Programy pomocy dla rolnictwa

Transkrypt

1 Programy pomocy dla rolnictwa Wsparcie Unii Europejskiej dla przemian w sektorze rolno-żywnościowym i w obszarach wiejskich w Polsce w okresie przedakcesyjnym Warszawa 2002 r.

2 Autor: Zespół Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA w składzie: Wojciech Pomajda (Dyrektor FAPA), Ewa Woicka-Bekas (koordynator), Grzegorz Anczewski, Piotr Bajek, Jerzy Dąbrowski, Emilia Goniprowska, Andrzej Grochulski, Ewa Kędra, Barbara Kucharska, Artur Kukla, Cezary Kuśmirek, Bogumiła Łabińska, Agata Markuszewska, Lech Miller, Anna Mrozik, Krzysztof Mysiński, Andrzej Najman, Zygmunt Owczarek, Krystian Popławski, Anna Synowiec, Kamila Śnioch, Marek Szczepanik, Katarzyna Wira, Magdalena Zawadzka. Redaktor: Sławomir Nosowicz Wydanie I, Warszawa 2002 Copyright by Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) ul. Wspólna 30, Warszawa tel. (0 prefix 22) , , , fax (0 prefix 22) fapa@fapa.com.pl, Publikacja została wydana dzięki finansowemu wsparciu Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej w ramach konkursu Małych Grantów Tytuł projektu: Wsparcie Unii Europejskiej dla przemian w sektorze rolnożywnościowym i w obszarach wiejskich w Polsce w okresie przedakcesyjnym. ISBN:

3 Wprowadzenie Przemiany społeczno-ekonomiczne zapoczątkowane w Polsce w 1989 r. postawiły nasze społeczeństwo i gospodarkę wobec nowych, często trudnych problemów. Dostosowanie poszczególnych sektorów polskiej gospodarki do reguł rynkowych okazało się zadaniem wymagającym czasu, zaplanowania i odpowiedniego zorganizowania działań oraz zainwestowania środków adekwatnych do zamierzeń. Rolnictwo jest sektorem szczególnie wymagającym wielokierunkowych i kapitałochłonnych przemian. Już w pierwszych latach po transformacji polski sektor rolny otrzymał różnorodną pomoc ze źródeł zagranicznych. Składały się na nią środki pochodzące z umów bilateralnych, od ugrupowań państw i instytucji międzynarodowych. Pomoc Unii Europejskiej dla polskiego sektora rolnego miała i ma w tej kwestii zasadnicze znaczenie nie tylko ze względu na wysokość środków, ale również na długofalowość, ukierunkowanie oraz stworzenie systemu ich wykorzystania. Głównym instrumentem jej udzielania był Program Phare. W ciągu kilkunastoletniego okresu otrzymywania przez nasze rolnictwo unijnej pomocy zmieniał się jej charakter, rozmiary i warunki. Początkowo miała ona formę bezpłatnych dostaw środków do produkcji rolniczej (pasz, środków ochrony roślin). Później wspierała procesy transformacji w tym sektorze, poprzez udzielanie pomocy technicznej w dziedzinach gospodarki rolnej szczególnie wymagających dostosowania do warunków wolnorynkowych. Od 1998 r., od rozpoczęcia przygotowywania całej polskiej gospodarki do integracji z UE, pomoc dla sektora rolnego została gruntownie zmodyfikowana. Jej zasadniczym celem stało się przygotowanie polskiej wsi i rolnictwa do członkostwa Polski w UE. Program Phare wspierał odtąd te działania, które zostały zapisane w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa. Głównymi priorytetami wsparcia przez Program Phare stał się rozwój instytucjonalny i inwestycje w rolnictwie; bezzwrotną pomoc UE zastąpiono współfinansowaniem planowanych przedsięwzięć z budżetu krajowego. Od 2002 r. przebudowa sektora rolnego, w celu jego lepszego przystosowania do wymogów UE, jest dodatkowo finansowana ze specjalnego programu przedakcesyjnego UE Programu SAPARD. Program ten posiada środki kilkakrotnie większe niż te, którymi rozporządzamy w Programie Phare. 3

4 Obydwa Programy - Phare i SAPARD, spełniają dodatkową ważną funkcję - przygotowują polskie rolnictwo do korzystania z Funduszy Strukturalnych po przystąpieniu Polski od UE. Można powiedzieć, że pomoc zagraniczna dla polskiego sektora rolnego odpowiadała na potrzeby sektora pojawiające się w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Wprowadzała i wprowadza go w zasięg oddziaływania instrumentów polityki rolnej i obszarów wiejskich Unii Europejskiej. Czesław Siekierski Sekretarz Stanu w MRiRW 4

