Maciej Kaliski*, Pawe³ Fr¹czek** WYBRANE UWARUNKOWANIA ZMIANY ENERGOCH ONNOŒCI GOSPODARKI W POLSCE

Transkrypt

1 WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 26 ZESZYT Maciej Kaliski*, Pawe³ Fr¹czek** WYBRANE UWARUNKOWANIA ZMIANY ENERGOCH ONNOŒCI GOSPODARKI W POLSCE 1. STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ZU YCIA ENERGII NA ŒWIECIE W latach œwiatowe zu ycie energii pierwotnej wzros³o o 190,0% (Key ). Wzrostowi temu towarzyszy³y zmiany struktury œwiatowego zu ycia energii nast¹pi³o zmniejszenie udzia³u wêgla i ropy naftowej, dominuj¹cych przez lata w œwiatowej strukturze Ÿróde³ energii. Jednoczeœnie nast¹pi³ bardzo du y wzrost stosowania energii j¹drowej oraz gazu, stanowi¹cego obecnie jedn¹ pi¹t¹ œwiatowego zu ycia energii pierwotnej. W 2006 r. œwiatowa struktura Ÿróde³ energii pierwotnej charakteryzowa³a siê: dominuj¹cym udzia³em ropy naftowej oraz rosn¹cym udzia³em gazu ziemnego, który dziêki swym w³aœciwoœciom sta³ siê jednym z g³ównych noœników energii pierwotnej; wysokim udzia³em wêgla kamiennego, który stopniowo traci³ swe znaczenie na rzecz gazu ziemnego i energii j¹drowej; znacz¹cym i stabilnym udzia³em odnawialnych Ÿróde³ energii. Nale y podkreœliæ, e kraje rozwiniête gospodarczo opieraj¹ sw¹ strukturê Ÿróde³ energii na nowoczesnych paliwach, których stosowanie nie wi¹ e siê z problemami ekologicznymi. Takie podejœcie pozwala wykorzystywaæ efektywne ekonomicznie rozwi¹zania, co umo liwia uzyskanie konkurencyjnej cenowo energii. Gospodarki krajów, które zró nicowa³y strukturê swych Ÿróde³ energii oraz promuj¹ technologie energooszczêdne, zu ywaj¹ mniej energii w przeliczeniu na jednostkê PKB ni kraje, które opieraj¹ sw¹ strukturê Ÿróde³ energii jedynie na paliwach konwencjonalnych. Ograniczenie zu ycia energii pierwotnej jest równie jednym z czynników decyduj¹cych o konkurencyjnoœci gospodarek poszczególnych krajów. * Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH, Kraków ** Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 195

2 Wed³ug autorów World Energy Outlook 2008, w latach œwiatowe zapotrzebowanie na energiê pierwotn¹ wzroœnie o 45%. Wzrostowi temu bêd¹ towarzyszyæ zmiany w strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej. Zgodnie z prognoz¹ WEO, w 2030 r.: dominuj¹cym Ÿród³em energii pierwotnej bêdzie w dalszym ci¹gu ropa naftowa, której udzia³ w strukturze Ÿróde³ energii spadnie w 2030 r. do 30,0%, wêgiel kamienny utrzyma drug¹ pozycjê w œwiatowej strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej ze wzglêdu na wysok¹ dynamikê wzrostu jego zu ycia przez Chiny i Indie (kraje te skupi¹ 85% wzrostu zu ycia wêgla), zu ycie gazu ziemnego wzroœnie o 52,5% (g³ównie w krajach Bliskiego Wschodu, rozwijaj¹cych siê krajach Azji oraz OECD). Na wzrost œwiatowego zu ycia energii wskazuje tak e prognoza przygotowana na zlecenie Komisji Europejskiej (European ). Wed³ug tej prognozy, do 2030 r. œwiatowe zapotrzebowanie na energiê pierwotn¹ w porównaniu z 2000 r. zwiêkszy siê o 71,9%, najni sza zaœ dynamika wzrostu zapotrzebowania na energiê bêdzie dotyczyæ krajów europejskich oraz krajów nale ¹cych do OECD (wzrost o 21,4%). Prognoza wskazuje równie, e gaz ziemny i wêgiel kamienny w 2030 r. bêd¹ mia³y zbli ony udzia³ w strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej, a udzia³ energii j¹drowej oraz odnawialnych Ÿróde³ energii bêdzie zbli- ony do obecnego. 2. STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ENERGOCH ONNOŒÆ GOSPODARKI W POLSCE Sektor energii w Polsce charakteryzuje siê przestarza³¹ struktur¹ Ÿróde³ energii pierwotnej, w której dominuj¹ce znaczenie ma wêgiel kamienny przy braku energii j¹drowej i stosunkowo niewielkim udziale gazu ziemnego. Ta przestarza³a struktura jest konsekwencj¹ m.in. braku dzia³añ modernizacyjnych w sektorze, których w minionych dekadach nie inicjowa³y poszczególne rz¹dy i inne instytucje regulacyjne mimo radykalnych zmian struktury Ÿróde³ energii oraz sposobu funkcjonowania przedsiêbiorstw sektora, jakie zasz³y na œwiecie, w tym szczególnie w krajach wysoko rozwiniêtych gospodarczo. Przestarza³a struktura Ÿróde³ energii pierwotnej prowadzi do stosunkowo niewielkiej efektywnoœci sektora energii w Polsce oraz do du ego poziomu emisji zanieczyszczeñ do atmosfery 1). Czynniki te oraz wieloletnie zaleg³oœci w realizacji inwestycji w sektorze energii w znacz¹cym stopniu ograniczaj¹ konkurencyjnoœæ krajowej gospodarki. Dla poprawy konkurencyjnoœci oraz w celu zrealizowania zobowi¹zañ miêdzynarodowych Polski konieczne jest dokonanie szybkiej modernizacji sektora energii. Trzeba podkreœliæ, e dostêpne prognozy wskazuj¹, e w kolejnych latach w Polsce wyst¹pi¹ istotne zmiany w strukturze Ÿróde³ energii. 1) Por. szerzej m.in. Eurogas , s. 26 i

3 Obecnie podstawowymi dokumentami rz¹dowymi okreœlaj¹cymi kierunki zmian w polityce energetycznej kraju s¹ Polityka... (2005) oraz D³ugoterminowa... (2004), w których ujêto cztery warianty rozwoju zapotrzebowania na energiê (tab. 1). Tabela 1 Warianty zmian w polityce energetycznej Polski Warianty Traktatowy Podstawowy wêglowy Podstawowy gazowy Istota za³o eñ poszczególnych wariantów nie zak³ada istotnej zmiany w strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej, co oznacza zachowanie dominuj¹cego udzia³u wêgla oraz wzrostu jego zu ycia w kraju nast¹pi ograniczenie emisji ca³kowitej z du ych obiektów spalania do poziomu okreœlonego w Traktacie Akcesyjnym, co oznacza koniecznoœæ modernizacji krajowych instalacji energetycznych opalanych wêglem, by czêœciowo ograniczyæ emisjê zanieczyszczeñ do atmosfery w 2010 r. zostanie osi¹gniêty 7,5% udzia³ zu ycia energii elektrycznej ze Ÿróde³ odnawialnych oraz 5,75% udzia³ biopaliw w ogólnej sprzeda y benzyn i olejów napêdowych w odró nieniu od wariantu traktatowego, zak³ada e warunek spe³nienia postanowieñ Traktatu w zakresie emisji z du ych obiektów spalania zostanie zast¹piony przez realizacjê Krajowego Planu Redukcji Emisji, co ograniczy skalê niezbêdnych inwestycji w modernizacjê sektora energii zak³ada przesuniêcie na 2020 r. terminu spe³nienia wymagañ emisyjnych, ustalonych w Traktacie Akcesyjnym na 2012 r. w wariancie tym nie zak³ada siê ograniczeñ zu ycia wêgla kamiennego ró ni siê od wariantu podstawowego wêglowego jedynie tym, e za³o ono w nim utrzymanie zu ycia wêgla do produkcji energii elektrycznej na obecnym poziomie paliwem pokrywaj¹cym wzrost produkcji energii elektrycznej bêdzie g³ównie gaz ziemny, co pozwoli na wykorzystanie jego ekologicznych w³aœciwoœci Efektywnoœciowy spe³nia te same kryteria ekologiczne, co obydwa warianty podstawowe przewiduje uzyskanie dodatkowej poprawy efektywnoœci energetycznej w obszarach