PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNO -EDUKACYJNYCH DLA OSÓB STOSUJĄCYCH PRZEMOC W RODZINIE DLA MIASTA TORUNIA NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały nr 245/16 Rady Miasta Torunia z dnia 25 lutego 2016 r. PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNO -EDUKACYJNYCH DLA OSÓB STOSUJĄCYCH PRZEMOC W RODZINIE DLA MIASTA TORUNIA NA LATA Miasto Toruń

2 Spis treści Wstęp... 3 Diagnoza społeczna... 3 Podstawy prawne Założenia programu... 6 Zawartość merytoryczna programu... 6 Cele programu... 7 Adresaci programu... 7 Warunki uczestnictwa w programie... 8 Realizatorzy programu... 8 Zakładane rezultaty Czas realizacji programu... 9 Miejsce realizacji programu... 9 Sposób realizacji programu... 9 Partnerzy programu... 9 Działania monitorujące i ewaluacyjne Finansowanie programu Przewidywane oddziaływania realizacji programu Zagrożenia w realizacji programu

3 Wstęp Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz.1493 z późn. zm.) przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienie i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Przemoc w rodzinie stanowi zagrożenie dla wszystkich uwikłanych w nią osób: ofiar, świadków, sprawców, a jej skutki są długotrwałe i zaburzają codzienne funkcjonowanie. Programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie są integralnym elementem kompleksowych działań w zakresie przeciwdziałania przemocy. Ich założeniem jest ukierunkowanie działań na powstrzymanie przemocy poprzez korektę niepożądanych i szkodliwych zachowań oraz postaw. Formy organizacji oraz zawartość programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie powinny przyjmować jako najwyższy priorytet zasadę ochrony bezpieczeństwa, autonomii i dobra osób krzywdzonych przez osobę stosującą przemoc. Diagnoza społeczna W preambule ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, czyny związane z przemocą w rodzinie zostały uznane za zachowania naruszające podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej. Wskazano również na obowiązek władz publicznych do zapewnienia wszystkim obywatelom równego traktowania i poszanowania ich praw i wolności. Naturalnym środowiskiem życia człowieka jest rodzina. W niej się rodzi, wychowuje, kształci, dorasta, w niej tworzy się własną przyszłość. Nie zawsze jednak środowisko to spełnia należycie swoje podstawowe funkcje m.in. wychowawczą, opiekuńczą czy ekonomiczną. Jednym z problemów mających wpływ na dysfunkcje rodziny jest przemoc domowa. Każdego roku staje się ona przyczyną śmierci milionów ludzi na świecie a dom dla wielu osób może być bardziej niebezpieczny niż ulica. Przemoc dotyka zarówno osoby dorosłe jak i dzieci. Jak wskazuje Preambuła Konwencji o Zapobieganiu i Zwalczaniu Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej, tzw. Konwencja Stambulska większość ofiar przemocy w rodzinie stanowią kobiety, a w dalszej kolejności kategorie osób, których płeć nie jest uwzględniona: małoletni, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami. Bardzo często ofiarami przemocy w rodzinie są też dzieci świadkowie 1. Kobiety najczęściej uciekają się do przemocy w akcie samoobrony lub w odwecie za agresję partnera, natomiast mężczyźni częściej inicjują zachowania agresywne. Przemoc przez nich stosowana służy do uzyskania władzy i kontroli nad partnerką. Mężczyźni częściej są sprawcami ataków fizycznych z intencją uszkodzenia ciała (np. bicie pięściami, duszenie, kopanie, użycie broni). Przemoc stosowana przez mężczyzn pociąga za sobą częstsze i poważniejsze problemy zdrowotne u kobiet. To one częściej niż mężczyźni, wymagają medycznej interwencji z powodu obrażeń ciała

