Spis treści. Z praktyki przedsiębiorstw. Justyna Majchrzak-Lepczyk Wybrane aspekty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw 2

Transkrypt

1 Spis treści ROK LXV Nr 6 (1222) Komitet redakcyjny: Dr Teresa Magdalena Dudzik (redaktor naczelny) Prof. dr hab. Joanna Cygler (współpraca) Prof. dr hab. Tomasz Gołębiowski (współpraca) Prof. dr hab. Włodzimierz Januszkiewicz (współpraca) Dr Paweł Lesiak (współpraca) Prof. dr hab. Krystyna Michałowska-Gorywoda (współpraca) Prof. dr hab. Joanna Plebaniak (redaktor statystyczny) Mariusz Gorzka (sekretarz redakcji) Rada naukowa: Prof. dr hab. Halina Brdulak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Prof. Ludovít Dobrovský, Ph.D. Uniwersytet Techniczny w Ostrawie (Czechy) Prof. dr hab. Danuta Kempny Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Mgr Joanna Mildner-Woś Bombardier Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o. Prof. Ing. Vladimir Modrák Uniwersytet Techniczny w Koszycach (Słowacja) Prof. dr hab. Czesław Skowronek Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Siedlcach Prof. dr hab. Michał Trocki Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Prof. dr hab. Jarosław Witkowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Adres redakcji: Warszawa, ul. Canaletta 4, pok. 305 tel. (22) w. 381, faks: (22) gmil@pwe.com.pl strona internetowa: Informacje dla autorów, zasady recenzowania i lista recenzentów są dostępne na stronie internetowej czasopisma. Wersja drukowana miesięcznika jest wersją pierwotną. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowania redakcyjnego oraz dokonywania skrótów w nadesłanych artykułach. Gospodarka Materiałowa i Logistyka jest czasopismem punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 punktów). Justyna Majchrzak-Lepczyk Wybrane aspekty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw 2 Beata Ślusarczyk, Sebastian Kot Analiza kosztów logistyki w MSP 7 Adam Kupczyk, Magdalena Szwarc, Małgorzata Powałka, Anna Maria Klepacka, Tomasz Żelaziński Stan obecny i charakterystyka sektora biogazu rolniczego w Polsce na tle Unii Europejskiej 12 Z praktyki przedsiębiorstw Grzegorz Chodak Metody dostarczania towarów przez polskie sklepy internetowe wyniki badań 21 Wydawca: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa, ul. Canaletta 4 Strona internetowa: Warunki prenumeraty: Cena prenumeraty krajowej w 2013 r.: roczna 612 zł; półroczna 306 zł. Cena pojedynczego numeru 51 zł. Nakład wynosi poniżej egz. Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Dział Handlowy ul. Canaletta 4, Warszawa, tel. (22) , faks (22) , rynek@pwe.com.pl. Prenumerata u Wydawcy: roczna 10% taniej, półroczna 5% taniej. Prenumerata u kolporterów: Poczta Polska infolinia: , Ruch tel , (22) , prenumerata@ruch.com.pl, Kolporter tel. (22) do 75, Garmond Press tel. (22) , Sigma-Not tel. (22) , bok_kol@sigma-not.pl As Press tel. (22) , (22) ; GLM tel. (22) , prenumerata@glm.pl, Skład: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., ul. Wał Miedzeszyński 98, Warszawa, tel Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013 1

