WPŁYW ORGANIZACJI ALARMOWANIA CENTRALI SYGNALIZACJI POŻAROWEJ NA REALIZACJĘ SCENARIUSZY ROZWOJU ZDARZEŃ W CZASIE POŻARU

Transkrypt

1 mgr inż. Jerzy Ciszewski IBP NODEX Warszawa WPŁYW ORGANIZACJI ALARMOWANIA CENTRALI SYGNALIZACJI POŻAROWEJ NA REALIZACJĘ SCENARIUSZY ROZWOJU ZDARZEŃ W CZASIE POŻARU 1. Wstęp Na wstępie należy stwierdzić, że prawidłowe podejście do procesu projektowania instalacji sygnalizacji pożarowej i sterowania urządzeniami automatyki pożarowej, powinno zakładać wybór organizacji alarmowania w oparciu o przyjęty scenariusz rozwoju zdarzeń na wypadek pożaru, w skrócie - scenariusz. Można natomiast się zastanawiać, w jaki sposób różne warianty organizacji alarmowania umożliwiają realizację określonych postulatów zawartych w scenariuszu. Może się zdarzyć, że źle dobrana organizacja alarmowania uniemożliwi wręcz realizację przyjętego scenariusza rozwoju zdarzeń na wypadek pożaru. 2. Co to jest scenariusz? Zgodnie z serią norm PN-EN 1991, Eurokod, istnieje pojęcie scenariusza pożaru, który opisuje proces powstania zagrożenia pożarem od momentu zapalenia, poprzez rozwój, aż do zaniku, a więc dynamikę pożaru, a także sposób oddziaływania na konstrukcję obiektu budowlanego. Szerszym pojęciem uwzględniającym scenariusz pożaru, jest scenariusz rozwoju zdarzeń w przypadku pożaru, który ogólnie, jest wspólnie realizowanym przez poszczególne systemy zabezpieczeń, programem obrony obiektu. Jako najważniejsze działanie przyjmuje się wydzielenie strefy zagrożonej pożarem, zwalczanie w niej pożaru, oddymianie dróg ewakuacyjnych, umożliwiając ewakuację ludzi do innych stref (a więc zachowanie możliwości użytkowania stref nieobjętych pożarem), zapewnienie możliwości wykonywania działań ratowniczych przez jednostki straży pożarnej.

2 3. Sposoby realizacji scenariuszy Istnieje kilka podstawowych konfiguracji / sposobów sterowania urządzeniami pożarowymi tak, aby realizować scenariusz rozwoju zdarzeń na wypadek pożaru. Konfiguracja I Pierwszy, najprostszy sposób, wykorzystuje elementy komutacyjne zainstalowane na kartach wejść i wyjść CSP, a także urządzania wejścia/wyjścia zainstalowane na liniach dozorowych do bezpośredniego uruchamiania elementów wykonawczych urządzeń automatyki pożarowej. Tak więc scenariusz jest w pełni realizowany przez centralę sygnalizacji pożarowej. Problem polega na tym, że jeżeli rozwój pożaru jest dostatecznie szybki to zanim zostanie zrealizowane określone wysterowanie urządzenia przeciwpożarowego, linie dozorowe zostaną zniszczone przez pożar. Centrala, która permanentnie obsługuje urządzenia we/wy za pośrednictwem linii dozorowych w pewnym momencie traci kontrolę nad tymi urządzeniami. Wybór organizacji alarmowania w takim przypadku, to wybór środków w celu wyeliminowania w możliwie najwyższym stopniu możliwości nieuzasadnionego wyzwolenia alarmu uruchamiającego procedury obrony obiektu. W tym celu wykorzystywane jest pojęcie alarmu wstępnego, a także alarmów I i II stopnia. W celu eliminacji fałszywych alarmów są stosowane systemy służące do weryfikacji zasadności wyzwolenia alarmu poprzez wprowadzenie systemu opóźnień (np. w celu dokonania zwiadu), kasowania w określonym czasie. I tak w systemie POLON 6000 w celu realizacji alarmowania dwustopniowego, przyjęto następujące rodzaje opóźnień: - T1 czas oczekiwania na potwierdzenie alarmu I stopnia, - T2 czas na rozpoznanie sytuacji po potwierdzeniu alarmu I stopnia, który jest równocześnie czasem opóźnienia wysterowania wyjść do urządzeń transmisji alarmu. Wprowadzono również dodatkowe czasy T3 i T4 związane z opóźnieniami wysterowania wyjść: - T3 czas opóźnienia wysterowania wyjść do urządzeń alarmowych, - T4 czas opóźnienia wysterowania wyjść do przeciwpożarowych urządzeń zabezpieczających. W konsekwencji już na starcie wprowadzane jest opóźnienie trwające od pojedynczych sekund do kilku minut. Biorąc pod uwagę określoną w scenariuszu szybkość rozwoju pożaru można przyjąć, że jeżeli zostanie zastosowane sterowanie jednostadiowe, polegające na tym, że wszystkie urządzenia automatyki pożarowej będą uruchomione jednocześnie bez dodatkowych opóźnień, wówczas praktycznie nie występuje możliwość niezrealizowania wymaganych sterowań. Powyższe dotyczy obiektów, w których scenariusz wymaga zastosowania najprostszego zestawu urządzeń przeciwpożarowych. Przykładem może być budynek mieszczący mały hotel, itp.

