dr hab. inż. Mariusz Adamski Poradnik oszczędzania energii w mikro i małych przedsiębiorstwach

Transkrypt

1 dr hab. inż. Mariusz Adamski Poradnik oszczędzania energii w mikro i małych przedsiębiorstwach

2 dr hab. inż. Mariusz Adamski Poradnik oszczędzania energii w mikro i małych przedsiębiorstwach Suwałki, 2014

3 Wydawca: Copyright by FOTON Agnieszka Morysewicz Lokalna Grupa Rybacka Pojezierze Suwalsko-Augustowskie 2014 ISBN Opracowanie: dr hab. inż. Mariusz Adamski Wykonanie: FOTON Agnieszka Morysewicz Suwałki, ul. Lipowa 41A, tel EUROPEAN UNION EUROPEAN REGIONAL DEVELOPMENT FUND NEIGHBOURS IN ACTION Opracowanie wykonano w ramach projektu Wsparcie OZE na obszarze pogranicza współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Litwa Polska na podstawie umowy nr SPF/2.2/PL/05 z dnia r.

4 Przedmowa Lokalna Grupa Rybacka Pojezierze Suwalsko Augustowskie jako jeden z priorytetów swojej strategii rozwoju przyjęła ochronę środowiska Jednym z elementów pozytywnego oddziaływania na środowisko jest zmniejszenie zużycia energii. Świadomość, że oszczędzanie energii jest ważne i pożyteczne jest coraz bardziej powszechna w naszym społeczeństwie. Postęp technologiczny sprawił, że do codziennego funkcjonowania przedsiębiorstwa, biura, domu i rodziny niezbędne są nam dziesiątki urządzeń zasilanych energią elektryczną. Oznacza to, że musimy być pewni, że zasilanie w energię będzie trwałe i niezakłócone, żarówki zawsze zaświecą po naciśnięciu włącznika a telewizor włączy się po naciśnięciu pilota. A nie zawsze tak było. Energią elektryczną w sposób naukowy zaczęto interesować się dopiero od XVII wieku. Przełomowe wynalazki, które spowodowały, że w domach i na ulicach zabłysło światło zawdzięczamy Alessandro Volcie, który w 1775 r. wynalazł ogniwo elektryczne. Kolejne odkrycia Ohma, Faradaya, Maxwella pozwoliły na zrozumienie praw rządzących elektrycznością. Pod koniec XIX wieku zaczęto praktycznie wykorzystywać elektryczność. Samuel Morse wynalazł telegraf, Antonio Meucci telefon, a Tomas Edison żarówkę i fonograf. W 1882 roku Edison założył pierwszą elektrownię i zbudował pierwszą miejską sieć elektryczną na Manhattanie w Nowym Jorku. Dalszy rozwój potoczył się bardzo szybko Dzisiaj energia elektryczna jest nieodłączną towarzyszką naszego życia. Jednocześnie mamy świadomość, że zasoby energii nie są nieograniczone, a wręcz się kurczą. Dlatego musimy oszczędnie i racjonalnie gospodarować energią w naszych domach i przedsiębiorstwach. Mniejsze zużycie energii przynosi nam wymierne korzyści. W wymiarze globalnym należy do nich zaliczyć należy ochronę środowiska naturalnego poprzez zmniejszoną emisję dwutlenku węgla oraz innych substancji szkodliwych do atmosfery. Mniejsze zużycie energii to mniejsze wykorzystanie źródeł naturalnych, np. węgla, ropy lub gazu. Racjonalne wykorzystanie energii pozwala na zachowanie tychże źródeł na dłużej. Mniejsza konsumpcja energii w przedsiębiorstwie to niższe koszty produkcji, większa rentowność zakładu pracy. Obecnie istnieje możliwość pozyskania energii z odnawialnych źródeł energii, przy pomocy własnych jej odbiorników. Możemy sami energię produkować stając się prosumentem producentem i konsumentem energii. Nadwyżki energii możemy sprzedać do sieci osiągając dodatkowe przychody zarówno w domu jak i w przedsiębiorstwie. Czy tą szansę należy wykorzystać? Oczywiście tak. A odpowiedź na pytanie jak to zrobić znajdziecie Państwo w tym Poradniku. Zachęcam do lektury, Cezary Cieślukowski Prezes Lokalnej Grupy Rybackiej Pojezierze Suwalsko Augustowskie 3

