nr 4 (69) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji ISSN białostocko gdańskiej

Transkrypt

1 ISSN nr wiadomości białostocko gdańskiej

2 spis treści strona 3 strona 4 Orędzie Bożonarodzeniowe Jego Ekscelencji, Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego do Czcigodnego Duchowieństwa, Miłujących Boga Braci i Sióstr Zakonnych, i Wszystkich Wiernych Diecezji Białostocko Gdańskiej Walentyna Makal: Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa w Supraślu (cz. III) Od 1984 r. bardzo trudno oddzielić jest życie parafii od życia odradzającego się monasteru. Dlatego opisując historię parafii w tym okresie (na podstawie kroniki monasterskiej prowadzonej wtedy przez o. Mirona) nie sposób pominąć ważniejszych wydarzeń dotyczących życia monastycznego. Parafianie bardzo aktywnie uczestniczyli we wszystkim pracowali przy odbudowie cerkwi, pomagali w organizacji świąt, w remontach. Starsze parafianki przygotowywały posiłki dla pielgrzymów i gości. ZDROWyCH, POGODNyCH I BŁOGOSŁAWIONyCH świąt BOżEGO NARODZENIA WSZyStKIM CZytElNIKOM życzy REDAKCJA KWARTALNIK PRAWOSŁAWNEJ DIECEZJI BIAŁOSTOCKO- -GDAŃSKIEJ UKAZUJE SIĘ Z BŁOGOSŁAWIEŃSTWA JE JAKUBA, BISKUPA BIAŁOSTOCKIEGO I GDAŃSKIEGO ZDJĘCIE NA OKŁADCE: Fragment fresku z cerkwi św. męcz. Pantelejmona w Zaściankach WYDAWCA: Prawosławna Diecezja Białostocko Gdańska REDAKTOR NACZELNY: Krzysztof Aleksiuk PROJEKT I SKŁAD: Michał Żelezniakowicz NAKŁAD: 1100 egz. ADRES REDAKCJI: ul. św. Mikołaja 3, Białystok tel redakcja@orthodox.bialystok.pl DRUK: ORTHDRUK Sp. z o.o. ul. Składowa 9, Białystok tel , fax Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo do redagowania nadesłanych tekstów. strona 10 strona 12 strona 16 strona 18 strona 19 Ks. dr George Tsetsis: Pastoralny wymiar małżeństw mieszanych Soborowe kanony potępiające małżeństwa mieszane pojawiły się dopiero w IV w. I tak kanon 10 soboru w Laodycei (343 r.) zabrania członkom Kościoła wydawać swe dzieci za heretyków. Kanon 31 tego soboru stwierdza, iż: Nie należy zawierać związków małżeńskich z heretykami, ani wydawać im naszych synów lub córek, lecz raczej przyjmować, o ile złożą przyrzeczenie, że zostaną chrześcijanami. Wyraźnie tu widać, iż w tym okresie warunkiem wstępnym do sprawowania misterium małżeństwa było przyjęcie chrześcijaństwa. Kanon 29 soboru w Kartaginie (419 r.) nakazywał, aby synom kapłanów nie zezwalać na małżeństwo z kobietami spośród heretyków łub pogan. Ks. Piotr Fiedoruk: Rozważania św. Jana z Kronsztadu o stworzeniu człowieka Oglądając piękno stworzone przez Boga św. Jan z Kronasztadu wchodzi w zdumienie nad mądrością najwyższą, dobroczynnością i świętością Stwórcy, Sprawcą wszystkiego, co żyje: Jakże On sam w sobie jest błogosławiony, jeśli stworzenia Jego są tak błogosławione, radosne, jakże jest On piękny, jeśli stworzenia Jego są tak piękne i tak urządzone w konkretnym celu! Tomasz Paszko: Kazanie na Wielki Czwartek Jak więc, drodzy Bracia i Siostry, spożywając chleb i wino, przyjmujemy i stajemy się uczestnikami Ciała i Krwi Chrystusowej jak ustanowił sam Mesjasz? Zastanówmy się więc, czy dla tego, Który jest twórcą wszelkich istniejących rzeczy, stanowi jakikolwiek problem przekazać pod postacią chleba i wina prawdziwe Ciało i Krew Zbawiciela? Przecież jeżeli słowo proroka Eliasza było na tyle mocne, że mógł przez nie sprowadzić ogień z nieba, to czy słowo Zbawiciela nie jest w stanie zmienić istoty chleba i wina? Bóg mógł stworzyć wszystko poprzez jedno swoje słowo, więc jakim problemem może być zmiana tego, co już istnieje. Michał Sacharczuk: Konspekt do zajęć religii nt. Liturgia jako ofiara i dziękczynienie Wiaczesław Perek Z życia 2

3 orędzie bożonarodzeniowe Orędzie Bożonarodzeniowe Jego Ekscelencji, Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego, do Czcigodnego Duchowieństwa, Miłujących Boga Braci i Sióstr Zakonnych, i Wszystkich Wiernych Diecezji Białostocko Gdańskiej Przyjdźcie, rozradujmy się w Panu, głosząc tę oto Tajemnicę: ( ) Niezmienny, bowiem obraz Ojca, znak Jego wieczności, przyjmuje postać sługi, przychodząc z nieznającej męża Matki, nie poddawszy się zmianie, gdyż kim On był, tym i pozostał, będąc prawdziwym Bogiem. To zaś kim nie był, wziął na siebie i stał się człowiekiem z miłości do człowieka. Jemu zawołajmy: Zrodzony z Dziewicy Boże, zmiłuj się nad nami. (1 stichera wieczerni święta). Minął rok i kolejny raz gromadzimy się w naszych świątyniach na nabożeństwach święta Bożego Narodzenia, by radować się w Panu, Który dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba i wcielił się z Ducha Świętego, i Marii Dziewicy, i stał się człowiekiem (Symbol Wiary). Podczas nabożeństw przenosimy się mistycznie do Betlejem, by wysłuchiwać wraz z pastuszkami anielskiej pieśni: Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania (Łk 2, 14), by wraz ze świadkami tego wielkiego wydarzenia wychwalać Boga i oddawać mu pokłon, podobnie jak uczynili to magowie ze Wschodu. Jest to niezmiernie ważne, bowiem Święto Bożego Narodzenia nie jest czasem lenistwa, próżności i obżarstwa, lecz czasem duchowego przeżywania tajemnicy Wcielenia i refleksji nad historią ludzkości oraz tajemniczym planem, ukrytym przed wiekami w Bogu, o zbawieniu człowieka (Ef 3, 9). Nie jest to przecież tajemnicą, że każde wydarzenie, które miało miejsce w historii i to, które dokonuje się obecnie, nie jest dziełem przypadku, lecz ma głęboki sens i znaczenie w dziele zbawienia. Każdemu z nas dana jest możliwość osiągnięcia zbawienia i życia wiecznego, albowiem Bóg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (Tm 2, 4). Wszystko co ma miejsce w świecie, ma głęboki sens, należy go tylko właściwie rozumieć i odczytywać. Niestety, w większości przypadków nie widzimy znaków Bożych w wydarzeniach, które mają miejsce we współczesnym świecie, nie zastanawiamy się głębiej nad nimi, w wielu przypadkach nawet nie próbujemy ich kojarzyć i odczytywać. Bóg często poprzez nie przemawia do nas; czasami nas przestrzega, ukierunkowuje i uczy. Podczas Narodzin Zbawiciela Świata w Betlejem tylko nieliczni z ówczesnych umieli odczytać znaki Niebios. Należeli do nich, oprócz Józefa i Marii, prości pasterze i kilku mędrców podążających za cudowną gwiazdą. Inni raczej tego nie potrafili, bądź wcale nie chcieli. Znaleźli się nawet tacy, którzy rozkazując zabić betlejemskie dzieci myśleli, że przechytrzą Samego Boga. W piękny sposób wyraził to autor tekstu nabożeństwa: Wraz z narodzeniem się Pana Jezusa ze świętej Dziewicy wszystko zostało oświecone. Kiedy bowiem pasterze grają na fujarce, magowie kłaniają się, aniołowie śpiewają, Herod zaś niepokoi się, że Bóg zjawił się w ciele, Zbawca dusz naszych (2 stichera wieczerni święta). Współczesny świat również ma swoje znaki, nie został on przecież zapomniany przez Boga. Czy jednak umiemy je odczytać? I czy w ogóle chcemy? Wiele się przecież dziś mówi o kryzysie- po to, by z nim walczyć, podejmowanych jest wiele prób zapobiegawczych ograniczających nawet nasze zarobki i wygody. Robi się to po to, by zapobiec i przezwyciężyć kryzys. Ale czy współczesny świat przeżywa jedynie kryzys ekonomiczny? Czy nie jest on przypadkiem rezultatem innego kryzysu kryzysu moralnego? Czy to nie chciwość jednych i amoralny i konsumpcyjny tryb 3