3 Rys. 1 Konfiguracja sterowania I Realizacja obrony obiektu polega więc na przykład na następujących działaniach: - przekazanie sygnału alarmu pożaru do JRG PSP, - wyłączenie wentylacji bytowej (w tej konfiguracji pod warunkiem, że element komutacyjny wentylatora można uruchomić przy pomocy modułu wejścia/wyjścia o odpowiednich parametrach), - uruchomienie klap odcinających (pożarowych), - zwolnienie trzymaczy drzwi pożarowych, wyposażonych w samozamykacze, - uruchomienie ewakuacji obiektu poprzez: zwolnienie blokad na drzwiach znajdujących się na drogach ewakuacyjnych, uruchomienie sygnalizatorów optycznych i akustycznych. W takim przypadku oczywiście są zalecane najprostsze warianty organizacji alarmowania: - alarmowanie jednostopniowe zwykłe (wariant 1), - alarmowanie dwustopniowe zwykłe (wariant 2). Konfiguracja II Następny sposób sterowania jest odmianą pierwszego. Dotyczy obiektów, w których zastosowano w związku z wymaganiami scenariusza, szerszy zakres ochrony. Polega na tym, że po wykryciu pożaru i jego zweryfikowaniu, centrala sygnalizacji pożarowej samodzielnie realizuje wszystkie sterowania. Realizuje cały algorytm uruchamiania i współpracy poszczególnych systemów automatyki pożarowej. Bezpośrednio uruchamia elementy wykonawcze przy pomocy urządzeń wejścia/wyjścia, ale także przy pomocy prostych dedykowanych sterowników urządzeń przeciwpożarowych, pobudzanych urządzeniami we/wy, które nie posiadają możliwości realizacji specjalnych opóźnień, ale są specjalnie przystosowane do obsługi danego urządzenia przeciwpożarowego. W związku z powyższym wszelkie opóźnienia wymagane scenariuszem realizuje w dalszym ciągu CSP. Realizacja obrony obiektu polegać więc może na następujących działaniach: - przekazanie alarmu pożarowego do JRG PSP za pośrednictwem urządzeń transmisji alarmów pożarowych, - wyłączenie wentylacji bytowej, - uruchomienie klap odcinających (proste zdjęcie napięcia z zwalniaka klapy, sterowanie zanikiem napięcia przy pomocy urządzenia we/wy, posiadającego funkcję fail safe),

4 - zwolnienie trzymaczy drzwi pożarowych wyposażonych w samozamykacze, - uruchomienie bram pożarowych działających w oparciu o napędy grawitacyjne, sprężynowe, - uruchomienie procesu ewakuacji obiektu poprzez zwolnienie blokad na drzwiach znajdujących się na drogach ewakuacyjnych (w większości przypadków systemy AC są uruchamiane nie poprzez przesłanie sygnału z CSP do CAC, a na zasadzie zdjęcia napięcia z zatrzasku drzwiowego przy pomocy urządzenia we/wy), - uruchomienie sygnalizatorów optycznych i akustycznych poprzez wysterowanie linii sygnałowych CSP, - uruchomienie klap dymowych systemu oddymiania grawitacyjnego w wyniku przesłania sygnału alarmu pożarowego do centrali oddymiania CO, przy pomocy urządzenia we/wy. Należy zwrócić uwagę na konieczność uruchomienia klap doprowadzających powietrze dolotowe. Problemem może być brak możliwości wprowadzania przez CO opóźnień w wysterowaniu klap oddymiających względem klap powietrza dolotowego. W przypadku oddymiania klatek schodowych, klapy powinny być uruchamiane razem, bądź z wprowadzonym małym opóźnieniem dla klapy powietrza dolotowego. - sprawdzenie, potwierdzenie realizacji przejścia danego urządzenia do pozycji bezpieczeństwa jest realizowane przy pomocy urządzeń we/wy odpowiednio oprogramowanych. Rys. 2 Konfiguracja sterowania II Oprócz ustalenia czasów związanych z weryfikacją alarmu, w tym przypadku mamy konieczność ustalenia czasów T3 i T4n. A więc wprowadzenia wymaganych opóźnień do prawidłowego uruchomienia, a następnie działania poszczególnych urządzeń przeciwpożarowych. W przypadku drugiej i dalszych konfiguracji, powinna być rozpatrywana możliwość zastosowania bardziej zaawansowanych sposobów weryfikacji alarmu pożaru, (zaawansowane warianty alarmowania) przewidując nietypowe przypadki np. rozwoju pożaru.

5 Konfiguracja III Następny sposób sterowania polega na tym, że CSP jest połączona przy pomocy modułów we/wy z dedykowanymi sterownikami, znajdującymi się na terenie obiektu, w bezpośredniej bliskości uruchamianych urządzeń. Sterowniki z kolei uruchamiają za pośrednictwem swoich linii wykonawczych urządzenia przeciwpożarowe. Centrala po wykryciu i potwierdzeniu pożaru natychmiast przekazuje informację o zagrożeniu do tych urządzeń w momencie, kiedy jeszcze nie istnieje zagrożenie dla instalacji. W większości przypadków wykrycie pożaru na zasadzie detekcji dymu zachodzi, gdy nie ma jeszcze silnego wzrostu temperatury. Do tego momentu nie ma więc jeszcze możliwości uszkodzenia przez pożar linii przekazującej sygnał alarmu, inicjującego działanie dedykowanego sterownika, który realizuje postulaty scenariusza. Takie rozwiązania stosuje się w dużych obiektach wyposażonych w pełen zestaw automatyki pożarowej. Silne zmniejszenie możliwości niezadziałania systemu obrony obiektu w warunkach rzeczywistego pożaru, umożliwia zastosowanie w miejsce pojedynczej CSP z długimi liniami dozorowymi, centrali o architekturze rozproszonej. Węzły centrali mogą nadzorować przypisane im stosunkowo małe obszary, a także bezpośrednio obsługiwać dedykowane sterowniki i urządzenia przeciwpożarowe. Rys. 3 Konfiguracja sterowania III Konfiguracja IV Kolejny przypadek, dotyczy dużych obiektów, budynków wysokościowych albo bardzo rozprzestrzenionych na dużej powierzchni, kiedy obsługa scenariusza pożarowego jest realizowana przez system integrujący. Istnieją dwie odmiany systemów integrujących. Pierwsza odmiana charakteryzuje się tym, że po otrzymaniu zweryfikowanego sygnału alarmu, system integrujący realizuje wszelkie sterowania za pośrednictwem swoich dedykowanych elementów i obwodów wykonawczych. CSP nie obsługuje bezpośrednio sterowań urządzeń przeciwpożarowych. Z tego punktu widzenia konfiguracja jest zaawansowaną pochodną konfiguracji III. Organizacja alarmowania CSP sprowadza się do sposobu potwierdzania/weryfikacji alarmu pożarowego.

