prace rekultywacyjne Surowce naturalne i skutki ich eksploatacji 6 Przemysł wydobywczy w gminie Bestwina opiera się na eksploatacji złoży kruszywa naturalnego, węgla kamiennego oraz metanu. W miejscowości Kaniów funkcjonuje 6 Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Bestwina na lata

36 żwirownia należąca do firmy BUD-TOR Spółka Jawna z Bestwiny, która eksploatuje złoża kruszywa naturalnego (złoże Kaniów III oraz Kaniów IV). Żwirownia oferuje żwir, piasek, tłuczeń, kliniec oraz ziemię ogrodową. Natomiast złoża węgla kamiennego (złoże Silesia ) oraz metanu (złoże Silesia Głęboka ) mieszczące się w centrum Kaniowa, eksploatowane są przez Przedsiębiorstwo Górnicze SILESIA Sp. z o.o. z Czechowic-Dziedzic. Założeniem kopalni jest wydobywanie 3 mln ton brutto w skali roku. Do negatywnych oddziaływań przemysłu wydobywczego zaliczyć należy głównie degradację terenu, a w przypadku wydobycia węgla kamiennego osiadanie terenu maksymalnie 1 metr oraz obniżenie estetyki przestrzeni publicznej na terenie Gminy. W celu rewitalizacji obszarów pożwirowych zaprojektowano i wykonano Ośrodek Rekreacji i Sportów Wodnych w Kaniowie, który jest ważnym miejscem dla rozwoju turystyki, rekreacji i sportu jest funkcjonującym od czerwca 2012 roku. Obiekt ten to idealne miejsce wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców Gminy i turystów. Na obszarze 17 ha (w tym dwa akweny o powierzchni 15,61 ha) byłej żwirowni funkcjonują obecnie: basen pływający z podwójnym dnem zapewniający bezpieczeństwo, dwa boiska do kajak-polo, każdy o powierzchni gry 41/25m z unoszącymi się na wodzie pomostami, dwa pełnowymiarowe boiska do siatkówki plażowej, trybuna sportowa dwustronna, licząca 858 siedzisk, plac zabaw dla dzieci, nabrzeże z plażą piaszczystą o szerokości od 16 do 27 metrów, pole namiotowe mogące zmieścić ok 75 osób, podzielone na 24 kwatery, pawilon sanitarny, wyposażony w umywalnie, toalety oraz natryski, przystosowane dla osób niepełnosprawnych, obiekty użytkowe rekreacji codziennej w tym ławki, elementy placu zabaw oraz wybrukowane ścieżki spacerowe. Rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych i utworzenie nowoczesnego obiektu pozwoliło na: rozwój ogólnie rozumianej turystyki i rekreacji na terenie Gminy, dostosowanie akwenu do wymagań organizacyjnych dla krajowych i międzynarodowych zawodów w kajakarstwie. Dzięki współfinansowaniu przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata zdegradowane tereny poprzemysłowe zostały zrewitalizowane i obecnie stanowią atrakcyjne miejsce turystyczne. Projekt pt. Przekształcenie obszarów zdegradowanych i rozbudowa infrastruktury technicznej na potrzeby Ośrodka Rekreacji i Sportów Wodnych w Kaniowie realizowany był w ramach Priorytetu VI Zrównoważony rozwój miast, Działania Rewitalizacja - małe miasta. Turyści odwiedzający Gminę skupieni są głównie wokół Ośrodka Rekreacji i Sportów Wodnych w Kaniowie. Obiekt skupia z roku na rok coraz więcej turystów i okolicznych mieszkańców. Jednakże w pozostałych miejscowościach gminy Bestwina brakuje podstawowej infrastruktury okołoturystycznej. Na tym terenie występuje znikoma liczba punktów gastronomicznych, obiektów bazy noclegowej czy zagospodarowanych terenów rekreacyjnych i wypoczynkowych. Pomimo, iż gmina Bestwina obejmuje obszarowo miejscowości wiejskie, na jej terenie nie funkcjonują żadne gospodarstwa agroturystyczne. Oznacza to, iż atrakcyjność turystyczna Gminy nie została dotąd w pełni wykorzystana dla rozwoju funkcji obsługi turystyki pobytowej, rekreacji sezonowej i wypoczynku mieszkańców sąsiadujących miast. 36

37 7.3 Warunki klimatyczne 7 Gmina Bestwina wchodzi w skład województwa śląskiego, które położone jest na obszarach Niziny Śląskiej, Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, Wyżyny Śląskiej, częściowo Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Karpackiego oraz Beskidów Zachodnich (Beskid Śląski i Żywiecki). Zgodnie z jedną z bardziej znanych, regionalizacji klimatycznych E. Romera, Województwo Śląskie leży w zasięgu pięciu krain należących do dwóch typów klimatycznych. Sama gmina Bestwina zaliczana jest do typu klimatów podgórskich nizin i kotlin - krainy górnośląskiej. Pod względem klimatycznym według podziału R. Gumińskiego część północna Gminy należy do dzielnicy tarnowskiej, natomiast południowa do dzielnicy podkarpackiej. Cieplejsza dzielnica tarnowska charakteryzuje się średnią temperaturę roku wynoszącą 8,5 C, setką mroźnych dni, oraz dniami z pokrywą śnieżną. W dzielnicy podkarpackiej średnia roczna temperatura wynosi 8 C, liczba dni mroźnych 105, a liczba dni z pokrywą śnieżną Średnia roczna suma opadów wynosi 779 mm w tym 563 mm w roku suchym i 987 mm w roku wilgotnym. Największe opady występują w czerwcu i lipcu zaś najniższe w styczniu i lutym. Najwyższe średnie miesięczne temperatury w Gminie Bestwina mają miejsce w lipcu i wynoszą około +17,9 C. Natomiast najchłodniejszymi miesiącami są styczeń i luty. Na terenie Gminy okresowo występują również przymrozki co jest szczególnie ważne dla działalności rolniczej. Pierwsze przymrozki pojawiają się na tym terenie jesienią, w drugiej połowie października, choć nie rzadko można je obserwować już we wrześniu. Natomiast ostatnie wiosenne przymrozki mają miejsce głównie w drugiej połowie kwietnia. Na obszarze Gminy przeważają wiatry z kierunków zachodnich, wiejące przez około 50% rocznego czasu, średnie prędkości wiatrów wynoszą 2,7 5,4 m/s przy czym najsilniejsze prędkości osiągają wiatry południowe. Charakterystycznymi warunkami anemometrycznymi dla obszaru Gminy jest duża ilości cisz, które występują przez około 20% czasu rocznego. Warunki wietrzne, w tym szczególnie kierunki wiejących wiatrów mają ogromne znaczenie dla stanu i jakości powietrza ze względu na to, że zanieczyszczenia atmosferyczne przemieszczane są wzdłuż tych kierunków. Według Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Katowicach obszar Gminy Bestwina charakteryzuje się następującymi warunkami klimatyczno - meteorologicznymi: średnią roczną sumą opadów wynoszącą 800 mm, średnią roczną wilgotnością powietrza wynoszącą 75-80%, średnią roczną liczbą dni z pokrywą śnieżną wynoszącą 70, średnią roczną liczbą dni z przymrozkami wynoszącą 13, średnią roczną liczbą dni z mgłą wynoszącą 52, średnią roczną liczbą dni burzowych wynoszącą 27, średnią roczną liczbą dni z opadem gradu wynoszącą 3. Najważniejszymi elementami klimatyczno-meteorologicznymi terenu Gminy są: warunki termiczne, warunki anemometryczne oraz warunki wilgotnościowe powietrza. Na poszczególnych obszarach Gminy klimat jest w dużym stopniu modyfikowany w wyniku ukształtowania i sposobu użytkowania terenu. Na terenie Gminy występują trzy typy klimatyczne. Południowo-wschodnia część Gminy położona jest na terenach bardzo korzystnych pod względem klimatycznym. Mezoklimat stoków i grzbietów na wysokościach od m do m nad dnami dolin (odpowiednik tzw. ciepłej strefy na stoku ) cechuje się wyższymi o 2 3 C średnimi minimalnymi temperaturami roku i dłuższym o około dwa miesiące okresie bezprzymrozkowym w stosunku do den dolin. Obszary te pozostają 7 Źródło: Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku

38 najczęściej poza zasięgiem mgieł radiacyjnych, charakteryzują się łagodnymi dobowymi wahaniami temperatury i wilgotności powietrza, dobrą lub bardzo dobrą naturalną wentylacją oraz dobrymi lub bardzo dobrymi warunkami aerosanitarnymi. Tereny Gminy położone wzdłuż Wisły, Białej i Łękawki leżą na terenach niekorzystnych pod względem klimatycznym. Występuje tu mezoklimat den dolinnych, o krótkim okresie bezprzymrozkowym, o dużych wahaniach temperatury i wilgotności powietrza w czasie doby (w dzień silnie przegrzanych i wysuszonych, w nocy bardzo wilgotnych i wychłodzonych), położonych w zasięgu inwersji temperatury i wilgotności powietrza stanowiących przeważnie zastoiska chłodnego powietrza ze względu na słabą wentylację. Warunki aerosanitarne są bardzo niekorzystne. Pozostała część Gminy leży na terenach, na których warunki aerosanitarne są dobre. Występuje tu mezoklimat wyższych teras rzecznych, o dłuższym o około 20 dni okresie bezprzymrozkowym i wyższych o około 1 C średnich rocznych temperaturach minimalnych niż w dnach dolinnych. Wentylacja naturalna jest umiarkowana. 7.4 Ochrona powietrza Ogólnie w powietrzu atmosferycznym istnieje szereg zanieczyszczeń powstających w sposób naturalny w wyniku procesów biologicznych, fizycznych itp. Jednak główną przyczyną pogarszania się jakości powietrza są zanieczyszczenia antropogeniczne, wynikające przede wszystkim z nadmiernej koncentracji przemysłu. Zanieczyszczenia te pochodzą głównie ze źródeł punktowych o dużej wielkości emisji lub małych źródeł skoncentrowanych na niewielkim obszarze. Rozróżnia się dwie główne grupy zanieczyszczeń powietrza pyłowe i gazowe. Jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodzących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycznych i technologicznych. Praktycznie wszystkie składniki spalin, z wyjątkiem pary wodnej są zanieczyszczeniami powietrza. Część z nich należy do składników mniej toksycznych, choć wywołujących dalekosiężne skutki klimatyczne, ale pozostała większość to bardzo szkodliwe związki bezpośrednio zagrażające człowiekowi, zwierzętom i roślinności. Podstawową masę zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek węgla. Jednak najbardziej uciążliwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pył. W mniejszych ilościach emitowane są również chlorowodór, różnego rodzaju węglowodory aromatyczne i alifatyczne oraz związki węgla elementarnego w postaci sadzy. Wraz z pyłem emitowane są również metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze i benzo(α)piren. Zanieczyszczenia powietrza najczęściej występują łącznie, a ulegając dalszym przemianom, często tworzą bardziej niebezpieczne zanieczyszczenia wtórne. Na stopień oddziaływania mają również wpływ warunki klimatyczne takie jak: temperatura, nasłonecznienie, wilgotność powietrza, prędkość wiatru. Oprócz szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne i zdrowie ludzi emisje zanieczyszczeń powodują również straty gospodarcze. Na poziom zanieczyszczenia powietrza w gminie Bestwina oddziałuje przede wszystkim emisja zanieczyszczeń z indywidualnych gospodarstw domowych, zakładów przemysłowousługowych, ciągów komunikacyjnych, a także napływ zanieczyszczeń z obszarów sąsiednich, tj. Górnego Śląska, Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz Okręgu Ostrawsko - Karwińskiego. 38

