INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 NSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWSKA WOJEWÓDZK NSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWSKA W POZNANU STACJA CHEMCZNOROLNCZA ODDZAŁ W POZNANU ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK STAN NA ROK Biblioteka Monitoringu Środowiska Poznań

2 WOJEWÓDZK NSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWSKA W POZNANU STACJA CHEMCZNOROLNCZA ODDZAŁ W POZNANU ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK STAN NA ROK Wydanie poprawione i uzupełnione BBLOTEKA MONTORNGU ŚRODOWSKA POZNAŃ

3 Opiniujący: Zygmunt Warta Redakcja: Maria Pułyk Autor: Andrzej Święcicki Współpraca: Grażyna Czysz, Elżbieta Tybiszewska Opracowanie graficzne i techniczne: Anna Robakowska Współpraca: lona Kmieć, Maria Nowicka Zdjęcia: Michał Święcicki Krajobrazy rolnicze Wielkopolski Druk publikacji dotowany ze środków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu Copyright by Wojewódzki nspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu Druk na papierze ekologicznym (nie chlorowanym) SBN Wydanie poprawione i uzupełnione. Nakład egz. Format A. Druk i oprawa: Wydawnictwo i Drukarnia UN DRUK s.c. Poznań, ul. Czerwca /

4 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK SPS TREŚC Spis tabel Spis rysunków Spis map Przedmowa do wydania Wstęp. Charakterystyka gleb województwa wielkopolskiego.. Skały macierzyste gleb.. Typy, podtypy i gatunki gleb.. Bonitacja gleb.. Przydatność rolnicza gleb.. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Agrochemiczne badania gleb prowadzone na użytkach rolnych.. Zakres i metodyka badań zasobności gleb... Zakres badań... Metodyka badań.. Odczyn (ph) gleb użytkowanych i skutki zakwaszenia gleb.. Określenie potrzeb wapnowania i wielkości zalecanych dawek.. Zawartość azotu mineralnego w glebie... Czynniki wpływające na zawartość azotu mineralnego w glebie... Wykorzystanie glebowego testu azotu mineralnego do określenia potrzeb nawozowych roślin... Wykorzystanie glebowego testu azotu mineralnego do oceny środowiskowych skutków nawożenia azotem.. Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu... Zasobność gleb w przyswajalny magnez... Zawartość gleb w przyswajalny fosfor... Zawartość gleb w przyswajalny potas.. Zawartość przyswajalnych mikroelementów i żelaza. Zanieczyszczenie środowiska rolniczego metalami ciężkimi i siarką siarczanową.. Kadm (Cd).. Ołów (Pb).. Cynk (Zn).. Miedź (Cu).. Nikiel (Ni).. Zawartość siarki siarczanowej (S SO ).. Stan zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi. Monitoring regionalny środowiska gleby województwa wielkopolskiego wyniki badań z lat oraz założenia pomiarowe na lata.. Założenia monitoringu regionalnego gleb... Wybór i oznaczenie punktów pomiarowych... Zakres i rodzaj wykonywanych analiz... Wycena otrzymanych wyników badań.. Objaśnienia używanych oznaczeń.. Omówienie wyników badań prowadzonych w roku.. Omówienie wyników badań prowadzonych w roku.. Podsumowanie.. Tabele wyników i plany monitoringu regionalnego środowiska gleb województwa wielkopolskiego Rejony działania specjalistów terenowych Stacji ChemicznoRolniczej Oddział w Poznaniu Literatura Wykaz publikacji Wojewódzkiego nspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu Wykaz adresów

5 SPS TABEL SPS TABEL. Kompleks przydatności rolniczej i klasy bonitacyjne gleb oznaczone na podstawie typów i podtypów gleby. Bonitacja jakości gleb województwa wielkopolskiego. Użytkowanie gruntów w Wielkopolsce według powiatów (% powierzchni ogólnej). Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych województwa wielkopolskiego. Waloryzacja rolnicza przestrzeni produkcyjnej Wielkopolski. Wrażliwość roślin na kwaśny odczyn gleby. Przedziały potrzeb wapnowania. Optymalne dawki nawozów wapniowych (w tonach CaO na hektar). Zawartość azotu mineralnego w kg/ha w glebie wczesną wiosną w zależności od kompleksu przydatności rolniczej. Procentowy udział N NO i N NH w azocie mineralnym wczesną wiosną w zależności od kompleksu przydatności rolniczej. Przeciętna zawartość azotu mineralnego w kg/ha w warstwie gleby cm, wczesną wiosną [Muller, ]. Równoważniki nawozowe azotu mineralnego dla zbóż. Potrzeby nawożenia azotem w stosunku do pierwszej dawki azotu N kg/ha na podstawie zawartości w glebie azotu mineralnego w kg/ha do głębokości cm wczesną wiosną. Potrzeby nawożenia azotem w stosunku do pierwszej dawki azotu N kg/ha na podstawie zawartości w glebie azotu mineralnego w kg/ha do głębokości cm w profilu glebowym. Wycena punktowa czynników wpływających na potrzeby nawożenia azotem. Potrzeby nawożenia azotem. Zawartość azotu mineralnego kg/ha w warstwie gleby cm jesienią po zbiorach zbóż ozimych uprawianych w Danii [Hvid, ]. Zawartość azotu mineralnego w kg/ha w warstwie gleby do cm jesienią, w polach roślin uprawianych w doświadczeniach płodozmianowych [Fotyma, ]. Przeciętne zawartości azotu mineralnego w glebie w okresie jesieni i wiosny w kg N/ha. Zawartość przyswajalnych mikroelementów i żelaza w glebach województwa wielkopolskiego (procent powierzchni użytków rolnych) a. Wyniki badań z lat odczynu i zasobności w makroelementy gleb województwa wielkopolskiego (w % powierzchni użytków rolnych) b. Wyniki badań z lat zasobności w makroelementy gleb województwa wielkopolskiego (w % powierzchni użytków rolnych). Graniczne zawartości metali śladowych (mg/kg) w powierzchniowej warstwie gleb ( cm), odpowiadające różnym stopniom jej zanieczyszczenia (wartości zweryfikowane). Dopuszczalna zawartość metali ciężkich w glebach. Zawartość (mg/kg) i zanieczyszczenie gleb (%) kadmem. Zawartość (mg/kg) i zanieczyszczenie gleb (%) ołowiem. Zawartość (mg/kg) i zanieczyszczenie gleb (%) cynkiem. Zawartość (mg/kg) i zanieczyszczenie gleb (%) miedzią. Zawartość (mg/kg) i zanieczyszczenie gleb (%) niklem. Graniczne zawartości siarki siarczanowej S SO w warstwie próchnicznej ( cm) gleb o różnym stopniu zasiarczenia. Zawartość (mg/ g) i zanieczyszczenie gleb mineralnych siarką (%). Udział prób glebowych według stopnia zanieczyszczenia metalami ciężkimi (%) [UNG ]. Udział prób w stopniach zanieczyszczenia i stwierdzony zakres zawartości kadmu i ołowiu. Udział prób w stopniach zanieczyszczenia i stwierdzony zakres zawartości cynku i miedzi. Udział prób w stopniach zanieczyszczenia i stwierdzony zakres zawartości niklu i siarki siarczanowej. Granice tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych w glebach według UNG Puławy [mg/kg]. Plan rozmieszczenia punktów pomiarowych monitoringu gleb województwa wielkopolskiego na lata a. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu regionalnego gleb w województwie wielkopolskim w roku b. Wyniki badań gleb w monitoringu regionalnym w województwie wielkopolskim z roku a. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu regionalnego gleb w województwie wielkopolskim w roku b. Wyniki badań gleb w monitoringu regionalnym w województwie wielkopolskim z roku