5

6 Spis treści I. Zrównoważony rozwój...7 II. Powiat suwalski a rejon wyłkowyski...9 III. Co to jest mikroprzedsiębiorstwo, małe, a także średnie przedsiębiorstwo? IV. Dlaczego warto oszczędzać energię? V. Zasady i sposoby oszczędzania energii elektrycznej w gospodarstwach rolnych, w małych zakładach produkcyjnych, handlowych i usługowych V. Zasady i sposoby oszczędzania energii cieplnej (i nie tylko) w lokalach produkcyjnych, handlowych, usługowych oraz innych VII. Urządzenia odzyskujące ciepło w instalacji wentylacji mechanicznej VIII. Potencjał energii odnawialnej, metody i sposoby wykorzystania OZE na terenie powiatu suwalskiego i rejonu wyłkowyskiego IX. Przykłady dobrych praktyk X. Możliwości pozyskania wsparcia finansowego dla projektów zmierzających do oszczędzania energii oraz wykorzystania OZE na terenie powiatu suwalskiego i rejonu wyłkowyskiego XI. Energia elektryczna XII. Kogeneracja (oznaczana od skrótu angielskich słów CHP) XIII. Zalecenia codziennego oszczędzania energii

7

8 I Zrównoważony rozwój Zrównoważony rozwój jest to rozwój w kierunku gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej dla środowiska i bardziej konkurencyjnej. Według tradycyjnej definicji zrównoważony rozwój to rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie. Innymi słowy pozwala on zagwarantować, że dzisiejszy wzrost nie będzie zagrażał możliwościom wzrostu przyszłych pokoleń. Zrównoważony rozwój obejmuje trzy elementy: gospodarczy, społeczny i środowiskowy Rys. 1 Zdjęcie Ziemi z kosmosu Rys. 2 Powiązanie trzech elementów zrównoważonego rozwoju gospodarczego Unijne cele służące zapewnieniu zrównoważonego rozwoju obejmują: do 2020 r. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r. zwiększenie do 20 proc. udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii, dążenie do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20 proc. Zrównoważony rozwój oznacza: budowanie bardziej konkurencyjnej gospodarki niskoemisyjnej, która będzie korzystać z zasobów w sposób racjonalny i oszczędny, ochronę środowiska naturalnego, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zapobieganie utracie bioróżnorodności, wykorzystanie pierwszoplanowej pozycji Europy do opracowania nowych, przyjaznych dla środowiska technologii i metod produkcji, wprowadzenie efektywnych, inteligentnych sieci energetycznych, wykorzystanie sieci obejmujących całą UE do zapewnienia dodatkowej przewagi rynkowej firmom europejskim (zwłaszcza małym przedsiębiorstwom produkcyjnym), poprawienie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza w odniesieniu do MŚP pomaganie konsumentom w dokonywaniu świadomych wyborów. Konwencja o różnorodności biologicznej (ang. Convention on Biological Diversity CBD) jest to umowa międzynarodowa sporządzona 5 czerwca 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro określająca zasady ochrony, pomnażania oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. Konwencja weszła w życie 29 grudnia 1993 roku. Obecnie konwencji objęła ponad 190 uczestników, większość państw świata. 7

9 Każda ze stron konwencji jest zobowiązana opracować krajowe strategie, plany lub programy dotyczące ochrony, identyfikować i monitorować elementy różnorodności biologicznej, a także identyfikować procesy i kategorie działań, które mają lub mogą mieć znaczny negatywny wpływ na ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej, oraz monitorować ich skutki. Tekst Konwencji rozpoczyna się preambułą, w której przywołane są wartości różnorodności biologicznej i jej znaczenie dla zachowania życia na Ziemi. W preambule zwrócona jest także uwaga na niektóre działania człowieka zmniejszające różnorodność biologiczną oraz na konieczność podejmowania odpowiednich kroków zaradczych. Podkreślona jest konieczność ochrony różnorodności biologicznej która jest wspólną sprawą całej ludzkości. Zwrócono w niej również uwagę na fakt, że szczególna odpowiedzialność za tę ochronę ciąży na państwach, na terytorium których znajdują się dane zasoby przyrodnicze. Cele Konwencji: Ochrona różnorodności biologicznej. Zrównoważone użytkowanie elementów różnorodności biologicznej. Uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych. Oznacza to, że przy podejmowaniu postanowień i konkretnych działań równie ważne jest zachowanie całego bogactwa przyrodniczego, jak zaspakajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń ludzi, w zakresie przestrzegani zasady dzielenia się korzyściami z wykorzystania zasobów ze społecznościami, które te zasoby udostępniają. Każde państwo ma suwerenne prawa do korzystania z własnych zasobów przyrodniczych, zgodnie z prowadzoną polityką, zawartą w krajowej strategii różnorodności biologicznej i stosownym programie działań. Szczególną uwagę należy zwracać na elementy najbardziej istotne z punktu widzenia zasobów przyrodniczych oraz zaspakajania potrzeb społecznych Pogodzenie rozwoju gospodarczego z dbałością o środowisko jest ogromnym wyzwaniem. Kluczowe znaczenie odgrywa tu efektywność energetyczna gospodarki. Mimo dość dużego postępu nadal jest jeszcze wiele do poprawienia. Główne kierunki tych działań to: stosowanie nowoczesnych technologii, które pozwolą zmniejszyć zużycie energii, korzystanie z odnawialnych źródeł energii, rozwój infrastruktury komunalnej wspierającej ochronę środowiska. 8