5 Spis treści Wstęp Część I. Pomoc zagraniczna dla polskiego rolnictwa w latach Źródła i formy pomocy zagranicznej dla polskiego sektora rolno-żywnościowego pierwszych latach transformacji ustrojowej 2. Ewolucja kierunków działania Programu Phare dla rolnictwa oraz struktura organizacyjna zarządzania Programem a. Główne kierunki działań Programu Phare dla polskiego rolnictwa b. Zarządzanie Programem Phare dla rolnictwa c. Mechanizmy działania - procedury 3. Działania na rzecz rozwoju rynku ziemi a. Wsparcie procesów prywatyzacji Państwowych Gospodarstw Rolnych b. Wsparcie działań niezbędnych w rejestracji i obrocie ziemią 4. Działania związane z produkcją rolniczą a. Działania na rzecz produkcji zwierzęcej b. Działania na rzecz sadownictwa i produkcji roślinnej 5. Działania związane z obrotem produktami rolnymi oraz wsparciem rozwoju grup producentów rolnych 6. Działania związane z rozwojem infrastruktury wiejskiej 7. Działania związane z przebudową instytucji otoczenia rolnictwa a. Wspieranie instytucji działających na rzecz rozwoju sektora rolnego 5

6 b. Wspieranie restrukturyzacji i tworzenie sprawniejszego systemu obsługi finansowej rolnictwa c. Poprawa efektywności funkcjonowania spółdzielczości wiejskiej w warunkach gospodarki rynkowej d. Tworzenie w Polsce nowoczesnego doradztwa rolniczego e. Przygotowanie organizacji rolniczych do funkcjonowania w UE 8. Działania na rzecz dostosowania przemysłu spożywczego do standardów UE a. Wsparcie dla przemysłu mleczarskiego b. Wsparcie dla przemysłu mięsnego i rybnego c. Wsparcie dla przemysłu zbożowo-młynarskiego oraz ciastkarstwa d. Wsparcie dla przemysłu owocowo-warzywnego 9. Działania na rzecz dostosowania administracji oraz kontroli weterynaryjnej i fitosanitarnej do standardów UE a. Dostosowanie administracji i kontroli weterynaryjnej do standardów UE b. Dostosowanie administracji i kontroli fitosanitarnej do standardów UE 10. Działania na rzecz przygotowania sektora rolnego do integracji oraz wsparcie resortu rolnictwa a. Działania wspierające resort rolnictwa b. Działalność edukacyjna c. Inne działania wspierające funkcje statutowe MRiRW Część II. Pomoc zagraniczna dla sektora rolnego po 1998 r. Stan obecny i przyszłość 11. Nowa Orientacja Programu Phare 12. Program SAPARD 6

7 13. Inne zagraniczne źródła pomocy dla rolnictwa i obszarów wiejskich a. Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) b. Agrolinia Podsumowanie i zakończenie Część III. Załączniki 1. Wykaz projektów finansowanych z Programu Phare dla rolnictwa 2. Wykaz innych programów na rzecz obszarów wiejskich, finansowanych z Programu Phare (RAPID, INRED, STRUDER 2) 3. Wykaz projektów finansowanych ze środków brytyjskich Know-How Fund 4. Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) - współfinansowany ze środków Banku Światowego (realizacja zaplanowana na lata ) 5. Wykaz projektów finansowanych z Funduszu Współpracy 6. Wykaz publikacji wydanych i współfinansowanych przez FAPA ze środków Programu Phare 7. Wykaz opracowań przygotowanych przez Sekcję Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej (SAEPR)/FAPA 8. Wykaz opracowań przygotowanych przez Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU)/FAPA Wykaz skrótów i ważniejszych określeń użytych w tekście Bibliografia 7