6 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK SPS RYSUNKÓW. Jakość gruntów ornych województwa wielkopolskiego. Kompleksy przydatności rolniczej gleb województwa wielkopolskiego (% powierzchni gruntów ornych). Struktura użytkowania gruntów. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w województwie wielkopolskim (procent powierzchni użytków rolnych). Potrzeby wapnowania gleb w województwie wielkopolskim (procent powierzchni użytków rolnych). Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach województwa wielkopolskiego. Zawartość przyswajalnego fosforu w glebach województwa wielkopolskiego. Zawartość przyswajalnego potasu w glebach województwa wielkopolskiego. Zawartość przyswajalnych mikroelementów i żelaza w glebach województwa wielkopolskiego (procent powierzchni użytków rolnych SPS MAP. Użytki rolne w powiatach województwa wielkopolskiego. Grunty orne klasy V + V +VRZ w powiatach województwa wielkopolskiego. Grunty orne klasy V + V + VRZ w gminach województwa wielkopolskiego. Grunty chronione klas V w powiatach województwa wielkopolskiego. Grunty chronione klas V w gminach województwa wielkopolskiego. Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb w powiatach województwa wielkopolskiego. Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb w gminach województwa wielkopolskiego. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej w powiatach województwa wielkopolskiego. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminach województwa wielkopolskiego. Grunty orne w powiatach województwa wielkopolskiego. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w gminach województwa wielkopolskiego. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w powiatach województwa wielkopolskiego. Potrzeby wapnowania gleb w powiatach województwa wielkopolskiego. Potrzeby wapnowania gleb w gminach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny magnez w powiatach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny magnez w gminach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny fosfor w powiatach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny fosfor w gminach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny potas w powiatach województwa wielkopolskiego. Zasobność gleb w przyswajalny potas w gminach województwa wielkopolskiego. Rozmieszczenie przekroczeń zawartości naturalnej metali ciężkich w glebach gmin województwa wielkopolskiego. Procentowy udział gleb według klas zawartości siarki S SO w powiatach województwa wielkopolskiego. Lokalizacja punktów pomiaru zanieczyszczenia gleb w sieci monitoringu regionalnego w województwie wielkopolskim badania z roku i

7 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK PRZEDMOWA DO WYDANA W Wielkopolsce obserwowano zawsze duże zainteresowanie tematyką zasobności i ochrony gleb. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom Wojewódzki nspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu oraz Stacja ChemicznoRolnicza w Poznaniu opracowały publikację pt. Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski. Stan na rok zawierającą compendium informacji o aktualnym stanie gleb naszego województwa. Pierwsze wydanie książki, przekazane do wykorzystania przez służby doradcze rolnictwa gmin i powiatów, a także przez studentów Akademii Rolniczej w Poznaniu i absolwentów techników rolniczych, zostało wyczerpane. Podejmując decyzję o wydaniu drugim przystąpiono do uzupełnienia danych o wyniki bieżące i modyfikację graficzną na bardziej czytelny układ tabel liczbowych. Rozdział traktujący o jakości gleb i waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej województwa pozostanie w nowym wydaniu bez zmian, ponieważ zawarte w nim informacje nie ulegają deaktualizacji. Natomiast rozdział omawiający badania agrochemiczne gleb uzupełniono o wyniki uzyskane w roku rozszżając tym samym o dane dotyczące gmin i powiatów grodzkich, w których w latach poprzednich badania nie były wykonane. Uzupełniono również rozdział na temat monitoringu regionalnego gleb o omówienie wyników badań prowadzonych w roku. Przekazujemy Państwu kolejne uzupełnione i poprawione wydanie Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski... Publikacja ta ukazała się dzięki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu, za którą w tym miejscu dziękujemy. inż. Andrzej Święcicki Stacja ChemicznoRolnicza Oddział w Poznaniu

8 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK WSTĘP Publikacja Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski jest podsumowaniem wyników badań prowadzonych w latach, przez okręgowe stacje chemicznorolnicze na terenie obecnego województwa wielkopolskiego. Do okręgu stacji poznańskiej wchodziły byłe województwa: kaliskie, konińskie, leszczyńskie i poznańskie. Stacja szczecińska pracowała na terenie województwa pilskiego, a stacje w Gorzowie i Bydgoszczy w niektórych gminach, które włączono przy nowym podziale administracyjnym do województwa wielkopolskiego. Zebrane wyniki badań oraz opracowanie waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a także nowe kierunki badań możemy przekazać czytelnikowi dzięki ścisłej współpracy z nstytutem Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. W opracowaniu przedstawiono ocenę przydatności rolniczej gleb Wielkopolski z ukierunkowaniem na ich zasobność w przyswajalne składniki pokarmowe roślin oraz na zanieczyszczenie gleb pierwiastkami śladowymi i siarką siarczanową. Produkcja zdrowej żywności, a także wysokie plony uprawianych roślin zależnie są od prawidłowego, ekonomicznego nawożenia i naturalnej zawartości pierwiastków śladowych w glebie. Pierwiastki takie jak fosfor, potas i magnez, zwane makroelementami, pobierane są przez rośliny w dużych ilościach, wymagają więc stałej kontroli ich zawartości w glebie i uzupełniania niedoboru. Niezbędne dla rozwoju roślin i zwierząt mikroelementy: cynk, mangan, miedź, molibden i żelazo, występują w glebie w małych stężeniach i znacznie rzadziej wymagają uzupełnień. Natomiast w wyższych stężeniach, w dalszych ogniwach łańcucha pokarmowego, mogą być szkodliwe. Rozwój przemysłu i chemizacji rolnictwa spowodował gromadzenie w glebie pierwiastków śladowych nazywanych metalami ciężkimi. Zwiększenie ich zawartości w glebach i roślinach powodowane czynnikami zewnętrznymi, może naruszać równowagę ekologiczną, być przyczyną degradacji gleb i zagrożenia dla zdrowia, a nawet życia. Podstawowym warunkiem produkcji zdrowej żywności oraz utrzymania równowagi ekologicznej jest zapewnienie roślinom optymalnych warunków pokarmowych przez właściwe wapnowanie i nawożenie składnikami niedoborowymi oraz zapewnienie stałej kontroli zasobności i zanieczyszczenia gleb. Kontrolę zanieczyszczeń prowadzi Stacja w ramach Monitoringu Regionalnego Środowiska Rolniczego zainicjowanego przez Wojewódzki nspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu i Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Przekazując Czytelnikowi wyniki badań z ostatnich pięciu lat mamy nadzieję, że będą dostateczną informacją o aktualnych zasobach pokarmowych roślin uprawnych oraz scharakteryzują stan zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i siarką siarczanową. dr inż. Zygmunt Warta Dyrektor Stacji ChemicznoRolniczej Oddział w Poznaniu

9

10 . CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW PŁA CHODZEŻ CZARNKÓW TRZCANKA WĄGROWEC OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. Procent powierzchni powiatu: poniżej OSTRZESZÓW powyżej KĘPNO Mapa. Użytki rolne w powiatach województwa wielkopolskiego