4 nasze parafie życia innych doprowadziły do takich skutków? Nikt jednak nie mówi o palącym problemie niewłaściwego sposobu życia i nie próbuje leczyć morale społeczeństw. Nie potrafimy, a może nie chcemy, szukać realnych przyczyn obecnego stanu, a tym bardziej próbować ich naprawić. Dla chrześcijan celem życia jest życie wieczne. Chrystus swym Wcieleniem odnowił naszą naturę i dał możliwość życia wiecznego. Tylko grzech jest w stanie przeszkodzić nam w osiągnięciu życia wiecznego. Poza grzechem nic innego w tym życiu, nawet śmierć mówił św. Grzegorz Palamas nie jest tak naprawdę złe, nawet jeśli wywołuje utrapienia. Nie budujemy przecież raju na ziemi, lecz oczekujemy życia wieku przyszłego, po zmartwychwstaniu. Wszystko co nam przeszkadza w jego zdobywaniu, jest złem. A to, co pomaga w walce z grzechem, winno być najbardziej upragnionym. Święto Bożego Narodzenia przypomina nam o tych ważnych sprawach, a przeżywanie liturgiczne święta ma ukierunkować nas na oczekiwanie życia wiecznego. Bowiem jak mówi św. apostoł Paweł Chrystus raz jeden był ofiarowany dla zgładzenia grzechów wielu, drugi raz ukaże się nie w związku z grzechem, lecz dla zbawienia tych, którzy Go oczekują (Hbr 9, 28). Wsparci nadzieją Nowonarodzonego Pana na życie wieczne możemy kroczyć przez wszystkie trudności z radością, nie bacząc na utrapienia albowiem nie znaczą one nic w perspektywie życia wiecznego. Oddajmy pokłon i chwałę Dzieciątku Bożemu i przynieśmy mu nasze dary: zamiast złota godne życie, zamiast kadzidła wiarę, w miejsce mirry miłość; i oczekujmy Go, by znalazł swe miejsce w naszym sercu. W tak uroczystym dniu święta pragnę serdecznie pozdrowić: Duchowieństwo, Braci i Siostry Zakonne, Młodzież i Dzieci oraz wszystkich Wiernych Prawosławnej Diecezji Białostocko Gdańskiej i życzyć Wszystkim błogosławionej bożonarodzeniowej radości, nadziei i Bożego błogosławieństwa we wszystkich życiowych poczynaniach. Nowy Rok 2012 niech będzie rokiem nowej łaski Pańskiej w naszym życiu, w naszej Ojczyźnie i na całym świecie. Łaska Pana Naszego Jezusa Chrystusa niech będzie z wszystkimi Wami. Prawosławny Arcybiskup Białostocki i Gdański Białystok Gdańsk, Boże Narodzenie 2011 r. Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa w Supraślu (cz. III) Walentyna Makal W symbiozie z monasterem ( ) Supraska parafia funkcjonowała samodzielnie od 10 marca 1931 r. do 31 października 1984 r. Wraz z decyzją JE biskupa Sawy ordynariusza Prawosławnej Diecezji Białostocko Gdańskiej 1 listopada 1984 r. wznowiono życie monastyczne w tym świętym miejscu. Od tego momentu parafia istnieje w symbiozie z monasterem. Pierwszym proboszczem i jednocześnie namiestnikiem monasteru został ihumen Miron (Chodakowski). Do Supraśla był oddelegowany już 15 czerwca 1984 r. w charakterze pomocnika o. Aleksandra Makala. Po urlopie, z dniem 1 lipca, przystąpił do pracy. Kierowanie Parafią Zakonną NMP i św. Jana Teologa (oficjalna nazwa) rozpoczął 1 listopada 1984 r. Czas jego służby jako kapłana i mnicha przypadł na trudne lata. Trwała odbudowa cerkwi Zwiastowania i walka o odzyskanie budynków monasterskich. Należało ukończyć remont plebanii (w przyszłości miała pełnić funkcję domu mieszkalnego dla mnichów), zabezpieczać na bieżąco potrzeby parafian, a także organizować życie monastyczne. Po uroczystej liturgii w cerkwi ap. Jana Teologa, 25 listopada 1984 r., JE biskup Sawa odczytał dekrety o erygowaniu Parafii Zakonnej i mianowaniu nowego proboszcza. Podkreślił, że w obecnej chwili dokonało się to, czego oczekiwali prawosławni na białostocczyźnie od wielu lat. Odbyło się też wtedy uroczyste pożegnanie o. Aleksandra i matuszki Ireny, którzy rozpoczęli kolejną służbę w sąsiedniej parafii w Wasilkowie. Od 1984 r. bardzo trudno oddzielić jest życie parafii od życia odradzającego się monasteru. Dlatego opisując historię parafii w tym okresie (na podstawie kroniki monasterskiej prowadzonej wtedy przez o. Mirona) nie sposób pominąć ważniejszych wydarzeń dotyczących życia monastycznego. Parafianie bardzo aktywnie uczestniczyli we wszystkim pracowali przy odbudowie cerkwi, pomagali w organizacji świąt, 4

5 Po nabożeństwie r. w domu o. Aleksandra. Od prawej: o. Serafim (Samojlik), o. Miron, o. Mikołaj Szebelan, o. Aleksander. nasze parafie Świąteczne spotkanie chóru parafialnego z o. Mironem w niewykończonej plebanii (styczeń 1985). Od lewej: Zinaida Piech, Halina Łoś, starosta Józef Piech, Anna Romanowicz, Walentyna Korzeniewska, Anatol i, Antonina Hołubowicz, Serafim Szymiel, o. Miron, matuszka Nina Mularczyk, Wiera Sienkiewicz, Walentyna i Michał Borysiuk, Walentyna i Jarosław Makal, Nina Augustynowicz. Zespół Żurawinki kolęduje zbierając ofiary na budowę cerkwi (1990 r.) w remontach. Starsze parafianki przygotowywały posiłki dla pielgrzymów i gości. Szczególnie zasłużoną była Halina Łoś, córka dawnego psalmisty Mikołaja Hajduka, która aż do śmierci każdą wolną chwilę poświęcała na służbę w cerkwi (śpiewała w chórze) i pracę w monasterskiej kuchni. Starostą cerkiewnym był Józef Piech (do 10 maja 2002 r.), który wraz z radą parafialną wspierał nowego proboszcza. Pomocnikiem o. Mirona i ekonomem domu monasterskiego był o. Igor Chlabicz, funkcję psalmisty i dyrygenta pełnił Jarosław Makal (młodszy syn o. Aleksandra). Na nabożeństwach niedzielnych i świątecznych śpiewał chór parafialny. W okresie jesienno zimowym 1984/1985 trwały prace wykończeniowe na plebanii. W styczniu 1985 r., z uwagi na bardzo duże mrozy (zamarzały przyłącza wody), frekwencja na nabożeństwach nie była duża (nawet na Boże Narodzenie). Za to w święto Chrztu Pańskiego liczna procesja (krestnyj chod) udała się nad zamarzniętą rzekę Supraśl, na poświęcenie wody. W kronice monasterskiej tego roku o. Miron odnotowuje obecność wielu parafian na nabożeństwach wielkopostnych. W czerwcu odbyły się I Ekumeniczne Dni Kultury Chrześcijańskiej w Supraślu zainaugurowane mszą świętą w kościele pw. Św. Trójcy, podczas której kazanie wygłosił o. Miron. 24 czerwca, po raz pierwszy w historii parafii, 50 osobowa grupa supraskich parafian udała się na pielgrzymkę do Monasteru św. Onufrego w Jabłecznej. W sierpniu władyka Sawa poświęcił wyremontowany budynek domu monasterskiego (plebanii). Nabyty w 1935 r. przez supraskich parafian, zamieszkiwany przez dwóch kolejnych proboszczów i ich rodziny, stał się teraz tymczasową siedzibą odradzającego się monasteru. Tego lata przy odbudowie cerkwi wraz z parafianami pracowały grupy młodzieży niemieckiej w ramach tzw. obozów ekumenicznych. W marcu 1986 r. pojawia się w Supraślu pierwszy nowicjusz (posłusznik) Jerzy Giba, który już 6 kwietnia złożył śluby mnisze (tzw. małej schizmy) z imieniem Gabriel. Następnego dnia został wyświęcony na hierodiakona, a po siedmiu miesiącach otrzymał święcenia kapłańskie. Były to pierwsze postrzyżyny (postrih) w odrodzonym monasterze. W maju odwołano o. Igora, a jego miejsce zajmuje o. Anatol Kiryk. W okresie wakacyjnym po raz kolejny organizowano robocze obozy młodzieży z kraju i zagranicy. Jednak w związku z awarią w Czarnobylu wielu nie przyjechało, tym niemniej przez ten czas mury cerkwi urosły o kolejne 2 metry. Przy rozładunkach transportów (ostatni w listopadzie tego roku) specjalnie zamawianej gotyckiej cegły, o. Miron zawsze mógł liczyć na pomoc swoich parafian. Już wtedy Supraśl odwiedzali liczni pielgrzymi i goście z całej Europy. Po kilkuletniej przerwie, w 1987 r., trzeciego dnia świąt Bożego Narodzenia, miała ponownie miejsce 5

6 nasze parafie Święto Jordanu w Supraślu ( r.) uroczystość choinkowa dla najmłodszych parafian zorganizowana w Miejskim Domu Kultury. Od tego czasu coroczna choinka parafialna jest stałym i oczekiwanym wydarzeniem w życiu parafii, angażującym młodzież i rodziców. W połowie lipca przerwano prace przy odbudowie cerkwi. Robotników skierowano do budowy cerkwi w Jacznie i Siedlcach. W sierpniu rozpoczęto remont kapitalny cerkwi Ap. Jana Teologa. Usunięto stare tynki, założono nową instalację elektryczną, wymieniono część zawieszenia stropowego, a także osuszono i odgrzybiono ściany. Prace zakończą się dopiero w kolejnym roku. W pieszej pielgrzymce na Św. Górę Grabarkę wzięła udział grupa młodzieży supraskiej z hieromnichem Gabrielem. Nieśli oni krzyż w intencji wszystkich parafian. W dniu święta Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela (11 września) poświęcono we wsi Ciasne nowy ośmioramienny krzyż, ufundowany z ofiar jej mieszkańców. Podtrzymują oni do dzisiaj starą tradycję procesyjnego obchodzenia pól i gospodarstw. Każda wieś supraskiej parafii ma swojego patrona i wyznaczony dzień modlitwy. Niezwykle ważnym wydarzeniem była wizyta w Supraślu patriarchy Konstantynopola Dymitriosa I (20 listopada 1987 r.). Pomimo niesprzyjającej pogody, parafianie długo oczekiwali z zapalonymi świecami (wzdłuż całej trasy przejazdu) na dostojnego gościa. Specjalnie na tę okazję zbudowano ołtarz polowy wewnątrz odbudowywanej cerkwi. Całą delegację witali kwiatami przedstawiciele młodzieży: Katarzyna Hołubowicz, Maria Miczejko, Dariusz Rakowski i Marek Wróblewski. Licznie przybyli pozostali mieszkańcy Supraśla ze swoim proboszczem ks. Stanisławem Bujnowskim. Wszyscy doceniali historyczną wagę kolejnej, po 400 latach, wizyty zwierzchnika starożytnego patriarchatu w tym monasterze. Na zakończenie wizyty wzruszony patriarcha ze łzami dziękował wszystkim za to powitanie. Wymiar ekumeniczny miało również poświęcenie (13 grudnia) nowego wiejskiego krzyża w Karakulach, który postawili wspólnie wszyscy mieszkańcy wsi (rzymscy katolicy i prawosławni). Nabożeństwo w noc Bożego Narodzenia (7 stycznia 1988 r.) odbyło się w cerkwi św. Jerzego na cmentarzu. Latem 1988 r. odbył się kolejny roboczy obóz ekumeniczny przy odbudowywanej cerkwi. W dniu święta Supraskiej Ikony Matki Bożej, 10 sierpnia, liturgię celebrował JE arcybiskup Sawa. Proboszcz parafii, ihumen Miron, uczestniczył w tym czasie w obchodach 1000 lecia chrztu Rusi w Smoleńsku. Pod koniec roku w Zespole Szkół Mechanizacji Rolnictwa w Supraślu oddano do użytku nowy internat, 6

