Scenariusz lekcji języka polskiego Temat: Jan Kasprowicz, Dies Irae.

Transkrypt

1 Scenariusz lekcji języka polskiego Temat: Jan Kasprowicz, Dies Irae. Autor: Grzegorz Kotłowski Typ szkoły i poziom: liceum lub technikum, klasy II, klasy III Cel ogólny: Poszukiwanie możliwości wejścia w rezonans rozpoczynający się w momencie spotkania z tekstem, obrazem, słowem; w toku odnajdywania siebie w krajobrazie kulturowym. Samoregulacja w tym przypadku sterowanie własnymi myślami uwagą, umiejętnośd przetwarzania i planowanie własnych działao. Współregulacja. Cele operacyjne uczeo po lekcji: - zna tekst i rozumie hymn Kasprowicza; - potrafi wskazad i scharakteryzowad najważniejsze symbole; - dostrzega strukturę fragmentu i całego tekstu; Metody i formy pracy: - praca z tekstem, - praca w grupach, - burza mózgów, - obrona projektu. Materiały źródłowe i środki dydaktyczne: - tekst Dies Irae Kasprowicza, - arkusze papieru, - kredki, pisaki, markery, - taśma klejąca.

2 Czas zajęd: 2h Tok zajęd: Czynności organizacyjne. Zapoznanie uczniów z tematem i celami i formą zajęd. Podzielenie klasy na grupy. Każdy zespół otrzymuje inny fragment hymnu Kasprowicza. Kartki rozdawane są z poleceniem: Macie 45 minut, żeby zrobid mapę myśli w formie dużego plakatu. Podczas drugiej lekcji dwie osoby będą broniły plakatu. Wasza praca zostanie oceniona. Czas start. Nauczyciel może doprecyzowad polecenie: Przekładacie tekst, który otrzymaliście, na tzw. mapę myśli / plakat w którym rysunki i tekst pełnią funkcję równorzędną. Najważniejsze kryterium wg którego będziecie oceniani to kryterium informacyjne. Będziemy porównywad czy wasze mapy myśli / plakaty są zgodne z treścią tekstu Kasprowicza. Uczniowie przystępują do czytania tekstu zazwyczaj trwa to około 15 minut, są skupieni i nastawieni zadaniowo muszą przełożyd skomplikowany tekst poetycki na obraz. Dokonują mentalnych operacji /poznawanie, przetwarzanie, nazywanie struktury tekstu i symboli/ nie zauważając jak trudnej rzeczy dokonują w tak krótkim czasie. Następny etap: burza mózgów i praca w grupach wymusza dyskusję o Dies irae, uczniowie uzgadniają między sobą i ustalają wspólnie projekt plakatu. Pracują pod presją czasu. Nauczyciel w tym momencie może pomóc, przechodząc od grupy do grupy, sugerując odczytanie symboli, precyzując lub odpowiadając na pytania, ale tylko jeśli zostanie o to poproszony. Ważne jest to by nie udzielał odpowiedzi, tylko dawał wskazówki. Gdy plakaty zostaną wykonane, zostają rozwieszone w kolejności narzuconej przez podział tekstu, tak, żeby tekst hymnu Kasprowicza zaistniał przed oczami w linearnej ciągłości. Każda grupa broni swojego projektu: jedna lub dwie osoby stojąc przed plakatem tłumaczą i uzasadniają swoje wybory.

3 Uwagi autora scenariusza do realizacji lekcji: Praca z tak trudnym tekstem jakim jest hymn Kasprowicza Dies irae jest prawdziwym wyzwaniem dla polonisty. Lekcja, podczas której podzieleni na grupy uczniowie, sami zmagają się z oporną materią tekstu jest zadziwiająco energetyczna. Każda grupa potrzebuje mniej więcej od 15 do 20 minut by zapoznad się z tekstem, i dopiero wtedy zaczyna się twórcza praca. Gdy rozpoczyna się dyskusja i przetwarzanie tekstu na obraz, okazuje się, że uczniowie wchodzą w interakcję z hymnem i w interakcję ze sobą. Rezonans jaki wywołuje spotkanie ze słowem, zamienia biernego zazwyczaj ucznia w aktywnego czytelnika. Chaos organizacyjny i wysoki poziom głośności tej części lekcji, oznacza zaangażowanie w pracę z tekstem. Każda grupa pracuje nad konkretnym fragmentem, nad którym może zapanowad. Ta sprawczośd jest ważna, ponieważ dzięki niej uczniowie wiedzą, że mogą zrealizowad zadanie. Druga lekcja w całości jest poświęcona omówieniu i wyjaśnianiu plakatów wykonanych przez grupy. Energia włożona w pracę koncepcyjną, zostaje teraz zaprezentowana poprzez wyjaśnianie a tekst utrwala się w świadomości uczniów. Nauczyciel zadaje pytania, sprawdza zrozumienie i zgodnośd z tekstem hymnu, dopowiada i uzupełnia. Wskazuje, że tekst Kasprowicza, jest opisem kooca świata zniszczonego przez Boga, wyjaśnia jaki rodzaj apokalipsy opisał autor hymnu Dies irae. Bibliografia: Pieniążek M., Ku polonistyce performatywnocentrycznej w: tenże, Polonistyka performatywna, Kraków 2018, s Shanker S., Samoregulacja w szkole, Warszawa Schwartz D., Tsang J., Blair K., Jak się uczymy 26 naukowo potwierdzonych mechanizmów, Warszawa Załącznik /tekst źródłowy/ - adres: Załącznik 1.