2 Justyna Majchrzak-Lepczyk Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Logistyki Międzynarodowej Wybrane aspekty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw Wstęp W wyniku uwolnienia rynku przedsiębiorstwa zyskały możliwość działania nie tylko w ramach gospodarki narodowej, ale także globalnej. Otwarcie gospodarek dało jednocześnie możliwość wejścia na nowe rynki podmiotom z ofertą sprzedaży produktów i usług. Jednocześnie zjawisko to stworzyło zagrożenie wynikające ze wzrostu konkurencji i zmusiło przedsiębiorstwa do uwzględnienia w swych działaniach perspektywy międzynarodowej. W poszukiwaniu możliwości wzrostu efektywności działania, zwiększenia potencjału konkurencyjnego oraz poprawy swojej pozycji przedsiębiorstwa skierowały uwagę na innowacje. To właśnie rozwój innowacyjności należy do czynników sprawczych rozwoju gospodarczego oraz ewolucji społecznej. Co istotne, proces innowacji wdrażany w jednej jednostce organizacyjnej wpływa na inne, których współpraca w tym zakresie jest niezbędna i których zachowanie wymaga zmian, by proces ten został w pełni wykorzystany i rozwinięty 1. Autorka ma świadomość, że dotyka złożonego problemu. Zamiarem jest przybliżenie problematyki zastosowania i wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach. Punktem wyjścia zawartych w artykule rozważań jest przekonanie, że zmiany zachodzące w środowisku biznesowym wymuszają potrzebę nowego podejścia do prowadzonej działalności. A zatem próba określenia ewolucji kierunków zmian z perspektywy innowacji stanowi główny punkt odniesienia. Istota innowacyjności Chcąc zdefiniować innowacje, napotykamy pewne przeszkody. Jest to pojęcie wielowymiarowe, a w związku z tym na próżno szukać jednej definicji przyjętej we wszystkich kręgach naukowych. Powszechnie innowacje kojarzą się z przełomem, nowatorstwem, czy też kreowaniem rynku. Innowacja tymczasem to trwała zmiana, budująca nową wartość poprzez na przykład podniesienie standardu obsługi klientów, czy też obniżenie kosztów. Niekiedy zatem innowacja może oznaczać jedynie eliminację zbędnego elementu, utrudniającego czy spowalniającego rozwój. Innowacyjność odnosi się do stopnia, w jakim organizacja tworzy rzeczy nowe, unikatowe, kreatywne, odmienne. Może swym zakresem obejmować zarówno produkty, usługi, jak i procesy. Innowacje mogą mieć różny zakres, od wynalazków po udoskonalenia już istniejących produktów czy usług. Na potrzeby niniejszego artykułu przyjęto rozumienie innowacji jako wszelkiej pozytywnej zmiany wprowadzonej w życie, która jest postrzegana jako nowy punkt widzenia stosowany w przedsiębiorstwie, choć definicji tego pojęcia jest wiele (tab. 1). Jak wynika zatem z tabeli 1, niełatwe jest opracowanie spójnej klasyfikacji, która pozwoliłaby precyzyjnie opisać zjawisko innowacyjności. Poziomy innowacji zostały przedstawione na rysunku 1. Należy wyraźnie podkreślić, iż podstawowymi barierami ograniczającymi innowacyjność firm nie są dzisiaj budżety na rozwój, ale utrudnienia wynikające z braku odpowiedniej elastyczności struktur wewnętrznych czy oporu przed dzieleniem się wiedzą i doświadczeniem 2. Proces zarządzania przedsiębiorstwem jest zatem wypadkową oddziaływania wielu czynników, wśród których istotną rolę odgrywa innowacyjność. Omawiając istotę innowacji, nie można zapominać o przedsiębiorstwach, które proponują na rynek produkty standardowe, jednak charakteryzujące się dużą innowacyjnością procesów, np. produkcji, dystrybucji, administracji, dzięki czemu osiągnęły przewagę konkurencyjną 3. Przedsiębiorstwa, które nie wprowadzają innowacji, narażają się na ryzyko związane z niedostrzeżeniem lub zbyt późnym dostrzeżeniem zmian rynkowych i technologicznych, co może zostać 1 W. Dyduch, Innowacyjność organizacji: istota, pomiar i powiązanie z efektywnością, w: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w warunkach globalnych, red. nauk. J. Bogdanienka, M. Kuzela, I. Sobczak, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s Skuteczne innowacje: doświadczenia polskich liderów. Debata, Harvard Business Review Polska, 7 8/2011, s Por.: H. Salavou, S. Lioukas, Radical Product Innovations in SMEs: Dominant of Entrepreneurial Orientation, Creativity & Innovation Management 2003, no. 12 (2), s Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