7 nasze parafie Bracia monasteru w święto Kiriopaschy 7 kwietnia 1991 r.: (od lewej) posłusznik Marek, hieromnich Mitrofan, hierodiakon Grzegorz, archimandryta Miron, hieromnich Gabriel, hieromnich Jakub, cztiec Jerzy. Młodzież z bractwa parafialnego kolęduje ze swoim opiekunem bratem Andrzejem (1993 r.). Poświęcenie nowej sali katechetycznej w Szkole Podstawowej w Supraślu (luty 1993 r.) Powitanie abpa Sawy w przeddzień święta Supraskiej Ikony MB ( r.) a w związku z tym pojawiła się szansa na odzyskanie dawnego monasterskiego budynku przylegającego do cerkwi starego internatu Żaczek. Z dniem 14 stycznia 1989 r. rozpoczęto o to starania spotykając się jednak z odmową. Zaczęto więc zbierać podpisy parafian popierających prośbę monasteru. Jednak jeszcze przez wiele miesięcy budynek stał opuszczony, a władze nadal nie chciały przekazać go prawosławnym. Liczba braci monasterskiej powoli rosła, podobnie jak i mury odbudowywanej cerkwi. W pamięci wielu mieszkańców Supraśla zachowało się wspomnienie uroczystego przekazania parafii rzymskokatolickiej krzyża wieńczącego niegdyś wieżę kościoła ewangelickiego w Supraślu, a przechowanego przez prawosławnych przez prawie 50 lat. Uroczystość tę zakończyła msza św. w kościele pw. Matki Bożej, podczas której o. Miron wygłosił kazanie o znaczeniu krzyża w życiu chrześcijan. Pod koniec tego roku, 14 grudnia, dekretem Soboru Biskupów naszej Cerkwi restytuowano Klasztor Męski Zwiastowania NMP w Supraślu. Jego namiestnikiem został ihumen Miron. W kolejnym roku (1990) rozpoczął się spór o uznanie prawa własności do cerkwi Ap. Jana Teologa. Sąd w swoim postanowieniu oddalił wniosek prawosławnych. Nieprzychylne artykuły w prasie i wroga postawa urzędów, negujących prawo prawosławnych do istnienia w tym miejscu, powodowały kolejne wezwania o. Mirona do parafian o usilne modlitwy. Nastąpił wyraźny wzrost duchowego życia parafialnego. Na kolejne pielgrzymki do monasterów w Poczajowie (w czerwcu) i Żyrowicach (w sierpniu) zgłosiło się wielu chętnych. Na środowych akatystach śpiewanych przed cudotwórczą Supraską Ikoną gromadziło się coraz więcej osób zanoszących swoje modlitwy do Matki Bożej. Przyjeżdżały również osoby innego wyznania; wielu ludziom pomagały mieszanki ziołowe przypisywane przez o. Gabriela, który od początku swojego pobytu w Supraślu zajmował się ziołolecznictwem i udzielaniem porad duchowych. Od września do szkół weszło nauczanie religii. Oprócz proboszcza, który w tym roku zostaje archimandrytą, i o. Gabriela, świeckim katechetą w parafii została Walentyna Makal. Dopiero po dwóch latach starań, 19 marca 1991 r., przekazano monasterowi budynek Żaczka. Znajdował się on w opłakanym stanie (m.in. wyrwana instalacja elektryczna, zdewastowane i zawilgocone wnętrza pomieszczeń, pokradzione deski stropowe, itp.), dlatego zaraz po Wielkanocy rozpoczęto jego kapitalny remont. Paschę tego roku świętowano 7 kwietnia, w dniu Zwiastowania NMP. Jest to tzw. Kiriopascha i takie zestawienie tych świąt zdarza się raz na około 70 lat. Podczas nabożeństw czuło się szczególnie uroczysty i radosny nastrój wszystkich parafian, którzy przeżywali takie święto pierwszy i ostatni raz w życiu. W czerwcu do Białegostoku 7

8 8 Na uroczystości choinkowej w kinie Jutrzenka w Supraślu (1994 r.) O. Miron z prisłużnikami: (od lewej) Piotr Omelczuk, Piotr Sawicki, Gabriel Białomyzy, Tomasz Malec i Piotr Kosakowski. 7 kwietnia 1996 r. Błogosławieństwo chleba i wina w Wielką Sobotę (1996 r.) nasze parafie przybył papież Jan Paweł II. Jego wizyta spowodowała wyraźne ocieplenie bardzo napiętych stosunków między prawosławnymi i rzymskimi katolikami. Na święto Supraskiej Ikony Matki Bożej zorganizowano pierwszą pieszą pielgrzymkę z Białegostoku (około 200 osób). Po raz pierwszy też nabożeństwa świąteczne trwały całą noc. 29 września święcenia diakońskie przyjmuje psalmista Jarosław Makal, który zostaje włączony do kleru parafialnego. W listopadzie udaje się w końcu założyć księgi wieczyste dla obu cerkwi i budynku monasterskiego z ograniczeniem terenu do minimum. Dzięki temu stan prawny tych nieruchomości zostaje formalnie uregulowany. Na tygodniową pielgrzymkę do monasterów Moskwy, Diwiejewa i Optiny wyjechała (21 grudnia) grupa parafian wraz z o. Gabrielem i diakonem Jarosławem. Z wydarzeń następnego roku warto odnotować 6 kwietnia śluby mnisze małej schimy o. Jerzego Charkiewicza (z imieniem Grzegorz) oraz lipcową pielgrzymkę parafialną (40 osób) do Moskwy, Włodzimierza, Suzdala i Diwiejewa. Następny 1993 r. przyniósł poświęcenie wyremontowanego budynku przy cerkwi ( Żaczka ) z udziałem JE metropolity Bazylego, dwa włamania do cerkwi (ukradziono wota przy Supraskiej Ikonie Matki Bożej), boje na słowa z pseudohistorykami w kwestii fundacji monasteru oraz długo oczekiwaną i wymodloną decyzję rządową o przyznaniu prawosławnemu monasterowi prawa własności do wszystkich budynków całego zespołu (28 września 1993 r.). Faktyczne przekazanie tych nieruchomości miało nastąpić po przeprowadzce szkoły rolniczej do nowej siedziby. Niestety, tę decyzję oprotestował Kościół rzymskokatolicki, co doprowadziło po dwóch latach do jej cofnięcia. We wsi Łaźnie postawiono nowy krzyż w 50 rocznicę tragicznej śmierci jej mieszkańców z rąk hitlerowców oraz odnowiono krzyże w innych wsiach parafii. W opisywanym czasie parafianie pomagali nieść krzyż supraskim mnichom i wspierali ich w walce ze złymi ludźmi. W końcu tego roku trzech mnichów przyjęło śluby małej schizmy, co świadczyło, że trudności zewnętrzne tylko wzmacniają życie duchowe wspólnoty monastersko parafialnej. W roku 1994 w życiu parafialnym odnotowano remont cerkwi św. Jerzego i ogrodzenia cmentarza. Na święto Supraskiej Ikony Matki Bożej przybyły piesze pielgrzymki z bliższych i dalszych parafii. W 1995 r. we wrześniu powieszono nowe dzwony na dzwonnicy, co wywołało protest dyrekcji ZSMR, która domagała się ich usunięcia. Protest zignorowano, dlatego dostęp do dzwonnicy został zamknięty. Pod koniec roku wykonano nowy kiot do Supraskiej Ikony Matki Bożej, a poświęcono go w święto Bożego Narodzenia, 8 stycznia 1996 r. W lutym rząd podjął ostateczną decyzję o przekazaniu prawosławnym ich własności. Umowę notarialną 29 kwietnia podpisał o. Gabriel w zastępstwie o. Mirona,