wytwarzania energii elektrycznej, jej przesy³u i dystrybucji oraz zu ycia ród³o: opracowanie w³asne na podstawie D³ugoterminowa (2004). Ich realizacja mo e oznaczaæ stopniow¹ zmianê struktury Ÿróde³ energii w Polsce, co pozwoli³oby na poprawê konkurencyjnoœci krajowej gospodarki. Przyjête w tych dokumentach za³o enia oznaczaj¹ jednak niewielki stopieñ zmian w sektorze oraz bardzo powolne tempo dostosowania krajowych przedsiêbiorstw sektora do wyzwañ wspó³czesnego rynku energii. Ze wzglêdu na nowe wyzwania stoj¹ce przed krajowym sektorem energii przygotowany w 2009 r. projekt Polityki energetycznej Polski do 2030 roku zak³ada obni enie energoch³onnoœci gospodarki w Polsce, co jest zwi¹zane m.in. z koniecznoœci¹ wype³nienia przez Polskê wymogów pakietu klimatycznego. Równie prognoza zawarta w European... (2007) wskazuje na koniecznoœæ znacz¹cej zmiany polityki energetycznej kraju. Charakteryzuje siê ona jednak za³o eniem o wy szej dynamice wzrostu zu ycia energii finalnej w porównaniu z projektem obecnego wariantu rz¹dowego (tab. 2). 197

4 Tabela 2 Zapotrzebowanie na energiê elektryczn¹ i finaln¹ w Polsce w 2006 r. wraz z prognoz¹ Wyszczególnienie Zapotrzebowanie na energiê finaln¹ (Mtoe) Zapotrzebowanie na energiê elektryczn¹ (TWh) Wykonanie D³ugoterminowa... European... Prognoza (2009) 2006 r. 2025a r r r r r. 65,4 88,3 82,2 85,5 78,1 82,2 150, ,1 236,5 189,3 202,2 a wariant efektywnoœciowy ród³o: Opracowanie na podstawie D³ugoterminowa..., 2004, s. 8, European..., s. 140 oraz Prognoza..., s. 7. Autorzy Polityki... (2009) przyjêli za³o enie, e podstawowym czynnikiem warunkuj¹cym wype³nienie zobowi¹zañ miêdzynarodowych Polski dotycz¹cych sektora energii jest ograniczenie zapotrzebowania na noœniki energii. Trzeba jednak podkreœliæ, e we wszystkich dostêpnych prognozach za³o ono, e w Polsce nast¹pi wzrost zapotrzebowania na energiê finaln¹ i elektryczn¹ 2) (tab. 3 i 4). Tabela 3 Zu ycie energii finalnej i energii elektrycznej na 1 mieszkañca kraju Warianty 2003 r r r r r r. ród³o: D³ugoterminowa (2004), s. 8. Zu ycie energii finalnej na 1 mieszkañca (toe) Efektywnoœciowy 2,58 2,70 3,15 3,61 4,27 5,26 Pozosta³e 2,58 2,72 3,22 3,73 4,47 5,55 Zu ycie energii elektrycznej na 1 mieszkañca (toe) Efektywnoœciowy 1,56 1,58 1,78 1,93 2,13 2,41 Pozosta³e 1,56 1,58 1,80 1,97 2,19 2,52 Mimo wzrostu zapotrzebowania na energiê w poszczególnych wariantach prognozy zak³ada siê spadek energoch³onnoœci gospodarki w Polsce, co zbli y krajowy sektor energii do standardów energoch³onnoœci krajów UE-15. Dane dotycz¹ce obecnej i prognozowanej energoch³onnoœci krajów UE wskazuj¹, e: kraje UE-15 odnotowuj¹ znacz¹co wiêksze zu ycie energii w przeliczeniu na 1 mieszkañca w porównaniu ze zu yciem w nowych krajach UE, 2) Zjawisko zwiêkszenia zu ycia energii w przeliczeniu na 1 mieszkañca obserwowano w krajach starej UE w okresie po akcesji. Porównaj szerzej m.in. Jaczewski, Golec (2003). 198