8 Wstęp Pomoc Unii Europejskiej, udzielana polskiemu rolnictwu od 1989 r., wspiera przede wszystkim rozwiązywanie aktualnych problemów tego sektora gospodarki narodowej. Jest niezwykle różnorodna zarówno pod względem kierunków, jak i form. Zaabsorbowani coraz to nowymi wyzwaniami stawianymi naszemu rolnictwu w jego przygotowaniach do integracji, zapominamy o tych działaniach, które były ważne we wcześniejszym okresie reform gospodarczych. Nie zawsze dostrzegamy ciągłość i logikę zachodzących przemian oraz ich związek z programami pomocy pochodzącymi z Unii Europejskiej, czy też innych źródeł zagranicznych. Niniejsza publikacja, przygotowana przez zespół pracowników Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa, przedstawia te zagadnienia z perspektywy ponad dziesięcioletniego funkcjonowania Programu Phare dla polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich. Jest to bogate źródło wiedzy przedstawiające działania podejmowane na rzecz sektora rolnego, ich efekty, jak i skalę zaangażowanych środków. Opisano zarówno zakres i ewolucję udzielanej pomocy zagranicznej, jak i sposoby zarządzania nią. Zasadnicze części publikacji omawiają dwa przedziały czasowe, odnoszące się do działań realizowanych w ramach pomocy zagranicznej: okres od 1990 r. do 1998 r. i od 1998 r. do chwili obecnej. Bogactwo działań opisanych w pierwszej części daje Czytelnikowi udokumentowaną wiedzę, głównie na temat wspierania sektora rolnego poprzez Program Phare. Przedstawiono w niej działania na rzecz m.in. modernizacji produkcji rolniczej, obrotu produktami rolnymi, rozwoju rynku ziemi, infrastruktury wiejskiej, przebudowy instytucji z otoczenia rolnictwa, przystosowywania przemysłu spożywczego oraz służby weterynaryjnej i fitosanitarnej do standardów UE. Część druga, opisująca formy pomocy dla sektora rolnego po 1998 r., zawiera najistotniejsze informacje na temat programów realizowanych obecnie - Programu Phare, Programu SAPARD i Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich, czyli tych, które w głównej mierze są podporządkowane przygotowaniu Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. 8

9 Publikacja, pomimo bogatego wsparcia faktograficznego, omawia jedynie kluczowe formy pomocy dla polskiej wsi i rolnictwa w okresie przedakcesyjnym. Mam jednak nadzieję, że przyczyni się do pogłębienia wśród Czytelników znajomości problematyki pomocy zagranicznej skierowanej do sektora rolnego oraz pozytywnie wpłynie na ich opinię na temat korzyści płynących z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Wojciech Pomajda Dyrektor FAPA 9

10 Część I. Pomoc zagraniczna dla polskiego rolnictwa w latach Źródła i formy pomocy zagranicznej dla polskiego sektora rolno-żywnościowego w pierwszych latach transformacji ustrojowej. Rozpoczęty w 1989 r. proces dostosowywania całej polskiej gospodarki do działania na zasadach rynkowych objął również sektor rolny. Restrukturyzacja tego działu gospodarki spowodowała pojawienie się wielu problemów, których pokonanie wymagało zarówno wsparcia finansowego, jak i upowszechnienia w tym sektorze rozwiązań stosowanych w krajach o ugruntowanej gospodarce wolnorynkowej. Brak doświadczenia, a jednocześnie zbyt szczupłe środki finansowe pochodzące z budżetu krajowego, były przyczyną poszukiwania i wykorzystywania do tego celu pomocy zagranicznej. W pierwszych latach transformacji polskie rolnictwo otrzymało różnorodną pomoc ze źródeł zagranicznych zarówno z umów bilateralnych, jak i od grup państw oraz instytucji międzynarodowych. Pomoc zagraniczna dla tego sektora miała postać rzeczową i finansową. Środki finansowe były przekazywane Polsce w formie bezzwrotnych darowizn lub pożyczek. Naczelnym celem inicjatyw pomocowych było wzmocnienie tego ważnego sektora polskiej gospodarki dla przeciwdziałania grożącemu załamaniu oraz ułatwienie przejścia od systemu centralnego planowania do funkcjonującej gospodarki rynkowej w ustroju demokratycznym. Już w lipcu 1989 r., podczas spotkania w Paryżu Grupy G-7 - najbardziej uprzemysłowionych krajów świata, podjęto decyzję o uruchomieniu specjalnego funduszu, którego celem byłaby pomoc Polsce i Węgrom w przeprowadzaniu zmian politycznych i gospodarczych. Do tej inicjatywy przyłączyły się wszystkie kraje Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - tzw. Grupa G-24. Koordynację działań w tym zakresie powierzono Komisji Europejskiej (KE). 10