9 nasze parafie Rodzina monasterska w 1998 roku: (od lewej) brat Sergiusz, o. Euzebiusz, posłusznik Sawa, o. Antoni, o. Gabriel, o. Ignacy, o. Miron, o. Grzegorz, o. Jakub, o. Hiob, o. German, o. Jerzy, o. Andrzej, posłusznik Marek Procesja w okresie paschalnym z udziałem najmłodszych parafian (1996 r.). Jubileusz małżeński zasłużonej chórzystki Niny Augustynowicz z Ogrodniczek. Za młodą parą stoją m.in. o. Miron i o. Antoni. który w tym czasie był w delegacji zagranicznej. Parafialne majowe święto Ap. Jana Teologa było bardzo radosne; Bóg wysłuchał modlitw i łez prawosławnego ludu. Szkoła przekazała też dzwonnicę, na której wkrótce postawiono krzyż. Święto Supraskiej Odigitrii zgromadziło bardzo wielu pielgrzymów nareszcie monaster potwierdził prawnie swoją własność. Supraśl żyje i żyć będzie na chwałę Bożą takie słowa zapisał w kronice archimandryta Miron. Kolejny rok to remonty budynków, budowa cerkwi (stawiano już krzyże na kopułach) i remont generalny dzwonnicy. W 1998 r. nastąpiły przełomowe zmiany w Cerkwi w Polsce, w życiu supraskiego monasteru i parafii. 11 lutego zmarł metropolita warszawski i całej Polski Bazyli, od 1970 r. zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W święto Zwiastowania NMP, 7 kwietnia, abp. Sawa podniósł do godności archimandrytów ihumena Jakuba i ihumena Grzegorza oraz odczytał dekret odwołujący archimandrytę Mirona z obowiązków proboszcza parafii i namiestnika monasteru. Podziękował mu za trud włożony w dzieło Supraśla. Nowym proboszczem i namiestnikiem od 30 kwietnia został archimandryta Jakub (Kostiuczuk). O. Miron odprawił w Supraślu ostatnie nabożeństwo 26 kwietnia, żegnany ze łzami przez swoich parafian. 10 maja w Warszawie miała miejsce jego chirotonia na biskupa hajnowskiego. Dzień później nasz proboszcz, archimandryta Jakub, został pierwszym w historii prawosławnym biskupem Supraskiej Ławry. W poprzedniej części cyklu, opublikowanej w numerze 3 (68) 2011, omyłkowo zamieniliśmy podpisy pod zdjęciami: podpis z ostatniego zdjęcia na s. 5 powinien znajdować się pod pierwszym zdjęciem na s. 6. Zaś podpis pod pierwszym zdjęciem na s. 6 powinien znajdować się pod ostatnim zdjęciem na s. 5. Za pomyłkę - autorkę oraz czytelników - gorąco przepraszamy. Redakcja 9

10 10 Ks. dr George Tsetsis rozważania teologiczne Pastoralny wymiar małżeństw mieszanych Małżeństwa mieszane to najtrudniejsze wyzwanie i najważniejszy problem duszpasterski, wobec którego w swej codziennej posłudze stoją obecnie lokalne Kościoły prawosławne na całym świecie. Do XIX w. prawosławni w absolutnej większości żyli w krajach czy społecznościach jednolitych wyznaniowo i religijnie. W regionach czy wielkich miastach, gdzie przenikały się religie, wyznania i kultury (Azja Mniejsza, Bliski Wschód, Konstantynopol, Damaszek, Bejrut, Jerozolima, Aleksandria), gdzie prawosławni sąsiadowali z łacinnikami, Koptami, Ormianami, Chaldejczykami, syro jakobitami oraz Żydami i muzułmanami, starali się żyć w swoistym odosobnieniu. Aby zachować swą etniczną, kulturowa i religijną tożsamość zamykali się w swych prawosławnych twierdzach rejonach, poszczególnych miejscowościach, wsiach czy dzielnicach miast. Spotkanie z przedstawicielami innych chrześcijańskich tradycji i innych religii nastąpiło wraz z masową emigracją ogromnych rzesz prawosławnych do krajów Europy Zachodniej, obu Ameryk i Australii. Współcześnie skala tego zjawiska nasila się i należy się spodziewać dalszego jej wzrostu wraz z postępującymi procesami globalizacji, otwarciem granic spowodowanym rozszerzeniem Wspólnoty Europejskiej o kraje bałkańskie i Europy Wschodniej. Problem małżeństw mieszanych już dotyczy tradycyjnie prawosławnych krajów jak: Bułgaria, Cypr, Grecja, Rumunia, Rosja czy Serbia. Od wielu dekad jest obecny w krajach Bliskiego Wschodu. Zaistniała paląca potrzeba, aby zająć się tym zagadnieniem na wspólnej dla wszystkich prawosławnych płaszczyźnie. Co prawda problemem małżeństw mieszanych ma się zająć przygotowywany Wielki i Święty Sobór Kościoła prawosławnego, jednak w jego rozpatrywaniu nie chodzi jedynie o kanoniczną perspektywę tego zagadnienia, ale nade wszystko o jego wymiar duszpasterski. Choć małżeństwo mieszane zaczyna się jako prywatny związek dwojga zakochanych ludzi, w sposób nieunikniony dotyczy również całej Cerkwi. Mimo że w pierwszych wiekach Kościół ze zrozumiałych powodów zniechęcał do egzogamii zawierania związków małżeńskich z partnerami spoza wspólnoty chrześcijan, jednak od początku tolerował również małżeństwa chrześcijan z poganami. Stosował się do wypowiedzi ap. Pawła: Albowiem mąż poganin uświęcony jest przez żonę, a żona poganka uświęcona jest przez wierzącego męża; inaczej dzieci wasze byłyby nieczyste, a tak są święte (l Kor 7, 14). Chrześcijańskie teksty pierwszych wieków świadczą o tym, że małżeństwa chrześcijan z nie chrześcijanami nie były rzadkością, choć były problematyczne. Zawieranie tego rodzaju małżeństw zostało zabronione przez Kościół dopiero wraz z uzyskaniem przez chrześcijaństwo statusu oficjalnej religii Cesarstwa rzymskiego. Od tego czasu endogamia związek małżeński dwojga chrześcijan stał się normalną praktyką niepodzielnego Kościoła w pierwszym tysiącleciu. Po Wielkiej Schizmie w 1054 r. małżeństwo dwojga prawosławnych stało się praktyką Kościoła prawosławnego, podtrzymywaną do bardzo niedawna. Soborowe kanony potępiające małżeństwa mieszane pojawiły się dopiero w IV w. I tak kanon 10 soboru w Laodycei (343 r.) zabrania członkom Kościoła wydawać swe dzieci za heretyków. Kanon 31 tego soboru stwierdza, iż: Nie należy zawierać związków małżeńskich z heretykami, ani wydawać im naszych synów lub córek, lecz raczej przyjmować, o ile złożą przyrzeczenie, że zostaną chrześcijanami. Wyraźnie tu widać, iż w tym okresie warunkiem wstępnym do sprawowania misterium małżeństwa było przyjęcie chrześcijaństwa. Kanon 29 soboru w Kartaginie (419 r.) nakazywał, aby synom kapłanów nie zezwalać na małżeństwo z kobietami spośród heretyków łub pogan. Powyższe zalecenia soborów lokalnych zostały później potwierdzone w kanonach soborów powszechnych. Kanon 14 IV Soboru Powszechnego w Chalcedonie (451 r.) zabraniał małżeństwa z heretykiem, Żydem lub poganinem, chyba że osoba wstępująca w związek małżeński z prawosławnie wierzącym, zobowiąże się przyjąć wiarę prawosławną. Warto zauważyć, iż następuje tu potwierdzenie cytowanego wyżej kanonu 31 soboru w Laodycei, szczególnie w kwestii przyjęcia chrześcijaństwa jako warunku wstępnego do sprawowania małżeństwa. Najpełniejszym i najbardziej dobitnym rozporządzeniem Kościoła w tej kwestii jest kanon 72 VI Soboru Powszechnego in Trullo (692 r.). Kanon ten mówił nie tylko o przeszkodach na drodze do zawierania małżeństw mieszanych, ale zalecił również sankcje, które powinny być zastosowane wobec tych, którzy naruszyliby te reguły życia Kościoła. Brzmi on następująco: Nie godzi się, aby ortodoksyjny mąż wstępował w związki małżeńskie z heretycką kobietą, ani też ortodoksyjna kobieta wiązała się małżeństwem z heretykiem. Jeżeli jednak wyjdzie na jaw, że coś podobnego zostało dokonane, należy uważać ten związek małżeński za nieważny i niegodziwe pożycie rozwiązać. Nie godzi się bowiem mieszać tego, co nie powinno być mieszane, ani też nie należy łączyć wilka z owcą, a losu grzeszników z udziałem Chrystusa (gr. meridi