11 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW Procent powierzchni gruntów ornych: CZARNKÓW TRZCANKA PŁA CHODZEŻ WĄGROWEC OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. OSTRZESZÓW KĘPNO Mapa. Grunty orne klas V + V + V RZ w powiatach województwa wielkopolskiego

12 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Okonek Lipka Jastrowie Złotów Zkrzewo Tarnówka Krajenka Łobżenica Szydłowo Piła Wysoka Wyrzysk Miasteczko Białośliwie Kaczory Kraj. Procent powierzchni gruntów ornych: Krzyż Wlkp. Drawsko Wieleń Trzcianka Ujście Chodzież Czarnków Budzyń Lubasz Ryczywół Połajewo Szamocin Margonin Gołańcz Wapno Damasławek Wągrowiec Rydzyna Bojanowo Poniec Rawicz Wronki Rogoźno Mieścisko Obrzycko Sieraków Chrzypsko Skoki Mieleszyn Międzychód Ostroróg Oborniki Wlk. Murowana Kłecko Szamotuły Goślina Kiszkowo Kwilcz Gniezno Trzemeszno Pniewy Suchy Kaźmierz Las Rokietnica Czerwonak Łubowo Orchowo Pobiedziska Niechanowo Powidz Lwówek Duszniki Tarnowo Witkowo Swarzędz Wilczyn Skulsk Podg. Czerniejewo Miedzichowo Wierzbinek Poznań Kuślin Ostrowite Kleczew Dopiewo Buk Kostrzyn Nekla Ślesin Nowy Luboń Tomyśl Opalenica Komorniki Strzałkowo Sompolno Babiak Kle Września Kazimierz Przedecz Zbąszyń Puszczykownowo Słupca szcze wo Domi Biskupi Grodzisk Stęszew Kórnik Kramsk Osiek Kłodawa Granowo Mosina Środa Wlkp. Kołaczkowo Golina Mały Wlkp. Chodów Konin Koło Rakoniewice Miłosłarzew Olszów Lądek Grzego Siedlec Kamieniec Rzgów Stare Czempiń Brodnica Zaniemyśl Krzymów Kościeleka Pyzdry Wielichowo Włady Krzykosy Zagórów Miasto Wolsztyn Śrem sławów Dąbie Kościan Brudzew Nowe Książ Żerków Rychwał miasto Gizałki Tuliszków Wlkp. Przemęt Śmigiel Grodziec Turek Krzywiń Dolsk Wijewo Włoszakowice Jaraczewo Jarocin Czermin Chocz Przykona Mycielin Malanów Lipno Osieczna Gostyń Borek Kotlin Blizanów Stawiszyn Krze Wlkp. Pleszew Dobra Ceków Kawęczyn Święciechowmieniewo Żelazków Lisków Leszno Gołuchów Piaski Dobrzyca Pogorzela Koźmin Roz Krobia Pępowżedra Kobylin Krotoszyn Miejska Górka Zduny Pakosław Jutrosin Ostrów Wlkp. Sulmierzyce Sieroszewice Odolanów Przygodzice Mikstat Sośnie Raszków Ostrzeszów Kobyla Góra Perzów Bralin Rychtal Nowe Skalmierzyce Kępno Kalisz Opatówek Grabów Doruchów Godziesze Wlkp. Baranów Łęka Opatowska Trzcinica Koźminek Kraszewice Czajków Szczytniki Brzeziny Mapa. Grunty orne klas V+V+V RZ w gminach województwa wielkopolskiego

13 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW Procent powierzchni gruntów ornych: CZARNKÓW TRZCANKA PŁA CHODZEŻ WĄGROWEC OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. OSTRZESZÓW KĘPNO Mapa. Grunty chronione klas V w powiatach województwa wielkopolskiego

14 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Okonek Lipka Jastrowie Złotów Zkrzewo Tarnówka Krajenka Łobżenica Trzcianka Szydłowo Piła Ujście Wysoka Wyrzysk Miasteczko Białośliwie Kaczory Kraj. Szamocin Procent powierzchni gruntów ornych: Krzyż Wlkp. Wieleń Czarnków Chodzież Budzyń Margonin Gołańcz Wapno Drawsko Lubasz Ryczywół Połajewo Wągrowiec Damasławek Wronki Rogoźno Mieścisko Obrzycko Sieraków Chrzypsko Skoki Mieleszyn Międzychód Ostroróg Oborniki Wlk. Murowana Kłecko Szamotuły Goślina Kiszkowo Kwilcz Gniezno Trzemeszno Pniewy Suchy Kaźmierz Las Rokietnica Czerwonak Łubowo Orchowo Pobiedziska Niechanowo Powidz Lwówek Duszniki Tarnowo Witkowo Swarzędz Wilczyn Skulsk Podg. Czerniejewo Miedzichowo Wierzbinek Poznań Kuślin Ostrowite Kleczew Dopiewo Buk Kostrzyn Nekla Ślesin Nowy Luboń Tomyśl Opalenica Komorniki Strzałkowo Sompolno Babiak Kle Września Kazimierz Przedecz Zbąszyń Puszczykownowo Słupca szcze wo Domi Biskupi Grodzisk Stęszew Kórnik Kramsk Osiek Kłodawa Granowo Mosina Środa Wlkp. Kołaczkowo Golina Mały Wlkp. Chodów Konin Koło Rakoniewice Miłosłarzew Olszów Lądek Grzego Siedlec Kamieniec Rzgów Stare Czempiń Brodnica Zaniemyśl Krzymów Kościeleka Pyzdry Wielichowo Włady Krzykosy Zagórów Miasto Wolsztyn Śrem sławów Dąbie Brudzew Kościan Nowe Książ miasto Żerków Rychwał Gizałki Tuliszków Wlkp. Przemęt Śmigiel Grodziec Turek Krzywiń Dolsk Wijewo Włoszakowice Jaraczewo Jarocin Czermin Chocz Przykona Mycielin Malanów Lipno Osieczna Gostyń Borek Kotlin Blizanów Stawiszyn Krze Wlkp. Pleszew Dobra Ceków Kawęczyn Święciechowmieniewo Żelazków Lisków Leszno Gołuchów Rydzyna Bojanowo Poniec Rawicz Piaski Dobrzyca Pogorzela Koźmin Roz Krobia Pępowżedra Kobylin Krotoszyn Miejska Górka Zduny Pakosław Jutrosin Ostrów Wlkp. Sulmierzyce Sieroszewice Odolanów Przygodzice Mikstat Sośnie Raszków Ostrzeszów Kobyla Góra Perzów Bralin Rychtal Nowe Skalmierzyce Kępno Kalisz Opatówek Grabów Doruchów Godziesze Wlkp. Baranów Łęka Opatowska Trzcinica Koźminek Kraszewice Czajków Szczytniki Brzeziny Mapa. Grunty chronione klas V w gminach województwa wielkopolskiego

15 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW Ocena gleb w punktach: CZARNKÓW TRZCANKA PŁA CHODZEŻ WĄGROWEC OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. OSTRZESZÓW KĘPNO Mapa. Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb w powiatach województwa wielkopolskiego