11 Zapoczątkowaniem realizacji tej idei było podjęcie przez Radę Ministrów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) w grudniu 1989 r. decyzji o udzieleniu pomocy Polsce i Węgrom poprzez powołanie specjalnego Programu. Otrzymał on nazwę Program Phare (Poland and Hungary: Assistance for Restructuring of the Economy) czyli Program Pomocy dla Restrukturyzacji Gospodarki w Polsce i na Węgrzech. Jego podstawą prawną było Rozporządzenie EWG nr 3906/89, a później również postanowienia Układu Europejskiego, tj. zawartej w 1992 r. Umowy o Stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotą Europejską. Praktycznie Program Phare rozpoczął funkcjonowanie w 1990 r. Przekazywana w jego ramach pomoc bezzwrotna miała wspierać całą gospodarkę krajów odbiorców. W pierwszym roku wdrażania Polska, obok pomocy dla innych sektorów gospodarki, otrzymała w formie darowizny 100 mln ECU dla rolnictwa. Składały się na nią dostawy pasz dla zwierząt o wartości 20 mln ECU (Program Pomocy Paszowej) oraz środków ochrony roślin o wartości 50 mln ECU. Towary te zostały sprzedane polskim rolnikom po preferencyjnych cenach. Ponadto, w ramach Programu Phare Polsce przyznano też fundusze na linię kredytową dla rolnictwa tzw. Agrolinię w wysokości 30 mln ECU (Program: Importowa Linia Kredytowa dla Sektora Rolnego). W tym okresie Rząd USA przekazał Polsce w darze śrutę sojową godząc się, aby część środków z jej sprzedaży na rynku krajowym była przeznaczona na pomoc techniczną dla polskiego rolnictwa w związku z wprowadzanym programem dostosowawczym. Środki te w wysokości ok. 4 mld zł zostały przekazane Ministerstwu Rolnictwa w II połowie 1992 r. za pośrednictwem Funduszu Współpracy. 1 października 1991 r. podpisano porozumienie bilateralne pomiędzy Rządami Wielkiej Brytanii i Polski o przeznaczeniu kwoty nie przekraczającej 15 mln funtów na pomoc dla polskiego rolnictwa. Realizację tego porozumienia nadzorowało utworzone później (w 1993 r.), przy Ministerstwie Rolnictwa biuro brytyjskiego funduszu ADF (Agricultural Development Fund). Wraz z przyjęciem w 1992 r. przez Rząd RP Programu Dostosowawczego dla Sektora Rolnego i rozpoczęciem jego wdrażania, spełniony został warunek udzielenia Polsce przez Bank Światowy pożyczki ASAL (Agricultural Sector Adjustment Loan). Do monitorowania i oceny postępu w realizacji powyższego programu decyzją kierownictwa resortu rolnictwa powołano Biuro Programu Dostosowawczego dla Sektora Rolnego (ASAP Agricultural Sector Adjustment Program Office). 11

12 Również Rząd USA inicjował programy mające na celu wsparcie restrukturyzacji polskiego rolnictwa. Już w 1988 r. Amerykańska Agencja ds. Międzynarodowego Rozwoju (USAID) wyasygnowała 10 mln dolarów dla Fundacji Kościelnej oraz Fundacji Zaopatrzenia Wsi w Wodę, przeznaczonych na doprowadzenie wody pitnej do ponad 1300 wsi na terenie całego kraju. Amerykański Departament Rolnictwa (USDA), współpracując z Ministerstwem Rolnictwa i urzędami wojewódzkimi, nadzorował realizację trzech programów pomocy dla rolnictwa. Do wdrażania mniejszych programów włączone zostały liczne amerykańskie organizacje charytatywne, fundacje, prywatne firmy takie jak np.: VOCA Land O Lakes, ACDI. W 1991 r., zgodnie z umową podpisaną pomiędzy rządami Austrii i Polski, za sumę 30 mln szylingów zakupiono dla Polski artykuły żywnościowe (mąkę, mleko w proszku, odżywki dla niemowląt). Środki uzyskane ze sprzedaży tych produktów na rynku krajowym posłużyły do utworzenia funduszu, który finansował projekty rolnicze w Polsce, m.in. budowanie wodociągów wiejskich, wyposażenie szkół rolniczych, szkolenia dla nauczycieli i uczniów szkół rolniczych, wyposażenie dla lokalnych zakładów przetwórstwa rolnospożywczego. Na tym wczesnym etapie rozwoju procesu pomocowego dla polskiej wsi i rolnictwa pojawiły się też mniejszej skali projekty wsparcia w ramach współpracy bilateralnej. W maju 1990 r. w wyniku współpracy pomiędzy Ministerstwami Rolnictwa Danii i Polski utworzono zintegrowany duńsko-polski program rolny. Jego następstwem było podpisanie umowy pomiędzy Duńska Rada Rolniczą i władzami dawnego województwa bydgoskiego. Dzięki duńskiej pomocy finansowej utworzono tam centrum doradztwa rolniczego oraz ośrodek szkoleniowo-informacyjny dla spółdzielczości, opracowano nowy program rozwoju szkół rolniczych w regionie. W tym samym okresie pomoc holenderska była wykorzystywana w modernizacji gospodarstw mleczarskich w rejonie Turośli. Przedstawione wyżej ogólne informacje nie obejmują zapewne wszystkich programów i środków pomocowych, jakie w tamtych latach wspierały przemiany w polskim rolnictwie. Na tym tle widać jednak, że najważniejszym darczyńcą zagranicznym dla polskiego sektora 12