10 II Powiat suwalski a rejon wyłkowyski Powiat suwalski i rejon wyłkowyski są regionami rolniczymi, znaczną część obszaru zajmują grunty rolne oraz lasy. Powierzchnia powiatu suwalskiego jest nieco mniejsza. Tab. 1 Powiat suwalski i rejon wyłkowyski Państwo Polska Litwa Województwo podlaskie Okręg mariampolski Region Powiat suwalski Rejon wyłkowyski Herb Herb powiatu suwalskiego Flaga powiatu suwalskiego Herb rejonu wyłkowyskiego Siedziba władz Suwałki Wyłkowyszki Powierzchnia, km Liczba ludności Rys. 3 Mapka obejmująca powiat suwalski i rejon wołkowyski Klimat powiatu suwalskiego i rejonu wyłkowyskiego ma cechy klimatu przejściowego z tendencją do nasilania się cech kontynentalnych. Charakteryzuje go duża zmienność pogody, niskie temperatury, duża amplituda temperatur, przewaga opadów letnich nad zimowymi oraz wiosennych nad jesiennymi. Roczny przebieg wartości temperatury powietrza jest typowy dla klimatów strefy umiarkowanej o wyraźnie zaznaczonym kontynentalizmie: najwyższe temperatury występują w lipcu i czerwcu, a najniższe w grudniu. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu około 6 C. Zima trwa od 100 do 120 dni. Mrozy utrzymują się od 50 do 65 dni. Wiosna jest długa i chłodna z przymrozkami nawet w maju. Lato jest łagodne i trwa od 80 do 90 dni. Tak surowe warunki klimatyczne mają istotny wpływ na przyrodę, produkcję rolną oraz inne sfery działalności ludzkiej. Tab. 2 Podstawowe wskaźniki klimatyczne ze Stacji Meteorologicznej w Suwałkach Wskaźniki klimatyczne rejon Suwałki Pn.-wsch. Polska Temperatura powietrza [ 0 C] 4,8 8,9 6,5 Amplituda temperatur [ 0 C] 20 21,1 22,3 Roczna suma opadów [mm] 585,3 735,4 570 Liczba dni wegetacyjnych Liczba dni przymrozkowych Liczba dni mroźnych Liczba dni z pokrywą śnieżną

11 III Co to jest mikroprzedsiębiorstwo, małe, a także średnie przedsiębiorstwo? Mikroprzedsiębiorstwa, małe, a także średnie przedsiębiorstwa definiuje się według liczby pracowników i obrotu lub całkowitego bilansu rocznego. Średnie przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 250 pracowników i którego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro. Małe przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 50 pracowników i którego roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 milionów euro. Mikroprzedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 10 pracowników i którego roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 milionów euro. Definicja mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw jest aktualizowana, aby uwzględniać zmiany sytuacji gospodarczej, jakie nastąpiły od roku 1996 (inflacja i wzrost wydajności), oraz praktyczne wnioski wyciągnięte od tamtej pory. Nową definicję stosuje się od 1 stycznia 2005 r. 10