16 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Okonek Lipka Jastrowie Złotów Zkrzewo Tarnówka Krzyż Wlkp. Drawsko Wieleń Trzcianka Lubasz Szydłowo Piła Czarnków Ujście Krajenka Wysoka Wyrzysk Miasteczko Kaczory Białośliwie Kraj. Chodzież Budzyń Ryczywół Połajewo Szamocin Margonin Wągrowiec Łobżenica Gołańcz Wapno Damasławek Ocena gleb w punktach: Wronki Rogoźno Mieścisko Obrzycko Sieraków Chrzypsko Skoki Mieleszyn Międzychód Ostroróg Oborniki Wlk. Murowana Kłecko Szamotuły Goślina Kiszkowo Kwilcz Gniezno Trzemeszno Pniewy Suchy Kaźmierz Las Rokietnica Czerwonak Łubowo Orchowo Pobiedziska Niechanowo Powidz Lwówek Duszniki Tarnowo Witkowo Swarzędz Wilczyn Skulsk Podgórne Czerniejewo Miedzichowo Wierzbinek Poznań Kuślin Ostrowite Kleczew Dopiewo Buk Kostrzyn Nekla Ślesin Nowy Luboń Tomyśl Opalenica Komorniki Września Strzałkowo Sompolno Babiak Kle Kazimierz Przedecz szcze wo Słupca Zbąszyń Puszczy Dominowo Biskupi Stęszew kowo Grodzisk Kórnik Kramsk Osiek Kłodawa Granowo Mosina Środa Wlkp. Kołaczkowo Golina Mały Wlkp. Chodów Konin Koło Rakoniewice Miłosłarzew Olszów Lądek Grzego Siedlec Kamieniec Rzgów Stare Czempiń Brodnica Zaniemyśl Krzymów Kościeleka Pyzdry Wielichowo Włady Krzykosy Zagórów Miasto Wolsztyn Śrem sławów Dąbie Kościan Nowe Brudzew Książ miasto Żerków Rychwał Gizałki Tuliszków Wlkp. Przemęt Śmigiel Grodziec Turek Krzywiń Dolsk Wijewo Włoszakowice Jaraczewo Jarocin Czermin Chocz Przykona Mycielin Malanów Lipno Osieczna Gostyń Borek Kotlin Blizanów Stawiszyn Krze Wlkp. Pleszew Dobra Kawęczyn Święciechowmieniewo Dobrzyca Piaski Ceków Leszno Żelazków Lisków Pogorzela Koźmin Gołuchów Rydzyna Roz Poniec Koźminek Krobia Pępowżew Kalisz Opatówek dra Kobylin Raszków Skal Nowe Krotoszyn Szczytniki Bojanowo Miejska Górka Zduny mierzyce Godziesze Jutrosin Ostrów Wlkp. Wlkp. Rawicz Pakosłarzyce Sieroszewice Sulmie Odolanów Brzeziny Przygodzice Mikstat Kraszewice Grabów Czajków Sośnie Ostrzeszów Doruchów Kobyla Góra Perzów Bralin Rychtal Kępno Baranów Łęka Opatowska Trzcinica Mapa. Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb w gminach województwa wielkopolskiego

17 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW Ocena gleb w punktach: poniżej, CZARNKÓW TRZCANKA PŁA CHODZEŻ WĄGROWEC,,,, OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. OSTRZESZÓW KĘPNO Mapa. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gleb w powiatach województwa wielkopolskiego

18 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Okonek Lipka Jastrowie Złotów Zkrzewo Trzcianka Tarnówka Krajenka Łobżenica Szydłowo Wysoka Piła Wyrzysk Miasteczko Białośliwie Kaczory Kraj. Ujście Szamocin Ocena gleb w punktach: poniżej,, Krzyż Wlkp. Wieleń Czarnków Chodzież Budzyń Margonin Gołańcz Wapno,, Drawsko Lubasz Ryczywół Połajewo Wągrowiec Damasławek, Wronki Rogoźno Mieścisko Obrzycko Sieraków Chrzypsko Skoki Mieleszyn Międzychód Ostroróg Oborniki Wlk. Murowana Kłecko Szamotuły Goślina Kiszkowo Kwilcz Gniezno Trzemeszno Pniewy Suchy Kaźmierz Las Rokietnica Czerwonak Łubowo Orchowo Pobiedziska Niechanowo Powidz Lwówek Duszniki Tarnowo Witkowo Swarzędz Wilczyn Skulsk Podg. Czerniejewo Miedzichowo Wierzbinek Poznań Kuślin Ostrowite Kleczew Dopiewo Buk Kostrzyn Nekla Ślesin Nowy Luboń Tomyśl Opalenica Komorniki Strzałkowo Sompolno Babiak Kle Września Kazimierz Przedecz szcze wo Słupca Zbąszyń Puszczy Dominowo Biskupi Stęszew kowo Grodzisk Kórnik Kramsk Osiek Kłodawa Granowo Mosina Środa Wlkp. Kołaczkowo Golina Mały Wlkp. Chodów Konin Koło Rakoniewice Miłosłarzew Olszów Grzego Lądek Siedlec Kamieniec Rzgów Stare Czempiń Brodnica Zaniemyśl Krzymów Kościeleka Pyzdry Wielichowo Włady Krzykosy Zagórów Miasto Wolsztyn Śrem sławów Dąbie Kościan Nowe Brudzew Książ miasto Żerków Rychwał Gizałki Tuliszków Wlkp. Przemęt Śmigiel Grodziec Turek Krzywiń Dolsk Wijewo Włoszakowice Jaraczewo Jarocin Czermin Chocz Przykona Mycielin Malanów Lipno Osieczna Gostyń Borek Kotlin Blizanów Stawiszyn Krze Wlkp. Pleszew Dobra Kawęczyn Święciechowmieniewo Dobrzyca Piaski Ceków Leszno Żelazków Lisków Pogorzela Koźmin Gołuchów Rydzyna Roz Poniec Koźminek Krobia Pępowżew Kalisz Opatówek dra Kobylin Raszków Skal Nowe Krotoszyn Szczytniki Bojanowo Miejska mierzyce Górka Zduny Jutrosin Ostrów Wlkp. Godziesze Wlkp. Rawicz Pakosłarzyce Sieroszewice Sulmie Odolanów Brzeziny Przygodzice Mikstat Kraszewice Grabów Czajków Sośnie Ostrzeszów Doruchów Kobyla Góra Perzów Bralin Rychtal Kępno Baranów Łęka Opatowska Trzcinica Mapa. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gleb w gminach województwa wielkopolskiego

19 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO ZŁOTÓW Procent powierzchni powiatu: PŁA CHODZEŻ CZARNKÓW TRZCANKA WĄGROWEC OBORNK MĘDZYCHÓD SZAMOTUŁY GNEZNO NOWY TOMYŚL GRODZSK WLKP. POZNAŃ ŚRODA WLKP. WRZEŚNA SŁUPCA KONN KOŁO WOLSZTYN KOŚCAN ŚREM JAROCN TUREK LESZNO GOSTYŃ PLESZEW KALSZ KROTOSZYN RAWCZ OSTRÓW WLKP. OSTRZESZÓW KĘPNO Mapa. Grunty orne w powiatach województwa wielkopolskiego