4 Akt przemocy wobec osoby bliskiej jest powtarzającym się działaniem, bądź też incydentem jednorazowym 2. Agresywne zachowania nasilają się wraz z upływem czasu, zarówno w swojej intensywności, jak i częstotliwości. Należy podkreślić, że przemoc wobec członków własnej rodziny jest przestępstwem ściganym na mocy artykułu 207 kodeksu karnego, który stanowi, że Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Ze względu na rodzaj zachowań sprawcy, wyróżnia się cztery rodzaje przemocy: fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną oraz zaniedbanie. Każda z nich może przybierać różne formy (tabela nr 1). Zjawisko przemocy domowej występuje w różnych środowiskach społecznych bez względu na wykształcenie, pochodzenie, wiek i płeć. Toruń nie jest pozbawiony zjawiska przemocy w rodzinie i wymaga zainteresowania w tym względzie różnych służb interwencyjnych i społecznych. Jak wynika z informacji Komendy Miejskiej Policji w Toruniu, corocznie funkcjonariusze policji przeprowadzają kilka tysięcy interwencji domowych. W roku 2013 przeprowadzono ich 4042, w roku , a w roku 2015 przeprowadzono 3326 interwencji domowych. W wielu przypadkach w związku ze stosowaniem przemocy wszczęto procedurę Niebieskie Karty. Także wśród klientów Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Toruniu korzystających z pomocy Zespołu Interwencji Kryzysowej duża część to osoby doświadczające różnych form przemocy w rodzinie. Corocznie jest to około 200 środowisk a w nich 700 osób. Doświadczenia pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Toruniu wskazują, że od momentu wprowadzenia procedury Niebieskie Karty, tj. od 2011 roku, zwiększyła się świadomość społeczna, a co za tym idzie zjawisko przemocy domowej nie jest już zjawiskiem czterech ścian. Coraz częściej przemoc dostrzegana i identyfikowana jest przez różne środowiska. Są to głównie policja, pomoc społeczna, oświata, ochrona zdrowia. Jednym z kluczowych elementów przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie miasta Torunia jest wprowadzenie procedury Niebieskie Karty. Ich liczba z każdym rokiem rośnie. Od roku 2011 do r. w mieście Toruniu wszczęto 680 procedur Niebieskie Karty. Zdecydowana większość została wszczęta przez policję (90,1%), w dalszej kolejności przez pomoc społeczną (6,2%) oraz oświatę (2,8%). Najrzadziej, bo tylko w 0,9 % przypadków Niebieskie Karty wszczynane były przez pracowników ochrony zdrowia. Tabela nr 1:Rodzaje przemocy Rodzaje przemocy Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Formy przemocy Popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, parzenie, użycie broni, porzucenie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielenie koniecznej pomocy itp. Wyśmiewanie poglądów, pochodzenia, stała krytyka, wmawianie choroby 2 Art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493) 4

5 Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna i zaniedbanie psychicznej, kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami, domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, stosowanie gróźb itp. Wymuszanie pożycia seksualnego, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, krytyka zachowań seksualnych itp. Odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej niezaspokojenie materialnych potrzeb rodziny, brak opieki i uniemożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych (związanych ze snem, jedzeniem, higieną itp.). Źródło: na podstawie Programu interwencyjnego dla sprawców nadużyć w rodzinie Education Groups For Men Who Batter The Duluth Model Ze statystyk Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Rozwiązywania Problemów Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Toruniu wynika, że najczęściej sprawcami przemocy w rodzinie są mężczyźni. Na 680 Niebieskich Kart aż w 648 przypadkach byli oni osobami podejrzanymi o stosowanie przemocy w rodzinie. Poniższa tabela wskazuje jak w poszczególnych latach przedstawiała się liczba wszczętych procedur Niebieskie Karty na terenie miasta Torunia od chwili wejścia w życie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta. Tabela nr 2: Podmioty wszczynające procedurę Niebieskiej Karty LICZBA NIEBIESKICH KART ROK POLICJA POMOC OCHRONA OŚWIATA SPOŁECZNA ZDROWIA ŁĄCZNIE ŁĄCZNIE Udział % 90,1% 6,2% 2,8% 0,9% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Toruniu. 5

6 Z danych Prokuratury Okręgowej w Toruniu wynika, że w latach 2013 do w związku z przemocą w rodzinie prowadzonych było 489 postępowań (w , , do ), a w 171 przypadkach Prokuratura skierowała akt oskarżenia do Sądu. W Sądzie Rejonowym w Toruniu w latach zapadło 175 orzeczeń skazujących za czyny z art. 207 kk (w 2013 r. 43, w 2014 r. 64, do r. 68). Podstawy prawne Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1493); Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259); Uchwała Nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (M. P., poz.445); Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r., poz. 163 z późn. zm.); Ustawa z 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015r., poz.1286); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. z 2011r., Nr 209, poz.1245); Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020-przyjęty uchwałą nr 24/899/13 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 czerwca 2013 r. Założenia programu Podstawę prawną do opracowania i realizacji programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie stanowi art. 6 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata Niniejszy program powstał w oparciu o Ramowy Program oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie przyjęty uchwałą nr 3/31/15 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 stycznia 2015 r. Zawartość merytoryczna programu 1. Rozpoznanie diagnostyczne uzyskanie informacji o funkcjonowaniu każdego z uczestników, jego sytuacji życiowej oraz specyfice przemocy, której był sprawcą. 2. Edukacja przekazanie treści edukacyjnych uwzględniających cele programu w tym: społeczno - kulturalne źródła i okoliczności towarzyszące przemocy, definicja przemocy, jej rodzaje i formy, problem władzy i kontroli w relacjach międzyludzkich, planowanie i rozwijanie samokontroli, rozpoznawanie uzależnienia od alkoholu i innych środków psychoaktywnych, komunikacja interpersonalna, 6