13 rolno-żywnościowego od początku lat dziewięćdziesiątych był Program Phare Unii Europejskiej. Nadrzędnym celem Programu Phare jest wspomaganie procesów restrukturyzacyjnych dla zbudowania efektywnie funkcjonującej gospodarki rynkowej, w tym sektora rolnożywnościowego. Środki finansowe przekazywane w ramach Programu Phare to pomoc bezzwrotna darowizna, będąca wyrazem solidarności państw Unii Europejskiej z przechodzącymi demokratyczną transformację krajami Europy Wschodniej. Głównym założeniem Programu Phare jest dostarczanie dodatkowych środków finansowych oraz wiedzy i umiejętności niezbędnych dla dynamizowania wzrostu gospodarczego kraju-beneficjanta w celu zniwelowania dystansu w poziomie rozwoju gospodarczego. Zmierza się m.in. do wspierania tworzenia nowoczesnych instytucji i usprawnienia procesów generowania i właściwego wykorzystania krajowych środków finansowych, które zawsze stanowią bazę ekonomiczną każdego państwa i społeczeństwa. Środki pomocowe pełnią jedynie rolę inspirującą i wspierającą. Program Phare ogniskuje się na finansowaniu przedsięwzięć o znaczeniu systemowym, tj. wpływających na rekonstrukcję i unowocześnianie całych sektorów gospodarki jak np. przemysłu, rolnictwa, infrastruktury, sektora finansowego oraz na rozwoju wysoko wykwalifikowanych kadr, tzw. kapitału ludzkiego. Pomoc ta ma z reguły charakter pilotażowy zmierzając do wypracowywania wzorowanych, na sprawdzonych w praktyce państw UE, rozwiązań modernizacyjnych w gospodarce i w sferze społecznej. Ostateczne efekty takiej pomocy z natury rzeczy zależą od skutecznego upowszechniania i praktycznego, długofalowego wdrażania modelowych rozwiązań przez kraj korzystający ze wsparcia. Podstawowym sposobem wykorzystywania pomocy z Programu Phare była w początkowym okresie pomoc techniczna, tj. doradztwo, szkolenia, ekspertyzy, opracowania badawczo-wdrożeniowe, dostosowania prawne i działalność organizacyjna. Istotą Phare jest bowiem transfer wiedzy i umiejętności ( know-how ). Rozpatrując zagadnienia pomocy zagranicznej warto mieć na uwadze, że stanowi ona jedną z form międzynarodowej współpracy gospodarczej i funkcjonuje w powiązaniu z takimi podstawowymi kanałami współpracy jak handel międzynarodowy i inwestycje zagraniczne. Dlatego obok takich motywacji jak solidaryzm międzynarodowy i partnerstwo, służy też celom praktycznym identyfikowaniu możliwości rozwoju handlu i okazji dla atrakcyjnych 13

14 inwestycji kapitałowych, pomaga też kształtowaniu pozytywnego wizerunku darczyńcy w krajach-beneficjentach. Jest to normalny atrybut gospodarki rynkowej, który służy obydwu stronom pomocy, pod warunkiem równego podziału korzyści uzyskiwanych w wyniku stymulowania współpracy gospodarczej przez wsparcie pomocowe. 14