11 rozważania teologiczne Christou, mianowicie z Kościołem ). Jeśli ktokolwiek nasze postanowienie naruszy, niech będzie odłączony. To surowe kanoniczne zalecenie obowiązywało aż do początków XIX w. Rozporządzenie patriarchy Dosyteusza z 1706 r. stwierdzało, iż żadnej kobiecie, która poślubiła Ormianina, nie wolno wchodzić do cerkwi i powinna być pozbawiona Komunii Świętej, jak również właściwego prawosławnego pogrzebu. Sto lat później, w 1806 r., męczennik patriarcha Grzegorz V w swej encyklice zalecał biskupom diecezjalnym, aby nie wydawali zezwolenia na małżeństwo prawosławnym, którzy mieli zamiar poślubić osobę nie prawosławną lub heretyka. Jednakże mimo tego dość rygorystycznego stanowiska patriarchy Grzegorza V i Kościoła wobec małżeństw mieszanych, w tym samym okresie zauważamy skłonność do ich tolerowania. I tak na przykład już w 1782 r., za czasów ekumenicznego patriarchy Gabriela IV, przez wzgląd na oikonomię Kościół pozwolił prawosławnym imigrantom w Indiach poślubić kobiety i dziewice Ormian i Papistów (sic!) z powodu całkowitego braku prawosławnych kobiet w tym kraju. Jednakże zgada na taki ślub następowała pod warunkiem, że zarówno małżeństwo, jak i chrzest dzieci zrodzonych w takim związku będą udzielone przez prawosławnego kapłana. [...] Z upływem czasu da się zauważyć, iż kanony dotyczące małżeństw mieszanych nie są ścisłe przestrzegane i Kościół okazuje się coraz bardziej spokojny i tolerancyjny w tym względzie, przejawiając tendencję do stosowania oikonomii. Ta nowa skłonność została nawet uzasadniona dekretem wydanym przez patriarchat ekumeniczny w 1887 r. Biskupi diecezjalni otrzymali wówczas przyzwolenie, aby z pasterską przenikliwością i mądrością rozpatrywać pojawiające się przypadki i udzielać błogosławieństwa na takie małżeństwa w sposób nie powodujący zgorszenia. To zastrzeżenie oznaczało, iż małżeństwa tego rodzaju powinny być sprawowane w sposób, który nie raniłby uczuć religijnych szerszej wspólnoty wiernych. Pobłażliwość przejawiana w tej kwestii w drugiej połowie XIX w. utorowała drogę do faktycznego obalenia wielowiekowych reguł, nie dopuszczających misterium małżeństwa prawosławnych z innowiercami. Ta nowa praktyka eklezjalna była niewątpliwie podyktowana nowymi warunkami społecznymi dominującymi w nowoczesnym społeczeństwie, a głównie częstą stycznością, a nawet osmozą, przenikaniem się prawosławnych wiernych z nie prawosławnymi sąsiadami czy współpracownikami. Ujęcie zagadnienia małżeństw mieszanych w programie obrad przygotowywanego Świętego i Wielkiego Soboru Kościoła prawosławnego jest odzwierciedleniem tej nowej ekumenicznej rzeczywistości i wyraźnie wskazuje na przejawianą przez lokalne Kościoły prawosławne chęć poszukiwania realnego rozwiązania tego palącego problemu duszpasterskiego. Pierwsza wyczerpująca dyskusja na ten temat miała miejsce w 1971 r. na posiedzeniu Pan Komisji Przygotowawczej do Wielkiego i Świętego Soboru Kościoła prawosławnego, podczas której delegaci autokefalicznych i autonomicznych Kościołów prawosławnych wyrazili swe opinie dotyczące rozwiązania tego problemu. Zdecydowanie odkrywczym było stanowisko Kościoła prawosławnego w Polsce, doświadczonego życiem w warunkach mniejszości w bardzo konserwatywnym rzymskokatolickim społeczeństwie, obowiązanego do współistnienia w społecznej i politycznej harmonii z przytłaczającą większością rzymskokatolickich obywateli swego kraju. Zdaniem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, w obliczu współczesnej ewolucji ekumenizmu i polepszonych relacji międzykościelnych, Kościół prawosławny powinien uznać małżeństwa mieszane ze wszystkimi ochrzczonymi w imię Trójcy Świętej. Równie pojednawcze było stanowisko przedstawicieli patriarchatu moskiewskiego. Stwierdzili, że Cerkiew w Rosji uznaje, iż małżeństwo prawosławnego chrześcijanina z nie prawosławnym chrześcijaninem mogłoby być sprawowane pod warunkiem, że strona nie prawosławna uznaje znaczenie błogosławieństwa udzielanego przez Kościół prawosławny. Warto zauważyć, iż w tym samym kontekście Kościół prawosławny w Rosji posunął się o krok dalej, czyniąc raczej śmiałą propozycję w odniesieniu do małżeństw prawosławnych z nie prawosławnymi a nawet ateistami. W odniesieniu do małżeństw mieszanych, warunki, w jakich Kościół istnieje obecnie na ziemi, zmuszają nas do powrotu do eklezjalnej praktyki pierwszych trzech wieków, kiedy to Kościół, idąc za radą ap. Pawła (l Kor 7, ), dopuszczał takie śluby. PAKP wyraził również zdanie, iż Wielki Sobór powinien rozważyć czy Kościół prawosławny mógłby błogosławić małżeństwo, jeśli jednym z małżonków jest ateista. Co ciekawe, taką samą opinię wyraził również konserwatywny raczej Kościół w Grecji. Jego delegaci uznali, iż Kościół mógłby rozważyć możliwość zastosowania oikonomii w przypadku małżeństwa prawosławnego z przedstawicielem innej religii. Niemniej jednak dodali, iż małżeństwa mieszane powinny otrzymywać błogosławieństwo jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Warto zauważyć, iż kilka lat później, w ramach konferencji przeprowadzonej w Holy Cross Orthodox School of Theology w Brookline, USA, prof. Dimitrios Constanelos wyraził podobny pogląd w odniesieniu do małżeństw mieszanych religijnie, nawołując do powrotu do starożytnej praktyki pierwszych wieków chrześcijaństwa. Zgodnie z obecnym stanowiskiem Kościoła 11

12 rozważania teologiczne ślub cerkiewny prawosławnego i nie chrześcijanina nie jest możliwy. Moim zdaniem Kościół powinien działać i umożliwić zawarcie takiego związku małżeńskiego, pod warunkiem, że prawosławny wierny tego pragnie, a nie chrześcijanin nie ma żadnych zastrzeżeń wobec cerkiewnego błogosławieństwa. Praktyka Kościoła pierwszych wieków, który wierzył, iż niewierzący jest uświęcony przez jego/jej związek z wierzącym, powinna być ponownie stosowana. Pan prawosławna Komisja Przygotowawcza rekomendowała, aby Pierwsza Pan prawosławna Konferencja Przedsoborowa zmierzyła się z tym zagadnieniem z należna uwagą, uwzględniając istniejące warunki lokalnych Kościołów prawosławnych i rozważyła możliwość udzielenia im względnej swobody w poszukiwaniu rozwiązań problemu małżeństw mieszanych, mając na względzie okoliczności i duszpasterskie potrzeby poszczególnych przypadków. Życzenie wyrażone przez Komisję Przygotowawczą zostało spełnione jedenaście lat później przez Drugą Pan prawosławną Konferencję Przedsoborową, przeprowadzoną w Chambesy we wrześniu 1982 r. Po długiej debacie, z zastrzeżeniem potrzeby zatwierdzenia przez Wielki Sobór, uczestnicy tej konferencji podjęli odważne decyzje odstępujące od wielowiekowej praktyki Kościoła prawosławnego, jednocześnie dowodząc, że Kościół prawosławny nie jest skostniałym reliktem przeszłości, lecz żywym, natchnionym i prowadzonym przez Ducha Świętego organizmem, zdolnym do wprowadzania innowacji. Czyniąc to, Konferencja Przedsoborowa rzeczywiście działała zgodnie z wcześniejszymi praktykami Kościoła. Decyzje Komisji Przedsoborowej są następujące: I. Przez wzgląd na ścisłe przestrzeganie prawa kanonicznego (gr. akribeia) małżeństwo prawosławnych wiernych z nie prawosławnymi jest zabronione. Niemniej jednak ze wzglądu na miłość do człowieka i przy wzajemnej zgodzie takie małżeństwo mogłoby nastąpić (otrzymać błogosławieństwo) pod warunkiem, że dzieci zrodzone w tym związku byłyby ochrzczone i wychowane w Kościele prawosławnym. Lokalne Kościoły prawosławne mogłyby decydować o stosowaniu oikonomii stosownie do poszczególnych przypadków i dominujących szczególnych potrzeb duszpasterskich II. Przez wzgląd na ścisłe przestrzeganie prawa kanonicznego (gr. akribeia) małżeństwo prawosławnych wiernych z nie chrześcijanami jest zabronione. Jednak w przypadkach zaistnienia takich (zapewne cywilnych) małżeństw, lokalne Kościoły prawosławne mogą zdecydować o zastosowaniu duszpasterskiej oikonomii wobec prawosławnego małżonka, zgodnie z jego/jej duszpasterskimi potrzebami. Obecnie mieszane małżeństwa prawosławnych z nie prawosławnymi są dozwolone pod następującymi warunkami: Ślub powinien być udzielony przez prawosławnego kapłana (po uzyskaniu zgody lokalnego biskupa przyp. tłum.). Dzieci zrodzone przez tę parę powinny być ochrzczone i wychowane w Kościele prawosławnym. W przypadku konfliktu, małżonkowie powinni zwracać się do prawosławnych sadów kościelnych. przełożył. ks. Włodzimierz Misijuk tłumaczenie dokonane na podstawie tekstu: Rev. Dr. George Tsetsis, The Pastorał Dimension of Mixed Marriages, w: Έκκλησία Οίκονμένη Πολιτική, Αθήνα 2007, s ; zamieszczonego na portalu: themata.asp?contents=selides_katixisis/contents_texts.asp&main= SK texts&file=4.htm Rozważania św. Jana z Kronsztadu o stworzeniu człowieka Ks. Piotr Fiedoruk Боже Святый,...иже от небытия во еже быти приведый всяческая, создавый человека по образу Твоему и по подобию, и всяким Твоим дарованием украсивый... (Молитва трисвятого пения). Oglądając piękno stworzone przez Boga św. Jan z Kronasztadu wchodzi w zdumienie nad mądrością najwyższą, dobroczynnością i świętością Stwórcy, Sprawcą wszystkiego, co żyje: Jakże On sam w sobie jest błogosławiony, jeśli stworzenia Jego są tak błogosławione, radosne, jakże jest On piękny, jeśli stworzenia Jego są tak piękne i tak urządzone w konkretnym celu! 1 Każdy widzialny i niewidzialny (anielski) świat tworzy się, jak mówi św. Jan Kronsztadzki, w celu służenia swemu Stwórcy: Całe stworzenie, szczególnie rozumne, mówiące i wolne, Bóg stworzył dla siebie, aby służyli Mu, i w tym ich służeniu Stwórcy jest ich 1 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Żywoj kołos z niwy duchownoj. М., s. 9; 12