5 w nowych krajach cz³onkowskich UE, w tym w Polsce, nale y oczekiwaæ w kolejnych latach znacz¹cego zwiêkszenia zu ycia energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkañca, co bêdzie siê wi¹za³o ze zmian¹ standardów ycia spo³eczeñstwa i ich wyrównywaniem do standardów obowi¹zuj¹cych w krajach starej UE, konieczne jest podjêcie dzia³añ modernizacyjnych, w wyniku których wzrostowi zu ycia energii przez spo³eczeñstwo krajów Europy Œrodkowo-Wschodniej bêdzie towarzyszy³ spadek energoch³onnoœci przemys³u. Dzia³ania te s¹ warunkiem ograniczenia energoch³onnoœci gospodarki w Polsce. Tabela 4 Zu ycia energii finalnej i energii elektrycznej na osobê Wyszczególnienie 2000 r r r r r r r. NM12 kraje bêd¹ce nowymi cz³onkami UE Zu ycie energii finalnej na 1 osobê (toe) UE-27 2,31 2,39 2,51 2,63 2,72 2,79 2,84 UE-15 2,55 2,60 2,70 2,79 2,84 2,88 2,91 NM12 1,46 1,59 1,79 2,01 2,22 2,39 2,54 Polska 1,44 1,50 1,68 1,90 2,09 2,12 2,34 Zu ycie energii elektrycznej na 1 osobê (MWh/osobê) UE-27 6,23 6,70 7,24 7,75 8,22 8,61 8,91 UE-15 6,86 7,30 7,86 8,32 8,69 8,97 9,17 NM12 3,97 4,43 4,88 5,51 6,32 7,14 7,83 Polska 3,70 4,07 4,47 4,95 5,51 5,69 6,47 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie European (2007). Równie prognozy zawarte w projekcie Polityki energetycznej... (2009) wskazuj¹, e elektroch³onnoœæ krajowej gospodarki do 2030 r. obni y siê o 64,6%, jej zaœ energoch³onnoœæ o 62%. Wed³ug za³o eñ prognozy, ju w 2020 r. w Polsce zostanie osi¹gniêty taki poziom efektywnoœci energetycznej, jaki obecnie wystêpuje w krajach UE-15. Realizacja prognozowanych zmian oznacza³aby odrobienie czêœci zaleg³oœci rozwojowych Polski w porównaniu z innych krajami UE (tab. 5). Nale y zauwa yæ, e w krajach bêd¹cych nowymi cz³onkami UE energoch³onnoœæ gospodarki, mierzona zu yciem energii pierwotnej na jednostkê PKB, jest ponad dwukrotnie wiêksza ni energoch³onnoœæ gospodarek krajów starej UE. WskaŸniki te s¹ uzyskiwane mimo znacz¹co wy szego przeciêtnego zu ycia energii elektrycznej przez mieszkañców krajów starej UE, co œwiadczy o ogromnej ró nicy w energoch³onnoœci przemys³u krajów starej i nowej UE. Oznacza to tak e, e konieczne jest podjêcie istotnych dzia³añ s³u ¹cych ograniczeniu energoch³onnoœci przedsiêbiorstw w nowych krajach cz³onkowskich UE. W tym kierunku id¹ dzia³ania proponowane w opracowanym wariancie prognozy Polityki energetycznej (2009). Ostatecznie poziom energoch³onnoœci gospodarki w Polsce bêdzie zale ny g³ównie od skutecznoœci modernizacji krajowych przedsiêbiorstw energetycznych. 199

6 Ze wzglêdu jednak na oczekiwany wzrost zapotrzebowania na energiê, zwi¹zany z odrabianiem zaleg³oœci rozwojowych, nale y siê liczyæ z du ym ryzykiem niezrealizowania prognozy energoch³onnoœci gospodarki w Polsce. Skala poprawy efektywnoœci energetycznej zdeterminuje przysz³¹ krajow¹ strukturê Ÿróde³ energii pierwotnej oraz zapotrzebowanie na noœniki energii. We wszystkich dostêpnych prognozach oczekuje siê znacz¹cego wzrostu zapotrzebowania na noœniki energii. Poziom zapotrzebowania na energiê pierwotn¹ w dostêpnych scenariuszach prognoz wi¹ e siê g³ównie ze znacz¹cymi ró nicami w efektywnoœci wykorzystania noœników energii (tab. 6). ród³o: European... (2007). Tabela 5 Energoch³onnoœæ PKB oraz zu ycie energii pierwotnej na osobê Wyszczególnienie 2000 r r r r r r r. Energoch³onnoœæ PKB [toe/1000 Euro] UE ,41 165,44 149,16 137,11 125,43 115,64 107,28 UE ,34 149,37 135,03 124,34 113,47 104,52 97,07 NM ,42 415,37 346,25 296,02 259,56 229,25 203,35 Polska 432,48 385,30 334,47 288,33 248,01 217,90 194,94 Zu ycie energii pierwotnej na 1 osobê [toe/osoba] UE-27 3,56 3,70 3,76 3,89 3,96 4,02 4,05 UE-15 3,88 3,99 4,01 4,10 4,11 4,12 4,11 NM-12 2,43 2,65 2,82 3,08 3,37 3,62 3,80 Polska 2,35 2,46 2,66 2,97 3,16 3,17 3,49 Tabela 6 Zapotrzebowanie na energiê pierwotn¹ w Polsce w 2006 r. wraz z prognoz¹ do 2030 r. [Mtoe] Wyszczególnienie Wykonanie D³ugo... European... Polityka... (2009) 2006 r r. a 2025 r r r r. Wêgiel 56,4 54,3 51,9 47,8 44,1 40,8 Ropa i produkty naftowe 24,3 34,5 34,9 35,9 29,5 30,9 Gaz ziemny 12,3 26,9 21,4 23,3 17,1 17,9 Energia odnawialna ,8 13,0 13,7 14,9 Pozosta³e paliwa 0,7 0, ,4 1,6 Paliwo j¹drowe 0 0,6 4,0 8,4 2,5 7,5 Eksport energii elektr. 