12 IV Dlaczego warto oszczędzać energię? Racjonalne gospodarowanie energią to: mniejsza ilość zanieczyszczeń w środowisku naturalnym, mniejsze zużycie paliw, w tym nieodnawialnych, mniejsze wydatki, czyli oszczędność pieniędzy. Należy racjonalnie gospodarować energią oraz wykorzystać w pełni inne, przyjazne dla środowiska naturalnego źródła energii, których nie brakuje na naszej planecie. Są to miedzy innymi: słońce energia słoneczna, a także energia kinetyczna wiatru, energia potencjalna wody, również energia zawarta w biomasie energia promieniowania słonecznego przechwycona przez rośliny w procesie fotosyntezy, ziemia energia geotermalna, księżyc energia pływów morskich. Ważną rolę w świadomym i odpowiedzialnym podejściu do oszczędzania energii w odgrywa oświetlenie. Ponadto w podjęciu decyzji o oszczędzaniu energii pomaga świadomość, że można przy tym zaoszczędzić pieniądze. 11

13 V Zasady i sposoby oszczędzania energii elektrycznej w gospodarstwach rolnych, w małych zakładach produkcyjnych, handlowych i usługowych wskazań działań oszczędzania energii Wyłącz komputer, telewizor i radio, a ładowarkę usuń z gniazdka, jeżeli tych urządzeń w tej chwili nie używasz. Wyłącz wszystkie urządzenia biurowe na noc, na weekend oraz podczas dłuższych okresów bezczynności. Nie pozostawiaj urządzeń w trybie czuwania świecąca dioda na urządzeniu wskazuje, że nadal zużywa ono energię. Kończąc pracę w firmie wszystkie urządzenia możesz wyłączyć wyłącznikiem głównym. Wymień żarówki na świetlówki energooszczędne i gaś niepotrzebne światło. Nie pozostawiaj zbyt długo otwartego okna. Jeżeli jest Ci za gorąco zmniejsz ogrzewanie. Wychodzisz z domu, z firmy, z warsztatu zmniejsz ogrzewanie. Gotuj tylko tyle wody ile wykorzystasz. Nie zawsze potrzebny jest wrzątek, czasem wystarcza ciepła woda. Gotuj zawsze z pokrywką będzie szybciej i taniej. Korzystaj z prysznica zamiast kąpieli w wannie. Nie trzymaj lodówki zbyt długo otwartej będzie potrzebowała więcej energii, żeby znów obniżyć temperaturę. Jeżeli masz tylko masło, to przełóż je do naczynia z chłodną wodą i odstaw w miejsce zacienione, a lodówkę wyłącz. Korzystasz z urządzeń elektrycznych poza godzinami szczytowego obciążenia, a masz zamontowany licznik dwutaryfowy, także oszczędzisz na wydatkach ze swojego portfela. Oświetlenie przede wszystkim nie zostawiamy zapalonych żarówek w pokoju, w którym obecnie nikt nie przebywa; stosujmy ściemniacze w pokojach, w których mamy wielo żarówkowe żyrandole lub zapalamy tyle żarówek ile potrzeba; jak najwięcej i najdłużej używajmy światła dziennego; przy rozplanowaniu mieszkania fotele ustawmy jak najbliżej okien, by czytać jak najdłużej przy świetle dziennym; stosujmy przy malowaniu mieszkania jasne kolory farb (biała ściana odbija prawie 85% padającego światła); rozważmy zakup energooszczędnych żarówek do tych pomieszczeń, w których najczęściej przebywamy; stosujmy w pomieszczeniach, w których włączamy światło na dłużej(więcej niż 10 minut strych, piwnica, kuchnia), świetlówki (oszczędzają one 75% energii); dopasujmy źródło światła do naszych potrzeb książkę, gazetę można czytać przy jedno żarówkowym kinkiecie zamiast przy kilku żarówkach żyrandola Szanuj swoje oczy Pamiętaj, że zbyt duży kontrast oświetlenia szybko męczy oczy. Wskazane jest umiarkowane oświetlenie całego pokoju, nawet gdy oglądasz telewizję. Nie czytaj przy słabym oświetleniu. Czytaj przy dobrym oświetleniu. Światło ma padać na czytany tekst, a nie na oczy. 12