4 DIES IRAE Trąba dziwny dźwięk rozsieje, ogieo skrzepnie, blask ściemnieje, w proch powrócą światów dzieje. Z drzew wieczności spadną liście na Sędziego straszne przyjście, by świadectwo dad Psalmiście... A ty, psalmisto Paoski, nastrój harfę swoją już na ostatni ton! Grzech krwią czarną duszę plami... Bez obroocy staniem sami - któż zlituje się nad nami?... O Boże! Ty bądź naszą łaską i obroną! O Głowo, owinięta cierniową koroną, gasnącym wieki wieków spojrzyj na nas okiem! O spojrzyj na nas z tej głuszy, która swym tchnieniem głębokiem ogarnia światów bezmiary, a którą ty wypełniasz swych bólów ogromem, o Głowo, owinięta cierniową koroną. Żałobna drogo nieochybnej kary, broczącej we łzach i przy jęków wtórze w ten pozbawiony kooca Paoskiego gniewu dzieo, w którym w pożarach spokojnego słooca szataoskim chichotem płoną świeże, niezwiędłe róże grzechu i winy! Na ich purpurze osiadł posępny i siny tej Konieczności cieo, z której przepastnej głębiny, z łona, pełnego niweczących tchnieo, nad boskiej woli złomem wyrosły zabójcze kwiaty w Paoskiego gniewu nieskooczony dzieo... A Ewa jasnowłosa, matka gwiazd i ziemi, upaja się ich wonią, schylona nad niemi. Przez ciebie w proch nicości wracają Twe światy, o Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami! Od twego drzewa oderwany liśd, pędzi duch ludzki i naprzód, i wstecz, niby garśd kurzu, porwana cyklonem: przed nim i za nim płomienisty miecz iskrzy się ostrzem czerwonem; przed nim i za nim wstają z swych cmentarzy upiory wieków, naznaczone sromem winy i grzechu, i klną, i bluźnią, i płaczą, jęczą i syczą, i dyszą nieustającą rozpaczą, od szaleoczego zamierają śmiechu w ten Paoskich gniewów nieskooczony dzieo... O Głowo, owinięta cierniową koroną, Ty, co rozpierasz swej męki ogromem pierś Konieczności! O Głowo, której źrenice, jako dwie pochodnie dogasające, płoną nad krętą, pustą, nieskooczoną drogą i gasną, gasną, a zgasnąd nie mogą, zawrzyj, swe oczy nad nami, nie patrz na boleśd i zbrodnię!... Jedno jest tylko w przestworzach widomem, jedno w zachodniej płomienieje zorzy nad płomiennymi falami wiekuistego Żywota i nigdy w ciemnię grobu się nie złoży, i nigdy ciężkich stóp swych nie poruszy, by iśd i iśd, i iśd poza granice duszy - jedno jest tylko Jednem, grzmiącym miedzianą surmą archanioła ponad pokoleo pokoleniem biednem w Paoskiego gniewu nieskooczony dzieo: wielki, wszechmocny Ból. O Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami! Niech łaska Twoja winy nam odpuści... A ty swe skronie tul do zimnych opok, do strzaskanych grani, do sterczących smutnie nad gardłem czeluści, i płacz... Surma jęczy, surma woła! Giną w chmurach wirchów czoła; wałem mżących mgieł dokoła nieznany oddech miota, jakieś potworne, dzikie kształty tworzy

