Franciszek Gryciuk, SIEDLCE , Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2009, ss. 360, fot. 56.

Transkrypt

1

2 Franciszek Gryciuk, SIEDLCE , Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2009, ss. 360, fot. 56. Dzieje Siedlec od wyzwolenia do przełomu październikowego 1956 nie doczekały się jak do tej pory opracowania monograficznego 1. Lukę tę stara się wypełnić dr Franciszek Gryciuk - wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie. Książkę - powstałą na bazie pracy doktorskiej autora - poprzedza przedmowa dyrektora Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego dr. Janusza Gmitruka. Książka składa się z czterech rozdziałów, indeksu osobowego i reprodukcji archiwalnych fotografii Siedlec i osób współtworzących historię miasta w omawianym okresie. Rozdział pierwszy Wyzwolenie i organizacja władzy (sierpień-paździemik 1944) koncentruje się na najtrudniejszym okresie dla mieszkańców miasta (ss ). Autor pokrótce przedstawił dzieje miasta w okresie wyzwalania go przez Armię Czerwoną i żołnierzy Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych. W rozdziale drugim Miasto w okresie walki o władzę (listopad 1944-styczeń 1947) przedstawione zostały początki władzy komunistycznej w Siedlcach i organizacja życia społeczno-gospodarczego. W następnym rozdziale (ss ) przedstawione zostały Siedlce w okresie 3-letniego Planu Odbudowy Gospodarczej Obraz miasta w ujęciu autora jest jednak przedstawiony nieproporcjonalnie. Zbyt szeroko potraktowane zostały kwestie polityczne w stosunku do rzeczywistych problemów miasta. Ostatni rozdział pt. Miasto w okresie planu sześcioletniego ( ) jest najbardziej ogólnikowy i mimo swej objętości (ss ) kilkakrotnie powtarza treści poprzedniego rozdziału. Nie zamieszczono bibliografii, choćby selektywnej, co zdecydowanie ułatwiłoby poruszanie się w zawartości książki. Autor wykorzystał bardzo niewiele piśmiennictwa historycznego poświęconego dziejom Siedlec, powstałego w ostatnich latach. Najnowsza publikacja wzmiankowana w książce pochodzi z 2005 r. 2, natomiast zdecydowana 1 Istniejąca monografia Siedlec obejmująca omawiany okres to: Siedlce , red.: E. Ko - spath-pawłowski, Siedlce F. Gryciuk jest współautorem tej publikacji, jednak nie odwołuje się do niej ani razu. 2 Zwyczajny" Resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa , red. K. Krajewski i T Łabuszewski, Warszawa ZESZYT I?