14 Uwaga Oświetlenie LED jest bardziej oszczędne niż świetlówki. Świetlówki LED nie wymagają elementów (dławika, startera), które są stosowane przy zwykłych świetlówkach. Ponadto świetlówki LED są ekologiczne, a w ich budowie nie wykorzystuje się gazów takich jak rtęć. Dodatkowo zaletą świetlówek LED jest odporność na wilgoć oraz wstrząsy. Interesującym rozwiązaniem są paski LED samoprzylepne. Zastosowanie: dekoracje świetlne sufitów, wnęk, mebli, półek, regałów, reklam, szklanych elementów, schodów, wnętrz samochodów itp. Tab. 3 Porównanie mocy oświetlenia LED i zwykłych świetlówek moc LED Świetlówka Rys. 4 Świetlówki LED, żarówki LED, taśmy oraz lampy LED Właściwa organizacja czasu pracy, zgodna z przebiegiem wydajności pracowników również służy oszczędnościom czasu i energii. Rys. 5 Krzywa wydajności na podstawie REFA (Komisji Badań Nad Pracą) za: Lothar J. Seiwert (1998) Jak organizować czas Na podstawie wykresu można stwierdzić, że szczyt wydajności człowieka występuje przed południem jest to najwyższy poziom wydajności w ciągu dnia. Po południu występuje spadek wydajności, aby po przejściowym wzroście wydajności wczesnym wieczorem, stale opadać, by dojść do najniższego punktu kilka godzin po północy. Niektóry ludzie najlepiej koncentrują się w porze obiadowej, inni wczesnym popołudniem. Z praktyki wiadomo, że mamy do czynienia z dwiema kategoriami ludzi: sowy i skowronki. Pierwsza grupa ludzi, skowronki preferują pracę w porach rannych, rozpoczynają dzień wcześnie, a wykonywana przez nich praca jest najefektywniejsza w godzinach przedpołudniowych. Druga grupa ludzi to sowy. Dla tej grupy osób najdogodniejsza jest praca w godzinach popołudniowych, a nawet nocnych. Strona warta przestudiowania: Skuteczne zarządzanie czasem. Jak dobrze organizować czas Audyt energetyczny ekspertyza dotycząca podejmowania i realizacji przedsięwzięć zmniejszających koszty ogrzewania. Celem audytu jest zalecenie konkretnych rozwiązań (technicznych, organizacyjnych i formalnych) wraz z określeniem ich opłacalności. Audyt energetyczny obejmuje także doradztwo w zakresie podejmowania i realizacji inwestycji mających na celu racjonalizację zużycia energii. Ta niezależna i obiektywna opinia stwierdza, które modernizacje są opłacalne w badanym budynku oraz jakie produkty i rozwiązania techniczne są najkorzystniejsze. 13

15 Audyt energetyczny budynku powinien zawierać następujące elementy: inwentaryzację systemu grzewczego, ocenę właściwości cieplnych budynku oraz określenie, jaka jest charakterystyka energetyczna budynku, stwierdzenie, na jakie sposoby można przeprowadzić termomodernizację budynku, ocenę opłacalności każdej z metod, wskazanie, które z nich są optymalne dla audytowanego budynku. Audyt energetyczny powinien być przeprowadzany przez audytora energetycznego. Dokładne dane dotyczące zakresu i formy audytu energetycznego określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 43, poz. 346). Audyt energetyczny dostarcza podstawy do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej termomodernizacji budynku. W rezultacie uzyskujemy następujące informacje dla każdego rodzaju modernizacji: koszt, zysk, czas zwrotu kosztów i inne ekonomiczne wskaźniki opłacalności. 14