15 2. Ewolucja kierunków działania Programu Phare dla rolnictwa oraz struktura organizacyjna zarządzania Programem Doświadczenia z realizacji Programu Phare dla rolnictwa pokazują, że struktura Programu podlega ewolucji i konsolidacji. Kierunki tej ewolucji są wyznaczane przez szereg czynników, do których należą: ogromne potrzeby wsi i rolnictwa, w szczególności zapotrzebowanie na rynkowy knowhow, kapitał inwestycyjny, przedsiębiorczość i nowoczesną edukację pozwalającą na rozwijanie kapitału ludzkiego dostosowanego do popytu na rynku pracy; preferencje darczyńcy - Komisji Europejskiej, poszczególnych państw udzielających pomocy bilateralnej oraz Banku Światowego zwłaszcza w kontekście przebiegu procesu integracji z UE; priorytety polityki Rządu RP zarówno w skali makro jak i wobec wsi i rolnictwa; wnioski z oceny wdrażania dotychczasowych programów pomocy dla sektora. Te zmieniające się w czasie determinanty wpływają na wielkość, kierunki i tempo procesów pomocowych, a tym samym wyznaczają zapisane w Memorandach Finansowych Programu Phare, czy w innych umowach o pomocy dla sektora zadania dla jednostek wdrożeniowych. Ze strony darczyńców, w szczególności największego donora - Unii Europejskiej, głównymi celami przekazywania pomocy dla polskiej wsi i rolnictwa było początkowo dążenie do ułatwienia wprowadzania w Polsce systemu rynkowego, identyfikacja słabych i silnych stron sektora oraz propozycje jego reform zawarte w takich dokumentach jak Strategia rolna dla Polski ( Agricultural Strategy for Poland ) i warunkujący pożyczkę dostosowawczą Banku Światowego - ASAL, Program Dostosowań Strukturalnych dla Rolnictwa (PDSR). Kolejną podstawową determinantą pomocy dla sektora stały się zapisy i przebieg realizacji umowy o stowarzyszeniu Polski z UE, a zwłaszcza te artykuły, które odnosiły się do współpracy w dziedzinie rolnictwa tj.: Art. 69 o zbliżaniu przepisów prawnych obejmujących ochronę zdrowia i życia ludzi, zwierząt i roślin, służący m.in. zmniejszeniu barier pozataryfowych w handlu rolnym; Art. 74 o redukowaniu różnic w dziedzinie normalizacji i certyfikacji; Art. 75 o popieraniu współpracy w dziedzinie nauk rolniczych; Art. 77 o współpracy w zakresie rozwoju wsi i zwiększaniu efektywności rolnictwa i sektora rolnospożywczego; Art. 80 o ochronie środowiska naturalnego; Aart. 86 o zacieśnianiu współpracy w dziedzinie rozwoju regionalnego i planowania gospodarki gruntami; wreszcie Art

16 deklarujący wsparcie Wspólnoty dla realizacji celów stowarzyszenia ze środków pomocowych Programu Phare, bądź z innych programów finansowych w przyszłości. Od 1994r., od szczytu Unii Europejskiej w Kopenhadze, otwierającego możliwości akcesji do UE, za główne zadania pomocy unijnej uznano wsparcie przygotowania krajów kandydujących do członkostwa we Wspólnocie. Począwszy od maja 1995 r. istotny wpływ na profil pomocy uzyskały zalecenia tzw. Białej Księgi z Cannes nt. stopniowego włączania krajów kandydujących do członkostwa w Unii, a tym samym, do Jednolitego Rynku Wewnętrznego Wspólnoty, m.in. w przedmiocie harmonizacji przepisów prawa i służb związanych z problematyką weterynaryjną i fitosanitarną. Od 1997 roku brano pod uwagę zalecenia Opinii Komisji Europejskiej nt. gotowości Polski do przystąpienia do UE oraz wnioski z dokumentu programowego Unii Agenda 2000, które zawierały m.in. prognozy dla procesu integracji rolnej oraz perspektywy finansowe dla budżetu Wspólnoty i dla wsparcia pomocowego krajów kandydujących na lata Od roku 1998, aż do chwili obecnej Program Phare i inne źródła pomocy zostały ukierunkowane przez strategię przedakcesyjną Unii, zawartą w Partnerstwie dla Członkostwa oraz w wynikającą z tej strategii reorientację kierunku, struktury wdrażania i procedur Programu Phare. Ze strony Rządu RP największą rolę w kształtowaniu profilu pomocy zagranicznej odgrywały priorytety polityki rolnej utrzymujące kurs stopniowych reform i rekonstrukcji sektora, którym od połowy lat 90 towarzyszyły, w coraz większym stopniu, działania dostosowawcze zmierzające do sukcesywnego przyjmowania dorobku prawnego wspólnoty (acquis communautaire) w zakresie ustawodawstwa, rozwoju instytucji i kapitału ludzkiego oraz ograniczonego - chociaż koniecznego - wsparcia inwestycyjnego. Struktura pomocy odzwierciedlała cele strategiczne polityki przekształceń gospodarczych i społecznych wsi i rolnictwa zawarte w takich dokumentach państwowych jak: Szanse dla wsi i rolnictwa (1992), Założenia polityki społeczno-ekonomicznej wobec wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej do 2000 r. (1994), Strategia dla Polski (1994), Narodowa Strategia Integracji (1997), Średniookresowa Strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (marzec 1998), Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (lipiec 1999) i okresowo aktualizowany, w miarę postępów integracji i negocjacji o akcesji, Narodowy Program Przygotowań do Członkostwa w UE (czerwiec 1998). 16

