, , DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUCJI PUBLICZNYCH W MARCU 96 WARSZAWA, MARZEC 96

Transkrypt

1 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 6 69, , UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT. 53 W A R S Z A W A TELEFAX INTERNET: sekretariat@cbos.pl BS///96 DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUCJI PUBLICZNYCH W MARCU 96 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 96 PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA

2 Najważniejszymi wydarzeniami na scenie politycznej w ciągu ostatnich dwóch miesięcy były przede wszystkim dymisja premiera Józefa Oleksego i powołanie rządu Włodzimierza Cimoszewicza. W lutym odbyły się referenda na temat powszechnego uwłaszczenia, których wyniki z powodu niskiej frekwencji nie są wiążące. Na Śląsku trwały strajki górników, walczących o zwiększenie wynagrodzeń. Środki masowego przekazu poświęcały też wiele uwagi kwestii podatków, a zwłaszcza zmieniającym się interpretacjom przepisów o odpisach podatkowych. Wydaje się, że sytuacja w kraju powraca do normy po intensywnym okresie wyborów prezydenckich. Świadczą o tym także wyniki naszego ostatniego sondażu 1, wskazujące, iż utrzymujący się od listopada 95 do stycznia 96 wysoki poziom społecznego optymizmu, który wyrażał się między innymi zwiększoną akceptacją działań instytucji publicznych, znacznie się obniżył. OPINIE O INSTYTUCJACH WŁADZY W marcu znacznie spadła aprobata działalności zarówno najwyższych organów władzy ustawodawczej, jak i rządu. Warto jednak zwrócić uwagę, że opinie o tych instytucjach powróciły do swego stosunkowo stałego poziomu sprzed kampanii prezydenckiej. Powołanie nowego premiera budzi zazwyczaj duże nadzieje społeczne, które wiążą się ze wzrostem akceptacji rządu. Jednak gabinet Włodzimierza Cimoszewicza otrzymał dość ograniczony kredyt zaufania poziom aprobaty działalności rządu zmalał w porównaniu ze styczniem o 13 punktów procentowych. Może to wynikać z okoliczności, jakie towarzyszyły dymisji poprzedniego premiera oraz faktu, że nowy prezes Rady Ministrów wywodzi się z tej samej formacji politycznej. Nie bez znaczenia jest zapewne i to, że utworzenie nowego rządu zbiegło się w czasie ze schyłkiem okresu silnie rozbudzonych przez wybory prezydenckie 1 Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (7) zrealizowano w dniach 711 marca 96 na 129osobowej reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.

3 2 Tabela 1 Oceniane Odsetki wskazań respondentów według terminów badań Zmiany instytucje Rodzaj III I i organizacje oceny VI IX XI I III V VII IX XI I III 96 Władze miasta/gminy respondenta Prezydent Sejm Rząd, Rada Ministrów Senat Polskie Radio SA Rzecznik Praw Obywatelskich Wojsko Telewizja publiczna Policja państwowa Kościół rzymskokatolicki Najwyższa Izba Kontroli Banki państwowe Sądy Prokuratura 5 5 Banki prywatne NSZZ Solidarność OPZZ

