Wpisany przez Maria Ejchart poniedziałek, 02 stycznia :33 - Poprawiony poniedziałek, 02 stycznia :41

Transkrypt

1 1 stycznia 2012 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U Nr 240, poz. 1431), istotnie modyfikująca dotychczasową regulację. Jedna z najważniejszych zmian związana jest z procedurą skargową dla więźniów. Ustawodawca, dążąc do usprawnienia postępowań dotyczących skazanych, w znacznym zakresie ograniczył zasadę dwuinstancyjności postępowania skargowego, wyrażoną w art. 6 1 kkw. W nowym stanie prawnym skazany będzie uprawniony do wniesienia zażalenia na postanowienia sądu wydane w postępowaniu wykonawczym tylko "w wypadkach przewidzianych w ustawie". Ponadto na skazanego, chcącego zainicjować postępowanie skargowe, nałożono dodatkowe obowiązki. Ustawa rozszerzyła katalog przypadków umożliwiających pozostawienie wniosku, skargi lub prośby bez rozpoznania. Zalicza do niego: niedostateczne uzasadnienie, posłużenie się wyrazami lub zwrotami powszechnie uznawanymi za wulgarne lub obelżywe albo gwarą przestępców oraz oparcie kolejnego wniosku, skargi lub prośby na tych samych podstawach faktycznych. Ta zmiana może wpłynąć na poważne ograniczenie prawa więźniów do składania skarg. Szczególnie niebezpiecznym wydaje się wymóg dostatecznego uzasadnienia skargi, ponieważ musimy zdawać sobie sprawę z tego, że są więźniowie, którzy po prostu nie będą potrafili tego zrobić uważa Maria Ejchart ekspert Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W ocenie eksperta w nowelizacji tylko nieliczne zmiany mogą pozytywnie wpłynąć na sytuację skazanych, większość z nich może doprowadzić do ograniczenia ich praw. Na poprawę sytuacji skazanych będących stroną postępowania prowadzonego przez sąd może niewątpliwie wpłynąć określenie terminów na rozpoznanie skarg i wniosków oraz zażaleń na postanowienia sądu I instancji. Termin ten ustalono na 21 dni od dnia wpłynięcia wniosku lub skargi lub przekazania zażalenia przez sąd I instancji (art i art KKW). Znowelizowany Kodeks karny wykonawczy zawiera również zmodyfikowany zbiór przesłanek obrony obligatoryjnej w postępowaniu wykonawczym. Wyłączono z niego przypadek niewładania przez skazanego językiem polskim, dodano zaś przesłankę, której zastosowanie w znacznej mierze wiąże się z władzą uznaniową sądu orzekającego, a mianowicie wystąpienie 1 / 8