0,9 0,5 0,8 0,9 0,0 0,0 Razem 97,8 126,4 123,2 127,5 108,3 113,8 a wariant efektywnoœciowy ród³o: Opracowanie na podstawie D³ugoterminowa..., (2004), s. 8, European..., s. 140 oraz Polityka..., s

7 Zarówno prognoza Komisji Europejskiej, jak i projekt prognozy rz¹dowej zak³ada spadek zapotrzebowania na wêgiel oraz wprowadzenie do 2025 r. energetyki j¹drowej. Prognozowane zmiany wynikaj¹ce z realizacji Polityki energetycznej... (2009) bêd¹ oznacza³y modernizacjê struktury Ÿróde³ energii pierwotnej dotycz¹c¹ m.in.: blisko 28% spadku udzia³u wêgla kamiennego i brunatnego w strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej, upowszechnienia odnawialnych Ÿróde³ energii, co bêdzie zwi¹zane z wype³nieniem zobowi¹zañ miêdzynarodowych Polski dotycz¹cych tej grupy noœników energii, wprowadzenia od 2025 r. energetyki j¹drowej, która do 2030 r. powinna uzyskaæ ponad 6% udzia³ w strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej, zwiêkszenia znaczenia gazu ziemnego w krajowym sektorze energii. Obecna wersja projektu Polityki energetycznej... (2009) zak³ada najbardziej radykaln¹ zmianê w polityce energetycznej Polski w porównaniu z opracowywanymi w minionych latach prognozami rz¹dowymi. Realizacja tej wersji pozwoli³aby na radykaln¹ modernizacjê sektora energii, a w konsekwencji na poprawê jego konkurencyjnoœci. Jeœli prognoza ta zostanie wprowadzona w ycie, mo na oczekiwaæ jakoœciowej zmiany funkcjonowania sektora energii. Trudno dziœ przewidzieæ, czy tak ambitne zamierzenia modernizacyjne w krajowym sektorze energii uda siê w pe³ni zrealizowaæ. Istniej¹ jednak liczne przes³anki wskazuj¹ce na mo liwoœæ zrealizowania za³o onych celów. Nale y tu w szczególnoœci wskazaæ m.in.: du ¹ i rosn¹c¹ œwiadomoœæ spo³eczn¹ dotycz¹c¹ koniecznoœci zmiany w krajowym sektorze energii, istniej¹c¹ u krajowych decydentów rz¹dowych œwiadomoœæ wyzwañ stoj¹cych przed krajowym sektorem energii, ujêcie w opracowanej wersji Polityki energetycznej (2009) propozycji instrumentów regulacyjnych, których wykorzystanie mo e u³atwiæ dokonanie planowanych zmian (w szczególnoœci trzeba podkreœliæ za³o enie o stosowaniu opartej na benchmarkingu regulacji sektora energii, co powinno siê przyczyniæ do kreowania rynku energii), œwiadomoœæ ryzyka zap³acenia ogromnych kar w przypadku niewype³nienia miêdzynarodowych zobowi¹zañ Polski dotycz¹cych zmiany sektora energii. Trzeba podkreœliæ, e rosn¹ce zaanga owanie instytucji pañstwa w zmiany w sektorze by³o jednym z najistotniejszych warunków zmiany sektora energii w Wielkiej Brytanii, Holandii i na Wêgrzech 3). O rzeczywistym kszta³cie przysz³ej struktury Ÿróde³ energii zadecyduj¹ g³ównie mechanizmy rynkowe, skutecznoœæ mechanizmów regulacyjnych, dostêpnoœæ poszczególnych noœników energii, konkurencyjnoœæ cenowa poszczególnych Ÿróde³ energii, zmiany w polityce energetycznej rz¹du oraz miêdzynarodowe zobowi¹zania Polski dotycz¹ce ochrony œrodowiska 4). 3) 4) Porównaj szerzej m.in. Fr¹czek (2008). Uwarunkowania zmiany struktury Ÿróde³ energii pierwotnej w Polsce ze szczególnym uwzglêdnieniem roli gazu ziemnego omawiaj¹ m.in. Kaliski i Fr¹czek (2008) oraz Nagy et al. (2005). 201