13 Ikona św. Jan Kronsztadzki rozważania teologiczne cel i wieczna radość i błogosławieństwo (rozumnych stworzeń) 2. Człowiek jest wyróżniony przez Stwórcę z wszystkiego, co obdarzone jest oddechem i życiem. Widzialny świat, jakże piękny i doskonale urządzony, tworzy się, według słów świętego, dla człowieka korony stworzenia. I wszystko to dla ciebie człowieku! 3 Stan nowo powołanego Adama wskazuje na to, w jakiej podniosłości i świętości był stworzony pierwszy człowiek. I to nadanie imion było jakże słusznym, że Sam Stwórca zaakceptował te nazwy 4 Człowiek rozważnie ukształtowany, zbudowany z duszy i ciała, tzn. z łona człowieka lub nieśmiertelnej duszy i z zewnętrznym wyglądem, powierzchownością, tzn. z ciała żywego, dyszącego i umierającego, powstającego i obracającego się w proch ziemi, z której stworzył go Bóg 5. Człowiek odróżnia się od innych żywych stworzeń, według świętego stworzony pro 2 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1905, T. 6, Cz. 1, s. 320; 3 Tamże. Spb., 1902, T. 7, Cz. 6, s. 130; Patrz także: T. 6, Cz. 2, s. 7; 4 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1898, T. 7, Cz. 2, s. 50; 5 Tamże. Spb., 1897, T. 7, Cz. 1, s. 23; stolinijnie tak, by mógł swobodnie patrzeć w niebo, dla którego został stworzony, całym sobą podąża ku Bogu. Określenie człowieka przez Boga w akcie stworzenia wskazuje na wielkie przeznaczenie, dla którego został stworzony. Ta główna cecha człowieka powoduje, że staje się on władcą i królem na ziemi prezentując sobą obraz Boży. Biskup Filaret, metropolita Moskwy, w zgodzie z kronsztadzką pobożnością mówi o tym tak: Człowiek nosi w sobie obraz Boży dlatego, że widzialne stworzenia zostały poddane dla niego a on dla Boga; bowiem nic nie może być tak przychylne Najwyższemu Stworzeniu, jak obraz największego stworzenia Jego; i nie może być większego pełnomocnictwa dla władania stworzeniami, jak wizerunek stwórcy 6. O wielkości człowieka i jego wysokim położeniu w stosunku do wszystkich innych stworzeń Bożych, mówi także św. Cyryl Aleksandryjski: Zatem człowiek był odbiciem najwyższej chwały i godnym, Bożym obrazem władcy na ziemi 7. Święty sprawiedliwy Jan Kronsztadzki wysławia człowieka mającego wielką godność w stworzeniu: Wielka istota człowiek, cudowne odzwierciedlenie Boże, na obraz Jego stworzony 8. Obraz Boży widzialny jest w osobie, według św. Jana, w duszy i jej własnościach: główną częścią istoty ludzkiej jest dusza, stworzona na obraz Boży 9. Tu święty ojciec myśli zgodnie z całym świętym zborem wypowiadającym się o obrazie Bożym w człowieku. Najbardziej rozpowszechnionym był pogląd, zgodnie z którym obraz Boży zawiera się w ludzkiej duszy, w częściach, w jej głównej części umyśle, rozumie lub duszy. Takiego poglądu trzymał się również św. Grzegorz Teolog 10. Również św. Metody Olimpijski, który uczył, że obraz Boży zawiera się w duszy człowieka 11. Także sprawiedliwy Anastazy Synaita: Być może jedna dusza jest (stworzona) na obraz jednego Bóstwa 12 Chociaż większość ojców uczyło o tym, że obraz Boży bezwzględnie zawiera się w niematerialnej duszy, tak i w tym zagadnieniu były inne niż większość sądów świętych ojców. Tak np.: święty Iriniej Lionski postrzegał obraz Boży w całym człowieku, tak w duszy, jak i w ciele 13. Dusza ludzka tchnienie Boże o tym bezustannie mówi święty ojciec: Ona (dusza) Jego stworzenie, 6 Filaret (Drozdow), archim. Zapiski, rukowodstwujuszczyje k osnowatielnomu razumieniju knihi Bytija. M., 1867, s. 23; 7 Kirył Aleksandryjskij, sw. Tworenija. T. 53, M. 1886, cz. 4, s. 12; 8 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1894, T. 5, s. 42; 9 21 Tamże, s. 372; 10 Ilarion (Alfiejew), ijeromonach. Żyzn i uczenije sw. Grigorija Bogosłowa. M. 1998, s. 309; 11 Kiprjan (Kiern), archim. Ukaz. Socz., s. 128; 12 Anastasij Sinait, sw. Tri słowa ob Ustrojenii czełowieka. Alfa i Omeha, Nr 4, M. 1998, s. 93; 13 Iriniej Lionskij, sw. Tworenija. Spb., 1900, s. 455; 13

14 rozważania teologiczne Jan z Kronsztadu z grupą parafian tchnienie ust Jego, obraz Jego 14 Skutkiem tego, staje się dla świętego to, że dusza człowieka jest zwyczajna, jak zwyczajny jest Bóg. Każdy człowiek powinien pamiętać o prostocie duszy swojej, która jest Bożym tchnieniem 15. Patrząc wstecz na historię człowieczeństwa, rodzi się pytanie: jak może być tak wiele obrazów Bożych? Dusza pierwszego człowieka pochodzi od Boga odpowiada święty od Niego wszystkie inne dusze następnych ludzi; wszyscy tchnienie Jego Bożego Ducha 16 Ojciec Jan uzupełnia tą myśl następną Dusze ludzkie jedna dusza to jedno tchnienie Boże, które tchnął Bóg w Adama, które od Adama po dziś dzień rozprzestrzeniają się na wszystkie stworzenia ludzkie 17. W czym więc zawiera się obraz Boży w człowieku i jakie zasadnicze cechy lub właściwości posiada człowiek jako obraz Boży? Co doprowadza człowieka do stanu Bożego, niedostępnej wysokości, że w swej 14 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1894, T. 2, s. 18; 15 Tamże. T. 5, s. 42; W tym miejscu święty wyjaśnia, jak należy rozumieć prostotę duszy ludzkiej: Jak dusza jest prosta, to nijak nie może kochać dwóch przeciwstawnych rzeczy Boga i coś świeckiego, człowieka i cokolwiek pogańskiego, bardzo przyjemnego dla naszego cielesnego człowieka. 16 Tamże, s. 321; 17 Tam że, s. 37; Porównania: T. 5, s. 53, s. 321; T. 2, s. 18; godności wywyższa się ponad wszystkie widzialne istoty, stworzone przez Boga, stając się ich królem? Święty sprawiedliwy Jan mówiąc o obrazie Bożym w człowieku, wskazuje wiele stron rozumienia obrazu Bożego. Dlatego idzie w ślad za innymi świętymi ojcami, którzy łączą się w stwierdzeniu, że obrazem Bożym jest możliwość przyjmowania Bożej perfekcji przez człowieka 18. Prześledzimy każde z nich, które w największym stopniu odzwierciedlają obraz i właściwości stwórcy Pierwoobrazu. Człowiek ma wiele cech, które odbijają obraz Stwórcy, dlatego że dusza to myślący, mądry początek, obraz Boży, mały obraz bezinteresownego Ducha Boga 19. A także dlatego, że my z przyrody «bliscy Bogu» (Ef 2, 19), jak stworzenie na obraz i podobieństwo Jego: nie ma nikogo bliższego i spokrewnionego jak Bóg 20 Pierwsza właściwość człowieka jako obrazu Bożego, na którą św. Jan Kronsztadzki zwraca swoją uwagę to fakt, że dusza ludzka jest nieśmiertelna: Ludzka dusza tchnienie Boże, obraz nieśmiertelnego Władzy Boga i sama nieśmiertelna 21. Boży obraz w człowie 18 Oleh Dawydienko, ijerej. Dohmaticzeskoje bohosłowije. M., 1997, s. 85; 19 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1983, T. 4, s. 145; 20 Tamże. T. 6, Cz. 1, s. 179; 21 Tamże, T. 4, s. 350; Patrz także: T. 4, s. 476; T. 5, s. 84, s. 216; 14

15 Fotografia o. Jana rozważania teologiczne ku widzieli w niezniszczalności i jej nieśmiertelności święci: Augustyn i Tertulian 22. Święty wskazuje na moralną jakość stworzonego na początku Adama, widzi w tym obraz i podobieństwo Boże: Ludzka dusza stworzona na obraz i podobieństwo Boże wielka chwała i godność: w niej zakorzenione zostały świętość, światłość, racja, prostota, dobroć, skromność, cierpliwość, łagodność, duchowość, pilność, modlitewność, miłość wrodzona do Boga; Bóg Sam zamieszkał w pierwszych ludziach 23 Człowiek ma w sobie takie linie, które odzwierciedlają własności Stwórcy: człowiek ma władzę nad całym stworzeniem na ziemi, a Bóg panuje nad wszystkim. 22 Makarij (Bułhakow), archijep. Prawosławno dohmaticzeskoje bohosłowije. Reprint. Swiato- Troickij Nowo Holutwin monastyr, 1993, s. 453; 23 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. O Bogie, mire i dusze czełowieczeskoj. Reprint. Spb. 1991, s.34 Jak Bóg panuje nad całym stworzeniem na niebie i na ziemi i nad wszystkimi żywymi stworzeniami zamieszkującymi niebo i ziemię: tak więc człowiek mianowany przez Boga ziemskim królem, jakby pełnomocnik Króla Niebieskiego. Podobnie jak św. Jan mówi św. Filaret Moskiewski: Bóg jest władcą wszystkiego: i człowiek powołany do panowania nad światem widzialnym 24. Ojciec Jan wskazuje na te jakości naszej istoty, które są, choćby w małej części, podobieństwem Najdoskonalszego Boga i zostawiają w nas cechy obrazu Bożego. Człowiek lubi prawdę i Bóg także lubi prawdę (Ps 7, 10) i nakazuje sędziom ziemskim sądzić sprawiedliwie (Is 1, 17); u ciebie serce skłonne do mądrej miłości, świadomej. Bóg sam jest miłością (1 In 4, 8) że ciebie myśli oblatują w momentach w niezmiennych odstępach: to także obraz Boży, który jest wszechobecny 25. Nieodłączną cechą obrazu Bożego jest wolność. Wielu widzi dar wolności, dany człowiekowi od Boga i możliwość bycia dobrym i złym 26 Człowiek istota nie tylko wolna, ale i rozumna. Rozum wyróżnia człowieka wśród innych ziemskich istot, stworzonych przez Boga. Człowiek władając ziemskimi istotami, pośredniczy rozumem i wolą ludzką, według ojca Jana, upodabnia się do Ojca Niebieskiego, który jest władcą wszystkich istot. To także świadczy o tym, że człowiek jest obrazem Bożym. Przecież i u Boga także jest rozum, tylko nieskończony, i wola, tylko najświętsza i najdoskonalsza 27 Tu ojciec Jan rozprawia wspólnie ze sprawiedliwym Augustynem, który przedstawia następujący wniosek ze słów Biblii: Stąd słowa: «Stwórzmy człowieka na Nasz obraz i podobieństwo» właściwie są rozumiane w odniesieniu do wewnętrznej i głównej części człowieka, tj. w odniesieniu do rozumu. Dlatego człowiek powinien być ceniony od tej strony, która zajmuje w nim pierwsze miejsce i która odróżnia go od dzikich zwierząt 28. W związku ze wszystkim powyżej powiedzianym św. Jan Kronsztadzki przedstawia ostatni wniosek: Wszystko, co jest w Tobie dobrego, moralnie pięknego, to jest to podobieństwo tego, co jest w Bogu 29. A to oznacza według słów świętego, że Bóg oczekuje od człowieka, aby on doskonale się upodobniał do Niego, jak wzór 30. Prowadzi to do następującej 24 Filaret (Drozdow), archim. Zapiski, rukowodstwujuszczyje k osnowatielnomu razumieniju knihi Bytija. M. 1867, s. 21; 25 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1893, T. 1, s. 93; 26 Tamże, T. 4, s. 99; Porównaj: T. 5, s. 313, T. 2, s. 237; 27 Tamże, T. 1, s. 93; 28 Awhustin Ipponskij, sw. O Knihie Bytija. Kn.20. Hl. 16//Tworenija. Kijew, 1893, cz. 7, s. 149; 29 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. T. 1, ss ; 30 Tamże, s. 94. Człowiek po stworzeniu był, w myśl św. Symeona Nowego Teologa, nie tylko obrazem ale i podobieństwem Bożym: Bóg na początku, kiedy stworzył człowieka, stworzył go świętym, nieśmiertelnym i bezgrzesznym, na obraz i podo 15