16 V Zasady i sposoby oszczędzania energii cieplnej (i nie tylko) w lokalach produkcyjnych, handlowych, usługowych oraz innych Zwróć uwagę na izolacyjność cieplną okien, ścian, stropów i dachu, czy spełniają aktualne wymagania ochrony cieplnej budynków? Szczegółową odpowiedź da audyt energetyczny (czyli analiza celowości podjęcia określonych prac termomodernizacyjnych) budynku, Zamykaj drzwi zewnętrzne oraz między pomieszczeniami o różnych temperaturach, Ogrzewaj te pomieszczenia, gdzie są pracownicy, lub wynika to z wymogów technologicznych, Wychodząc z pomieszczenia na dłuższy czas (kilka godzin i więcej) zakręć grzejnik zaworem termostatycznym. Symbol * na pokrętle zaworu oznacza położenie antyzamrożeniowe temperatura powietrza w pomieszczeniu przy czujniku nie spadnie poniżej 5 o C Stosuj kurtyny powietrzne (nadmuch strumienia powietrza w płaszczyźnie ściany z otworem drzwiowym) lub materiałów nieprzewiewnych, przeźroczystych (np. z polietylenu), by uniknąć wywiewania z hali ciepłego powietrza, Stosuj odzysk ciepła z procesów produkcyjnych, silników i innych urządzeń. Ciepło to można wykorzystać do ogrzewania ale tylko w okresie zimowym, a w ciągu całego roku do celów technologicznych, przygotowania ciepłej wody, podgrzewania wody basenowej lub do mycia samochodów, Stosuj odzysk ciepła w instalacji wentylacji mechanicznej. Utrzymuj właściwe temperatury w ogrzewanych pomieszczeniach. W temperaturach zbyt niskich drastycznie spada wydajność pracy, zbyt wysokie to duże koszty ogrzewania. Zwiększenie temperatury w ogrzewanych pomieszczeniach o 1 o C zwiększa zużycie ciepła o około 3%. Oszczędność wody to mniejsze rachunki za wodę (lub prąd jeżeli korzystasz ze swojego ujęcia wody), a także mniejsze ilości ścieków. Zwróć uwagę również na szczelność instalacji wodociągowej, czy nie ma również ubytków wody np. przez baczki płuczące misek ustępowych. Niewielki przeciek wody to koszt 300 zł miesięcznie, przy większym przecieku proporcjonalnie więcej Jeżeli zezwalają na to uwarunkowania technologiczne, stosuj wodę w obiegach zamkniętych, Używaj baterii wyposażonych w perlatory. Perlator zaoszczędza spore ilości wody. Perlator (aerator) rozbija w sposób mechaniczny zwykle za pomocą systemu sitek lub mikrodysz, strumień wody, co powoduje jego napowietrzenie i zwiększenie objętości. Perlator napowietrza wodę i dzięki temu ogranicza jej zużycie nawet o kilkadziesiąt (60%) procent. Perlatory mają zwykle kształt metalowych pierścieni z wkładem (system sitek/komór), które po prostu przykręcamy do końcówki kranu (wylewki). Czynność tę może wykonać każdy i nie potrzeba do niej żadnych specjalnych narzędzi. Zdecydowana większość obecnie stosowanych baterii łazienkowych lub kuchennych posiada końcówki, do których pasują perlatory z gwintem zewnętrznym M24x1 (perlator wkręcany do baterii). Baterie starego typu są kompatybilne z aeratorami wyposażonymi w gwint wewnętrzny M22x1 (perlator nakręcany na wylewkę). Po rocznym i dłuższym okresie eksploatacji perlator może zarosnąć kamieniem. Należy go zdemontować i włożyć przynajmniej na 1 godzinę do naczynia z octem. Po oczyszczeniu i opłukaniu nadaje się do dalszej eksploatacji. 15