17 W związku z rosnącym w UE znaczeniem kwestii spójności społeczno-ekonomicznej państw i regionów Wspólnoty oraz krajów kandydujących do członkostwa, ważnym wyznacznikiem unijnej pomocy na najbliższe lata staje się aktualnie opracowywany Narodowy Plan Rozwoju, w ramach którego planowana jest koordynacja wsparcia unijnego (Program Phare, SAPARD, ISPA) z pomocą pochodzącą z innych źródeł i z przepływami finansowymi środków krajowych. W tym ujęciu pomoc dla wsi i rolnictwa stanowi jeden z istotnych elementów zintegrowanych programów rozwoju regionalnego wzorowanych na rozwiązaniach stosowanych w systemie Funduszy Strukturalnych UE. W toku dialogu strukturalnego obejmującego m.in. negocjacje między partnerami, tj. Rządem RP i Komisją Europejską, uwzględniające interesy obu stron, możliwości finansowe darczyńców i zdolności absorpcyjne beneficjenta, stopniowo uformowano strukturę pomocy dla sektora, którą najlepiej obrazują zadania określane w podpisywanych corocznie Memorandach Finansowych Programu Phare. a. Główne kierunki działań Programu Phare dla polskiego rolnictwa. W latach (MF 91 do MF 93) pierwszeństwo przyznano wspieraniu prywatyzacji byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), odbudowie spółdzielczości wiejskiej (popierane przez Bank Światowy i Program Phare ale, jak się okazało, bardzo trudne w praktyce) i bankowości spółdzielczej oraz nowoczesnego doradztwa rolniczego. W okresie tym realizowano też znaczną ilość niewielkich regionalnych projektów produkcyjnych i technologicznych, które nie miały strategicznego znaczenia, ale odpowiadały na lokalne zapotrzebowanie. Na projekty te przeznaczono około 40 proc. dostępnych rodków. W kolejnych latach zyskiwały na znaczeniu działania wspierające instrumenty polityki rolnej, umacnianie orientacji marketingowej w sektorze oraz promowanie liberalizacji handlu rolnego, wynikające z umów międzynarodowych. Środki Programu Phare ( w mln ECU) przyznane na restrukturyzację polskiego rolnictwa w latach Projekty i programy MF `91 MF `92 MF `93 Razem Przekształcenia Spółdzielczości Wiejskiej 6,42 4,25 4,00 14,67 17

18 Reforma sektora bankowości spółdzielczej 1,00 5,00 6,00 12,00 Prywatyzacja PGR 0,00 3,00 0,00 3,00 Pilotażowy Fundusz Kapitałowy dla byłych PGR 0,00 0,00 4,00 4,00 Doradztwo rolnicze - szkolenia 4,15 1,00 3,00 8,15 Wsparcie dla polityki MRiRW 2,53 1,50 5,00 9,03 Wsparcie dla marketingu i inwestycji 0,00 0,00 2,60 2,60 Infrastruktura wiejska: zasoby wodne 0,00 0,00 4,00 4,00 Wdrażanie i koordynacja 0,90 1,50 0,80 3,20 Monitorowanie 2,00 1,75 0,60 4,35 RAZEM 17,00 18,00 30,00 65,00 Od 1994 roku jednym z najbardziej dynamicznych obszarów działalności Programu Phare stała się problematyka struktur handlu hurtowego w Polsce. W tym samym czasie, ze środków Programu Phare, realizowany był pierwszy w Polsce program rolniczo-środowiskowy, tzw. pilotażowy projekt gospodarki wodnej Infrastruktura Terenów Wiejskich dla Gospodarki Wodnej (realizowany przez Instytut Melioracji i Użytków Zielonych). Tworzył on model postępowania i inwestowania w celu ograniczenia zanieczyszczeń wód odpadami pochodzącymi z rolnictwa. Coraz większe znaczenie uzyskiwały projekty w dziedzinie bezpiecznej żywności, wprowadzenia systemu bezpieczeństwa żywności HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points - (System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli), Dobrych Praktyk Producenckich w przemyśle przetwórczym, norm ISO itp. Po roku 1995, w związku z wdrażaniem zaleceń Białej Księgi z Cannes, na pierwsze miejsce wysunęły się działania zmierzające do harmonizacji polskiego ustawodawstwa z dorobkiem prawnym UE (acquis communautaire) w rolnictwie oraz do dostosowania służb weterynaryjnych i fitosanitarnych do wymogów Jednolitego Rynku UE, co ma pozwolić na swobodny przepływ towarów między Polską, a krajami Unii. Stopniowo wprowadzano w życie podprogramy o charakterze inwestycyjnym, takie jak Program Rozwoju Regionalnego na Obszarach Wiejskich, Phare RAPID - koordynowany przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego. (Inicjatywa ta polegała na dofinansowaniu budowy infrastruktury technicznej 18