39 7.4.1 Źródła zanieczyszczeń 8 Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie Gminy Bestwina są: Niska emisja Według szacunków administracji Urzędu Gminy Na terenie Gminy znajduje się około 2400 palenisk domowych. Większość mieszkańców Gminy posiada indywidualne kotłownie o mocy w zakresie od 0,05 do 7,5 MW. 5% palenisk opalana jest gazem, pozostałe 95% opalane jest węglem kamiennym. W przeważającej większości są to niskosprawne paleniska opalane niskogranulowanym węglem, tylko w 15% budynków stosowane są kotły niskoemisyjne. Problem niskiej emisji wynika także z faktu palenia w piecach centralnego ogrzewania różnego rodzaju surowców nie przeznaczonych do tego celu, jak opakowania plastikowe, gazety, które mają wpływ na pogarszanie się jakości powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenia z zabudowy jednorodzinnej emitowane są głównie z emitorów o średniej wysokości około 10 metrów, co powoduje rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń po najbliższej okolicy. W indywidualnym ogrzewnictwie funkcjonują jeszcze urządzenia grzewcze o przestarzałej konstrukcji jak kotły komorowe tradycyjne, bez regulacji i kontroli ilości podawanego paliwa do paleniska oraz bez regulacji i kontroli powietrza wprowadzanego do procesu spalania. Problem ten dotyczy również budynków użyteczności publicznej zlokalizowanych na terenie Gminy. Według danych uzyskanych w Urzędu Marszałkowskiego Województwa są one źródłem dużej emisji zanieczyszczeń gazowych. Ilość dwutlenku węgla przenikającego do atmosfery przewyższa ilość szkodliwych substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie Gminy. Istotnym czynnikiem zmniejszającym emisję zanieczyszczeń wynikającym z niskiej emisji, jest stosowanie paliw czystych ekologicznie (gaz, olej opałowy) lub biopaliw, jak również wzrost zainteresowania wysokosprawnymi, niskoemisyjnymi kotłami na paliwo stałe. Na uwagę zasługują tu szczególnie kotły ekologiczne, wykorzystywane przez indywidualnych odbiorców np. w budynkach jednorodzinnych lub zabudowie gospodarczej oraz w budynkach użyteczności publicznej, jak też kotły wyposażone w aparaturę sterowniczą i kontrolno pomiarową. Kotły te mają wysoką sprawność, powyżej 80% (porównując dotychczas stosowane, tradycyjne piece węglowe o sprawności do 50 65%), oraz spełniają wymagania emisyjne, pod warunkiem jednak zastosowania w nich określonych rodzajów paliwa o dobrej jakości. Dla obszaru Gminy Bestwina w 2006 roku opracowano Kompleksowy program obniżenia niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery z budynków na terenie Gminy Bestwina, przyjęto go Uchwała Nr XXXVIII/283/2006 z dnia 5 października 2006 roku. W chwili obecnej Gmina jest w trakcie opracowywania aktualizacji w/w dokumentu w celu ubieganiu się o środki Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Komunikacyjne źródła zanieczyszczeń Sieć drogowa Gminy opiera się na drogach powiatowych, zarządzanych przez Zarząd Dróg Powiatowych w Bielsku Białej i gminnych, zarządzanych przez gminę Bestwina. Długość dróg powiatowych wynosi 44,32 km, natomiast długość dróg gminnych to 145 km. Stan techniczny dróg na terenie Gminy jest średni. Większość dróg gminnych wymaga nowych nakładek oraz częściowej wymiany podbudowy ze względu na ruch transportu ciężkiego. Na drogach powiatowych występują nierówności poprzeczne i podłużne wyłuszczenia kruszywa, każdorazowo po sezonie zimowym powstają ubytki w nawierzchni. Część z dróg 8 Źródło: Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku

40 zlokalizowana jest na groblach stawowych, przyczynia się to do osuwania się dróg i powstawania przełomów. Przeważają drogi wąskie, nieprzekraczające 4 m, często nieutwardzone. Wąskie drogi uniemożliwiają separację ruchu pieszego od kołowego. Chodniki dla pieszych usytuowane są przeważnie w centrach sołectw, wzdłuż głównych dróg (ul. Bielska, ul. Krakowska, ul. Witosa, ul. Janowicka, ul. Batalionów Chłopskich). Gmina systematycznie dąży do poprawy stanu dróg gminnych, prowadzi na bieżąco ich remonty cząstkowe. Ważnymi szlakami komunikacyjnymi dla ruchu tranzytowego są: kierunek wschód zachód, ciąg ulicy Karkowskiej- kierunek Brzeszcze/ Oświęcim- Czechowice Dziedzice, ciąg ulicy Dankowicka Krzywolaków Czechowicka- kierunek Czechowice Dziedzice, kierunek północ południe, ciąg ulicy Batalionów Chłopskich Wincentego Witosa- kierunek Bestwina Kaniów, ciąg ulicy Bialskiej Bestwińskiej- kierunek Bielsko Biała, ciąg ulicy Janowickiej kierunek Bielsko Biała. Na terenie Gminy planowana jest budowa drogi ekspresowej S1 odcinek od Węzła Kosztowy w Mysłowicach do węzła Suchy Potok w Bielsku Białej. Mieszkańcy mają dostęp do komunikacji zbiorowej. Przez teren Gminy przebiega dwutorowa zelektryzowana linia kolejowa relacji Zebrzydowice Czechowice- Dziedzice Oświęcim Chrzanów. Ponadto Gmina obsługiwana jest przez linię autobusową PKS i MZK, oraz prywatni przewoźnicy. Emisja komunikacyjna charakteryzuje się dużym stężeniem tlenków węgla, tlenków azotu i węglowodorów oraz koncentracją zanieczyszczeń wzdłuż dróg. Na wielkość emisji mają wpływ przede wszystkim: stan nawierzchni, stan techniczny pojazdów, jakość stosowanego paliwa, płynność ruchu. Obecność spalin samochodowych najdotkliwiej odczuwalna jest w letnie, słoneczne dni, ponieważ oprócz toksycznych spalin tworzy się bardzo szkodliwa dla zdrowia, przypowierzchniowa warstwa ozonu pochodzenia fotochemicznego. Poprawa stanu jakości dróg leży w kompetencji działań zarządców dróg. Ze względu na dużą ilość czynników, jak i znaczny zakres ich zmienności bardzo trudno jest wyznaczyć ilość substancji toksycznych emitowanych przez silniki pojazdów mechanicznych do atmosfery. Dlatego na podstawie znanych wartości średniego statystycznego składu mieszanki dla poszczególnych rodzajów silników i odpowiadających im wartości emisji substancji spróbowano oszacowano przeciętne emisje zanieczyszczeń pochodzących z silników spalinowych. Tabela 6 Przeciętny skład spalin silnikowych pojazdów mechanicznych Składnik Emisja z silnika o zapłonie iskrowym [% objętościowo] Emisja z silnika wysokoprężnego [% objętościowo] Stopień toksyczności Azot nietoksyczny Tlen 0,3 8, nietoksyczny Para wodna 3,0 5,5 0,5 4,0 nietoksyczny Dwutlenek węgla 5,0 12, nietoksyczny Tlenek węgla 0,5 10,0 0,01 0,5 toksyczny Tlenki azotu 0,0 0,8 0,0002 0,5 toksyczny 40