6 Rys. 4 Konfiguracja sterowania IV Konfiguracja V Sterowanie urządzeniami przeciwpożarowymi przez system integrujący drugiego rodzaju polega na tym, że centrala sygnalizacji pożarowej i każdy ze sterowników jest podłączony bezpośrednio z nadrzędnym komputerowym systemem, który to system jak gdyby wnika w system operacyjny centrali. Dzięki temu nie ma konfliktu w sposobie wysterowania w przypadku, gdy dane urządzenie jest w określony sposób wysterowane przez centralę sygnalizacji pożarowej, natomiast operator systemu integrującego postanawia, że zmieni sposób działania tego urządzenia. Rys. 5 Konfiguracja sterowania V

7 Ogólnie. Pierwsze trzy konfiguracje sterowań mają zastosowanie do realizacji scenariuszy przewidujących jednokrotne uruchamianie poszczególnych urządzeń automatyki pożarowej. W wyniku przejścia CSP w stan potwierdzonego alarmu pożaru, następuje uruchomienie urządzeń przeciwpożarowych i pozostanie ich w tym stanie aż do momentu, gdy brak będzie kryteriów zadziałania czujek, a więc będzie możliwe skasowanie stanu alarmu czujek oraz CSP. Wówczas będzie możliwość (w wielu przypadkach - ręcznego, bezpośrednio poprzez operacje na sterowniku) skasowania stanu alarmu i przejście w stan dozorowania. Należy stwierdzić, że zgodnie z EN 54-2, CSP może wymusić skasowanie stanu alarmu na współpracującym dedykowanym sterowniku, jakim jest CDSO, a także uniwersalna centrala sterująca urządzeniami przeciwpożarowymi. Tak więc, w przypadku nieuzasadnionego wyzwolenia alarmu pożarowego II stopnia w przypadku konfiguracji II oraz III, gdy sterowniki zapamiętały stan alarmu i utrzymują go, mimo np. fizycznego zniszczenia połączenia między CSP a danym sterownikiem, nie ma możliwości zmiany stanu sterowników bez operacji manualnych przeprowadzonych bezpośrednio na nich. Taki sposób sterowania jest więc sterowaniem jednostadiowym i jest wykorzystywany w większości obiektów. Dwie ostatnie konfiguracje wykorzystujące systemy integrujące są przewidziane przez scenariusze, które uwzględniają możliwość wprowadzenia zmiany w sposobie działania poszczególnych systemów zabezpieczających obiekt, w wyniku np. niezadziałania elementów zabezpieczeń, przemieszczenia się zagrożenia do innych stref pożarowych itp. Po przekroczeniu jednak pewnego limitu czasu, który powinien być przedmiotem oceny w scenariuszu pożarowym, możliwość wprowadzania zmian w procedurze obrony obiektu będzie skutkowała stosowaniem specjalnych kosztownych rozwiązań. Oznacza to, że mechanizmy sterowania klap wentylacji pożarowej, system zasilania, osprzęt instalacyjny, kable zasilające i sterownicze, muszą zapewnić prawidłową pracę w warunkach rozwiniętego pożaru tj. warunkach wysokiej temperatury. 4. Pojęcia podstawowe Prealarm Czujki z cyfrową transmisją umożliwiają przekazanie do CSP prealarmu, a więc faktu przekroczenia pośrednich, niższych od progu alarmu pożarowego wartości wielkości charakterystycznej pożaru. Jeżeli jedna z czujek w strefie zgłosi prealarm (CSP może wejść w stan alarmu wstępnego - jeśli taka opcja będzie wybrana programowo), a następnie inne czujki, które znajdują się w pobliżu również zostaną pobudzone, wówczas CSP przechodzi do alarmu I lub II stopnia w zależności od ustalonego trybu alarmowania. Dzięki temu istnieje możliwość wykrycia pożaru w znacznie wcześniejszym stadium. Alarm wstępny W następstwie odbioru pierwszego sygnału alarmowego z czujki pożarowej, wejście w stan alarmowania pożarowego centrali sygnalizacji pożarowej jest powstrzymywane. Alarm wstępny jest wewnętrznym stanem centrali. Stan ten jest sygnalizowany odrębnym wskaźnikiem na centrali. Nie jest wyświetlany jako pożar. Alarm wstępny wymaga