16 materiały homiletyczne konkluzji: w człowieku założono szybkie dążenie do Stwórcy, podążanie do upodobnienia się do swego Stwórcy, dlatego też żaden człowiek nawet dzikus, nie może istnieć bez Boga 31. Życie ludzkie, ofiarowane przez Stwórcę stworzeniu swemu człowiekowi, jest życiem, jak mówi ojciec Jan na obraz i podobieństwo. Z tego należy pamiętać to, że nie tylko stworzenie posiada trwały byt, który jest blisko Boga, mając Jego obraz i podobieństwo 32 Do nich (tych stworzeń) święty zalicza nie tylko aniołów, ale i ludzi. A to oznacza, że te stworzenia są wieczne: między stworzeniami pochodzącymi od Boga, są czasowe, przemijające, które są głupie, duchowe i bezduszne istoty, cielesne i bezcielesne, tak i cały świat, który ma przeniknąć «Przemija bowiem kształt tego świata» (1 Kor 7, 31) i są wieczne, nieprzemijające jak: anioły i dusze ludzkie, demony i szatani 33. Z powodu nieśmiertelności dusza ludzka posiada wielką wartość Dusza nasza dlatego jest bezcenna, będąc obrazem Bożym, jest nieśmiertelna 34. Dlatego to obraz Boży w człowieku, obraz nieśmiertelny, jest prawdziwym bogactwem człowieka: Dał mi Bóg największe swoje bogactwo obraz i podobieństwo swoje, dał mi samego siebie, jak zostało powiedziane: «dałeś sztandar tym, którzy się Ciebie boją» (Ps 60, 6) 35 W związku z tym ojciec Jan stwierdza, że dla każdego człowieka całe bogactwo duszy zawiera się w Bogu jak w skarbnicy 36 Bogactwo (obraz Boży) ofiarowane każdemu człowiekowi od Boga, jest czymś wielkim, co święty potwierdza: Bóg dobrowolnie ofiarował człowiekowi wiele, tworząc go na obraz i podobieństwo swoje 37 Każdy człowiek stworzony jest przez Boga i powołany do zjednoczenia ze swoim Stwórcą i w następstwie tego jest błogosławiony. Dlatego w każdym człowieku założono możliwość upodobnienia się do swego Stwórcy i w miarę upodobnienia otrzymywanie błogosławieństwa. Wszystko to zadziwia ojca Jana, który z wdzięczności do swego Stwórcy mówi: Większość zasługuje w nim uwagi, zdumienia, głębokiego szacunku, serdecznej wdzięczności (Bogu) za to, że może upodobnić się do swego Stwórcy Boga, że przeznaczony do nieśmiertelności, do wiecznej szczęśliwości w Bogu i z Bogiem 38 I spuścizną człowieka staje się całe niebo i Królestwo Boże 39. A to wszystko zobowiązuje człowieka do życia z godnością, do odpowiedzi na wezwanie, do którego jest powołany każdy z nas. bieństwo swoje; i człowiek rzeczywiście był wtedy podobny do Boga stworzonego przez niego (Szymon Nowy Teolog, św. słowo 2, 1 //Dzieła, Reprint, Ławra św. Trójcy, 1993, T. 1, s 28). Dlatego, mówimy o upodobnieniu się człowieka do swego Stwórcy, a ojciec Jan wyjaśnia, w zgodzie z świętą Tradycją, przede wszystkim zdobywanie doskonałości i pojętności człowieka świętego i beznamiętnego. 31 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. T. 1, s. 94; 32 Tamże, s. 173; 33 Tamże, T. 5, s. 30, s. 31; Zestawienie: Tamże s. 84, s. 216; 34 Tamże, s. 216; 35 Tamże, s. 67; Zestawienie: s Tamże, s. 319; 37 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb., 1893, T. 1, s. 447; 38 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczynienji. Spb.,1894, T. 5, s Tamże, s. 89. Zestawienie On (człowiek) staje się przepiękną koroną wszystkich stworzeń widzialnego świata i w związku ze światem niewidzialnym, anielskim; staje się mądrą, nieśmiertelną duszą powołaną do wolności i bezinteresownego doskonalenia bo Istotą, stworzeniem, które wprawia w drżenie jest sam Bóg (T.7, cz. 2, s. 25); Także Bóg stworzył nas dla prawdy i nieskazitelności (T. 7, Cz. 4, s. 1). Kazanie na Wielki Czwartek Tomasz Paszko W imię Ojca i Syna, i Świętego Ducha! Umiłowani w Chrystusie Bracia i Siostry. Dziś jest dzień szczególny i wyjątkowy. Zebraliśmy się wszyscy w ścianach tej świątyni, aby upamiętnić wielkie wydarzenie opisane w dzisiejszych czytaniach. Ewangelia przedstawia szereg ważnych wydarzeń z ostatnich dni ziemskiego życia Zbawiciela; słyszeliśmy o tym, jak arcykapłani i uczeni w piśmie, zebrawszy się, naradzali się nad tym, by zabić Chrystusa, o tym, że Chrystus był w domu Szymona trędowatego, gdzie niewiasta umyła Mu nogi drogocenną mirrą i otarła je swoimi włosami. O tym, że w międzyczasie Judasz dobił targu z arcykapłanami i że za 30 srebrników zdradzi Chrystusa. Słyszeliśmy też o ustanowieniu Eucharystii, o modlitwie Chrystusa w Ogrodzie Getsemanii i o tym jak Judasz zdradził tam swojego Mistrza i Nauczyciela. Wydarzeń i faktów bardzo wiele. Czytanie z Listów Apostolskich mówi o ustanowieniu sakramentu Eucharystii, jednocześnie kładąc nacisk na godne przygotowanie i przystępowanie do przyjęcia Świętych Darów. Spośród wszystkich wydarzeń Cerkiew prawosławna przede wszystkim ukazuje nam na wspomnienie 16

17 Fresk Ostatnia Wieczerza z cerkwi św. Pantelejmona w Zaściankach materiały homiletyczne Ostatniej Wieczerzy, którą Pan kazał przygotować swoim uczniom. Na niej Jezus Chrystus zechciał ustanowić najświętszy sakrament Eucharystii. W tym dniu, idąc śladem apostołów i podążającymi w ślad za nimi przez następne wieki pobożnymi chrześcijanami, powinniśmy mieć szczególne pragnienie przyłączenia się do Wieczerzy Chrystusowej. I chociaż liturgie są sprawowane w przeciągu całego roku cerkiewnego, to ta dzisiejsza jest na prawdę szczególna. W Wielki Czwartek Cerkiew od starożytności wspomina, gdy Jezus Chrystus Wziął chleb i odmówiwszy błogosławieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: «Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje». I następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał uczniom, mówiąc: «Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów». Cóż znaczą te słowa dla nas dzisiaj, słowa, które słyszymy podczas każdej św. Liturgii. Jak powinniśmy je pojmować? Jaki powinien być nasz osobisty stosunek do Eucharystii? W co i jak powinniśmy wierzyć rozmyślając i przyjmując Święte Dary? Warto zastanowić się nad swoim niedowiarstwem i pomóc sobie, bowiem bywa czasem tak, że mimowolnie zastanawiamy się, czy w sakramencie prawdziwie chleb staje się ciałem, a wino krwią. Słowa wypowiedziane przez Chrystusa do uczniów mogą być dla słabych wiarą i duchem trudne i ciężkie w odbiorze. Jak więc, drodzy Bracia i Siostry, spożywając chleb i wino, przyjmujemy i stajemy się uczestnikami Ciała i Krwi Chrystusowej jak ustanowił sam Mesjasz? Zastanówmy się więc, czy dla tego, Który jest twórcą wszelkich istniejących rzeczy, stanowi jakikolwiek problem przekazać pod postacią chleba i wina prawdziwe Ciało i Krew Zbawiciela? Przecież jeżeli słowo proroka Eliasza było na tyle mocne, że mógł przez nie sprowadzić ogień z nieba, to czy słowo Zbawiciela nie jest w stanie zmienić istoty chleba i wina? Bóg mógł stworzyć wszystko poprzez jedno swoje słowo, więc jakim problemem może być zmiana tego, co już istnieje. I można zauważyć, że istnieje coś podobnego, co każdy może zaobserwować w samym sobie. Różnorodne jedzenie i płyny, które spożywamy, codziennie, w każdej chwili zmieniają się w nasze ciało i w naszą krew. Można by nawet rzec, że według podobnego prawa, według podobnej zasady przemiany, zachowuje się cała otaczająca nas przyroda, w kręgu której jedna forma przeistacza się w inną, z niższej w wyższą i odwrotnie. Czy nadal pozostanie dla nas zadziwiające i niewiarygodne to, że sam Stwórca, w sakramencie Eucharystii, czyni najdoskonalszym to, co w normalnych, znanych nam warunkach, jest jedną z najprostszych rzeczy przez Niego stworzonych? Cud tej zmiany staje się by posłużyć naszej niemocy. Któż z nas byłby w stanie i mocy przyjąć Ciało i Krew Zbawiciela, jeśli byłyby podane w swej osobliwej, właściwej postaci? A trzeba też wiedzieć, że Cerkiew zna takie nieszczęsne przypadki, gdy z przyczyny niedowiarstwa, bądź innych nieznanych przyczyn, chleb ofiarny przyjmował widok dzieciątka, albo chleb i wino ukazywały się widzialnymi ciałem i krwią. Lecz to nie była nigdy przyczyna do radości z cudu, lecz do zadumy i smutku. Z Mądrości Bożej wynika to, że pokarm niebiański otrzymujemy, nie inaczej, lecz pod postacią pokarmu ziemskiego. Mogliby niektórzy zapytać: dlaczego przyjmujemy niebiański pokarm właśnie pod postacią chleba, bądź też czemu chleb widzialnie nie zmienia się w jakiś inny pokarm? Po pierwsze, bo Jezus Chrystus ustanawiając sakrament łamał chleb. Po drugie, już Święci Ojcowie widzieli w tym pewien cel. Chleb jest naszym codziennym pożywieniem, bez którego nie możemy istnieć i żyć. Dokładnie takie znaczenie dla nas powinny mieć, i mają, Ciało i Krew Jezusa Chrystusa w duchowej płaszczyźnie. Dlatego drodzy Bracia i Siostry powinniśmy przystępować do tego sakramentu z wielkim szacunkiem i strachem, z czystością duchową i cielesną, prowadzeni silną i niezachwianą wiarą. Któż bowiem o zdrowych zmysłach postanowiłby rzucić swe drogocenne, najlepsze odzienie w brudny, zgniły i śmierdzący strumień? A czy możemy się ośmielać przyjmować bezcenną Krew Chrystusa w serce przepełnione grzechem? Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, spożywając ten chleb i pijąc z lego kielicha (1 Kor 11, 28). Amen. Tą propozycją kazania pragniemy zapoczątkować cykl publikacji pomocnych duchownym w ich posłudze. Zachęcamy również wszystkich do nadsyłania swych wystąpień. Redakcja 17