7 promocja pozytywnych postaw i wartości, wpływ przemocy na najbliższych, przemoc seksualna, tolerancja i szacunek wobec osób starszych i niepełnosprawnych. 3. Rozpoznanie i zmiana systemu przekonań i postaw osobistych rozpoznanie postaw i wartości uczestników inicjujących stosowanie przemocy oraz promowanie postaw alternatywnych. 4. Praca nad zmianami behawioralno-poznawczymi poprzez udział w ćwiczeniach zmieniających myślenie i reagowanie na różne sytuacje bez stosowania przemocy. Zawartość merytoryczna programu oprócz oddziaływań edukacyjnych obejmuje praktyczne ćwiczenia dostarczające korekcyjnych doświadczeń osobistych zmieniających zachowania i postawy związane z przemocą oraz rozwijające umiejętności samokontroli i konstruktywnego współżycia. Cele programu Cel główny: powstrzymanie sprawców przemocy w rodzinie przed dalszym stosowaniem przemocy w rodzinie. Cele szczegółowe: rozwijanie umiejętności samokontroli i współżycia w rodzinie, kształtowanie umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez używania przemocy w rodzinie, uznanie przez osobę stosującą przemoc w rodzinie odpowiedzialności za stosowanie przemocy, zdobycie i poszerzenie wiedzy na temat mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie, zdobycie umiejętności komunikowania się i rozwiązywania konfliktów w rodzinie bez stosowania przemocy, uzyskanie informacji o możliwościach podejmowania działań terapeutycznych. Adresaci programu miasta Torunia na lata adresowany jest w szczególności do: osób skazanych za czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie, odbywających karę pozbawienia wolności w zakładach karnych albo wobec których sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary, zobowiązując je do uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych; osób stosujących przemoc w rodzinie, które uczestniczą w terapii leczenia uzależnienia od alkoholu lub narkotyków, lub innych środków odurzających, substancji psychotropowych albo środków zastępczych, dla których oddziaływania korekcyjnoedukacyjne mogą stanowić uzupełnienie podstawowej terapii; osób, które w wyniku innych okoliczności zgłaszają się do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym. Uczestnictwa w programie odmawia się: osobom z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi, w szczególności z zaburzeniami osobowości; 7

8 chorym psychicznie; osobom uzależnionym od alkoholu i narkotyków z wyłączeniem osób, które przeszły lub są w trakcie podstawowego cyklu terapii uzależnień. Warunkiem przyjęcia do programu jest uznanie przez osobę faktu stosowania przemocy w rodzinie. Warunki uczestnictwa w programie 1. Dla każdego uczestnika będzie sporządzone rozpoznanie diagnostyczne obejmujące: okoliczności skierowania do programu, czy uczestnik nadal stosuje przemoc, najgroźniejsze i typowe formy i okoliczności zachowań przemocowych, aktualna sytuacja rodzinna i zawodowa, cechy osobiste istotne dla pracy korekcyjnej. 2. Każdy uczestnik podpisuje kontrakt obejmujący: formalne wymogi systematycznej obecności na zajęciach, obowiązek bezpiecznego i zgodnego z zasadami współżycia społecznego zachowania w trakcie uczestnictwa w zajęciach, zobowiązanie do powstrzymania się od przemocowych zachowań i postaw w kontaktach z członkami rodziny i innymi ludźmi, uznanie osobistej odpowiedzialności za fakt stosowania przemocy w rodzinie, obowiązek powstrzymania się od spożywania alkoholu i zażywania substancji psychoaktywnych. 3. Udział w zajęciach potwierdzony będzie listami obecności z podpisami uczestników. 4. Wobec osób, których uczestnictwo w programie związane jest z decyzją sądu, policji lub prokuratury stosuje się powiadomienie tych organów o: przystąpieniu sprawcy przemocy do programu, każdej sytuacji uchylania się od obowiązku udziału w programie, zakończeniu uczestnictwa w programie. 5. Fakt dobrowolnego uczestnictwa w programie pozostaje objęty tajemnicą. Realizatorzy programu Realizatorem Programu oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie dla miasta Torunia na lata jest Gmina Miasta Toruń poprzez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Realizacja Programu będzie wspierana przez Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie, którego zadaniem jest integrowanie i koordynowanie działań specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym również podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie oraz inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Zadania związane z realizacją programu obejmują: - nadzór nad realizacją programu; - rekrutację uczestników programu; - obsługę finansową programu; - monitoring i ewaluację programu. Program oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych odbywał się będzie w formie sesji indywidualnych i grupowych, a prowadzony będzie przez dwie osoby: kobietę i mężczyznę. Obecność kobiety i mężczyzny wśród prowadzących staje się modelem komunikacji 8