8 potwierdzenia, możliwe jest automatyczne skasowanie tego alarmu, np. w celu wyeliminowania zakłóceń elektromagnetycznych. Nie uruchamia jakichkolwiek urządzeń przeciwpożarowych oraz instalacji transmisji alarmów pożarowych. Alarm I stopnia; alarm wewnętrzny - alarm pożarowy sygnalizowany przez CSP, zainicjowany przez czujkę pożarową będącą w stanie alarmu. CSP nie wykorzystuje jakichkolwiek dodatkowych środków mających za zadanie wyeliminowanie możliwość reakcji czujki na zjawiska nie pożarowe (zwodnicze). W niektórych sposobach organizacji alarmowania, alarm I stopnia jest sygnałem do rozpoczęcia procesu weryfikacji stanu alarmu i rozpoznania stopnia zagrożenia przez odpowiedzialny personel. A także w uzasadnionych przypadkach ugaszenia pożaru własnymi siłami. Alarm II stopnia; alarm zewnętrzny alarm pożarowy, który został zweryfikowany przy pomocy różnych sposobów organizacji alarmowania. Podczas alarmu II stopnia następuje przekazanie na zewnątrz sygnału o pożarze, a także uruchomienie wyjść: zewnętrznych urządzeń alarmowych, urządzeń transmisji alarmu, uruchomienie urządzeń zabezpieczających. Należy jednak traktować rozdzielnie pojęcie alarmów I i II stopnia z możliwością uruchomienia sterowań. 5. Wielkości opóźnień we wdrożeniu danej procedury, wprowadzane przez poszczególne elementy systemu bezpieczeństwa Z powyższego wynika, że główne problemy, z którymi projektant się boryka przy wyborze konfiguracji układu wykrywania pożaru i sterowania urządzeniami przeciwpożarowymi w oparciu o przewidywany scenariusz pożarowy to: a. Możliwie wczesne wykrycie pożaru tak, aby skutecznie obniżyć straty pożarowe. b. Przyjęcie skutecznego sposobu weryfikacji alarmu pożaru. Potwierdzenie zasadności zmiany stanu CSP polega na zastosowaniu specyficznych sposobów organizacji alarmowania, między innymi na wprowadzeniu opóźnień. c. Zastosowania dużych opóźnień w rozpoczęciu procedur obrony obiektu może spowodować, że w przypadku pożarów szybko rozwijających się, wystąpi brak możliwości uruchomienia urządzeń przeciwpożarowych. d. Konieczność wprowadzenia zmian w realizacji obrony obiektu wynikających np. z przedostania się pożaru do innej strefy, zadymienia wybranych dróg ewakuacyjnych, itp. Trzy pierwsze problemy CSP są rozwiązywane w stosunkowo prosty sposób, przy zastosowaniu odpowiedniej konfiguracji sterowania a także wykorzystując typowe lub modyfikowane warianty alarmowania, które opisuje DTR CSP. W tablicy podano niektóre wielkości opóźnień, które skutkują wdrożeniem procedur obrony obiektu już w warunkach wyższego stopnia rozwoju pożaru.

9 Przyczyna wprowadzanego opóźnienia Automatyczne kasowanie alarmu wstępnego Zgłoszenie alarmu I stopnia, odliczanie czasu T1 Weryfikacja alarmu Okres Pojedyncze sekundy Przyjmuje się ok. 30 s Do 5 minut. Możliwość wcześniejszego potwierdzenia - ROP VdS - 3 min Działanie w wyszczególnionym okresie Przyjęcie zgłoszenia. Wykasowanie alarmu akustycznego CSP. Dokonanie zwiadu Weryfikacja alarmu od 2 min + 60s Koincydencja czujek Weryfikacja alarmu 3 min Koincydencja czujek w czasie Weryfikacja alarmu od 100 s Kasowanie czujek w określonym czasie Uruchomienie generatora zasilania awaryjnego Opóźnienie włączenia wentylatora względem momentu otwarcia klapy w systemie wentylacyjnym Uruchomienie wentylatorów nawiewnych i wyciągowych wentylacji pożarowej z przedsionków przeciwpożarowych Uwagi Np. w celu wykasowania zakłócenia elektromagnetycznego Nierealne w budynkach wysokich, wysokościowych, rozległych. Możliwa weryfikacja w przypadku wykorzystania systemu telewizji przemysłowej, systemu łączności ze służbami, znajdującymi się w poszczególnych strefach. Opóźnienie w wywołaniu alarmu II stopnia wynika np. ze stopnia pokrywania się powierzchni dozorowych czujek, opóźnień wprowadzanych przez zastosowanie czujek działających na różnych zasadach W zależności od przyjętego sposobu alarmowania 15 s Uruchamiany nie w stanie braku napięcia, ale w wyniku alarmu pożaru Ok. 60 s Ok. 2 min Uruchomienie wentylatorów nawiewnych i wyciągowych wentylacji pożarowej powinno występować po zamknięciu PKO w strefie oraz otwarciu klap nawiewnych i wyciągowych. Przyjazd JRG PSP Ok. 10 min Pożar bardziej rozwinięty w momencie przyjazdu Rozpoznanie, Ok. 3 min sprawianie sprzętu przez JRG PSP Przyjazd JRG USA Ok. 3 min Pożar mniej rozwinięty w momencie przyjazdu