4 3 nadziei społecznych. Najsilniejszy spadek aprobaty rządu odnotowaliśmy wśród mieszkańców średniej wielkości miast (15 tys. ludności), osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych, a także wśród przedstawicieli kadry kierowniczej i inteligencji, prywatnych przedsiębiorców i osób oceniających swoje warunki materialne jako dobre. Spośród ośrodków władzy instytucją, wobec której respondenci wyrażają największą dezaprobatę, jest obecnie parlament. Bardzo wyraźnemu spadkowi aprobaty działalności Sejmu i Senatu (po 19 punktów procentowych) towarzyszy wzrost dezaprobaty (po 6 punktów). Największy spadek akceptacji działań władzy ustawodawczej odnotowaliśmy wśród mieszkańców miast od 1 do 5 tys. ludności, osób z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym oraz robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych. Na deklarowane poparcie dla parlamentu i rządu silny wpływ mają poglądy polityczne badanych. Aprobatę tych ośrodków władzy wyrażają przede wszystkim osoby o orientacji lewicowej, dezaprobatę zaś ankietowani o poglądach prawicowych. Warto odnotować, że w ciągu ostatnich dwóch miesięcy akceptacja działań parlamentu i rządu nie zmieniła się wśród respondentów o zdecydowanej orientacji politycznej, zmalała natomiast wśród osób o umiarkowanych poglądach oraz wśród badanych nie określających swojej orientacji. działalności prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego nadal rośnie w marcu zwiększyła się o 5 punktów procentowych. Najbardziej wzrosła wśród badanych mieszkających w małych miastach, osób z wykształceniem średnim, pracowników umysłowych niższego szczebla oraz respondentów dobrze oceniających swoje warunki materialne. Nie pozostały bez echa jak się wydaje działania Aleksandra Kwaśniewskiego na rzecz współpracy z władzami Kościoła, poprawiły się bowiem opinie o działalności prezydenta wśród osób regularnie biorących udział w praktykach religijnych oraz wśród badanych o prawicowych poglądach politycznych. Jednocześnie jednak w znacznie mniejszym stopniu niż przed dwoma miesiącami działalność prezydenta aprobują przedstawiciele kadry kierowniczej i inteligencji oraz robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani.

5 4 Niezmiennie dobrą opinią cieszą się władze lokalne. Od dawna uzyskują one największą spośród instytucji władzy akceptację respondentów. Najbardziej zadowoleni z ich działalności są mieszkańcy wsi oraz osoby o poglądach lewicowych, najbardziej krytyczni są natomiast bezrobotni i badani nieregularnie uczestniczący w praktykach religijnych. ZMIANY OPINII O PREZYDENCIE 7 ZMIANY OPINII O RZĄDZIE I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V VII II'94 VI IX I'95 VIIIX I'96 III DEZ DEZ ZMIANY OPINII O SENACIE ZMIANY OPINII O SEJMIE I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V X II'94 VI IX I'95 V VIIIX I'96 III I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ DEZ ZMIANY OPINII O WŁADZACH MIASTA/GMINY RESPONDENTA III'92V IX I'93 III VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ

6 5 OPINIE O INSTYTUCJACH NIEPOLITYCZNYCH W marcu zmniejszył się poziom aprobaty działań niemal wszystkich instytucji niepolitycznych. Najbardziej zmalał odsetek respondentów akceptujących pracę Najwyższej Izby Kontroli (o 9 punktów procentowych), wojska (o punktów), Rzecznika Praw Obywatelskich (o 7 punktów), policji, sądów, banków państwowych (po 6 punktów) i prokuratury (o 5 punktów). Wpływ na to ma jak się wydaje raczej ogólne zniechęcenie obywateli sytuacją w kraju, a także spadek nastrojów społecznych po okresie ich silnego wzrostu towarzyszącego wyborom prezydenckim, nie zaś konkretne niepopularne posunięcia tych instytucji. Nie wzrósł bowiem poziom dezaprobaty ich działań, lecz zwiększyła się liczba osób nie mających zdania ZMIANY OPINII O NIK III'92 IX I'93 V X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O WOJSKU I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 VVII X II'94 VI IX I'95 VVIIIX I'96III DEZ ZMIANY OPINII O RZECZNIKU PRAW OBYWATELSKICH III'92V IX I'93 V VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O POLICJI II '94 IV VI IX XI I '95 III V VII IX XI I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O SĄDACH XII'93 II'94 IV VI IX XI I'95 III V VII IX XI I'96 III ZMIANY OPINII O KOŚCIELE I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ DEZ