2 okoliczności utrudniających obronę. Warto wskazać, że w listopadzie 2011 r. w Zakładach Karnych i Aresztach Śledczych przebywało 565 cudzoziemców i to tej grupy będzie szczególnie dotyczyła powyższa zmiana. Zasadniczy wpływ na sytuację skazanych będzie wywierać znowelizowany art. 100 Kkw, określający kryteria osadzenia skazanego we właściwym zakładzie karnym. W dotychczasowym brzmieniu norma art. 100 Kkw przewidywała, iż skazany odbywa karę w zakładzie karnym położonym, w miarę możliwości, najbliżej jego miejsca zamieszkania. Przeniesienie skazanego do innego zakładu mogło nastąpić tylko z uzasadnionych powodów. Nowelizując wskazany przepis, ustawodawca zrezygnował z kryterium bliskości zakładu karnego w stosunku do miejsca zamieszkania skazanego. Powyższa zmiana może doprowadzić do ograniczenia prawa więźniów do życia rodzinnego uważa Maria Ejchart. W jej ocenie ingerencja państwa w prawo więźnia do poszanowania życia rodzinnego powinna być proporcjonalna, a osadzenie w jednostce penitencjarnej znacznie oddalonej od miejsca zamieszkania może doprowadzić do utrudnienia ponad miarę z kontaktów z bliskimi. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis wprowadzonych zmian: 1. Jedna z najważniejszych modyfikacji związana jest z szeroko rozumianą procedurą skargową. Ustawodawca, dążąc do usprawnienia postępowań dotyczących skazanych, w znacznym zakresie ograniczył zasadę dwuinstancyjności postępowania skargowego, wyrażoną w art. 6 1 kkw. W nowym stanie prawnym skazany będzie uprawniony do wniesienia zażalenia na postanowienia sądu wydane w postępowaniu wykonawczym tylko "w wypadkach przewidzianych w ustawie". Ponadto na skazanego, chcącego zainicjować postępowanie, nałożono dodatkowe obowiązki. Zgodnie z art. 6 2 kkw: "Skazany, składając wniosek, skargę lub prośbę, jest obowiązany do uzasadnienia zawartych w niej żądań w stopniu umożliwiającym jej rozpoznanie, w szczególności do dołączenia odpowiednich dokumentów.". Niespełnienie wskazanych wymogów będzie uprawniało organ właściwy do rozpoznania sprawy do pozostawienia wniosku, skargi lub prośby bez rozpoznania (art. 6 3 pkt 3 kkw). Ustawa nowelizacyjna rozszerzyła katalog przesłanek pozostawienia wniosku, skargi lub prośby bez rozpoznania. Paragraf 3 art. 6 kkw, poza wymienionym powyżej niedostatecznym uzasadnieniem, zalicza do niego: posłużenie się wyrazami lub zwrotami powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarą przestępców oraz oparcie kolejnego wniosku, skargi lub prośby na tych samych podstawach faktycznych. Zaostrzono wymogi odnoszące się do wniosku, inicjującego postępowanie wykonawcze przed sądem penitencjarny, zastrzegając, że ich niespełnienie może skutkować pozostawieniem wniosku bez rozpoznania. Ustawodawca zdecydował się na dodanie szczegółowych warunków zainicjowania postępowania do art / 8

3 2, zgodnie, z którym: "Składający wniosek, o którym mowa w 1, jest obowiązany do uzasadnienia zawartych w nim żądań w stopniu umożliwiającym jego rozpoznanie, w szczególności do dołączenia odpowiednich dokumentów.". 2. Kolejna zmiana, która niewątpliwie wpłynie na poprawę sytuacji skazanych będących stroną postępowania prowadzonego przez sąd, polega na wprowadzeniu terminów na rozpoznanie skarg i wniosków oraz zażaleń na postanowienia sądu I instancji. Termin ten ustalono na 21 dni od dnia wpłynięcia wniosku lub skargi lub przekazania zażalenia przez sąd I instancji (art i art KKW). 3. Ustawodawca doprecyzował ponadto chwilę, w której orzeczenia wydane w postępowaniu wykonawczym stają się wykonalne. Postanowienie w postępowaniu wykonawczym staje się wykonalne z chwilą wydania, chyba że ustawa stanowi inaczej lub sąd wydający postanowienie albo sąd powołany do rozpoznania zażalenia wstrzyma jego wykonanie (art. 9 3 KKW). Złożenie wniosku o wydanie postanowienia w postępowaniu wykonawczym nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, którego wniosek dotyczy, chyba że sąd, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, postanowi inaczej (art. 9 4 KKW). 4. Znowelizowany 2 art. 24 KKW wydłuża z 3 do 6 miesięcy termin - liczony od dnia uprawomocnienia się postanowienia - w którym sąd może zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie wydane w postępowaniu wykonawczym, jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nie znane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia. 5. Znowelizowany Kodeks karny wykonawczy zawiera zmodyfikowany zbiór przesłanek obrony obligatoryjnej w postępowaniu wykonawczym. Wyłączono z niego przypadek niewładania przez skazanego językiem polskim, dodano zaś przesłankę, której zastosowanie w znacznej mierze wiąże się z władzą uznaniową sądu orzekającego, a mianowicie przyjęcie przez sąd udziału obrońcy za niezbędny ze względu na okoliczności utrudniające obronę. 6. Dodany art. 8a 2 Kkw rozszerza zakaz cenzurowania korespondencji skazanych. Obejmuje on poza korespondencją z obrońcą lub pełnomocnikiem, będącym adwokatem lub radcą prawnym, także korespondencję z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innymi organami państwowymi, organami samorządu terytorialnego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka. 3 / 8