17 Tab. 4 Wady i zalety perlatorów zestawienie Zalety: oszczędność wody, oszczędność opłat za ścieki strumień wody nie rozpryskuje się na boki podczas np. mycia rąk Wady: wolniejsze napełnianie naczyń wodą (dłuższe nalewanie) Zasady użytkowania zaworów termostatycznych grzejnikowych Termostatyczne zawory grzejnikowe stanowią istotny element nowoczesnych instalacji centralnego ogrzewania wodnego w budynkach. Są one przeznaczone do automatycznego, indywidualnego sterowania procesem dostawy energii cieplnej do poszczególnych grzejników, w celu utrzymania temperatur powietrza w pomieszczeniach na stałym, żądanym poziomie, odpowiadającym rzeczywistym potrzebom użytkowników lub wymaganiom normatywnym. Zawory termostatyczne zapewniają komfort cieplny ogrzewanych pomieszczeń, stanowią również ważny czynnik racjonalnego, oszczędnego gospodarowania energią cieplną. Wykorzystanie zysków ciepła od nasłonecznienia oraz zysków z innych źródeł w pomieszczeniach (jak sami użytkownicy, oświetlenie, elektryczne urządzenia domowe) pozwala na zmniejszenie obciążenia cieplnego instalacji c.o. Termostatyczny zawór grzejnikowy umożliwia również nastawienie i utrzymanie temperatury dyżurnej w pomieszczeniu okresowo nie wykorzystywanym. W przeciętnych warunkach eksploatacyjnych zapewni oszczędność energii cieplnej rzędu 10-15% w skali całego sezonu grzewczego. Zasada działania Termostatyczny zawór grzejnikowy jest regulatorem temperatury o bezpośrednim (tzn. nie wymaga zasilania), ciągłym działaniu i składa się z dwóch podstawowych zespołów : 16 zespołu sterującego (głowica termostatyczna) zespołu wykonawczego (zaworu grzejnikowego) Czujnik głowicy termostatycznej reaguje na zmianę temperatury otoczenia wzrostem swej objętości (lub prężności par). Przemieszczenie końca popychacza, który naciskając na trzpień zaworu powoduje mniejsze lub większe ściśnięcie sprężyny, powoduje korektę położenia elementu nastawnego. Wywołuje to zmianę strumienia wody przepływającej przez zawór i grzejnik. Zmiana przepływu czynnika grzejnego wywołuje odpowiednią zmianę mocy cieplnej grzejnika. Rys. 6 Głowica termostatyczna z pokrętłem i wbudowanym czujnikiem Głowica termostatyczna kontroluje temperaturę zadaną w pomieszczeniu poprzez regulację ilości wody przepływającej przez grzejnik. Nie ma wpływu na temperaturę czynnika grzejnego dopływającego do grzejnika. Temperatura wody dopływającej do grzejnika zależy od dostawcy ciepła. Po o ustawieniu wymaganej temperatury, należy odczekać około godziny i porównać temperaturę nastawioną ze wskazaniem termometru pokojowego. Pojawiająca się czasami różnica pomiędzy temperaturą nastawioną a termometrem, wynika z faktu, iż powietrze omywające głowicę ma nieco inną temperaturę, niż to w centralnej części pomieszczenia. Zawory termostatyczne uwzględniają i wykorzystują tzw. darmowe źródła ciepła jakimi są np.: słońce, kuchenki, telewizory a nawet osoby przebywające w pomieszczeniu.

18 Czujnik temperatury zamontowany w głowicy termostatycznej zaworu mierzy faktyczną temperaturę powietrza i porównuje ją z temperaturą ustawioną na pokrętle, nie mierzy on temperatury wody w grzejniku! W przypadkach uwag co do wydajności ogrzewania należy sprawdzić temperaturę w pomieszczeniu. Według norm z lat 60-tych i wcześniejszych w budynkach mieszkalnych wynosiła 18 0 C (pokoje, przedpokoje, WC), 15 0 C (kuchnie), 22 0 C (łazienka). Aktualne przepisy podają 20 0 C w pokojach, kuchni, WC oraz 24 0 C w łazienkach. Biorąc pod uwagę przeprowadzoną regulację hydrauliczną, zjawiskiem normalnym jest stan grzejnika, w którym nie jest on równomiernie ciepły, gdyż wyznacznikiem jest temperatura w pomieszczeniu a nie stan ciepłoty grzejnika. Rys. 7 Podziałka na głowicy termostatycznej i odpowiadające orientacyjne temperatury powietrza w pomieszczeniu Nie zawsze temperatura pomieszczenia będzie odpowiadała nastawie głowicy. Mają na to wpływ również przeszkody: firanka, zasłony obudowy grzejnika czy urządzenia promieniujące ciepło. Warunki eksploatacji Czujnik termostatyczny powinien być swobodnie obmywany powietrzem o temperaturze panującej w pomieszczeniu. Czujnik nie może być szczelnie obudowany meblami ani oddzielony od wnętrza pomieszczenia zasłoną okienną, za którą grzejnik tworzy rodzaj kurtyny powietrznej o temperaturze wyższej niż w środku pomieszczenia. W pobliżu czujnika nie należy ustawiać urządzeń domowych wydzielających duże ilości energii cieplnej (np. telewizor, urządzenia AGD). Jeżeli grzejnik jest zakryty (np. zasłony) lub obudowany, tworzy się strefa ciepła o innej temperaturze niż w pomieszczeniu. W takim przypadku należy stosować termostaty ze zdalnym czujnikiem lub ze zdalnym nastawianiem. Tab. 5 Symbole podziałki na głowicy termostatycznej oznaczają orientacyjne temperatury w pomieszczeniu: Znak na pokrętle 0 * Orientacyjna temperatura ºC 0 / z i więcej Uwagi: W przypadku głowic termostatycznych w wersji z dodatkową pozycją zerową: najniższe ustawienie wynosi 0 C (głowice firmy Heimeier), zawór jest całkowicie zamknięty i wówczas nie funkcjonuje zabezpieczenie przed mrozem (głowice firmy Herz), głowice termostatyczne o zakresie nastaw C nie mają możliwości ustawienia głowicy w pozycji zabezpieczenia instalacji przed zamarznięciem, po zakończeniu okresu grzewczego należy całkowicie otworzyć termostat przekręcając pokrętło głowicy w lewo, w celu uniknięcia osadzania się zanieczyszczeń w gnieździe zaworu. 17