3 większość literatury historycznej to prace z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Pominięty został dorobek historyków Akademii Podlaskiej publikowany choćby w Szkicach Podlaskich. Publikacja oparta jest na bardzo jednorodnym materiale źródłowym. Przede wszystkim są to dokumenty wytworzone przez organy władzy, co powoduje, że dzieje Siedlec przedstawione zostały bardzo jednostronnie. Pozostałe źródła to w większości pamiętniki siedlczan pełniących funkcje publiczne w omawianym okresie. W niewielkim stopniu autor wykorzystał prasę lokalną. Dla przykładu w rozdziale czwartym spośród 232 przypisów tylko sześć odnosi się do źródeł innych niż oficjalne. Zupełnie niewykorzystana została ikonografia zamieszczona w książce, gdyż bez komentarza pozostawione zostały nawet zdjęcia przedstawiające zniszczenia wojenne w Siedlcach. Również w niewielkim zakresie autor wykorzystał zasoby IPN, którego przecież jest wiceprezesem. Po raz pierwszy materiały tej instytucji pojawiają się szerzej przy omawianiu wyborów 1947 r. 3 Zupełnie marginalnie potraktowane zostały źródła miejscowe dotyczące wyzwolenia Siedlec w 1944 r., dla którego to wydarzenia najważniejszym opracowaniem według autora jest Istoria Yielikoj Otieczestwiennoj Vojny Soviełskogo Sojuza Nie uwzlędniona została praca Edwarda Kospath-Pawłowskiego Wyzwolenie Podlasia w 1944 r. 4 Także w opisie wykorzystywanych źródeł pojawiają się liczne błędy i niekonsekwencje zwłaszcza w lokalizacji zasobów. Jak na publikację wydaną w 2009 r. należałoby zaznaczyć, że Archiwum Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej już nie istnieje a jego zasoby zostały przeniesione. Ta sama uwaga dotyczy archiwów Stronnictwa Demokratycznego i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego 5. Podobnie jak nie istnieje już Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Siedlcach (od 1983 r.), tylko Archiwum Państwowe w Siedlcach. Znajduje to odzwierciedlenie w Wykazie skrótów, w którym nie występują: WAPS, CAH SD. Innym mankamentem jest nierozszyfrowanie skrótów używanych (MHD - Ministerstwo Handlu Detalicznego) w publikacji lub ewidentne pomyłki w ich używaniu. Zamiast PSS użyto PPS (s. 287) lub AMOiP (s. 293) zamienione na ABOiP - Administracja Budynków Opuszczonych i Poniemieckich. Poważnym mankamentem publikacji jest brak odwołań źródłowych. I tak np. nie wiadomo skąd autor zaczerpnął informacje na temat Armii Ludowej i oddziałów im. F. Dzierżyńskiego i Antoniego Parzucha (s. 28). Podobna sytuacja występuje w odniesieniu do afery Doksa", Ogniska Muzycznego, likwidacji Prywatnego Gimnazjum Biskupa Podlaskiego, ZBoWiD-u (s. 251), PCK (s.251) oskarżeń bpa Ignacego Świrskiego o fiskalizm czy frekwencji wyborczej w 1952 r. Należy tu jeszcze wskazać na fakt formułowania przez autora ocen i opinii nieuzasadnianych źródłowo. Niewyjaśniona pozostała sprawa (s. 60) zbandycenia niektórych oddziałów zbrojnego podziemia". Jeżeli pijaństwo, złodziejstwo i marnotrawstwo" występowało na siedleckich budowach w okresie planu 6-letniego to należałoby wska- 5 F. Gryciuk opierał się tu na publikacji: Dokumenty fałszerstw wyborczych, Wstęp i oprać. M. Adamczyk i J. Gmitruk, Warszawa Wyzwolenie Podlasia w 1944 r. Edward Kospath-Pawłowski, (w:) Podlasie w czasie II wojny światowej, pod red. Władysława Ważniewskiego, Siedlce Losy zasobów Archiwum Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w chwili obecne j są nieznane a śladem ich istnienia jest niniejsza publikacja. ZESZYT