7 6 W ciągu dwóch miesięcy wzrosła społeczna akceptacja Kościoła rzymskokatolickiego. Wyraża się to przede wszystkim 7punktowym spadkiem dezaprobaty jego działalności oraz nieznacznym (w granicach błędu statystycznego) wzrostem aprobaty. Jak można przypuszczać, ów zwrot ku Kościołowi wiąże się ze spadkiem popularności organów władzy i innych instytucji publicznych. Zmiany w kierownictwie telewizji publicznej przede wszystkim dymisja prezesa Zarządu Telewizji Polskiej SA Wiesława Walendziaka tylko nieznacznie wpłynęły na pogorszenie się wizerunku tej instytucji. W ciągu ostatnich dwóch miesięcy obniżył się bowiem nieco poziom aprobaty jej działalności (o 4 punkty procentowe), nie zmieniła się zaś liczba badanych wyrażających dezaprobatę telewizji. Polskie Radio SA cieszy się nadal największą społeczną akceptacją poziom aprobaty działań tej instytucji nie uległ zmianie. ZMIANY OPINII O POLSKIM RADIU SA III'95 V VII IX XI I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O TELEWIZJI PUBLICZNEJ XII'93 II'94 IV VI IX XI I'95 III V VII IX XI I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O BANKACH PAŃSTWOWYCH XII'93 II'94 IV VI IX XI I'95 III V VII IX XI I'96 III ZMIANY OPINII O BANKACH PRYWATNYCH XII'93 II'94 IV VI IX XI I'95 III V VII IX XI I'96 III DEZ DEZ Nieznacznie zmalała akceptacja działalności banków prywatnych od stycznia zmniejszyła się o 4 punkty procentowe.

8 7 OPINIE O ZWIĄZKACH ZAWODOWYCH W marcu znacznie obniżyła się akceptacja działań obydwu największych central związkowych. Najbardziej zmniejszył się poziom aprobaty OPZZ, co wyraża się zarówno gwałtownym spadkiem (o 15 punktów) odsetka respondentów dobrze oceniających jego działalność, jak i wzrostem (o 6 punktów) odsetka osób nie aprobujących tego związku. W ciągu ostatnich dwóch miesięcy liczba osób zadowolonych z działań NSZZ Solidarność także znacznie zmalała (o 1 punktów), natomiast nie zmieniła się liczba wyrażających dezaprobatę. związków zawodowych skupionych w OPZZ najbardziej zmalała wśród ludzi młodych do roku życia oraz osób z wykształceniem średnim i wyższym. NSZZ Solidarność stracił natomiast najwięcej wśród osób młodych i starszych do lat i po 54 roku życia. Jednocześnie działania obydwu związków w znacznie mniejszym stopniu niż przed dwoma miesiącami akceptują pracownicy fizycznoumysłowi, robotnicy wykwalifikowani i bezrobotni. Na postrzeganie działalności obu central związkowych znacząco wpływają poglądy polityczne ankietowanych. Solidarność tradycyjnie cieszy się większą aprobatą osób o orientacji prawicowej, OPZZ zaś badanych o poglądach lewicowych. Na tym tle interesujący wydaje się fakt, że w ciągu ostatnich dwóch miesięcy poziom akceptacji działań obydwu central najbardziej obniżył się wśród ich stałych zwolenników opinie o związkach zawodowych skupionych w OPZZ w dużej mierze pogorszyły się wśród osób określających swoje poglądy jako lewicowe, opinie o Solidarności zaś wśród osób o orientacji prawicowej. ZMIANY OPINII O OPZZ I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ ZMIANY OPINII O NSZZ "SOLIDARNOŚĆ" I'91 IV VIIIX III'92 IX I'93 V VII X II'94 VI IX I'95 V IX I'96 III DEZ