5 i po dolinach rozpędza ich stada, i znów je skupia w przepastnej otchłani, i ku niebiosom wyrzuca ich kłąb, i w jakieś czarne rozsnuwa całuny ten niewidzialny, dreszcz budzący Tkacz, i ciężką, mokrą tą przędzą pokrywa wszystko, co jest... O biada!... Biada!... Pierś światów, przed chwilą tak żywa, kona pod strasznym ciężarem... Olbrzymy świerków padają strzaskane; las się położył na skalisty zrąb; węże kosówek, wyprężywszy ciała w kurczach śmiertelnych, drętwieją bezwładne; wrzos na granitów podścielisku szarem spełznął na wieki; kozice stromą oblepiły ścianę i patrząc trwożnie w bezmierny, daleki, w ten nieskooczony chaos mgieł i cieni, runęły w żlebny grób... Rozkrzyżuj silne ramiona i paznokciami wpij się w twardy głaz, i odwród oczy od onej przestrzeni, w której rozsadza horyzontów kraoce ta Głowa, w ciero uwieoczona! Nie patrz, gdzie siadła jasnowłosa Ewa, wygnana z raju na wieczysty czas, mająca zbrodnię u swych białych stóp, wieczyście żarta płomienistą żądzą winy i grzechu... O duszo, pełna miłości, a którą nieustanne szarpią niepokoje! Paoskiego gniewu zwalił się już dzieo! Trombita Sądu nad tobą rozbrzmiewa piorunną mocą archanielskich tchnieo w Paoskiego gniewu nieskooczony dzieo... Niechaj mnie sądzą, niechaj mnie karzą - tak, mnie, Adama, com na barki swoje zabrał z Ogrodu to nadludzkie brzemię przygniatającej winy i wieki wieków pnę się z tym ciężarem ku wiekuistej wyży, i zbladłą nie śmiem odwrócid się twarzą tam, ku tym zmrokom, co zaległy ziemię, tam, ku piekielnej przełęczy, na której siadła jasnowłosa Ewa z padalcem grzechu u swych białych stóp... Miliardy krzyży, opromienione okręgami tęczy, z padolnych Styksów powstają głębiny w Paoskiego gniewu nieskooczony dzieo i rosną, rosną w jakiś straszny las, co wierzchołkami swych bolesnych drzew przeszywa wszystkie mgły i wszystkie blaski, które lśnią nad mgłami, wypływające z Wszechmocy Istnienia. O Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami! Twojego gniewu nadszedł wielki czas, głos już zagrzmiał hiobowy, niebios walą się posowy, z owiniętej cierniem Głowy rzeką i morzem płynie ciepła krew, w rzekę i morze krwi jej ból się zmienia... W świątyni bożej zamilkł święty śpiew, już się zasłona rozdarła na dwoje, mur się już wali i skała już pęka... A krew w tych morzach, w tych czerwonych rzekach, ścięła się w ciemny lód... Ogromna, niesłychana, wiekuista męka, z nie przygasłymi oczyma, milcząca, cicha i jak zmierzch pobladła, na wklęsłych skroniach siadła, na wpółotwartych powiekach i na wydętych piersiach tych olbrzymich ciał, które do krzyży przybiła nielitościwa Dłoo... W kleszczach je swoich trzyma, wpija się w kąty ust, ramiona w kabłąk gnie dręcząca wieki niezmożona siła i jak śmiertelny szał, zastygły, skamieniały w godzinie konania, swoim ciężarem się wgniata w zwiędłe, z przepasek odsłonięte brzuchy i biodra spłaszcza, kolana rozsuwa i pokrzywione, czarne palce nóg, pokrytych siecią fioletowych żył, w zamarłych karczach wydłuża... O grozo świata! O widma, płynące w dal! - W ten przestwór ślepy i głuchy, w wilgotny, mgławy pył,