19 Tab. 6 Symbole podziałki na głowicy termostatycznej i orientacyjne temperatury w pomieszczeniu, głowice firmy Herz: Znak na pokrętle * Orientacyjna temperatura ºC 6 9, , , ,5 28 W pozycji * zawór termostatyczny otwiera się samoczynnie przy temperaturze otoczenia ok. 6 C, co zapobiega zamarznięciu instalacji. Nastawa 4 odpowiada temperaturze ok. 20 C i zapewnia optimum komfortu cieplnego i oszczędności energii Zabrania się: Demontażu pokrętła i dokonywania zmian ustawionych wcześniej przez hydraulika nastaw wstępnych zaworów grzejnikowych, gdyż doprowadzi to rozregulowania instalacji grzewczej budynku. Wymiany grzejników i przeróbek instalacji c.o. bez zgody zarządcy budynku. Warunki oszczędnej eksploatacji Przed długim wietrzeniem pomieszczenia głowicę termostatyczna należy ustawić w poz. *. Po zakończeniu wietrzenia głowice termostatyczną ustawić w pozycji poprzedniego ustawienia aby ponownie ogrzać pomieszczenie. Podczas dłuższej nieobecności wszystkie głowice w pomieszczeniach ustawić w poz. * lub 1 Takie postępowanie ma wpływ na wielkość pobranej energii cieplnej w skali całego budynku, a tym samym służy obniżeniu kosztów ogrzewania. 18

20 VII Urządzenia odzyskujące ciepło w instalacji wentylacji mechanicznej Urządzenia odzyskujące ciepło w instalacji wentylacji mechanicznej ze względu na zasadę działania można podzielić na rekuperatory, regeneratory, pompy ciepła. W rekuperatorach odzyskujemy tylko ciepło jawne, tzn. takie, które wynika z pomiaru termometrem. W regeneratorach wykorzystywana jest pojemność cieplna ścianki rozdzielającej strumienie powietrza usuwanego od zimnego powietrza zewnętrznego, w rekuperatorach pojemność cieplna ścianki jest nieistotna i pomijana. W regeneratorach, poza ciepłem jawnym odzyskujemy również wilgoć z usuwanego powietrza (tzw. ciepło utajone). Regeneratory, ze względu na możliwość wprowadzenia do kanałów wentylacji nawiewnej wirusów, bakterii lub innych mikroorganizmów unoszących się w powietrzu wraz z cząstkami kurzu w trakcie odzyskiwania wilgoci nie mogą być stosowane w szpitalnictwie, przemyśle spożywczym, tam gdzie są zwiększone wymagania sanitarne. Rekuperatory i regeneratory wymagają doprowadzenia i odprowadzenia powietrza nawiewanego i wywiewanego do tego urządzenia, mają 4 króćce do podłączenia przewodów wentylacyjnych. Pompy ciepła są urządzeniami najbardziej zaawansowanymi technologicznie, umożliwiają również odsunięcie kanałów wentylacji nawiewnej i wywiewnej nawet na znaczne odległości. Wymienniki z czynnikiem pośrednim mają cechy rekuperatorów, ale też umożliwiają prowadzenie kanałów nawiewnych i wywiewnych w nawet w znacznym oddaleniu. Jako czynnik pośredni stosuje się glikol lub jego wodny roztwór. Rurki ciepła są to rurki wypełnione czynnikiem chłodniczym. Urządzenie zestaw rurek ciepła wymaga bliskiego prowadzenia kanałów nawiewnych i wywiewnych. W urządzeniach do odzysku ciepła z pompą ciepła, z wymiennikami z czynnikiem pośrednim lub z rurkami ciepła nie odzyskuje się wilgoci i mogą być stosowane w pomieszczeniach o zwiększonych wymaganiach higienicznych (szpitale, przemysł spożywczy, farmaceutyczny). Rys. 8 Rekuperator przeciwprądowy Rys. 9 Przykładowe regeneratory 19