41 Węglowodory 0,2 3,0 0,009 0,5 toksyczny Sadza 0,0 0,04 0,01 1,1 toksyczny Aldehydy 0,0 0,2 0,001 0,009 toksyczny Emisja niezorganizowana i transgraniczna Ogólnie o emisji niezorganizowanej mówimy w przypadku emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza ze źródeł powierzchniowych, punktowych takich jak kopalnie odkrywkowe, kamieniołomy, gdzie prowadzi się eksploatację surowców mineralnych, wysypiska, hałdy, oczyszczalnie ścieków, składowiska popiołu, jak również emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych np. spawanie czy lakierowanie wykonywane poza obrębem warsztatu czy spalanie na powierzchni ziemi jak wypalanie traw, itp. Głównym źródłem niezorganizowanej emisji na ternie Gminy było składowisko odpadów komunalnych w Kaniowie. Zachodzące wewnątrz wysypiska procesy fermentacyjne i gnilne substancji organicznej znajdującej się w odpadach są przyczyną powstawania biogazu. Produkty gazowe migrują przez warstwy odpadów zgromadzonych na wysypisku i przedostają się do atmosfery. Skład gazu wysypiskowego jest różny, uzależniony od składu morfologicznego odpadów deponowanych na składowisku. Podstawowymi składnikami są dwutlenek węgla około 34% obj. (powstający w wyniku fermentacji tlenowej) i metan około 58% obj. (powstający w wyniku fermentacji beztlenowej). W skład surowego biogazu wchodzi ponadto około 400 substancji, pierwiastków oraz związków organicznych i nieorganicznych w tym między innymi azot (około 6% obj.), woda (około 1,5% obj.), siarkowodór (około 0,01% obj.) merkaptany (około 0,012% obj.), amoniak (około 0,01% obj.) oraz kwasy organiczne, chlorowcopochodne węglowodorów, lotne kwasy tłuszczowe oraz aminy. Dodatkową uciążliwością podczas emisji gazu wysypiskowego jest obecność skażeń mikrobiologicznych w tym bakterii z grupy coli oraz odór. Duża zawartość metanu, amoniaku oraz węglowodorów aromatycznych stwarza zagrożenie wybuchów. Intensywność wydzielania się biogazu w czasie jest różna i ściśle zależy od czasu eksploatacji składowiska. Początkowo jest ona niewielka, poczym zaczyna się dość gwałtowny wzrost by po okresie około 5 lat od chwili rozpoczęcia eksploatacji osiągnąć maksimum i powoli zacząć zmniejszać się aż do zaniku emisji biogazu po około 40 latach. Obecnie trwa rekultywacja składowiska, zainstalowano w nim 4 studnie odgazowujące, zmniejszając tym samym uciążliwość składowiska dla środowiska. Na terenie gminy Bestwina zlokalizowane są składowiska poprzemysłowe między innymi składowisko pyłów i żużli elektrociepłowni z Bielska-Białej oraz składowisko skały płonnej. Ukończenia ich rekultywacji mogą powodować głównie emisję pyłów. Osadnik mułów popłuczkowych jest źródłem zanieczyszczenia gazowego. Do emisji szkodliwych substancji dochodzi szczególnie w miejscach niezalanych, odsłoniętych i narażonych na dostęp tlenu. Sprzyja temu dość duża zawartość substancji palnych w mułach. Emisja niezorganizowana występuje również w rejonie dróg technologicznych KWK Silesia w północno-zachodniej części Kaniowa oraz żwirowni. Związana jest także z dużym natężeniem transportu i ruchu samochodowego na głównych drogach (ul. Krakowska, ul. Bialska, ul. Witosa). Oddzielny problem stanowi emisja odorów z kurników zlokalizowanych przy ul. Dworkowej w Bestwince (8 kurników) i w Bestwinie w rejonie ul. Witosa i ul. Kustronia. Stanowi ona poważną uciążliwość dla mieszkańców pobliskich budynków mieszkalnych. W okresie jesiennym ma miejsce często emisja związana ze spalaniem liści w przydomowych ogrodach oraz pozostałości po uprawianych roślinach. 41

42 Na stan atmosfery obszaru gminy Bestwina ma także wpływ emisja zanieczyszczeń ze źródeł zlokalizowanych poza granicami Gminy. Są to między innymi zakłady przemysłowe, elektrownie, elektrociepłownie i ciepłownie rozmieszczone poza granicami Gminy, w tym także poza granicami Państwa (Ostrawsko Karwiński Okręg Przemysłowy Czechy) Ocena stanu jakości powietrza Na jakość powietrza ma wpływ szereg czynników. Jednym z czynników są warunki klimatyczne obszaru, a przede wszystkim kierunek i prędkość wiatru. Gmina Bestwina zlokalizowana jest na obszarze charakteryzującym się stosunkowo niskimi średnimi temperaturami w skali roku, co powoduje duże zużycie paliwa do celów grzewczych (w szczególności węgla). Konsekwencją tego jest zwiększona emisja zanieczyszczeń powstających na skutek jego spalania do powietrza atmosferycznego. Ponadto na terenie Gminy występują liczne okresy bezwietrzne około 20% czasu rocznego oraz przeważają wiatry o niskiej prędkości, co powoduje kumulację zanieczyszczeń atmosferycznych w miejscach ich powstawania (brak przewietrzania zanieczyszczeń). Gmina Bestwina wraz z całym powiatem bielskim według podziału Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska należy do strefy PL Strefa Śląska, dla której prowadzi się monitoring jakości powietrza. Na terenie Gminy brak jest punktów monitoringu jakości powietrza. Stan jakości powietrza w województwie śląskim w 2013 roku w powiecie bielskim w punkcie monitoringowym zlokalizowanym w Czechowicach-Dziedzicach (gmina sąsiadująca od strony wschodniej z gminą Bestwina) przedstawiono w Tabeli 7. W tabeli przytoczono również dane dot. stanu jakości powietrza w mieście Bielsko-Biała (strefa PL2403) z uwagi na to, iż teren Gminy narażony jest na napływ zanieczyszczeń z terenów sąsiednich aglomeracji. Tabela 7 Stan jakości powietrza w 2013 roku w powiecie bielskim i mieście Bielsko- Biała, WIOŚ w Katowicach Powiat Miejscowość Średnie stężenie w 2013 roku [µg/m3] PM10 PM2,5 SO 2 2) NO 2 Pb benzen bielski Czechowice Dziedzice* 48, ,03 4 Miasto Bielsko- Biała Bielsko-Biała ul. Kossak- Szczuckiej 41, ,02 - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, 30 kwietnia 2014 r. Objaśnienia: 2) stężenie uśrednione dla roku dotyczy oceny poziomów substancji w powietrzu ze względu na ochronę roślin w strefie śląskiej, nie dotyczy aglomeracji i stref miejskich zgodnie z zgodnie z 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Środowiska z 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032) * wartości uzyskane na podstawie modelowania WIOŚ w Katowicach statystyczną metodą analiz przestrzennych - Ważone Odwrotne Odległości (IDW) dla pyłu zawieszonego PM10, pyłu PM2.5, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ołowiu dla 2013 roku oraz dla benzenu na podstawie opracowania Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Aktualizacja dla lat oceny zanieczyszczenia powietrza w województwie śląskim w oparciu o modelowanie matematyczne ze szczególnym uwzględnieniem wpływu różnych źródeł emisji i zastosowanych parametrów do obliczeń dla dwutlenku siarki, tlenków azotu, pyłu zawieszonego PM10, benzenu, ołowiu i tlenku węgla oraz arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu za 2007 rok, na zlecenie WIOŚ Katowice, 2008 r. (niepewność 42