6 w te ciemne wnętrza bezsłonecznych brył - w potworne gmachy nadszczytowych chmur! Jeszcze nie zapiał kur, a na piekielnej przełęczy, nad dnem Styksowych otchłani, siedzi pod złomem niebotycznej grani pramatka Grzechu, jasnowłosa Ewa, z gadziną zdrady u swych białych stóp. Straszny przed nami otworzyłeś grób... I płyną, płyną te milczące krzyże razem z ruchomym, wielkim trzęsawiskiem, które swą rdzawą kałużą oblewa męczeoskie drzewa. Wszystko, co było dalekiem i bliskiem, co opadało w niedojrzaną głąb i w niedojrzane wznosiło się wyże, teraz tym wielkim, grząskim bagnem płynie w Paoskiego gniewu ostatniej godzinie... Światy pochłania nieprzebyty muł, światy, od bożych odepchnięte bram. A spod korzeni jadowitych ziół, spod kęp sitowia i trzciny, i traw, z rowów, przepadlisk, wądolców i jam, pokrytych opałowym szkliwem zgniłych wód, zaczyna wypełzywad żmij skłębiony płód: czarne pijawki, zielone jaszczury wiją się naprzód wpław i oplatają kręgami śliskiemi męczeoskich krzyży smutne miliardy, z bagnistej wyrosłe ziemi, zapadłe w bagnisty kał... I oto głowy swoje, dziwne, ludzkie głowy, świecące trupim tłuszczem zżółkłych, łysych czół, o szczękach otulonych kłębem czarnych bród, kładą na łonach tych pomarłych ciał... I skośne, mętne oczy podnoszą do góry ku ich schylonym skroniom... I biodra opasawszy w lubieżnym uścisku, zwilgotniałymi usty szepczą im słowa rozpusty... O Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami! W królestwie Śmierci staje nagi szał. W niedoścignionym błysku tchnienie żywota przenika to, co od wieków zagasło... W Paoskiego gniewu ostatniej godzinie krew świeża płynie z odrywających się od krzyży rąk, z odrywających się od krzyży nóg... I Głowa, owinięta cierniową koroną, ta Głowa, która przestwór wypełnia bezbrzeżny, podnosi ciężkie powieki i patrzy... Jakaż to orgia dzika! Jakiż to chaos mąk! Idą na się zmartwychwstali, ogniem wojny świat się pali, tłumy w krwawej brodzą fali! Adamie potępiony, zwród się z strasznych dróg! Zawiśnij na swym krzyżu, sterczącym w niebiosa, i nie patrz, gdzie w spokoju Ewa jasnowłosa, piekielny zająwszy próg, do rozpustnego przytula się gada! O biada! - Idą na się zmartwychwstali - w oku mściwy skrzy się gniew, rozpaczy kurcz wypręża rozchylone wargi, kroplisty pot oblewa policzki zapadłe, kudły włosów zlepia gęsta krew. Z wyciem hyjen, z rykiem lwów, z psów szczekaniem, z rżeniem koni, które cugli nie zaznały, łkając, jęcząc, grożąc, klnąc, poszarpane miecąc skargi, pędzi tuman ludzkich żądz. Ten upada, ten się broni, temu dłoo ścisnęła krtao, ten się w swojego brata paznokciami wrył, a tamten zęby szczerzy, poszarpawszy ramię, a ten olbrzyma ręką pochwycił dwie nogi i rozdarł na dwie szczypy tułów Heraklowy, i w ciemną rzucił bezdeo, w Sądu straszną noc... A z parą szklanych, martwych kul, rozsadzających oczodoły, biegnie bez kooca, bez kooca, bez kooca, gnając przed sobą bratobójczy huf, niemy i głuchy Strach... Zakryj błędne źrenice, ścigany Adamie! Nad tobą tam! u szczytu złocistowłosa Ewa! Jej grzechu ciężar zgniótł cię, stanąłeś w pół drogi!