20 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK.. Skały macierzyste gleb Skała jest naturalnym zespołem minerałów, wchodzących w skład skorupy ziemskiej, a powstałych na drodze procesu geologicznego. Procesy powstawania skał w skorupie ziemskiej przebiegają niezmiernie powoli i wymagają bardzo długiego okresu czasu. Pochodzenie skały określa jej skład mineralny, jak również jej strukturę i teksturę. Cechy skały wiążą się ściśle z procesami jej powstania, co pozwala na ustalenia naturalnego podziału genetycznego skał na magmowe, metamorficzne i osadowe. Skały magmowe i metamorficzne stanowią % skorupy ziemskiej, a skały osadowe %. Jednak powierzchnia Ziemi pokryta jest skałą osadową w %. Skały różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych powstają gleby, określane są mianem skał macierzystych. Przez proces glebotwórczy rozumie się całokształt zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych zachodzących w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, w wyniku których kształtują się gleby. Procesy glebotwórcze, przebiegające w określonych warunkach klimatycznych, na określonych utworach macierzystych oraz pod wpływem określonej szaty roślinnej, doprowadzają do ukształtowania się odpowiednich typów gleb. Na terenie województwa wielkopolskiego najczęściej spotyka się gleby wykształcone pod wpływem procesu przemywania (płowienia), bielicowania, oglejenia, brunatnienia, a także procesu bagiennego i murszenia. Skałami macierzystymi gleb Wielkopolski są utwory polodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. W warstwie przypowierzchniowej dominują utwory piaszczyste i gliniaste. Gleby pokrywające Wielkopolskę to gleby w przewadze lekkie i bardzo lekkie, reprezentowane przez następujące klasy: gleby brunatnoziemne (brunatne i pseudobielicowe); gleby bielicoziemne; gleby bagienne (mułowe i torfowe); gleby pobagienne (murszowe i czarne ziemie); gleby napływowe (mady rzeczne)... Typy, podtypy i gatunki gleb Systematyka przyrodnicza gleb opiera się na kryteriach genetycznych. Uwzględniając w niej właściwości chemiczne, fizyczne i biologiczne gleb oraz środowisko geograficzne wyodrębniono pięć zasadniczych jednostek systematycznych: Klasa jest jednostką najszerszą, obejmującą kilka typów, których powstanie uwarunkowane jest podobnym układem czynników biotycznych i abiotycznych danego środowiska geograficznego. Typ wyraża pewien dynamiczny stan równowagi w rozwoju określonego procesu glebotwórczego. W warunkach kiedy środowisko przyrodnicze nie jest zakłócone przez działalność człowieka, poszczególnym typom glebowym odpowiadają charakterystyczne zespoły roślinne. Podtyp wyróżnia się, gdy profil glebowy wykazuje cechy charakterystyczne dla dwóch lub więcej typów. Rodzaj określony jest przez pochodzenie geologiczne skały macierzystej, z której wykształciła się dana gleba. Gatunek określa się na podstawie skały macierzystej gleby i warstw powierzchniowych. W trakcie opracowywania map gleboworolniczych prowadzono szczegółowe badania rodzajowe gleb, na podstawie analiz laboratoryjnych próbek gleby pobranych z profilów glebowych. Na podstawie wyników i zebranych w terenie informacji opracowano charakterystykę gleb. Na zróżnicowanie rodzajowe, gatunkowe i typologiczne gleby wpłynęły: rzeźba terenu, charakter skał macierzystych oraz związane z nimi stosunki wodne i szata roślinna. Poniżej przedstawiono podział gleb, które występują w naszym województwie w znaczącym procencie, na typy i podtypy.. Gleby bielicowe i pseudobielicowe (A) Gleby bielicowe wykształciły się pod borami iglastymi. Charakterystyczną ich cechą jest czteropoziomowa budowa profilu glebowego (A A B C). Bezpośrednio pod poziomem akumulacyjnym występuje poziom wymycia, ubogi we frakcje ilaste, próchnice i składniki pokarmowe dla roślin, o zabarwieniu szarobeżowym lub białoszarym. Pod nim występuje poziom wymycia wzbogacony w minerały ilaste oraz tlenki żelaza i glinu. Gleby pseudobielicowe wytworzone z piasków charakteryzują się poziomem próchnicznym o miąższości cm i zawartości próchnicy,, %. Są to gleby kwaśne lub bardzo kwaśne, ubogie lub średnio zasobne w fosfor i potas oraz ubogie w magnez. Gleby pseudobielicowe wytworzone z glin charakteryzują się znacznym spiaszczeniem, przeważ

21 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO nie wykazują skład mechaniczny piasku gliniastego lekkiego, rzadziej mocnego. Miąższość poziomu próchnicznego wynosi cm, a zawartość w nim próchnicy od,, %. Są to gleby kwaśne lub lekko kwaśne, średnio zasobne w fosfor, a ubogie w potas i magnez. W głąb profilu wzrasta odczyn ph.. Gleby brunatne (B) Gleby brunatne charakteryzuje brunatna barwa, powstała podczas utlenienia związków żelaza. W zależności od stopnia odwapnienia, a tym samym zakwaszenia, gleby brunatne dzieli się na trzy podtypy: gleby brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane i gleby brunatne kwaśne. Gleby brunatne właściwe w większości wykształciły się z glin średnich i lekkich. Węglan wapnia występuje w tych glebach płytko (najczęściej od cm). W górnej części profilu, gleby wykazują odczyn zbliżony do obojętnego, a w dolnej często alkaliczny. Poziom próchniczny miąższości ponad cm, o zabarwieniu szarobrunatnym, zawiera ponad % próchnicy. Dobry kompleks sorpcyjny, o dobrej zasobności w magnez i średniej zawartości fosforu i potasu. Gleby brunatne wyługowane są wytworzone ze żwirów, piasków, glin i iłów. Gleby powstałe ze żwirów i piasków gliniastych są kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe roślin, miąższość cm, zawartość próchnicy,, %. Gleby powstałe z glin i iłów w górnym poziomie wykazują skład mechaniczny piasku gliniastego lekkiego lub mocnego. Poziom próchniczny osiąga miąższość cm i zawiera,, % próchnicy. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w fosfor, potas i magnez. Gleby brunatne kwaśne wytworzyły się ze skał kwaśnych, które nie zawierały węglanu wapnia, a więc piasków kwarcowych, niektórych glin i iłów.. Czarne ziemie (D i Dz) Czarne ziemie charakteryzują się znaczną miąższością poziomu próchnicznego (> cm) i dużą zawartością w nim próchnicy. Geneza ich związana jest z płytkim poziomem wody zaskórnej, dlatego też ich użytkowanie jako gruntów ornych wymaga najczęściej melioracji. W zależności od stopnia wymycia węglanów i degradacji próchnicy czarne ziemie dzielimy na podtypy: właściwe i zdegradowane. Czarne ziemie właściwe to gleby wytworzone z glin, w górnym poziomie przeważnie wykazując skład mechaniczny piasku gliniastego mocnego. W poziomie próchnicznym gleby te zawierają ponad, % próchnicy. Odczyn ich jest słabo kwaśny. Odznaczają się dobrą zasobnością w fosfor, potas i magnez. Omawiany podtyp gleby wymaga melioracji nie drenowane są okresowo podmokłe. Czarne ziemie zdegradowane wytworzone są z piasków, glin i pyłów. Gleby wytworzone z piasków słabogliniastych zawierają, % próchnicy, są kwaśne i średnio zasobne w fosfor, potas i magnez. Są to gleby okresowo podmokłe jako grunty orne i właściwie uwilgotnione jako użytki zielone. Wytworzone z piasków gliniastych są słabo kwaśne oraz średnio zasobne w fosfor, potas i magnez. Wytworzone z glin w górnym poziomie mają skład mechaniczny piasku gliniastego lekkiego, rzadziej mocnego. Wykazują ponad, % próchnicy, odczyn lekko kwaśny, średnią zasobność w fosfor i potas oraz dobrą w magnez. Wytworzone z pyłów ilastych charakteryzują się głębokim poziomem próchnicznym, (ponad cm) z dużą zawartością próchnicy. Słabo kwaśne, średnio zasobne w fosfor, potas i magnez. Wartość bonitacyjna tych gleb zależy od uwilgotnienia.. Mady (F) Mady rzeczne są to osady rzeczne o charakterystycznej warstwowej budowie profilu, wypełniające dna współczesnych dolin. ch skład mechaniczny zależy od rodzaju materiału niesionego przez wodę. Większość tych gleb znajduje się pod użytkami zielonymi. W zależności od składu mechanicznego warstwy powierzchniowej wyróżniono: mady bardzo lekkie % części spławialnych, mady lekkie % części spławialnych, mady średnie % części spławialnych, mady ciężkie % części spławialnych, mady bardzo ciężkie ponad % części spławialnych. Wydzielono cztery podtypy mad: początkowego stadium rozwojowego, brunatne, czarnoziemne, glejowe. Mady to gleby najczęściej kwaśne, o niskiej lub średniej zasobności w przyswajalne składniki pokarmowe roślin. Dobrą zawartość magnezu można stwierdzić w madach czarnoziemnych.. Gleby bagienne Wśród gleb bagiennych wyróżniono następujące typy i podtypy: murszowe, murszowomineralne, murszowotorfowe, torfowe, mułowotorfowe i torfowomułowe. Gleby murszowomineralne wykształciły się z płytkich gleb, głównie na piaskach w wyniku osuszenia. Są to gleby kwaśne ubogie w fosfor, potas i magnez.