4 7. Z kolei art. 8b znowelizowanego Kkw przyznaje Rzecznikowi Praw Obywatelskich, osobie przez niego upoważnionej oraz prokuratorowi wykonującemu czynności służbowe "prawo wstępu w każdym czasie, bez ograniczeń, do zakładów karnych, aresztów śledczych i innych miejsc, w których przebywają osoby pozbawione wolności, oraz poruszania się po ich terenie, przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji tych jednostek, a także do przeprowadzania podczas nieobecności innych osób rozmów z osobami pozbawionymi wolności oraz badania ich wniosków, skarg i próśb". 8. Ustawa nowelizacyjna zmodyfikowała tryb stawiennictwa skazanego w celu odbycia kary pozbawienia wolności. Na podstawie art. 79 Kkw sąd wezwie skazanego lub zarządzi jego doprowadzenie bez wezwania do aresztu śledczego położonego najbliżej miejsca jego stałego pobytu. Przeniesienie skazanego z aresztu śledczego do właściwego zakładu karnego następuje po decyzji klasyfikacyjnej komisji penitencjarnej. 9. Modyfikacji uległa kolejność wykonywania kar pozbawienia wolności orzeczonych w stosunku do jednej osoby: "Jeżeli tę samą osobę skazano na kilka kar skutkujących pozbawienie wolności, wykonuje się je w takiej kolejności, w jakiej wpłynęły do wykonania orzeczenia [dawniej: w kolejności uprawomocnienia się orzeczeń], którymi wymierzono te kary. Zastępcze kary pozbawienia wolności oraz zastępcze kary aresztu za nieuiszczoną grzywnę wykonuje się w ostatniej kolejności. Orzeczenia prawomocne wykonuje się przed orzeczeniami nieprawomocnymi. Kary porządkowe i środki przymusu wykonuje się w pierwszej kolejności." (art i 1a Kkw). 10. Zasadniczy wpływ na sytuację skazanych na karę pozbawienia wolności będzie wywierać znowelizowany art. 100 Kkw, określający kryteria osadzenia skazanego we właściwym zakładzie karnym. W dotychczasowym brzmieniu norma art. 100 Kkw przewidywała, iż skazany odbywa karę w zakładzie karnym, położonym, w miarę możliwości, najbliżej jego miejsca zamieszkania. Przeniesienie skazanego do innego zakładu mogło nastąpić tylko z uzasadnionych powodów. Nowelizując wskazany przepis, ustawodawca zrezygnował z kryterium bliskości zakładu karnego w stosunku do miejsca zamieszkania skazanego. W obecnym brzmieniu zastrzeżono, iż "skazany odbywa karę we właściwym ze względu na rodzaj, typ, system wykonywania kary lub zabezpieczenie zakładzie karnym. Przeniesienie skazanego do innego właściwego zakładu karnego może nastąpić, szczególnie w przypadku: 1) zmiany przeznaczenia zakładu karnego lub w celu zapewnienia warunków, o których mowa w art , 2) zatrudnienia lub nauki, 3) udzielenia świadczenia zdrowotnego, 4) skierowania do ośrodka diagnostycznego, oddziału terapeutycznego lub oddziału dla osób, o których mowa w art i art. 212a 1, 5) udziału w czynności procesowej, 6) ważnych względów rodzinnych, 7) względów związanych z bezpieczeństwem skazanego, 8) konieczności zapewnienia porządku i 4 / 8