43 wyników modelowania dla stężeń średnich rocznych dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu wynosi 30%, zanieczyszczeń pyłowych, ołowiu i benzenu 50%) Średnie stężenie dwutlenku azotu i dwutlenku siarki w powietrzu atmosferycznym na terenie gminy Czechowice-Dziedzice nie przekracza dopuszczalnych norm równych: 20 µg/m 3 dla SO 2 oraz 40 µg/m 3 dla NO 2. Podobnie w Bielsku-Białej stężenie dwutlenku azotu utrzymywało się w normie. Przekroczenia norm dotyczą pyłu zawieszonego PM10 (norma 40 µg/m 3 ) Czechowice- Dziedzice i m. Bielsko-Biała i PM2,5 (norma 25 µg/m 3 ) Czechowice-Dziedzice. Pozostałe wyznaczone średnie stężenia: Pb i benzen w obu punktach kontrolnych mieszczą się w normie. 7.5 Hydrografia Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe na terenie gminy stanowią: sieć rzeczna, starorzecza Wisły, sieć kanałów i rowów, zespoły stawów i stawy pojedyncze ukształtowane jako rozlewiska cieków, zbiorniki ukształtowane w nieckach pogórniczych osiadań terenu, zbiorniki wody powstałe po eksploatacji kruszywa, zalewiska powstałe wskutek pogórniczych osiadań terenu, Obszar gminy Bestwina położony jest w zlewni Wisły oraz zlewniach II rzędu rzeki Białej i potoku Łękawka - prawostronne dopływy Wisły. Gmina zlokalizowana jest w widłach rzek Wisły i Białej, które stanowią odpowiednio jej północną oraz zachodnią granicę. Wschodnią granicę Gminy stanowi dolny bieg potoku Łękawka, a południowo-wschodnią środkowy bieg Słonnicy, należący do zlewni Soły. Niewielki wschodni fragment terenów Gminy należy do zlewni potoku Dankówka. Rzeka Wisła przepływa przez sołectwo Kaniów. Dość głębokie koryto rzeki zostało uregulowane, odcięto szyje meandrów, które tworzą w obrębie doliny liczne starorzecza. Na obszarze Gminy koryto Wisły ma około 5 km długości (od km do km biegu rzeki). Biała jest rzeką o długości 28,6 km, mającą swoje źródła w rejonie Klimczoka, Szyndzielni i Magury. Przepływa przez Pogórze Śląskie wpływając do Wisły w Kaniowie. Początkowo koryto rzeki Białej uchodziło w rejonie km biegu Wisły, jednak z uwagi na duże zagrożenie powodziowe zabudowań KWK Silesia, koryto tej rzeki przełożono i obecnie uchodzi ona do Wisły w rejonie km jej biegu. Przełożony odcinek Białej ma długość około 1,5 km. Stosunkowo dużym ciekiem na obszarze Gminy jest Łękawka, odwadnia on znaczną część Gminy. Źródła potoku położone są niedaleko wschodniej granicy Gminy w miejscowości Stara Wieś. Potok przepływa wąskim korytem przez przysiółek Pasieki w kierunku zachodnim, a następnie w rejonie centrum Bestwiny przyjmuje kierunek północny. Miejscami dolina rozszerza się tworząc rozlewiska. 9 Źródło: 1. Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku Opracowanie ekofizjograficzne gminy Bestwina, Kraków 2003 r. 43

44 Średnie roczne przepływy z wielolecia w rzekach na terenie Gminy kształtują się następująco: Wisła 12,2 m 3 /s (wodowskaz Jawiszowice), Biała 3,2 m 3 /s (wodowskaz Bestwina), Ponadto na obszarze Gminy znajduje się szereg niewielkich, często nienazwanych potoków, m.in. Potok Pasiecki, potok Podleśny oraz sieć kanałów i rowów rozbudowana szczególnie w północnej części Gminy. Największymi kanałami jest kanał Macocha, odprowadzający wodę w zlewni Białej oraz Młynówka, nawadniająca i odwadniająca stawy Komorowicko - Bestwińskie. Wody z kanałów ujmowane są w Pompowni Wód Powierzchniowych KWK Silesia i stamtąd rurociągiem odprowadzane do Wisły. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 roku w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (DZ. U. z 2003 roku Nr 16, poz.149) w administracji RZGW Gliwice znajdują się dwa cieki na obszarze Gminy: rzeka Biała rzeka Mała Wisła Własnością Gminy jest ciek Młynówka oraz rowy odwadniające zlokalizowane w Kaniowie. Rowy te odwadniają tereny poeksploatacyjne KWK Brzeszcze Silesia, biegną w kierunku Kanału Macocha. Sieć hydrograficzną Gminy kształtują także liczne zbiorniki wód powierzchniowych. Część z nich powstała w wyniku eksploatacji surowców mineralnych. W skutek oddziaływania górnictwa węgla kamiennego w nieckach osiadań wykształciły się powierzchniowe zbiorniki wód wypełnione wodami gruntowymi, eksploatacja kruszyw prowadzona na terenie Gminy również przyczynia się do powstania zbiorników wodnych. Zbiorniki wód stojących, zgodnie z ewidencją gruntów, zajmują 8,6% powierzchni całej Gminy tj. około 204 ha (nie wszystkie stawy są ujęte w ewidencji gruntów). Struktura własności gruntów znajdującymi się pod stawami według ewidencji gruntów przedstawia poniższa tabela. Tabela 8 Struktura własności gruntów pod stawami w Gminie Bestwina Własność Powierzchnia gruntów pod stawami [ha] Skarb Państwa 1 Osoby fizyczne 151 Kościoły 1 Spółki prawa handlowego 39 Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna 12 Źródło: Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku 2016 Na terenie Gminy Bestwina znajdują się liczne stawy hodowlane, zlokalizowane są one w kilku kompleksach. Największy kompleks stawów usytuowany w dolinie rzeki Biała (Stawy Komorowicko - Bestwińskie) liczy ponad 210 ha. Pozostałe zespoły są znacznie mniejsze, zlokalizowane są m.in. w Bestwince przy granicy z Danowicami, w Bestwinie w rejonie ulicy Hallera, w Kaniowie przy Alei Kaniowskiej, w Bestwince - Chuda Strona, w Podlesiu, w Młyńskim. Na wszystkich stawach za wyjątkiem około 5 ha stawów w rejonie kanału Macocha (będących w gestii Sekcji Wędkarskiej LKS Przełom-Kaniów ) gospodarkę prowadzą hodowcy - rolnicy indywidualni. Wykaz zbiorników wód stojących gminy Bestwina przedstawia poniższa tabela. 44