4 zać, skąd takie informacje pochodzą. Niejednokrotnie sposób interpretacji źródeł, a raczej jego brak bardziejzaciemnia dzieje Siedlec niż je wyjaśnia. Bez komentarza pozostawił autor np. takie zdanie: [...] byli członkowie antyhitlerowskiego ruchu oporu odnosili się do organizacji (ZBoWiD - przyp. M. S.) wrogo i bojkotowali jej działania" (s. 347). Jeżeli wszyscy członkowie bojkotowali organizację to kto do niej należał? A jeżeli nie wszyscy, to którzy? Nie wszyscy członkowie odnosili się wrogo, gdyż wymieniany Ludomir Jankowski kierował przecież organizacją. Odpowiedzi na tak postawione pytania nie znajdziemy w publikacji. Autor nie pokusił się o wyjaśnienie wielu ważnych kwestii, które pojawiają się w publikacji. Brakuje wyjaśnienia losów siedleckiego dowództwa AK i Delegatury Powiatowej, próby wyjaśnienia kto i dlaczego wywoływał sztuczne niepokoje na siedleckim rynku żywnościowym. Bardzo ogólnikowo potraktowane zostały losy siedleckiego Kościoła a przecież była to siedziba rozległej (w porównaniu z dzisiejszą) diecezji podlaskiej. Prymas Hlond konsekrował dwóch biskupów siedleckich (30 czerwca 1946 r. ks. bpa ordynariusza Ignacego Świrskiego i 17 kwietnia 1948 r. ks. bpa sufragana Mariana Jankowskiego), o czym w tej publikacji nie ma nawet wzmianki 6 Ograniczenie wywodu do kilku ogólników o usuwaniu emblematów religijnych" czy apelu bpa Świrskiego jest dla w stosunku do losów Kościoła siedleckiego zbytnim uproszczeniem. Dwukrotnie wymienione wydarzenia związane z lekcjami religii na temat etyki katolickiej w Liceum Ogólnokształcącym im. B. Prusa wprowadzają dodatkowe zamieszanie. W pierwszym przypadku (s. 257) znajdujemy informację, że w 1949 r. ks. prefekt (brak nazwiska) rozprowadzał wśród uczniów podręcznik Etyka katolicka. W drugim, że ks. prefekt Rytel został usunięty w lutym 1950 r. z LO za nauczanie etyki katolickiej. Obydwa wydarzenia dzieli ok. czterech miesięcy, ale z treści książki nie można dowiedzieć się czy chodziło o tego samego prefekta czy był to ktoś inny. Zupełnie niewytłumaczalne jest powtarzanie przez autora kilkakrotnie tych samych kwestii. Żeby nie być gołosłownym wymienię tu dla przykładu kilka z nich: geneza ZBoWiD-u, Teatru Miejskiego czy Ligi Kobiet powtarzana jest dwukrotnie, za każdym razem nie wnosząc jednak nic nowego. W dodatku początki Ligi Kobiet zostały całkowicie zagmatwane. Na s. 98 autor pisze: Pierwsze próby zorganizowania w Siedlcach Ligi Kobiet miały miejsce jesienią 1946 r." by na s. 249 podać: Pierwsze próby jej (Ligi Kobiet - przyp. M. S.) utworzenia podejmowane były już w 1945 r." Obydwie te informacje poddane są w oparciu o to samo źródło (!). 7 Z powyższych uwag wynika, że opinia wyrażona w Przedmowie (s. 14) o solidnym aparacie naukowym" i bogatej bazie źródłowej" sformułowana została na wyrost. 8 Autor zdaje się nie zauważać, że język narracji historycznej uległ w ostatnim dwudziestoleciu dosyć radykalnej zmianie. Język walki klasowej", reakcyjnego podzie- 6 Por. Dmowski R. Wizyty Prymasa Polski, kard. Augusta Hlonda w Diecezji Podlaskiej, Szkice Podlaskie, nr 10, s oraz P. Aleksandrowicz, Diecezja siedlecka czyli podlaska: w 150 rocznicę erekcji : przyczynki i materiały do dziejów diecezji siedleckiej czyli podlaskiej, Siedlce Por. przypis 101, s. 99 i przypis 238, s Zauważalny jest brak staranności redakcyjnej w przygotowaniu publikacji. Występują błędy interpunkcyjne np. op. cit. Protokół... a następnie op. cit., protokół... Reguły języka polskiego zabraniają przenoszenia jednej litery do następnego wiersza, co zdarzyło się w przypisie 6 na s. 21. Daje się zauważyć brak spacji (licznych) międzywyrazowych ZESZYT 17

5 mia", obiektywnych trudności" itp. współczesnemu czytelnikowi niewiele wyjaśnia a pozostawiony bez komentarza przynosi więcej szkody niż pożytku. Mimo negatywnej oceny należy zaznaczyć, że jest to pierwsza próba całościowego spojrzenia na dzieje Siedlec w trudnym okresie lat Choć jest to próba nieudana, to jej ukazanie się drukiem wskazuje na potrzebę szerokich kwerend źródłowych i wyznacza dalszy kierunek badań dla historyków. Mariusz Szczupak ZESZYT