5 bezpieczeństwa w zakładzie.". 11. Ustawa wprowadza wiele zmian odnoszących sie do warunków oraz przebiegu odbywania przez skazanych kary pozbawienia wolności, jak również ich praw i obowiązków. Szczegółowość regulacji pozwala na przedstawienie wyłącznie wybranych zmian we wskazanym zakresie. A) Na mocy art. 105a 2 Kkw, w widzeniu ze skazanym osoby niepełnoletnie mogą uczestniczyć wyłącznie pod opieką osób pełnoletnich. Dotychczas ograniczenie to odnosiło się jedynie do osób, które nie ukończyły 15 roku życia. B) W związku z przewidzianym w art. 116a pkt 4 Kkw zakazem spożywania przez skazanych alkoholu oraz używania środków odurzających lub substancji psychotropowych ustawodawca wprowadził regulację procedury poddania skazanego badaniu w celu ustalenia w organizmie skazanego obecności alkoholu, środka odurzającego lub substancji psychotropowej. Dodany przez ustawę nowelizacyjną art. 116b 1 i 2 KKW przewiduje, iż badanie to "przeprowadza się przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego. Weryfikacja badań [...] dokonanych przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, może odbyć się za pomocą badań laboratoryjnych.". Do poddania się badaniom przewidzianym w art. 116b KKW może zostać zobowiązany przez sądowego kuratora zawodowego również skazany lub sprawca oddany pod dozór lub obowiązany do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Badania te mogą zostać przeprowadzone osobiście przez kuratora (art. 173a KKW). C) Art. 123a 2 KKW poszerza zakres podmiotów, na rzecz których skazany może na własny wniosek lub za swoją zgodą świadczyć nieodpłatne pracę. Do podmiotów tych poza obecnymi dotychczas: organami administracji publicznej i jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej, zaliczono organizacje pożytku publicznego. Skazanym umożliwiono ponadto wykonywanie pracy na cele charytatywne. D) Znowelizowany art. 141a KKW ustanawia kompetencję dyrektora zakładu karnego do udzielenia skazanemu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego, niezależnie od typu zakładu (w dotychczasowym stanie prawnym o zezwoleniu skazanemu na opuszczenie zakładu typu zamkniętego orzekał, co do zasady, sędzia penitencjarny). Sprecyzowane ponadto zostały przesłanki udzielenia zwolnienia. Dyrektor zakładu karnego może zezwolić skazanemu na opuszczenie zakładu "pod konwojem funkcjonariusza Służby Więziennej, osoby godnej 5 / 8

6 zaufania lub samodzielnie, na czas nieprzekraczający 5 dni, w celu odwiedzenia poważnie chorego członka rodziny, uczestnictwa w pogrzebie członka rodziny oraz w innych wypadkach szczególnie ważnych dla skazanego". 12. Znaczne zmiany zdecydowano sie wprowadzić w przedmiocie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, w szczególności wskazanych okresów, na które odbycie kary może zostać odroczone. Art. 151 KKW, w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 16 września 2011r., przewiduje, iż sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres do roku, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. W stosunku do osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka. Sąd jest ponadto kompetentny do odroczenia wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do 2 lat, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów. Odroczenia nie udziela się skazanym, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, skazanym określonym w art lub 2 lub w art. 65 Kodeksu karnego (skazani w warunkach powrotu do przestępstwa), a także skazanym za przestępstwa określone w art Kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. 13. Prawodawca nowelizując art Kkw zdecydował się na usunięcie z katalogu przesłanek udzielenia przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności względów zdrowotnych. W nowym stanie prawnym sąd penitencjarny, orzekając o udzieleniu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, będzie brał pod uwagę jedynie ważne względy rodzinne lub osobiste. Kompetencji sądu penitencjarnego ustawodawca pozostawił kwalifikowanie problemów zdrowotnych skazanych jako ważnych względów osobistych. Wniosek o udzielenie przerwy w odbywaniu kary w nowym stanie prawnym będzie mógł złożyć również dyrektor zakładu karnego. W posiedzeniu w przedmiocie odroczenia wykonania kary lub przerwy w odbywaniu kary ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a także sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o wydanie postanowienia (art. 153a 1 KKW). Skazany, któremu udzielono przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności, nie będzie mógł zostać warunkowo zwolniony z odbycia reszty kary, jeżeli kara lub suma kar pozbawienia wolności przekracza 3 lata (art KKW). W stanie prawnym sprzed nowelizacji zwolnienie nie mogło być udzielone, jeżeli wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności na okres powyżej 3 lat. 6 / 8