45 Tabela 9 Zbiorniki wód powierzchniowych na terenie Gminy Nazwa zbiornika Powierzchnia [ha] Pojemność [mln m 3 ] Stawy Komorowicko - Bestwińskie 210,50 2,52 Stawy rejonu Bestwina - Wilczok 4,85 0,06 Stawy Janowickie (zlewnie potoku Łękawka i Pasiecki) 6,50 0,08 Stawy rejonu Bestwina Granice i Buczyna 15,00 0,18 Stawy w rejonie SKR w Buczynie 5,20 0,06 Stawy w rejonie Bestwinki - Bestwiny 13,00 0,16 Zlewiska w rejonie Kanału Macocha 41,15 0,41 Razem 258,95 3,35 Źródło: Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku Jakość wód powierzchniowych 10 Monitoring jakości wód na terenie Gminy prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, który wykonuje badania w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Informacje i wyniki tych badań są udostępniane do publicznej wiadomości, ponadto wykorzystywane są w celach sprawozdawczych w związku z wypełnianiem przez Polskę umów międzynarodowych. Na terenie Gminy zlokalizowany jest jeden punkt monitoringowy Biała ujście do Małej Wisły, najbliższy punkty monitoringowy rzeki Wisły znajduje się w gminie Czechowice Dziedzice - Mała Wisła poniżej ujścia Iłownicy. Ocena stanu/potencjału ekologicznego monitorowanych jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) Na ocenę stanu/potencjału ekologicznego składają się elementy hydromorfologiczne, biologiczne, fizykochemiczne oraz substancje szczególnie szkodliwe z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Wody mają bardzo dobry lub dobry stan/potencjał ekologiczny, jeżeli badane elementy nie przekraczają wartości granicznych ustalonych dla II klasy tj. dobrego stanu wód. W pozostałych przypadkach, w zależności od wyników oceny mówimy o stanie/potencjale umiarkowanym, słabym lub złym. Bardzo dobry i dobry stan ekologiczny oraz potencjał ekologiczny dobry i powyżej dobrego wystąpił w 30% badanych JCWP, głównie w południowej i północnej części województwa. Umiarkowany stan/potencjał ekologiczny wystąpił w 34% JCWP, słaby w 23% JCWP i zły w 13% JCWP. Wody o złym stanie/potencjale ekologicznym występowały przede wszystkim w środkowej części województwa. Zgodnie z Raportem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach wody o złym stanie/potencjale ekologicznym w 2012 r. wystąpiły m.in. w następujących JCWP: Biała (dopływ Wisły), dopływach Gostyni: Potok (Rów S), Potok Tyski, Dopływ spod Mąkołowca, Mleczna oraz w Wiśle od Białej do Przemszy w zlewni Wisły do Przemszy,( ) Tabela 10 przedstawia stan/potencjał ekologiczny w badanej JCWP w punkcie pomiarowokontrolnym (ppk): Biała - ujście do Małej Wisły, w latach Opracowanie własne, na podstawie: WIOŚ Katowice 45

46 Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizykochemicznych - specyficzne zaniecz. STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY Czy jcw występuje na obszarze chronionym? (TAK/NIE) Tabela 10 Stan/potencjał ekologiczny JCWP w punkcie pomiarowo-kontrolnym (ppk): Biała - ujście do Małej Wisły, lata Biała PLRW PL01S1301_1695 Biała - ujście do Małej Wisły V II II II ZŁY PSD_sr TAK Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ OBJAŚNIENIA: stan ekologiczny Klasa elementów biologicznych potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) V stan / potencjał zły V V Klasa elementów hydromorfologicznych potencjał db II II Klasa elementów fizykochemicznych II stan db / potencjał db II II stan / potencjał ekologiczny ZŁY stan / potencjał zły ZŁY ZŁY PSD_sr stan chemiczny poniżej stanu dobrego przekroczone stężenia średnioroczne 46

47 Ocena jednolitych części wód występujących na obszarach chronionych Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP występujących w obszarach chronionych jest sumą klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i oceny spełnienia wymagań dla obszarów chronionych. Ocenę przeprowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych oraz wytyczne dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska opracowane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w latach 2011 i 2012 (Tabela 11) Tabela 11 Ocena obszarów chronionych przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w latach Badane JCWP F B F B F B Biała T N N N T T Przekroczenia W 2010 roku bakteriologia przekroczyła klasę A3, natomiast w 2011 i 2012 roku oprócz bakteriologii wysokie było również stężenie zawiesiny (klasa poza A2) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ Objaśnienia: F kryterium fizykochemiczne, B kryterium bakteriologiczne, T - spełnione wymogi, N - niespełnione wymogi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska dokonał w 2012 roku oceny stanu wód w punktach monitoringowych województwa śląskiego. Jakość wody w punkcie monitoringowym na terenie Bestwiny w 2012 r. kształtowała się następująco: 47