18 materiały katechetyczne Plan metodyczny Temat: Liturgia jako ofiara i dziękczynienie wprowadzenie. I. Informacje ogólne: Typ szkoły Gimnazjum Przedmiot religia prawosławna Nr programu program zatwierdzony do użytku szkolnego przez Święty Sobór Biskupów PAKP uchwałą Nr 289 z dnia 30 marca 1999 r. Klasa 1 Czas trwania 45 minut Data przeprowadzenia zajęć 13 grudnia 2005 r. Nauczyciel Michał Sacharczuk II. Informacje dydaktyczne Forma organizacyjna lekcja Typ lekcji zapoznająca z nowym materiałem Cele ogólne: wyjaśnia, że Święta Liturgii jest najważniejszym nabożeństwem cyklu dobowego, wylicza rodzaje liturgii, poznaje znaczenie składania ofiary w Starym i Nowym Testamencie, kształtowanie umiejętności i nawyku modlitwy, wdrożenie do kontynuowania tradycji prawosławnych, np.: śpiew cerkiewny, udział w nabożeństwach, czczenie ikon, wyrabianie umiejętności zdobywania wiedzy o wierze. Cele szczegółowe: uczeń korzysta z Pisma Świętego, odnajduje wskazany fragment w Piśmie Świętym, poznaje księgę liturgiczną Służebnik, poznaje historię tworzenia rytu nabożeństwa Świętej Liturgii. Zasady: zasada trwałości wiedzy i umiejętności, zasada przystępności, zasada wiązania teorii z praktyką. Tok lekcji: problemowy. Metody: praca z tekstem, wykład, rozmowa nauczająca. Środki dydaktyczne: Pismo Święte, księga liturgiczna Służebnik. STRUKTURA LEKCJI CZYNNOŚCI UCZNIA czas trwania uwagi Część wstępna powitanie uczniów, modlitwa, powitanie gościa, sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. przyjmują właściwą postawę do modlitwy, powtarzają słowa modlitwy, zapisują podany temat lekcji. 5 minut Część główna rozwinięcie tematu Część końcowa modlitwa, informacje o nabożeństwach. Ocena lekcji ewaluacja poznają genezę terminu Liturgia Święta, przypominają wiadomości o ustanowieniu sakramentu Eucharystii, czytają głośno podany fragment Pisma Świętego, przypominają, co stanowi materię sakramentu, poznają celowość sprawowania sakramentu, zapoznają się z rozwojem rytu liturgicznego, poznają rodzaje liturgii, poznają warunki wymagane przy odprawianiu Świętej Liturgii. otrzymują ewentualne oceny, modlitwa końcowa. dobre aspekty, złe aspekty, wnioski. 35 minut 5 minuty 18

19 Redakcja: Wiaczesław Perek z życia Z życia Nabożeństwa i wizytacje kanoniczne JE Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego 20 września, w przeddzień święta Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, JE arcybiskup Jakub odprawił Całonocne Czuwanie w Żeńskim Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach. *** 21 września, w dniu święta Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. HagiaSophia w Białymstoku. *** 14 października, w dniu święta Opieki Matki Bożej, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię Parafii Prawosławnej pw. św. Jerzego w Białymstoku. Nabożeństwo sprawowane było w dolnej świątyni pw. Opieki Matki Bożej. *** 23 października JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w cerkwi pw. Narodzenia NMP w Krynkach. Liturgii przewodniczył JE metropolita Sawa. *** 27 września, w dniu święta Podwyższenia Życiodajnego Krzyża Pańskiego, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Podwyższenia Życiodajnego Krzyża Pańskiego w Kożanach. *** 13 listopada JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Mikołaja w Michałowie. W nabożeństwie uczestniczył JE biskup Grzegorz. *** 9 października, w dniu święta św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa w Białymstoku. Nabożeństwa JE Najprzewielebniejszego Grzegorza, Biskupa Supraskiego 20 września, w przeddzień święta Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, JE biskup Grzegorz odprawił Całonocne Czuwanie w Parafii Prawosławnej pw. HagiaSophia w Białymstoku. 19

20 *** z życia 21 września, w dniu święta Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Żeńskixm Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach. *** 22 października, w dniu święta Krasnostockiej Ikony Matki Bożej, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Żeńskim Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach. *** 14 listopada, w dniu święta śś. braci Kosmy i Damiana, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Jana Teologa w Białymstoku. Jubileusze 40 lecie święceń kapłańskich ks. mitrata Jana Jaroszuka Ks. mitrat Jan Jaroszuk urodził się 25 sierpnia 1949 r. w Wajkowie na Białostocczyźnie. Ukończył Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie (1967 r.) i dwuletni kurs szkolenia duchownych przy Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Po wstąpieniu w związek małżeński z HelenąGrygoruk, z rąk JE Najprzewielebniejszego Nikanora, Biskupa Białostockiego i Gdańskiego, otrzymał święcenia diakońskie (31 października 1971 r.) i kapłańskie (7 listopada 1971 r.). W latach był proboszczem Parafii Prawosławnej pw. św. Anny w Jurowlanach, a w latach proboszczem Parafii Prawosławnej pw. Opieki Matki Bożej w Nowym Dworze. Od 1983 r. jest proboszczem Parafii Prawosławnej pw. św. Mikołaja w Michałowie. Funkcję tę pełni do dziś. W międzyczasie pełnił obowiązki proboszcza w parafiach prawosławnych:narodzenia NMP w Juszkowym Grodzie (1986 r.) oraz Przemienienia Pańskiego w Topolanach ( ). Od 1990 r. jest również dziekanem okręgu gródeckiego. Za swą posługę dla dobra Cerkwi był wielokrotnie nagradzany, w tym ostatnio mitrą (1999 r.). 30 lecie święceń kapłańskich ks. prot. Anatola Konacha Ks. Anatol Konach urodził się 1 stycznia 1958 r. w Narwi. Jest absolwentem Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie, Wyższego Prawosławnego Seminarium Duchownego w Jabłecznej i Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Po wstąpieniu w związek małżeński z Marią Petelską rąk JE Najprzewielebniejszego Sawy, Biskupa Białostockiego i Gdańskiego, otrzymał święcenia diakońskie (4 października 1981 r.) i kapłańskie (11 października 1981 r.). 12 października 1981 r. zostaje wikariuszem Parafii Prawosławnej pw. Narodzenia NMP w Gródku. 28 sierpnia 1982 r. został proboszczem Parafii Prawosławnej pw. św. Anny w Królowym Moście. Następnie z dniem 1 lutego 1983 r. został wikariuszem w Parafii Prawosławnej pw. Wszystkich Świętych w Białymstoku. Swą posługę pełnił w niej do września 1990 r., kiedy to został wikariuszem Parafii Prawosławnej pw. Świętego Ducha w Białymstoku. 1 sierpnia 1995 r. zostaje proboszczem nowo utworzonej Parafii Prawosławnej pw. Mądrości Bożej (HagiaSophia) w Białymstoku, gdzie pozostaje do dnia dzisiejszego. Ks. Anatol w latach był kapelanem Straży Pożarnej w Białymstoku, a od 26 lutego 1993 r. jest kapelanem białostockiej Policji. Za swą posługę ks. Anatol Konach był wielokrotnie nagradzany: w tym ostatnio w 1998 r. krzyżem z ozdobami. XIX rocznica przeniesienia relikwii św. męcz. Gabriela z Grodna do Białegostoku 22 września obchodzona była dziewiętnasta rocznica przeniesienia relikwii św. męczennika młodzieńca Gabriela z Grodna do Białegostoku. Uroczystościom w białostockiej katedrze św. Mikołaja przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, Metropolita Warszawski i całej Polski. W nabożeństwach uczestniczyli także: 20