7 Zakryj błędne źrenice i na wieki wieków rzud się w przepastny żleb!... Enoch i Eliasz z proroczymi księgi przyszli obwieścid szalonemu światu Paoskiego gniewu moc. Lecz nim zdołali rozedrzed swój płaszcz, nim głos wytrysnął z przepełnionych łon, padli w zamęcie spadających gwiazd, zgaśli jak słooca, na to wzniecone w przedpoczątkach bytu, ażeby zgasły... Amen. Szum się wielki stał dokoła, kiedy surma archanioła na Ostatni Sąd zawoła. Głos rozlega się ponury, jak grzmot leci złotopióry, z dolinami równa góry. Drży strwożona światów dusza, a on głębie mórz wysusza. kości wieków w grobach rusza. Gwiazdy z orbit wytrąciła archanielskiej trąby siła, już rozwarła się mogiła. Idą na się zmartwychwstali, ogniem buntu świat się pali, tłumy w krwawej broczą fali. Z wyciem hyjen, z rykiem lwów, łkając, jęcząc, grożąc, klnąc, pędzi tuman ludzkich żądz... A On, potężne Łono przepotężnych łon, Jasnośd jasności, Zmrok zmroków, Łaska łask i gniewów Gniew, stanął nad skonem Żywota i rękę położywszy na głowie Boleści, na niezmierzonej, cierniem opasanej Głowie, wypełniającej wszechświatów przestwory, rozpoczął Sąd. Biją pioruny, a nad pioruny idzie Jego zew! Ogrom bytu błyskawic wszystkich nie pomieści, a Jego światłośd złota strzela nad pełnię, nad ogniste łuny błyskawicowych potoków... Czym jestem wobec Ciebie, ja, com z rajskich włości zabrał z sobą, wygnaniec, tę łamiącą winę i teraz ginę, od Wschodu do Zachodu tułacz nieszczęśliwy, pod nieuchronnych wyroków w początkach dnia i nocy wzniesionym obuchem?! Stopę swoją złożyłeś na pokoleo grzbiecie i sądzisz! Płaczów i jęków słuchasz nie słyszącym uchem i sądzisz! Na mękę wieków patrzysz nie widzącym okiem i sądzisz! Niewiasta z rozpaczliwym krzykiem rodzi dziecię, Ty duszę jego grzechu oblewasz hyzopem i sądzisz! Wicher idzie po rozdrożach westchnieniem głębokiem, ku Twojej wyży modlitwy niesie krwawe, przybite do krzyży, Ty sądzisz! A kto mnie stworzył na to, ażebym w tej chwili, odziany potępienia podartą żałobą, kawałem kiru, zdjętym z mar Twojego świata, wił się i czołgał przed Tobą, i martwym, osłupiałym z przerażenia okiem strasznego Sądu wyławiał płomienne, świat druzgocące rozkazy? A kto mi kazał patrzed na te czarne głazy, rozpadające się na gruz pod mocą Twojego gniewu, przeraźliwy Boże - na głazy te, gdzie straszny owoc Twego drzewa, złocistowłosa Ewa, do piersi pierś padalca tuli obnażoną?... O Głowo, przepasana cierniową koroną!... Któż się nad dolą zlituje sierocą, nad moją dolą, której, Boże, Twe ręce, z kajdan nie wyzwolą? Patrzaj!... Kyrie elejsonl Ona swą białą dłoo kładzie na jego skroo - na trupią, zapadniętą, zżółkła skroo zleniałą... Kyrie elejsonl I podczas gdy swe Sądy sprawiasz Ty, o morze niewyczerpanych gniewów, ona swym okiem patrzy w jego oczy - omdlewającym okiem! Jej nagie uda drżą, palcami rozczesuje złoto swych warkoczy i falą złocistych włosów osłania jego nagośd i pieści, i pieści ustami czerwonymi bladośd jego ust.

8 Wężowe jego kręgi opasują biodra rozlubieżnionej Boleści, a ona, wyprężywszy swe rozpustne ciało, nienasyconym oddycha pragnieniem. Na łonie jej spoczęła czarna, lśniąca broda rozpalonego Szatana, co świat umierający okrył swoim cieniem, a ona, w zbrodniczych pieszczot rozdawaniu szczodra, zamknęła w drżące go biodra, w nabiegłe żądzą ramiona... Mą duszę pali wieczna, nie zamknięta rana! Któż mi lekarstwo poda? Ojcze rozpusty! Kyrie elejson. Nic, co się stało pod sklepem niebiosów, bez Twej się woli nie stało! O źródło zdrady! Przyczyno grzechu i zemsty, i rozpaczy szaleoczego śmiechu! Amen! W umarłych bytów milczeniu głębokiem, słychad jedynie Amen, moje straszne Amen. O Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami! Przede mną przepaśd, zrodzona przez winę, przez grzech Twój, Boże!... Ginę! ginę! ginę! Amen. A cóż powstanie ponad nicościami, gdzie ongi były światy i Ja, w chęd życia bogaty, a dziś w umarłych postawiony rzędzie? Niech nic nie będzie! Amen! Bo cóż byd może, jeślim ja zaginął?... Na wszystko mrok nicości nieprzebyty spłynął Amen. Sądź, Sprawiedliwy! Krusz światów posady, rozżegnij wielki pożar w tlejącej iskierce, na popiół spal Adama oszukane serce i płacz! Z nim razem płacz, kamienny, lodowaty Boże! Niech Twa surma przeraźliwa echem płaczu się odzywa nad pokosem Twego żniwa... Dwujęzycznego smoka, Szatana o trzech grzbietach zwalczył w wielkim boju archanioł paoski, Michał, i zginął w otchłani. Amen. I stał się koniec świata... O chwilo spokoju! Zgasł płomienny głos proroka i wieczności noc głęboka nieprzejrzaną jest dla oka. A ja, wygnaniec z Raju, tułacz nieszczęśliwy, zesłany, aby konad, na te ziemskie niwy, i patrzed, jak pod złomem niebotycznej grani, usiadła matka Śmierci, Ewa jasnowłosa, pieszcząca węża Grzechu, posyłam w niebiosa, opadło nad wieczności tajemniczym mrokiem, to moje wiekuiste, nieprzebrzmiałe: Amen!

9 M a t e r i a ł y d o r a d c ó w m e t o d y c z n y c h O D N P o z n a o Strona 9