22 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Gleby murszowate powstały w wyniku przesuszania płytkich gleb murszowych i w dalszym etapie pod wpływem uprawy przekształciły się w czarne ziemie zdegradowane. Wykazują odczyn słabo kwaśny i niską zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu. Gleby torfowe i murszowotorfowe wytworzyły się z torfów niskich, na piaskach zalegających poniżej cm. Odczyn i zasobność niska. Gleby mułowotorfowe i torfowomułowe ich charakterystyczną cechą jest zaleganie warstw namułów rzecznych i deluwialnych na przemian z warstwami torfu. Są to gleby wymagające regulacji stosunków wodnych.. Rędziny (R) Rędziny wytworzyły się z opoki kredowej, w większości odwapnionej. Przeważają rędziny lekkie wykazujące w górnych poziomach skład mechaniczny piasku gliniastego. Są to rędziny czarnoziemne. Wykazują odczyn gleb kwaśny lub słabo kwaśny i średnią zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu. Tabela Kompleks przydatności rolniczej i klasy bonitacyjne gleb oznaczone na podstawie typów i podtypów gleby Typ gleby Bielice Pseudobielicowe Brunatne Podtyp gleby Gatunek gleby wytworzony z piasków, z glin Klasa bonitacyjna Grunty orne V V Va V a Va Użytki zielone Kompleksy przydatności rolniczej Użytki Grunty orne zielone,,,,, właściwe a, wyługowane ze żwirów, z piasków gliniastych, z glin i iłów Vb V Va V Va,,,,, kwaśne Vb V,,, właściwe Va,,, z, z Czarne ziemie zdegradowane z piasków słabogliniastych, z piasków gliniastych, z glin, z pyłów ilastych Mady Gleby bagienne Vb V b V V V V V V V,,,,,,,, z, z z z z początkowego V V, z stadium rozwoju brunatne b V V,, z, z czarnoziemne a Vb,,,,, z glejowe V z, z murszowomineralne Vb V V z, z murszowate V V V V,, z, z torfowe i murszowotorfowe V mułowo torfowe V i torfowomułowe Rędziny Va,,, z, z z, z.. Bonitacja gleb Bonitacja gleb jest systemem podziału gleb według kryterium ich jakości. Jakość gruntów określa się na podstawie wyników terenowych badań odkrywek glebowych, ze szczególnym uwzględnieniem cech morfologicznych i fizycznych gleby takich jak położenie gleby, głębokość poziomu próchnicznego, barwa i struktura, skład mechaniczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność podłoża, stosunki wodne, a także uwzględnia

23 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO się niektóre właściwości chemiczne jak odczyn ph i zawartość węglanów. Wyróżnia się następujące klasy: klasa gleby orne najlepsze, klasa gleby orne bardzo dobre, klasa a gleby orne dobre, klasa b gleby średnio dobre, klasa Va gleby orne średniej jakości, klasa Vb gleby orne średniej jakości (gorsze), klasa V gleby orne słabe, klasa V gleby najsłabsze, klasa V RZ gleby pod zalesienia. Klasa gleby tej klasy występują zawsze w dobrych warunkach fizjograficznych, na równinach lub na bardzo łagodnych pochyłościach, są zasobne we wszystkie składniki pokarmowe roślin, posiadają dobrą naturalną strukturę, są łatwe do uprawy, ciepłe, czynne biologicznie, przepuszczalne i przewiewne, dostatecznie wilgotne. Do klasy tej zalicza się najlepsze czarnoziemy leśnostepowe, najlepsze mady pyłowe i próchniczne, najlepsze czarnoziemy leśnołąkowe wytworzone z glin marglistych i utworów pyłowych, najlepsze czarnoziemne rędziny namyte, najlepsze gleby brunatne wytworzone z lessów i utworów lessopodobnych oraz najlepsze gleby brunatne wytworzone z glin. Klasa właściwości gleb są zbliżone do gleb klasy; gleby występują w mniej korzystnych warunkach fizjograficznych lub mają gorsze właściwości fizyczne. Zalicza się tu bardzo dobre czarnoziemy leśnostepowe i leśnołąkowe wytworzone z glin marglistych, najlepsze rędziny namyte oraz rędziny czarnoziemne i właściwe wytworzone z wapieni kredowych. Ponadto bardzo dobre mady brunatne i próchniczne oraz bardzo dobre gleby brunatne wytworzone z lessów, utworów pyłowych pochodzenia wodnego, glin i iłów pylastych, a także najlepsze gleby płowe wytworzone z lessów, glin i utworów pyłowych pochodzenia wodnego. Klasa a gleby mają już wyraźne gorsze właściwości fizyczne i chemiczne, występują w mniej korzystnych warunkach fizjograficznych niż gleby klasy i. Pogarszają się przede wszystkim stosunki wodne. Zalicza się tu gleby brunatne i płowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych, różnych utworów pyłowych i glin lekkich oraz iłów pylastych, średnio dobre czarnoziemy leśnostepowe i leśnołąkowe wytworzone z glin, iłów i utworów pyłowych oraz z piasków gliniastych mocnych. Ponadto najlepsze odmiany rędzin kredowych i najlepsze rędziny gipsowe oraz średnio dobre mady pyłowe i najlepsze z mad ciężkich i piaszczystych. Do klasy tej należą również gleby torfowomurszowe. Klasa b zasadniczo są zbliżone właściwościami do gleb klasy a, ale w jeszcze większym stopniu charakteryzują się gorszymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Zalicza się do niej gleby brunatne, płowe i opadowoglejowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych lub lekkich na cięższych podłożach, wytworzone z glin lekkich, iłów i utworów pyłowych wodnego pochodzenia, gorsze odmiany czarnoziemów leśnostepowych i średnio dobre czarnoziemy leśnołąkowe wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych pochodzenia wodnego i piasków gliniastych mocnych, a także średnio dobre mady i rędziny oraz gleby wytworzone z utworów torfowomurszowych. Klasa Va gleby o zdecydowanie gorszych właściwościach niż gleby wyższych klas. Gleby ciężkie tej klasy cechuje duża żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne biologicznie. Należą do nich gleby brunatne, płowe i bielicowe wytworzone z różnych piasków i żwirów gliniastych, gleby płowe, brunatne i opadowoglejowe wytworzone z glin, iłów i utworów pyłowych, często o gorszych warunkach wodnych, niektóre gatunki czarnoziemów leśnostepowych i leśnołąkowych, średniej jakości mady pyłowe i piaszczyste, i mady ciężkie wytworzone z iłu oraz średniej jakości rędziny właściwe i brunatne, gorsze gatunki rędzin czarnoziemnych i średniej jakości gleby torfowomurszowe. Klasa Vb są bardziej wadliwe od gleb klasy Va, gleby ciężkie tej klasy są najczęściej podmokłe, niektóre gatunki gleb podścielone są płytko zbyt przepuszczalnym podłożem wskutek tego są zbyt suche. Zalicza się tu takie same typy, rodzaje i gatunki gleb jak do klasy Va. Klasa V gleby mało żyzne i nieurodzajne oraz zawodne. Zalicza się do nich lżejsze odmiany gleb brunatnych i płowych, gleby rdzawe i bielicowe, wytworzone ze żwirów gliniastych i różnych piasków całkowitych lub położonych na mniej przepuszczalnych podłożach. Ponadto czarne ziemie pobagienne wytworzone z piasków słabo gliniastych, murszowate, gorsze odmiany czarnoziemów leśnołąkowych, mady bardzo lekkie. Klasa V gleby słabe, wadliwe i zawodne. Należą do nich gleby rdzawe, bielicowe, rankery i pararędziny wytworzone z następujących skał macierzystych: żwirów piaszczystych, płytkich