10 6. Warianty alarmowania Warianty alarmowania w oparciu o DTR centrali POLON 6000 opisane są parametrami: Sposób alarmowania: Tryb rozróżnia alarmowanie jedno czy dwustopniowe, Alarm wstępny sygnalizacja alarmu wstępnego, Tryb ROP alarmowanie jedno lub dwustopniowe, Wstępne kasowanie alarmowanie ze wstępnym kasowaniem, Czas wstępnego kasowania Twk czas, po którym nastąpi wstępne kasowanie elementu zgłaszającego alarm (do 60 s), Koincydencja alarmowanie z zależnościami między elementami: Koincydencja 2-ostrzegaczowa, Koincydencja grupowa, Czas koincydencji Tko jeśli jest wybrana koincydencja to jest to czas oczekiwania na potwierdzenie alarmu z innego elementu w strefie; dla wariantu ze wstępnym kasowaniem bez koincydencji jest to również czas Tpa ponownego wejścia alarmu z tego samego lub innego elementu w strefie w alarm współzależność typu A wg EN 54-2, Przyspieszenie alarmu II stopnia dla trybów z koincydencją, zadziałanie dwóch i więcej ostrzegaczy przyspiesza alarm II stopnia, Interaktywność system ma reagować na prealarmy (jedynie podwyższona wartość wielkości charakterystycznej pożaru) z co najmniej 2 elementów liniowych 7. Jaką organizację alarmowania przewiduje norma EN 54-2? Zależność dotycząca więcej niż jednego sygnału alarmowego. Zgodnie z normą EN 54-2, CSP powinna być konfigurowana na poziomie dostępu 3 tak, aby przejście do stanu alarmowania pożarowego lub działania automatyczne związane z alarmem pożarowym, były uzależnione od więcej niż jednego sygnału alarmowego. Celem jest zredukowanie częstości występowania niepożądanych alarmów i/lub minimalizacja ich następstw. Dozwolone są trzy zasadnicze typy zależności. Są one przedstawione poniżej. Możliwe jest równolegle użycie więcej niż jednego typu, np. typ A może być użyty w połączeniu z typem B lub typem C. Oznaczenia typu A, B, C przytoczone są wg poprzedniej wersji normy ze względu na zagnieżdżenie informacji wśród projektantów. Zależność typu A (opcja z wymaganiami). W normie jest zdefiniowane pojęcie - pierwszy sygnał alarmowy - jest to sygnał z czujki, który jest interpretowany jako sygnał pożarowy. W jego wyniku CSP przechodzi do pierwszego stanu alarmowania. Pierwszy stan alarmowania jest stanem CSP po odbiorze pierwszego sygnału alarmowego, podczas którego obowiązujące funkcje CSP mogą być powstrzymane. W następstwie odbioru pierwszego sygnału alarmowego z czujki pożarowej, przejście w stan alarmowania pożarowego może być powstrzymane aż do odbioru potwierdzającego sygnału alarmowego z tej samej czujki lub z innej czujki w tej samej strefie. W tym przypadku, pierwszy stan alarmowania nie wymaga sygnalizowania i powinny być spełnione następujące wymagania:

11 a) tryb pracy powinien być możliwy do skonfigurowania na poziomie dostępu 3 dla poszczególnych stref; b) odbiór potwierdzającego sygnału alarmowego nie powinien być powstrzymany przez więcej niż 60 s od odbioru pierwszego sygnału alarmowego; c) pierwszy stan alarmowania powinien zostać skasowany automatycznie w ciągu 30 min od odbioru pierwszego sygnału alarmowego; d) informacja o wartościach skonfigurowanych czasów opóźnienia powinna być dostępna na poziomie dostępu 2 lub 3. Zależność typu B (opcja z wymaganiami). W następstwie odbioru pierwszego sygnału alarmowego z czujki pożarowej, przejście do stanu alarmowania pożarowego, może być powstrzymane aż do odbioru potwierdzającego sygnału alarmowego z tej samej czujki i/lub innej czujki pożarowej, która może być w tej samej lub w innej strefie. W tym przypadku powinny być spełnione następujące wymagania: a) tryb pracy powinien być możliwy do skonfigurowania na poziomie dostępu 3 przynajmniej dla poszczególnych stref; b) pierwszy stan alarmowania powinien być wskazywany za pomocą: - sygnalizacji akustycznej, która może być tą samą co w stanie alarmowania pożarowego lub w stanie uszkodzenia; - sygnalizacji optycznej strefy, której ona dotyczy, i która może być tą samą, używaną do wskazywania strefy w stanie alarmowania. Ogólny wskaźnik alarmu pożarowego nie powinien być wyświetlany; c) powinna istnieć możliwość ręcznego skasowania stanu pierwszego alarmowania na poziomie dostępu 2. Można to wykonać za pomocą tego samego elementu obsługi, który jest używany do kasowania stanu alarmowania pożarowego lub stanu uszkodzenia; d) CSP może być wyposażona w środki do automatycznego kasowania pierwszego stanu alarmowania po upływie okresu czasu, który powinien być nie mniejszy niż 5 minut; e) jeżeli tryb pracy jest skonfigurowany na przyjmowanie potwierdzającego sygnału alarmowego z tej samej czujki pożarowej, to nie powinien być on blokowany przez więcej niż 4 minuty po odbiorze pierwszego sygnału alarmowego. Zależność typu C (opcja z wymaganiami). Po odbiorze pierwszego sygnału alarmowego z czujki pożarowej lub ręcznego ostrzegacza pożarowego, CSP powinna wejść w stanu alarmowania pożarowego, lecz może mieć środki do blokowania aktywacji wyjść, aż do chwili odbioru drugiego sygnału alarmowego z innej czujki pożarowej lub ręcznego ostrzegacza, które mogą być w tej samej lub w innej strefie. W tym przypadku powinna istnieć możliwość konfigurowania trybu pracy na poziomie dostępu 3 w celu indywidualnego dostosowania do każdego z następujących wyjść (gdzie jest to przewidziane): - wyjście do pożarowych urządzeń alarmowych, - wyjście do urządzenia transmisji alarmów pożarowych, - wyjście do przeciwpożarowego urządzenia zabezpieczającego.