9 SPOŁECZNA PERCEPCJA INSTYTUCJI PUBLICZNYCH W ciągu ostatnich miesięcy wiele zmieniło się na polskiej scenie politycznej. Interesowało nas, jak badani postrzegają obecnie najważniejsze instytucje publiczne naszego państwa do jakiego stopnia zadowolenie z działalności jednych ośrodków władzy i instytucji niepolitycznych idzie w parze z aprobatą lub dezaprobatą innych. W celu rozstrzygnięcia tego problemu posłużyliśmy się metodą statystyczną zwaną analizą czynnikową. U podstaw zastosowania analizy czynnikowej leży przypuszczenie, że jeżeli dysponujemy dużą ilością powiązanych ze sobą wskaźników (w tym przypadku chodzi o stopień aprobaty poszczególnych instytucji), to związki między nimi wynikają z istnienia kilku ukrytych cech czynników. Mówiąc inaczej pytamy, jakie cechy zwane czynnikami kryją się za podobieństwem opinii badanych o instytucjach publicznych i decydują o współwystępowaniu aprobaty bądź dezaprobaty ich działań. Analiza czynnikowa 2 ujawniła pięć czynników wpływających na społeczne postrzeganie instytucji publicznych. Czynnik pierwszy instytucji bezpieczeństwa publicznego oznacza, jak się wydaje, że w świadomości Polaków sądy, prokuratura, policja i wojsko stanowią grupę instytucji powołanych do ochrony interesów państwa i obywateli. Z czynnikiem tym wiążą się także postawy badanych wobec Najwyższej Izby Kontroli. Czynnik drugi solidarnościowego etosu jest najbardziej odrębny, nie wchodzi w korelacje z pozostałymi. Oznacza to, że wchodzące w jego skład NSZZ Solidarność i Kościół rzymskokatolicki są obecnie postrzegane jako reprezentanci wspólnego nurtu, opozycyjnego wobec instytucji utożsamianych z państwem rządzonym przez obecną koalicję. Czynnik trzeci najwyższych organów władzy wskazuje na to, że Sejm, Senat, rząd oraz prezydent stanowią w świadomości badanych zwarty aparat władzy, którego wyróżniającą cechą jest koalicyjność, czyli reprezentacja partii rządzących, przede wszystkim SLD. Czynnik ten objął także postawy badanych wobec związków zawodowych skupionych w OPZZ. 2 Zastosowano analizę wieloczynnikową metodą rotacji OBLIMIN.

10 9 Czynnik czwarty publicznego radia i telewizji, a także czynnik piąty banków państwowych i prywatnych oznaczają, że zarówno publiczne media, jak i instytucje bankowe są postrzegane jako odrębne grupy instytucji, które wyróżniają się zakresem działalności, a nie, na przykład, uwarunkowaniami politycznymi. Niektóre instytucje sytuują się między kilkoma czynnikami. Postawy badanych wobec władz lokalnych wiążą się przede wszystkim, co nieco zaskakuje, z czynnikiem pierwszym instytucji bezpieczeństwa publicznego. Wynik może wskazywać na to, że władze miast lub gmin respondentów są przez nich postrzegane nie tyle jako terenowy reprezentant najwyższych władz państwowych, ile raczej jako organy mające bezpośredni wpływ na codzienne życie obywateli, w tym na zapewnienie ich podstawowej potrzeby poczucia bezpieczeństwa. Między czynnikami znalazły się także opinie o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Wiążą się one zarówno z czynnikiem trzecim instytucji władzy, jak i z czynnikiem czwartym radia i telewizji. Oznacza to, jak można przypuszczać, że po zakończeniu kadencji Tadeusza Zielińskiego instytucja rzecznika jest z jednej strony utożsamiana z organami władzy, z drugiej zaś jego działalność jako wyraziciela vox populi kojarzy się badanym z interwencyjną rolą środków masowego przekazu. W marcu wielkość aprobaty instytucji publicznych powróciła do poziomu sprzed wyborów prezydenckich. W porównaniu ze styczniem znacznie obniżyła się akceptacja działalności większości instytucji publicznych naszego kraju. Wzrost aprobaty odnotowaliśmy tylko w przypadku działań prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego oraz Kościoła rzymskokatolickiego. Natomiast najbardziej pogorszyły się opinie o najwyższych organach władzy ustawodawczej i rządzie. Badani znacznie gorzej oceniają także działalność obydwu największych central związkowych, przede wszystkim OPZZ.