24 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK piasków słabo gliniastych na piaskach luźnych, wapieniach, żwirach, z bardzo płytkich piasków wietrzeniowych, piasków słabo gliniastych średnio głębokich, na piasku luźnym oraz piasków słabo gliniastych całkowitych. Klasa V RZ są bardzo ubogie, zbyt suche, nieprzydatne do prowadzenia upraw polowych. Winny być bezwzględnie zalesione. Należą do nich gleby rdzawe, bielice, rankery, pararędziny wytworzone ze żwirów piaszczystych, piasków luźnych całkowitych, płytkich piasków luźnych nawapieniowych i nażwirowych oraz płytkie piaski wietrzeniowe. % % % % klasa klasa a % % klasa b klasa Vb klasa Va klasa V % % klasa V klasa VRZ Rysunek. Jakość gruntów ornych województwa wielkopolskiego Gleby gruntów ornych województwa wielkopolskiego są glebami średniej i niskiej jakości. Gleby klas V i V oraz gleby nieprzydatne rolniczo V RZ stanowią % areału województwa. Brak gruntów ornych zaliczanych do klasy i znikomy procent gleb klasy rzutuje na ocenę jakości gleb wielkopolskich. Większe kompleksy gleb chronio nych w układzie gmin (klasa V) przedstawiono na mapie. Natomiast mapa. określa procentowe rozmieszczenie w gminach gleb o jakości niższej (klasy V V RZ). Strukturę jakościową gruntów ornych w poszczególnych gminach (według klas bonitacji gleb) przedstawiono w tabeli. Lp. Powiat/gmina Tabela Bonitacja jakości gleb województwa wielkopolskiego Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach a b Va Vb V V V RZ. CHODZESK Budzyń Chodzież Chodzież miasto Margonin Szamocin. CZARNKOWSKO TRZCANECK Czarnków Czarnków miasto Drawsko Krzyż Lubasz Połajewo Trzcianka Trzcianka miasto Wieleń

25 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach Lp. Powiat/gmina a b Va Vb V V V RZ. GNEŹNEŃSK Czerniejewo Gniezno Gniezno miasto Kiszkowo Kłecko Łubowo Mieleszyn Niechanowo Trzemeszno Witkowo. GOSTYŃSK Borek Wlkp. Gostyń Krobia Pępowo Piaski Pogorzela Poniec. GRODZSK Granowo Grodzisk Kamieniec Rakoniewice Wielichowo. JAROCŃSK Jaraczewo Jarocin Kotlin Żerków. KALSK Blizanów Brzeziny Ceków Godziesze Wielkie Koźminek Lisków Mycielin Opatówek Stawiszyn Szczytniki Żelazków. KĘPŃSK Baranów Bralin Kępno Łęka Opatowska Perzów

26 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach Lp. Powiat/gmina a b Va Vb V V V RZ. Rychtal Trzcinica. KOLSK Babiak Chodów Dąbie Grzegorzew Kłodawa Koło Koło miasto Kościelec Olszówka Osiek Mały Przedecz. KONŃSK Golina Grodziec Kazimierz Biskupi Kleczew Kramsk Krzymów Rychwał Rzgów Skulsk Sompolno Stare Miasto Ślesin Wierzbinek Wilczyn. KOŚCAŃSK Czempiń Kościan Kościan miasto Krzywiń Śmigiel. KROTOSZYŃSK Kobylin Koźmin Krotoszyn Rozdrażew Sulmierzyce Zduny. LESZCZYŃSK Krzemieniewo Lipno Osieczna Rydzyna Święciechowa

27 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach Lp. Powiat/gmina a b Va Vb V V V RZ. Wijewo Włoszakowice. MĘDZYCHODZK Chrzypsko Wielkie Kwilcz Międzychód Sieraków. NOWOTOMYSK Kuślin Lwówek Miedzichowo Nowy Tomyśl Opalenica Zbąszyń. OBORNCK Oborniki Rogoźno Ryczywół. OSTROWSK Nowe Skalmierzyce Odolanów Ostrów Wlkp. Ostrów Wlkp. miasto Przygodzice Raszków Sieroszewice Sośnie. OSTRZESZOWSK Czajków Doruchów Grabów Kobyla Góra Kraszewice Mikstat Ostrzeszów. PLSK Białośliwie Kaczory Łobżenica Miasteczko Krajeńskie Piła Szydłowo Ujście Wyrzysk Wysoka

28 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach Lp. Powiat/gmina a b Va Vb V V V RZ. PLESZEWSK Chocz Czermin Dobrzyca Gizałki Gołuchów Pleszew. POZNAŃSK Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyń Kórnik Luboń Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Puszczykowo Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne. RAWCK Bojanowo Jutrosin Miejska Górka Pakosław Rawicz. SŁUPECK Lądek Orchowo Ostrowite Powidz Słupca Słupca miasto Strzałkowo Zagórów. SZAMOTULSK Duszniki Kaźmierz Obrzycko Ostroróg Pniewy Szamotuły Wronki