9 partnerskiej dla uczestników programu oraz czynnikiem konfrontującym, który jest ważnym elementem w procesie zmian zachowania. Osoby prowadzące program będą posiadały kwalifikacje zgodne z wytycznymi zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne. Zakładane rezultaty Wszelkie działania diagnostyczne, edukacyjne oraz warsztatowe zakładają uzyskanie przez uczestników programu nowej wiedzy i umiejętności, w tym: wiedzy czym jest przemoc, jakie są konsekwencje prawne i społeczne jej stosowania; świadomości własnych zachowań przemocowych wobec bliskich; umiejętności rozpoznania u siebie sygnałów ostrzegawczych zapowiadających zachowania przemocowe; opracowania,,planu bezpieczeństwa zapobiegającego używaniu siły i przemocy; sposobów służących rozwiązywaniu konfliktów i sporów w rodzinie bez użycia agresji; partnerskiego układania stosunków w rodzinie, uczenie się korzystania z pomocy innych; konstruktywnego wyrażania uczuć oraz układania prawidłowych relacji z dziećmi bez stosowania przemocy. Czas realizacji programu miasta Torunia na lata realizowany będzie od 2016 roku., w zależności od dotacji przyznanej z budżetu państwa. Miejsce realizacji programu miasta Torunia na lata realizowany będzie w oparciu o zasoby lokalowe Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Toruniu. Sposób realizacji programu miasta Torunia na lata realizowany będzie w formie sesji indywidualnych i grupowych. Planowane są następujące etapy realizacji programu: Etap I - sesje indywidualne (diagnoza osobowości, stanu psychicznego oraz sytuacji uczestnika w tym czy nadal stosuje przemoc). Etap II - sesje grupowe (podzielone na bloki tematyczne realizowane w formie wykładów, warsztatów i ćwiczeń) Łączna liczba godzin programu na jednego uczestnika wyniesie 72 godziny. Zajęcia grupowe prowadzone będą w małych grupach tj. do 15 osób. Partnerzy programu Na każdym etapie realizacji programu istotnym elementem wpływającym na realizację założonych celów i rezultatów będzie współpraca z: 9

10 policją, sądem, prokuraturą, kuratorami zawodowymi, pracownikami socjalnymi, organizacjami pozarządowymi. Działania monitorujące i ewaluacyjne Niezbędną częścią programu oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych jest monitoring prowadzony podczas realizacji programu oraz po jego zakończeniu przy współpracy z partnerami. Stanowi on bieżącą kontrolę postępu realizacji działań programowych. Zakłada się kontakt z rodziną uczestnika programu w trakcie jego realizacji i po jego zakończeniu. Monitoring i działania ewaluacyjne przebiegu procesu oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych powinny obejmować efekty zmiany postaw uczestników wobec przemocy, kontroli złości i agresji, sposobu radzenia sobie ze złością. Sprawozdanie z realizacji programu będzie przedkładane corocznie razem ze sprawozdaniem z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Toruniu. Finansowanie programu miasta Torunia na lata będzie finansowany z dotacji z budżetu państwa, zgodnie z art.6 ust. 5 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Przewidywane oddziaływania realizacji programu Zakłada się, że zadania realizowane w ramach programu doprowadzą do zwiększenia skuteczności pomocy i wsparcia skierowanego do osób i rodzin zagrożonych oraz dotkniętych przemocą w rodzinie poprzez: wzmocnienie i upowszechnienie działań profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, podniesienie świadomości społecznej w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zmniejszenie liczby osób i rodzin dotkniętych przemocą, zwiększenie dostępności do pomocy specjalistycznej osobom i rodzinom doświadczającym przemocy w rodzinie. Zagrożenia w realizacji programu miasta Torunia na lata wymaga realizacji szeregu zaplanowanych działań oraz zaangażowania środków rzeczowych, finansowych i ludzkich. Z uwagi na specyfikę podejmowanych działań oraz grupę odbiorców trzeba przewidzieć zagrożenia mogące mieć wpływ na przebieg programu, do najistotniejszych z nich należą: brak dostatecznego zainteresowania adresatów uczestnictwem w programie, mity i stereotypy związane z wzorcami zachowań, nie wywiązywanie się uczestników z postanowień kontraktu, niechęć instytucji do kierowania sprawców do uczestnictwa w programie, brak środków finansowych na realizację programu. W celu zniwelowania pojawiających się zagrożeń, będą podejmowane adekwatne do sytuacji działania korygujące. 10