48 Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw Kod punktu pomiarowo-kontrolnego Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizykochemicznych - specyficzne zaniecz. STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN Czy ppk objety jest badaniami ze względu na występowanie jcw w obszarze chronionym? (TAK/NIE) Tabela 12 Stan ekologiczny i chemiczny rzeki Białej w punkcie pomiarowo-kontrolnym (ppk) - ocena za 2012 r Biała PLRW PL01S1301_1695 Biała - ujście do Małej Wisły Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ V II PPD II SŁABY ZŁY TAK OBJAŚNIENIA: stan ekologiczny Klasa elementów biologicznych potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) V stan / potencjał zły V V Klasa elementów hydromorfologicznych potencjał db II II 48

49 Klasa elementów fizykochemicznych stan ekologiczny PSD potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) poniżej stanu / potencjału dobrego PPD PPD stan / potencjał ekologiczny SŁABY ZŁY stan stan / potencjał słaby SŁABY SŁABY stan zły w zakresie wybranych wskaźników 49

50 Wyniki badań rzeki Białej w 2013 r. w ramach Programu monitoringu operacyjnego obejmującego wybrane wskaźniki przedstawia poniższa tabela. Tabela 13 Państwowy monitoring środowiska, wyniki badań wód powierzchniowych rzeka Biała w ppk: Biała ujście do Małej Wisły, 2013 r. Nazwa ppk (punkt pomiarowo kontrolny) Rzeka Biała ujście do Małej Wisły Biała Km 1,6 Dorzecze Nazwa jcw Powiat Gmina Wisła Biała Bielski Bestwina Rodzaj monitoringu w 2013 r. MORWS/P 1 Grupy wskaźników Substancje priorytetowe Nazwa wskaźnika jakości wód, jednostka Ilość pomiarów MIN MAX ŚR Benzo(g,h,i)perylen (μg/l) 12 <0,0006 0,018 0,0043 Idenol(1,2,3-cd)piren (μg/l) 12 <0, ,0031 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ Objaśnienia: 1 Rodzaj monitoringu w 2013 r.: MORWS/P: Program monitoringu operacyjnego obejmujący wybrane wskaźniki z grup 3.6 lub 4.1, 4.2 * * grupy wskaźników zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. Nr 258, poz ze zm.). Największy wpływ na stan wód w Gminie wywierają związki biogenne pochodzące prawdopodobnie z odprowadzania ścieków bytowo-komunalnych bezpośrednio do wód. Nieszczelne szamba i niesprawna kanalizacja wpływają na jakość środowiska wodnego i glebowego. Świadczyć o tym może obecność bakterii typu coli w wodach Wisły i Białej. Swój udział w kształtowaniu jakości wód mają również ścieki pochodzące z przemysłu oraz woda deszczowa spływająca z ulic, parkingów, stacji benzynowych zanieczyszczona substancjami ropopochodnymi. Zasolone wody kopalniane z Kopalni Węgla Kamiennego Silesia wypompowywane są do zbiornika retencyjno-dozującego Kaniów, a potem okresowo zrzucane do rzeki. Przyczyniają się one do zanieczyszczenia wód Wisły chlorkami i siarczanami. Znaczną część Gminy stanowią tereny rolnicze, przy obfitym stosowaniu nawozów, część soli mineralnych pochodząca z nawozów wypłukiwana jest z gleby przez deszcz i dostaje się do wód powierzchniowych strumieni, rzek, stawów i jezior. 50

51 7.5.2 Wody podziemne 11 Głębokość zalegania poziomu wód podziemnych jest na obszarze Gminy zróżnicowana. W dolinie Wisły wody poziemne występują od głębokości poniżej 1m do kilku m. Występuje tu zależność poziomu wód gruntowych do poziomu wód w Wiśle, która w okresach niskich stanów działa drenująco natomiast w okresach stanów wysokich podnosi poziom wód gruntowych. Poza doliną Wisły oraz doliną Białej i pozostałych cieków zwierciadło wód podziemnych występuje na głębokościach 5 10 m. W obszarach wysoczyzn sięga natomiast do kilkunastu m. Wody podziemne na obszarze Gminy występują w poziomie czwartorzędowym, trzeciorzędowym i karbońskim. Podstawowe znaczenie dla zaopatrzenia w wodę ma poziom czwartorzędowy. Poziom ten budują osady rzeczne oraz utwory fluwioglacjalne. Wody podziemne tego poziomu zasilane są opadami a położenie zwierciadła wód jest zależne od ich wielkości. Zasobny poziom wodonośny czwartorzędowy o charakterze porowym mający podstawowe znaczenie dla zaopatrzenia gminy związany jest z osadami żwirowymi rozległego stożka napływowego Białej. Poziom ten jest częściowo odkryty w wyrobiskach po eksploatacji żwiru. Woda jest eksploatowana przez ujęcie komunalne. Zwierciadło czwartorzędowego poziomu wodonośnego mające generalnie charakter napięty w obszarze utworzonego wskutek kopalnictwa i poboru wody leja depresji ma charakter swobodny. Poziom zwierciadła ulega również wahaniom wynikającym z intensywności odwadniania złoża w wyniku eksploatacji kruszywa i intensywności poboru wody w ujęciu. Według Kleczkowskiego (1990) Dolina Białej położona jest w obrębie czwartorzędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 448 Dolina Rzeki Biała w zasięgu proponowanego obszaru najwyższej ochrony i obszaru wysokiej ochrony. Zbiornik ten jest zbiornikiem typu porowego o całkowitej powierzchni wynoszącej 22 km 2. Zbudowany jest z czwartorzędowych utworów aluwialnych o miąższości od kilku do około 20 m. Utwory te reprezentowane są przez otoczaki, żwiry oraz piaski w różnym stopniu zaglinione. Maksymalna miąższość warstwy wodonośnej dochodzi do 10 m, osiągając średnio 4 m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą około 3 tys. m 3 /d. Wody występujące w zbiorniku na ogół bez uzdatniania nie nadają się do celów socjalno bytowych, zaliczone są klasy II a, II b są to wody dobrej i średniej jakości. Czwartorzędowy zbiornik wód podziemnych związany z Białą klasyfikowany jest również jako część Użytkowego Poziomu Wód Podziemnych Doliny Wisły, lub Użytkowego Poziomu wód podziemnych rejonu Małej Wisły. Trzeciorzędowe piętro wodonośne ma charakter nieciągły i jest słabo wodonośne. Związane jest z wkładkami utworów piaszczystych i pylastych w iłach. Nie ma istotnego znaczenia dla zaopatrzenia w wodę. Wody piętra karbońskiego występujące w rejonie gminy są solankami typu chlorkosodowego. Wody tego piętra są drenowane w związku z odwodnieniami kopalni i są kierowane poprzez zbiornik wód słonych do Wisły. Ma to zasadniczy wpływ na stan zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Piętro karbońskie jest izolowane od poziomu czwartorzędowego zalegającymi między tymi piętrami warstwa iłów mioceńskich. Stosunki wodne obszaru gminy pozostają pod wpływem przekształceń spowodowanych kopalnictwem a także pozyskiwania wód. Reżim płytkich wód podziemnych pozostaje też pod wpływem działania sieci kanałów i rowów melioracyjnych rozbudowanej szczególnie w północnej części gminy. 11 Źródło: 1. Aktualizacja Programu ochrony środowiska Gminy Bestwina na lata z perspektywą do roku Gmina Bestwina - Opracowanie ekofizjograficzne, Kraków 2003 r. 3. WIOŚ Katowice, 51