29 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach Lp. Powiat/gmina a b Va Vb V V V RZ. ŚREDZK Dominowo Krzykosy Nowe Miasto Środa Zaniemyśl. ŚREMSK Brodnica Dolsk Książ Wlkp. Śrem. TURECK Brudzew Dobra Kawęczyn Malanów Przykona Tuliszków Turek Turek miasto Władysławów. WĄGROWECK Domasławek Gołańcz Mieścisko Skoki Wapno Wągrowiec Wągrowiec miasto. WOLSZTYŃSK Przemęt Siedlec Wolsztyn. WRZESŃSK Kołaczkowo Miłosław Nekla Pyzdry Września. ZŁOTOWSK Jastrowie Krajenka Lipka Okonek Tarnówka Zakrzewo Złotów Złotów miasto

30 ZASOBNOŚĆ ZANECZYSZCZENE GLEB WELKOPOLSK. STAN NA ROK Lp. Powiat/gmina Tabela cd. Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach a b Va Vb V V V RZ. GRODZK KALSZ. GRODZK KONN. GRODZK LESZNO. GRODZK POZNAŃ WELKOPOLSKA.. Przydatność rolnicza gleb Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór roślin uprawnych. Do poszczególnych kompleksów mogą być zaliczone różne gleby, o zbliżonych właściwościach i kierunku użytkowania. Jako kryterium przy określaniu kompleksu pod uwagę brano właściwości fizycznochemiczne gleby, stopień agrokultury, rzeźbę terenu, ciężkość i trudność uprawy oraz warunki klimatyczne i agroklimatyczne. Wydzielono kompleksów na gruntach ornych i trzy kompleksy na trwałych użytkach zielonych. Na terenie województwa wielkopolskiego występuje w znaczącym procencie kompleksów na gruntach ornych i kompleksy na użytkach zielonych. Ze względów praktycznych scharakteryzowano kompleksy jako siedliska związane z uprawą zbóż ozimych, uznanych w naszych warunkach za najbardziej właściwe rośliny wskaźnikowe: siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają: kompleks pszenny bardzo dobry, kompleks pszenny dobry, kompleks pszenny wadliwy; siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to: kompleks żytni bardzo dobry, kompleks żytni dobry, kompleks żytni słaby, kompleks żytni najsłabszy; siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych: kompleks zbożowopastewny, kompleks zbożowopastewny słaby; kompleksy użytków zielonych: kompleks z użytki zielone średnie, kompleks z użytki zielone słabe i bardzo słabe. Kompleks zalicza się do niego gleby brunatne oraz czarne ziemie wytworzone z glin i pyłów ilastych. Są to najlepsze gleby województwa, zasobne w składniki pokarmowe, utrzymane w bardzo dobrej kulturze, o głębokim poziomie ornopróchnicznym i uregulowanych stosunkach powietrznowodnych. Na glebach tego kompleksu nie ogranicza się doboru roślin, gdyż zapewniają one wysokie plony. Kompleks należą do niego gleby brunatne, pseudobielicowe i czarne ziemie, wytworzone z glin lub pyłów na glinach i iłach. Mają nieco gorsze własności niż gleby zaliczone do kompleksu. Na ogół są to gleby żyzne, średnio ciężkie do uprawy i o dobrym stopniu kultury. Przy dobrej agrotechnice nadają się do uprawy wszystkich roślin, zwłaszcza pszenicy i buraków cukrowych. Gleby kompleksu zaliczane są do klasy a i b. Kompleks gleby wadliwe ze względu na okresowy niedobór wody. Większość tych gleb należy do gleb brunatnych wytworzonych z glin. Najlepsze rezultaty daje uprawa pszenicy ozimej, jęczmienia, kukurydzy i lucerny. Gleby kompleksu zaliczane są do klasy Va i Vb, czasem do b. Kompleks zalicza się do niego najlepsze gleby lekkie, które charakteryzują się mniej trwałą strukturą, są głębiej wyługowane z węglanów i uboższe w makroelementy niż gleby kompleksów. W większości są to gleby pseudobielicowe. Przy zachowaniu wysokiego stopnia kultury i stosowaniu właściwych zabiegów agrotechnicznych można uprawiać na nich wszystkie rośliny uprawne. Kompleks obejmuje gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskiem słabogliniastym lub piasków głęboko zalegających na glinach. Zaliczane są tu gleby brunatne i pseudobielicowe oraz czarne ziemie i mady. Gleby te są lekko kwaśne i ubogie w przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe, okresowo suche. Wymagają systematycznego nawożenia. Roślinami wskaźnikowymi tego kompleksu są żyto, jęczmień i ziemniaki. Sporadycznie można uprawiać mniej wymagające odmiany pszenicy. Wysokość plonów zależy głównie od ilości opadów.

31 CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WELKOPOLSKEGO Kompleks należą do niego gleby bardzo lekkie wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania. Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu ornopróchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia. Kompleks gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabo gliniastych przechodzących w piaski luźne. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych piasków murszowatych. Wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki, o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto i łubin żółty. Zaliczane są głównie do klasy V, wyjątkowo do V. Kompleks większość gleb tego kompleksu to czarne ziemie, reszta to mady. Są to gleby średnio zwięzłe, zasobne w składniki pokarmowe, o dużej zdolności zatrzymywania wody. Po uregulowaniu stosunków powietrznowodnych mogą przejść do kompleksu lub. Zalicza się tu gleby klasy Va i b. Kompleks zalicza się do niego gleby lekkie i bardzo lekkie, położone w obniżeniach terenu lub o słabym odpływie wód powierzchniowych. Gleby tego kompleksu to przeważnie gleby pseudobielicowe, czarne ziemie, mady oraz murszowe i murszowate. Odznaczają się bardzo małą zdolnością zatrzymywania wody i składników pokarmowych. Są okresowo lub stale podmokłe. Do kompleksu zalicza się gleby klasy Vb i V. Kompleks z stanowią go gleby torfowe, murszowe, murszowate, mady i czarne ziemie. Kompleks z obejmuje gleby najniższej jakości i o niskim stopniu kultury. Do tego kompleksu zalicza się gleby torfowe, mułowotorfowe i murszowate wytworzone z piasków luźnych lub słabo gliniastych. Użytki te nie mają uregulowanych stosunków wodnych, a ich położenie wiąże się z częstym zalewaniem i podtapianiem. Około % powierzchni gruntów ornych stanowią gleby kompleksów żytnich ( ), % gleby kompleksów pszennych ( ), pozostałe % to gleby kompleksów ( ) zbożowopastewnych. Kompleksy użytków zielonych (z i z) to około % powierzchni użytków rolnych województwa. % % % % % % % % Rysunek. Kompleksy przydatności rolniczej gleb województwa wielkopolskiego (% powierzchni gruntów ornych),% lasy użytki rolne pozostałe grunty numer kompleksu Rysunek. Struktura użytkowania gruntów % Strukturę użytkowania gruntów zobrazowano na mapach i i rysunku. W tabeli przedstawiono strukturę użytkowania gruntów w poszczególnych powiatach Wielkopolski. Wyróżniono powiaty, w których powierzchnia użytków rolnych przekracza % ogólnej powierzchni. Województwo wielkopolskie jest regionem, w którym ważną rolę odgrywa rolnictwo. Znaczną powierzchnię w województwie (blisko %) zajmują użytki rolne. ch jakość jest więc bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów.,%,%