7 14. Art i 5, w brzmieniu ustalonym przez ustawę nowelizacyjną, odmiennie określa warunki wykonania z mocy prawa kary, w odbywaniu której udzielono przerwy lub której wykonanie zostało odroczone. Kara pozbawienia wolności podlega wykonaniu z mocy prawa (w przypadku kary odroczonej - bezzwłocznemu), jeżeli skazany został tymczasowo aresztowany (obecnie: "Jeżeli w czasie przerwy w odbywaniu kary skazany popełnił przestępstwo w związku z którym zostało zastosowane tymczasowe aresztowanie"). 15. Zmiany dotyczą w istotnym stopniu warunkowego zwolnienia z odbycia kary, obowiązków warunkowo zwolnionego oraz okresu próby. Regulacja art Kkw przewiduje, iż warunkowo zwolniony, który został zobowiązany do wykonywania obowiązków związanych z okresem próby i nie został oddany pod dozór, jest obowiązany do: 1) bezzwłocznego, a najpóźniej w ciągu 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego, zgłoszenia się do sądowego kuratora zawodowego sądu rejonowego, w którego okręgu będzie miał miejsce stałego pobytu; 2) zgłaszania się do sądowego kuratora zawodowego w określonych przez niego terminach i udzielania wyjaśnień co do przebiegu okresu próby; 3) niezmieniania bez zgody sądu miejsca stałego pobytu; 4) wykonywania nałożonych na niego obowiązków. 14. Zgodnie ze znowelizowanym art KKW sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli warunkowo zwolniony: 1) w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności; 2) uchyla się od wykonania obowiązków, o których mowa w art ; 3) uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych; 4) w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny. Sąd odwołuje warunkowe zwolnienie skazanego, jeżeli okoliczności, o których mowa w art pkt 2-4 KKW, zaistnieją po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy (art KKW). Sąd może odstąpić od odwołania warunkowego zwolnienia, o którym mowa w art pkt 2-4 KKW, w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. 15. Ustawodawca zdecydował sie na określenie podmiotów uprawnionych do uczestnictwa w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego zwolnienia, należą do nich: prokurator, skazany oraz obrońca, a także inne osoby, którym służy uprawnienie do złożenia wniosku o warunkowe zwolnienie, jeżeli wniosek taki złożyły. 7 / 8

8 16. Zasadnicza zmiana dotyczy art Kkw - przewidzianego w nim okresu, w którym ponowny wniosek o warunkowe zwolnienie nie podlega rozpoznaniu. Znowelizowane 3 i 4 art. 161 Kkw zakładają, iż: "Jeżeli orzeczona kara lub suma kar nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności, wniosku skazanego lub jego obrońcy, złożonego przed upływem 3 miesięcy od wydania postanowienia o odmowie warunkowego zwolnienia, nie rozpoznaje się aż do upływu tego okresu. Jeżeli orzeczona kara lub suma kar przekracza 3 lata pozbawienia wolności, wniosku skazanego lub jego obrońcy, złożonego przed upływem 6 miesięcy od wydania postanowienia o odmowie warunkowego zwolnienia, nie rozpoznaje się aż do upływu tego okresu.". Art. 163 Kkw w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2012r., modyfikuje ponadto właściwość sądu w przedmiocie odwołania warunkowego zwolnienia oraz nadzoru nad okresem próby. Zmianie poddano również orzekanie przez sąd o obowiązkach skazanego w okresie próby. 17. Skazanego, opuszczającego zakład karny, ustawodawca uchylając art. 167 Kkw, pozbawił możliwości wnioskowania do sądu penitencjarnego o zastosowanie względem niego dozoru sądowego kuratora zawodowego. Dobrowolne oddanie się skazanego pod dozór i wypełnianie nałożonych na niego obowiązków umożliwiały mu uzyskanie tymczasowego zakwaterowania i pomocy w otrzymaniu zatrudnienia w miejscach oraz instytucjach wskazanych przez sądowego kuratora zawodowego. 8 / 8