12 8. Zastosowanie różnych systemów organizacji alarmowania A/ Umiejscowienie przycisków pożarowych Obecna konfiguracja systemów ppoż. przewiduje zadziałanie scenariusza zdarzeń pożarowych tylko dla jednej strefy pożarowej. W większości przypadków zdaje to egzamin. Ale problemy napotykamy np. w rozbudowanych, skomplikowanych obiektach użyteczności publicznej, gdzie mimo zastosowania szeregu przegród ppoż. między strefami pożarowymi, nie jesteśmy do końca pewni, czy pożar i jego następstwa (dym, temperatura, promieniowanie, toksyczność) nie przedostaną się do stref sąsiednich, do których często przewiduje się ewakuację znacznych liczby ludzi (długi czas braku zamknięcia drzwi ppoż.). Czy dla takich obiektów istnieją możliwości techniczne powtórzenia scenariusza zdarzeń w sąsiedniej strefie pożarowej? W jakim zakresie mogłoby to nastąpić? Może to być spowodowane np. uruchomieniem ręcznego ostrzegacza pożarowego zainstalowanego na klatce schodowej i przyporządkowanego do danej kondygnacji, na której został zainstalowany. Ludzie ewakuujący się klatką schodową z zagrożonej strefy mogą uruchomić przycisk z opóźnieniem na innej, np. niższej, kondygnacji lub, w przypadku możliwości ewakuacji do innej strefy pożarowej, tej samej kondygnacji. W przypadku przyporządkowania uruchamiania urządzeń przeciwpożarowych do urządzeń sygnalizacji pożarowej, czyli czujek automatycznych oraz przycisków pożarowych zainstalowanych na danej kondygnacji, może nastąpić uruchomienie systemów przeciwpożarowych w niezagrożonej pożarem strefie. Oczywiście fakt uruchomienia systemu oddzieleń pożarowych nie stanowi zagrożenia dla ludzi i dla instalacji (kłopotliwe może być jedynie przywracanie pozycji wyjściowej wszelkich klap, drzwi, bram pożarowych). Jednak ogłaszanie alarmu ewakuacyjnego w niezagrożonej strefie (natomiast w zagrożonej w najlepszym przypadku alarmu ostrzegawczego) może spowodować niebezpieczeństwo nieskutecznej ewakuacji w związku z tym, że również system oddymiania zagrożonej strefy nie będzie uruchomiony. W związku z powyższym przyciski pożarowe powinny być zainstalowane w strefie i przy wyjściu z danej strefy pożarowej. Powinny służyć jedynie do uruchamiania sygnalizacji zagrożenia, natomiast nie powinny uruchamiać innych elementów automatyki pożarowej. B/ Pobudzenie czujki w innej strefie, np. na skutek działania systemu wentylacji bytowej Rok temu zastanawialiśmy się jak rozwiązać problem pokazany na rysunku: Strefa pożarowa A Brama pożarowa Strefa pożarowa B Rys. 6 Pobudzenie czujki w innej strefie, np. na skutek działania systemu wentylacji bytowej Zjawisko przemieszczenia się dymu do sąsiedniej strefy pożarowej, tak jak na rys. 6 spowoduje pobudzenie czujki w strefie A, spowoduje uruchomienie procedur walki z pożarem właśnie w tej strefie.

13 Nastąpi wydzielenie tej strefy, a więc zostaną zamknięte klapy pożarowe, drzwi i bramy pożarowe w tym brama/drzwi między strefą A oraz strefą B. Zostaną oczywiście uruchomione systemy inicjujące ewakuację: sygnalizatory optyczne, DSO i inne. Włączony zostanie również system wentylacji pożarowej, oddymiający strefę A. Problem polega na tym, że w rzeczywistości pożar wystąpił i rozwija się w strefie B. Po pobudzeniu czujki pożarowej w strefie B oczywiście zostanie wzbudzony alarm pożarowy w tej strefie. Również na tą strefę zostanie rozszerzona ewakuacja. Możliwe są przynajmniej dwa rozwiązania powyższego problemu. Pierwszy sposób dotyczy możliwości jakie daje zastosowanie Systemu Integrującego (SI). W wyniku obsługi systemu integrującego, operator może przerwać realizację danej procedury, np. oddymianie danej strefy pożarowej i rozpocząć oddymianie innej strefy. Drugie często stosowane rozwiązanie, zalecane przez producentów bram pożarowych, polega na zainstalowaniu czujek w bezpośredniej bliskości, po obu stronach bramy, uruchamiających tę bramę. Przejście w stan alarmowania czujek nadzorujących strefę A i B oczywiście uruchamia bramę. Przedostawanie się dymu przez bramę do strefy A spowoduje zadymienie i pobudzenie czujek w strefie A, ale też przede wszystkim pobudzenie czujek bezpośrednio nadzorujących, kontrolujących bramę. Brama zostanie zamknięta. Dopływ zadymionego powietrza ustaje. A więc pobudzone czujki w pobliżu bramy w strefie B znajdują się w przestrzeni o szybko spadającej koncentracji dymu. Teraz wystarczy zastosować odpowiedni wariant alarmowania dla czujek nadzorujących strefy A i B, lecz znajdujących się np. w pierwszym szeregu po obu stronach bramy. Wybieramy wariant np. alarmowanie dwustopniowe z koincydencją dwu-czujkową lub alarmowanie jednostopniowe z koincydencją grupowo-czasową. W pobliżu przejścia bramy pożarowej należy przyjąć ochronę umożliwiającą zastosowanie koincydencji poprzez zwiększenia ilości czujek 1,5 raza po obu stronach bramy. W wyniku realizacji wybranego alarmowania następuje wykasowanie stanu alarmu czujki w strefie A. Natomiast w strefie B, wzrost koncentracji dymu spowoduje przejście CSP do stanu alarmu II stopnia i uruchomienie procedury obrony strefy zgodnie z opracowanym scenariuszem. Zaletą takiego rozwiązania jest praktyczne wyeliminowanie konieczności uruchamiania systemu automatyki pożarowej w strefie A (oczywiście z wyjątkiem bramy pożarowej, która przeszła w pozycję bezpieczeństwa). C/ Sytuacja, która w większości przypadków jest jednym z argumentów za przyjęciem do nadzoru obiektu SI W wyniku wykrycia pożaru w strefie B, następuje wyłączenie wentylacji bytowej. Następuje próba wydzielania strefy pożarowej, w wyniku czego brama/drzwi pożarowe zostaje zamknięta. Jednak klapa pożarowa zainstalowana między strefami A i B nie przeszła do pozycji bezpieczeństwa. Komunikat ewakuacyjny w strefie B jest emitowany. W strefie A jest emitowany komunikat ostrzegawczy. Pomijam w tym momencie sprawy ewakuacji i inne.