19 w gminach wiejskich, wyselekcjonowanych wg zasad obowiązujących w Funduszach Strukturalnych Unii Europejskiej. Środki Programu Phare (w mln ECU) przyznane na przygotowanie rolnictwa do integracji i rozwój obszarów wiejskich w latach Programy i projekty Realizacja zdobyczy wspólnotowych w rolnictwie 4,5 5,555 Dostosowanie przepisów prawnych w rolnictwie 0,5 0,6 Kontrola jakości żywności, usługi weterynaryjne i fitosanitarne 1,0 1,7 Edukacja w zakresie rolnictwa, prace badawcze i usługi doradcze 0,5 0,855 Wsparcie polityki MRiRW i szkolenie personelu pod kątem integracji z UE 0,8 1,2 Promocja i monitorowanie handlu artykułami rolno-spożywczymi oraz informacja rynkowa 1,2 0,7 Wsparcie organizacji zawodowych producentów rolnych 0,5 0,5 Rozwój wsi 7,0 1,545 Rynek ziemi i utworzenie katastru gruntów 1,0 - Rozwój rynków hurtowych 2,5 - Wsparcie grup marketingowych i spółdzielczości wiejskiej 1,5 - Promocja i przygotowanie inwestycji na obszarach wiejskich 0,5 1,045 Usługi finansowe dla wsi Wsparcie techniczne dla zapewnienia trwałości projektów 1, ,5 Monitorowanie, Koordynacja pomocy, Zarządzanie Projektem 1,5 0,9 RAZEM: 13,0 8,0* * budżet MF `96 po realokacji. W latach wdrażano projekty dotyczące zagadnień nie wspieranych jeszcze z Programu Phare dla rolnictwa jak międzynarodowe reżimy handlowe i metody promocji eksportu artykułów żywnościowych oraz restrukturyzacja rybołówstwa, które znalazło się w gestii MRiRW. Równocześnie niektóre kierunki działań były eliminowane wskutek niewystarczających środków, zmian w polityce bądź przejmowania zakresu obowiązków przez inne resorty. 19

20 Dotyczyło to wspierania bankowości spółdzielczej, projektów dla rynków hurtowych i giełd towarowych oraz ochrony środowiska w rolnictwie. Środki Programu Phare (w mln ECU) przyznane polskiemu sektorowi rolnemu w 1997 r. Programy i Projekty Pomoc techniczna Inwestycje Razem 1. Realizacja zdobyczy wspólnotowych w rolnictwie - - 8, Wsparcie MRiRWw dostosowaniu przepisów prawnych i kształtowaniu polityki rolnej 1,3 0,2 1, Budowa instytucjonalna w służbach weterynaryjnych, fitosanitarnych i kontroli żywności 1,2 1,5 2,7 1.3 Przygotowanie sektora rolnego do objęcia mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej poprzez wdrażanie niektórych rozwiązań funkcjonujących w UE 1,3 1,4 2,7 1.4 Rozwój zasobów ludzkich w zakresie administrowania Wspólną Polityką Rolną 0,7-0,7 1.5 Wsparcie dla zawodowych organizacji rolniczych 0,3 0,1 0,4 RAZEM: 4,8 3,2 8,0 Pod koniec lat 90-tych jeszcze większą niż poprzednio rangę uzyskały działania w sferze budowy kapitału ludzkiego prowadzone w dwóch kierunkach: przynależące do rozwoju obszarów wiejskich przekwalifikowanie tych mieszkańców wsi, którzy pragną zdobywać kwalifikacje pozarolnicze, oraz podnoszenie poziomu profesjonalnego administracji jako istotny element wzmacniania instytucji kluczowych dla efektywnego funkcjonowania sektora rolnego przed i po akcesji do Unii Europejskiej. Od roku 1998 nastąpił nowy etap Programu Phare na rzecz wsi i rolnictwa, związany z kolejnym przyśpieszeniem procesów integracyjnych Polski z Unią Europejską. Na szczycie w Luxemburgu (w grudniu 1999 r.) Rada Europejska przyjęła tzw. wzmocnioną strategię przedakcesyjną dla krajów ubiegających się o członkostwo we Wspólnocie. W rezultacie powstały nowe ramy dla Programu Phare, w tym dla wsparcia wsi i rolnictwa. Po stronie UE stworzył je, przyjęty w marcu 1998 r., dokument strategiczny Partnerstwo dla Członkostwa, 20