52 Po wcześniejszym uzdatnieniu, wody UPWP Q-II lub/i GZWP nr 448 mogą być źródłem wody pitnej. W związku z tym niezbędne jest utrzymanie zasobów wodnych w odpowiednio dobrej jakości, niezależnie od formalnego ustanowienia obszaru ochronnego GZWP. W obszarze zasilania zbiornika wód podziemnych, pokrywającym się z granicami zbiornika, niezbędne jest: objęcie systemem kanalizacji służącym do zbiorowego odprowadzania ścieków wszystkich wytwórców ścieków, stosowanie najlepszych dostępnych technik zabezpieczających wody podziemne przed zanieczyszczeniem, stosowanie szczelnych nawierzchni oraz oczyszczanie wód opadowych i roztopowych pochodzących z terenów narażonych na zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi i niebezpiecznymi (baz magazynowych, parkingów, stacji paliw, zakładów przemysłowych) wykluczenie na tych terenach budowy jakichkolwiek składowisk odpadów. Na terenie Gminy zlokalizowane są dwa ujęcia wód podziemnych (komunalne i prywatne) posiadające ustanowione strefy ochronne. Gminne ujęcie wód podziemnych zlokalizowane jest w zatopionym wyrobisku pożwirowym w Kaniowie. Wody ujmowane są z czwartorzędowego Użytkowego Poziomu Wód Podziemnych. Ujmowana woda posiada przekroczenia żelaza i manganu oraz skażona jest bakteriologicznie. Uzdatniana jest w Stacji Uzdatniania Wody w Kaniowie. Woda z ujęcia wykorzystywana jest na cele pitne i potrzeby gospodarcze. Z wodociągu gminnego zasilane są również obiekty przemysłowe jak betoniarnie, przetwórstwo mięsa, piekarnia zakład gastronomiczny. Drugie ujęcie wód podziemnych, eksploatowane na potrzeby fermy drobiu zlokalizowane jest w Kaniowie przy ul. Młyńskiej. Dla ujęcia tego wyznaczono tylko strefę ochrony bezpośredniej. Strefa ta obejmuje dziesięciometrowy pas gruntu otaczający ujęcie. Gmina Bestwina posiada znaczne zasoby wód geotermalnych o wstępnie oszacowanej objętości 4,07 km 3, z których możliwe jest odebranie energii cieplnej równoważnej energii 23,80 mln tpu. Najzasobniejszym zbiornikiem jest zbiornik węglanowy dewonu. Tabela 14 Ocena zasobów energii geotermalnej Gminy Bestwina Nazwa zbiornika Mioceński piaskowcowy i zlepieńcowaty Objętość wody [km 3 ] Średnia temperatura wody złożowe [ C] Miąższość zbiornika [m] Średnia porowatość [%] Energia cieplna zawarta w wodach [mln tpu] 0, ,0 Karboński piaskowcowy 0, ,7 Dewoński węglanowy 1, ,6 Dewoński piaskowcowy 0, ,2 Kambryjski piaskowcowy 0, ,3 Razem: 4, ,8 Ocena zasobów energii geotermicznej Gminy Bestwina i propozycja prawidłowego ich wykorzystania w ciepłownictwie, suszarnictwie, chłodnictwie, warzywnictwie, balneologii i rekreacji, 2000 Ocena zasobów wykazała, możliwość wykorzystania wód geotermalnych do celów grzewczych w większych skupiskach zabudowy, w zakładach przetwórczych, szklarniach, stawach hodowlanych, obiektach sportowych, a także do odladzania jezdni. 52

53 Jakość wód podziemnych Monitoringiem GZWP i UPWP zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Na terenie Gminy nie ma jednak zlokalizowanego żadnego punktu monitoringu wód podziemnych. Lokalizację punktów monitoringu wód podziemnych w województwie śląskim w 2012 roku przedstawia Rysunek 5 Orientacyjne położenie gminy Bestwina Rysunek 5 Lokalizacja punktów monitoringu wód podziemnych w województwie śląskim w 2012 roku; fragment województwa śląskiego Źródło: W programie Państwowego Monitoringu Środowiska w sieci regionalnej w roku 2012 zaplanowano badanie jakości wód podziemnych w utworach triasu, jury, kredy i czwartorzędu. Monitoringiem objęto 12 jednolitych części wód podziemnych. Na obszarze RZGW Gliwice wyznaczono 16 JCWPd (jednolitych części wód podziemnych): w tym 9 w obszarze Małej Wisły. Jakość wód podziemnych badanych w 2012 roku na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych przedstawia poniższy rysunek. 53

54 Orientacyjne położenie Gminy Rysunek 6 Jakość wód podziemnych badanych w 2012 roku na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych; fragment województwa śląskiego Źródło: Z powyższego rysunku wynika, że na wyznaczonych JCWP nr: 143, 142 w obszarze Regionu wodnego Małej Wisły dobry stan chemiczny, w zakresie oznaczonych wskaźników, wystąpił w 2 punktach pomiarowych. Wody III klasy jakości wystąpiły w 1 punkcie pomiarowym, wody niezadowalającej jakości (klasa IV) w 3 punktach. W jednym punkcie pomiarowym o nr: 140/K stwierdzono słaby stan chemiczny wód (klasa V). Rozmieszczenie GZWP na obszarze dorzecza Wisły i Odry (obszar RZGW Gliwice) przedstawia poniższy rysunek 54