14 Strefa pożarowa A Klapa pożarowa K Strefa pożarowa B Brama pożarowa Rys. 7 Klapa pożarowa nie przeszła w pozycję bezpieczeństwa Wykorzystując SI jesteśmy powiadomieni o niebezpieczeństwie przeniesienia się zadymienia a następnie pożaru do strefy A. Osoba uprawniona może w wyniku ręcznej obsługi SI: wydzielić strefę A, wyłączyć jej wentylację, zmienić treść komunikatów nadawanych do strefy A z komunikatów ostrzegawczych na komunikaty ewakuacyjne. Osoba uprawniona może sugerować działania i wykonywać polecenia dowódcy JRG PSP. Czy wykorzystując CSP oraz inne systemy bezpieczeństwa, znajdujące się w pomieszczeniu kontrolnym, jesteśmy w stanie zrealizować podobne czynności? Powiadomienie obsługi CSP o nieskutecznym wydzieleniu pożarowym strefy B można zrealizować wykorzystując wejście kontrolne w trybie 1 lub adresowalne elementy kontrolne EKS-6000, przyłączone do styków krańcowych klapy odcinającej, zaprogramowane w wariancie 3, czyli sygnalizowanie uszkodzenia niemaskowalnego brak zamknięcia klapy odcinającej po jej wysterowaniu. W wyniku tego następuje wyświetlenie przez CSP komunikatu użytkownika zacięcie klapy AB1. Problemem będzie dostępność tej informacji dla osoby uprawnionej - operatora CSP. W przypadku pożaru, w strefie B z najwyższym priorytetem będą oczywiście sygnalizowane przejścia w stan alarmu kolejnych czujek pożarowych zainstalowanych w strefie. CSP będzie również umożliwiała przekaz informacji o zrealizowanych w strefie B sterowaniach i uruchomionych urządzeniach przeciwpożarowych. Z kolei wdrożenie oprogramowania CSP, wykorzystującego tabelę zdarzeń, w której są wprowadzone zdarzenia do realizacji kryterium wysterowania, pozwala na automatyczne uruchomienie wszelkich wymaganych procedur w strefie A. Jeszcze raz podkreślam automatyczna realizacja sterowań w strefie A będzie wynikiem zacięcia klapy AB1. Czy taka procedura może być zaakceptowana? Rozwiązanie ryzykowne. Jeśli jednak sterowanie ograniczy się tylko do zmiany rodzaju przekazywanego komunikatu z ostrzegawczego na ewakuacyjny. Musimy sobie zdać sprawę, że takie działanie jest jedynie działaniem wyprzedzającym. Jeżeli klapa jest otwarta, to w wyniku pożaru najpierw dym, a następnie pożar przedostanie się do strefy A. Jakie powinny być kolejne czynności? Decyduje osoba uprawniona, a po przyjeździe dowódca JRG PSP. Niestety nie ma możliwości prostego skutecznego sterowania w trybie ręcznym. Można to osiągnąć np. poprzez uruchomienie przycisków pożarowych w strefie A oprogramowanych wg wariantu alarmowania: alarmowanie jednostopniowe zwykłe. Realizacja powyższych (nielicznych wyszczególnionych) czynności wymaga znacznie większego zaangażowania i umiejętności rozeznania sytuacji w oparciu o znacznie mniej niż uzyskanych w SI ilości informacji. Jednak jest możliwa.