8 3. WNIOSKI Podsumowuj¹c rozwa ania dotycz¹ce perspektyw zmiany struktury Ÿróde³ energii oraz zmniejszenia energoch³onnoœci gospodarki, nale y podkreœliæ, co nastêpuje: 1) W minionych 40 latach dosz³o do zasadniczej zmiany w œwiatowej strukturze Ÿróde³ energii pierwotnej, której konsekwencj¹ jest zmniejszenie znaczenia wêgla na rzecz ropy naftowej, gazu i energii j¹drowej. 2) Kraje rozwiniête gospodarczo, modernizuj¹c sektory energii, d¹ ¹ do zwiêkszenia znaczenia paliw, których stosowanie nie wi¹ e siê z problemami ekologicznymi i pozwala wykorzystywaæ rozwi¹zania zapewniaj¹ce uzyskanie konkurencyjnej cenowo energii (np. gazu ziemnego i energii j¹drowej). 3) Istotnym elementem polityki energetycznej jest dywersyfikacja Ÿróde³ energii oraz dba³oœæ o œrodowisko naturalne. 4) Obserwuje siê wzrost œwiadomoœci ekologicznej spo³eczeñstwa krajów UE, wp³ywaj¹cy na promowanie ekologicznych paliw w strukturze Ÿróde³ energii. 5) Wed³ug dostêpnych prognoz w Polsce, w kolejnych latach oczekuje siê dalszego, znacznego wzrostu zapotrzebowania na energiê wywo³anego zmian¹ standardów ycia spo³eczeñstwa oraz wysokim tempem wzrostu gospodarczego. 6) Istnieje ogromny potencja³ ograniczania energoch³onnoœci gospodarki w Polsce w porównaniu z krajami starej UE. 7) Jeœli uda siê wprowadziæ prognozowane zmiany polityki energetycznej kraju to w Polsce nast¹pi radykalna poprawa efektywnoœci energetycznej. 8) Realizacja prognozowanych dzia³añ mo e siê przyczyniæ do czêœciowego dostosowania krajowej struktury Ÿróde³ energii pierwotnej do standardów stosowanych w rozwiniêtych gospodarczo krajach œwiata. LITERATURA [1] D³ugoterminowa prognoza zapotrzebowania na paliwa i energiê, (2004) ARE SA, Warszawa, czerwiec listopad 2004 (materia³y niepublikowane) [2] Eurogas annual report Przywo³ane z [3] European energy & transport. Trends to 2030 update Przywo³ane z [4] Fr¹czek P.: Rola instytucji pañstwa w zmianie polityki energetycznej Polski. w: M.G. WoŸniak (red.), Nierównoœci spo³eczne a wzrost gospodarczy, Rzeszów, 2008 (w druku) [5] Jaczewski M., Golec T.: CENERG. Prace nad strategi¹ energetyczn¹ dla Europy Œrodkowo-Wschodniej. Energetyka, grudzieñ, 2003 [6] Kaliski M., Fr¹czek P.: Selected Conditions of a Changing Role of Natural Gas in a Longterm Energy Policy of Poland. Wiertnictwo, Nafta, Gaz (pó³rocznik AGH), t. 25, 2008 [7] Key world energy statistic 2008, IEA 202

9 [8] Nagy S., Rychlicki S., Siemek J.: Import gazu a bezpieczeñstwo energetyczne Polski. Polityka Energetyczna, t. 8, 2005 [9] Polityka energetyczna Polski do 2025 roku. Dokument przyjêty przez Radê Ministrów [10] Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku (projekt). Ministerstwo Gospodarki, styczeñ 2009 (materia³y niepublikowane wersja z r.) [11] Prognoza zapotrzebowania na paliwo i energiê do 2030 roku skrót. Za³¹cznik nr 1 do Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku (projekt). Ministerstwo Gospodarki, styczeñ 2009 (materia³y niepublikowane wersja z r.) [12] World energy outlook. 2008, IEA 203