15 D/ Obiekt serwerowni Zastosowanie alarmowania jedno lub dwustopniowego interaktywnego wykorzystując jednoczesne stany prealarmów kilku czujek jest korzystnym rozwiązaniem. W serwerowniach w celu uzyskania dostatecznego chłodzenia urządzeń elektronicznych są stosowane duże ilości wymian powietrza (nie dotyczy powietrza świeżego - tego jest wprowadzane kilka procent). W większości przypadków przepływ powietrza w przestrzeni głównej serwerowni jest pionowy. Oczywiście w przestrzeniach podpodłogowej oraz międzystropowej - poziomy. W związku z tym, dym towarzyszący pożarowi, który wystąpił np. w szafie komputerowej jest unoszony ku górze w kierunku stropu. W wyniku kolejnych obiegów powietrza wymuszanych przez system wentylacyjny, dym jest silnie rozpraszany. Koncentracja dymu jest uśredniana i jednocześnie obniżana w całym pomieszczeniu. W serwerowniach są stosowane różne sposoby wykrycia pożaru: - nadzór pomieszczenia przy pomocy systemu zasysającego, charakteryzującego się bardzo dużą czułością. Często rurki z punktami zasysającymi są instalowane przed wlotami do klimatyzatorów. Rozwiązanie zapewnia wczesną detekcję, ale nie pozwala na identyfikację miejsca zagrożenia. - uzupełnienie poprzedniego rozwiązania o nadzór indywidualny poszczególnych szaf komputerowych rozwiązanie kosztowne. - po wykryciu pożaru przez system zasysający, wyłączenie na krótki okres systemu wentylacji, umożliwienie zainstalowanym na stropie czujkom punktowym o standardowej czułości wykrycia źródła pożaru. Mankamentem jest stosunkowo mała czułość, a więc możliwość wystąpienia poważnych uszkodzeń w urządzeniu w momencie wykrycia pożaru. Alternatywą może być zastosowanie czujek zainstalowanych na stropie o podwyższonej czułości. Dym, który jest silnie rozrzedzony a jednocześnie w przypadku typowego (w serwerowni) pożaru typu: tlenie, rozkład termiczny, ze względu na słabe zjawisko wynoszenia (jednak wspomagane systemem wentylacyjnym szafy) słabo rozprzestrzenia się w poziomie. Zastosowanie mieszanych czujek pożarowych np. jonizacyjnych i optycznych rozproszeniowych (900 nm), albo czujek optycznych rozproszeniowych (900 nm) oraz czujek optycznych rozproszeniowych (470 nm) w proporcji 1:1. Przyjęta powierzchnia dozorowania (chociażby ze względu na wspomniane słabe rozprzestrzenianie dymu w poziomie), zmniejszona dwukrotnie w stosunku do wartości standardowej. Znaczne zwiększenie czułości (w porównaniu z czujkami standardowymi) zostanie uzyskane w wyniku przyjęcia wariantu alarmowania alarmowanie jednostopniowe interaktywne. W takim przypadku alarm pożarowy II stopnia będzie wzbudzony automatycznie. Lub w przypadku przyjęcia alarmowania dwustopniowego interaktywnego, CSP będzie sygnalizowała alarm I stopnia i będzie wymagany zwiad celem potwierdzenia lub nie, zagrożenia pożarem. Zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową centrali POLON 6000 możliwe jest stworzenie koincydencji jako wariantu alarmowania - alarmowanie dwustopniowe z koincydencją grupowo-czasową, przy zastosowaniu prealarmu czujek przyporządkowanych do grup, w celu uruchomienia automatycznego gaszenia. W takim przypadku w wyniku zadziałania czujek należących do grup A lub B, są one wstępnie kasowane. Po kasowaniu, jeżeli w określonym czasie zostaną pobudzone czujki należące do grup A i B, CSP przechodzi do alarmowania I stopnia. W dalszej kolejności realizowany jest wariant - alarmowanie

16 dwustopniowe zwykłe, z dokonaniem rozpoznania zagrożenia, a w konsekwencji uruchomienie procedury gaszenia. Dokonanie zwiadu jest, moim zdaniem, w każdym przypadku konieczne, bez względu na zastosowany sposób alarmowania. W ten sposób uzyskano: - większą czułość systemu w porównaniu z czujkami konwencjonalnymi, - dostateczną odporność na zjawiska zwodnicze, - zwiększoną dokładność identyfikacji miejsca zagrożenia. Oczywiście nadzór indywidualny jest rozwiązaniem najlepszym. - możliwość dokonania zwiadu jeszcze na etapie małych zniszczeń spowodowanych pożarem. A także podjęcie decyzji o dalszym sposobie postępowania. E/ Zadymienie obiektu w wyniku zassania dymu spoza obiektu przez system wentylacyjny lub przez otwarte okna, np. z pożaru obiektu znajdującego się obok, w wyniku palenia traw, itp. Rys. 8 Zadymienie czujek dymem spoza obiektu Zadymienie w wyniku działania systemu wentylacyjnego. Zgodnie z rysunkiem, najbardziej narażoną grupą czujek są te zainstalowane w pobliżu systemu wentylacji nawiewnej. Czy jesteśmy w stanie wyeliminować możliwość zadziałania czujek w oparciu o dowolny wariant alarmowania? Nie, ponieważ dopóki system wentylacyjny działa, pomieszczenie będzie stale wypełniane coraz to nowymi porcjami dymu. A więc będą pobudzane kolejne czujki. Z drugiej strony zależy nam na wyeliminowaniu możliwości zadymiania. Najprostszym sposobem jest zainstalowanie w kanale nawiewnym czujki dymu w osłonie przeciwwietrznej. Centrala sterująca oddymianiem Wentylator Czujka w osłonie przeciwwietrznej Powietrze czyste Klapy przełączające dopływ powietrza Powietrze zadymione Rys. 9 Sterowanie kierunkiem napływu powietrza

17 W wyniku zadziałania czujki następuje przełączenie klapy i zmieniony dopływ świeżego powietrza. Rozwiązanie jest z reguły stosowane z racji sterowania np. systemem różnicowania ciśnień. Można zastosować najprostszy wariant alarmowania - alarmowanie jednostopniowe zwykłe. Z kolei w tabeli zdarzeń, w której są wprowadzone zdarzenia do realizacji kryterium wysterowania, ustalamy reakcję klapy na przejście w położenie przeciwne, wykorzystując informację o poprzednim położeniu klapy stosując moduł wejścia. Podsumowanie Tak jak powiedziano na wstępie to scenariusz rozwoju zdarzeń w przypadku pożaru decyduje o przyjętej konfiguracji sterowań. Jednocześnie scenariusz ma wpływ, po uwzględnieniu konfiguracji sterowań, na organizację alarmowania. Organizacja alarmowania ma podstawowy wpływ na wielkość opóźnienia wprowadzanego w wdrażaniu niektórych procedur obrony obiektu. A to z kolei wpływa na możliwość niezawodnego działania urządzeń przeciwpożarowych realizujących te procedury.