3 Tabela 1 Definicje pojęcia innowacja Autorzy J.A. Schumpeter P.F. Drucker Oslo Manual P. Hildreth i C. Kimble, A. Hargadon i R.I. Sutton W. Spruch A. Aftach E. Mansfield, Ch. Freeman Volkswagen Group Whirlpool Corporation Definicja pojęcia innowacja Wprowadzanie do produkcji nowych lub udoskonalenie dotychczas istniejących wyrobów; wprowadzanie nowej lub udoskonalonej metody wytwarzania; stworzenie nowego rynku; zastosowanie nowej formy sprzedaży lub zakupów istniejących wyrobów; zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów; wprowadzenie nowej organizacji procesów. Zmiany produktu, zmiany w zakresie marketingu, oferowanej ceny, usług dla klienta, czy też zmiany w organizacji i metodach zarządzania nią. Wprowadzenie nowych lub istotnie zmienionych (ulepszonych, zmodernizowanych) wyrobów (produktów materialnych oraz usług), procesów lub rozwiązań w zakresie organizacji i zarządzania. Efekt wymiany wiedzy z różnych obszarów, która następnie integrowana jest w nowy, odmienny sposób, w wyniku czego powstają nowe produkty materialne, usługi lub procesy. Nowość absolutna nowość w skali światowej, nieposiadająca pierwowzoru i będąca najczęściej wynikiem prac badawczo-rozwojowych. Każda zmiana, która jest nowa w stosunku do rozwiązań przyjętych w danej firmie. Pierwsze handlowe zastosowanie wynalazku nowego produktu, procesu lub urządzenia. Spełnianie wymagań klienta poprzez tworzenie nowych rozwiązań, które przynoszą mu określone korzyści. Wyroby lub usługi, w wyniku których powstają rozwiązania kreujące określoną wartość dla klientów lub stwarzają szansę osiągnięcia przewagi konkurencyjnej. Źródło: T.B. Kalinowski, Innowacyjność przedsiębiorstw a systemy zarządzania jakością, Oficyna a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2010, s. 19. Rysunek 1 Istota innowacji Produkty i usługi całkowicie nowe (na świecie) Produkty i usługi nowe dla danego rynku Uzupełnienie linii produktów i usług Udoskonalenie produktu, poprawa jakości Nowe zastosowanie istniejących produktów i usług Nowe pozycjonowanie istniejących produktów i usług Redukcja kosztów istniejących produktów i usług Źródło: M.H. Morris, D.K. Kuratko, Corporate Entrepreneurship, Harcourt College Publishers, 2002, s. 42. wykorzystane przez konkurencję. Wyraźnie zatem kształtuje się potrzeba dostrzegania przez kadrę zarządzającą wagi przedsiębiorczości i innowacyjności w budowaniu przewagi strategicznej i konkurowaniu w turbulentnym otoczeniu. Rosnąca liczba przedsiębiorstw innowacyjnych staje się motorem napędowym gospodarki, a także oznaką zdrowej konkurencyjności. Kreowanie rozwiązań innowacyjnych pozwala na uzyskanie przewagi konkurencyjnej, świadczy o kondycji przedsiębiorstwa i jego zdolności do rozwoju w stale zmieniającym się otoczeniu. Polem wdrażania innowacji może być każda sfera działalności organizacji 4. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw jest to obszar, który w sposób najbardziej obiektywny pokazuje efekty (skuteczność) wysiłków innowacyjnych podejmowanych w danym kraju na różnych szczeblach, poczynając od sektora małych i średnich przedsiębiorstw, poprzez wielkie korporacje, a kończąc na rządowych ośrodkach badawczo- -naukowych 5. Można uznać, iż rozwój współczesnych gospodarek w znacznej mierze uzależniony jest od stopnia ich konkurencyjności, a ten z kolei w sposób bezpośredni od poziomu innowacyjności. Zasadne jest zatem twierdzenie, iż we współczesnym świecie rozwój gospodarczy jest determinowany poprzez prowadzoną na szczeblu krajowym i regionalnym politykę innowacyjną. 4 G. Gołębiowski, R. Nowacki, Innowacyjne zarządzanie finansami i marketingiem w przedsiębiorstwach w Polsce, w: A. Zygierewicz, Innowacyjność polskiej gospodarki, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, Warszawa 2011, s Z. Wołodkiewicz-Donimirski, Innowacyjność polskiej gospodarki na tle międzynarodowym, w: A. Zygierewicz, Innowacyjność polskiej gospodarki, jw., s. 20. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013 3

4 Klasyfikacja działań innowacyjnych Rynki stały się areną permanentnych, coraz bardziej dynamicznych, szeroko pojętych zmian. Rozwój cywilizacyjny i technologiczny, postępująca globalizacja, zdecydowane skrócenie cyklu życia produktów, wzrost świadomości i edukacji rynkowej nabywców leżą u podstaw rosnącej intensywności zjawisk konkurencyjnych. Sprostanie im wymaga od przedsiębiorstw szukania nowych sposobów konkurowania, zwiększenia elastyczności w każdej dziedzinie działalności, dążenia do wykorzystywania wszelkich możliwości kształtowania i poprawy pozycji rynkowej 6. Aby zaspokoić coraz bardziej wyszukane potrzeby konsumenckie, przedsiębiorstwa powinny wykorzystywać rozwiązania innowacyjne, umożliwiające doskonalenie dotychczasowych, często nieefektywnych procesów nowymi, o większym potencjale i możliwościach rozwojowych, stającymi się źródłem przewagi konkurencyjnej. W literaturze przedmiotu jest wiele definicji i podziałów innowacji. Swoistą kwintesencją rozważań dotyczących klasyfikacji innowacji jest syntetyczne zestawienie poszczególnych podejść (tab. 2). W zależności od przyjętego przez autorów kryterium klasyfikacji wyróżniamy różne ich rodzaje i wyznaczniki. Układ wielu zmiennych decyduje zatem o efektywności działania na rynku i możliwości kształtowania pozycji konkurencyjnej. Różnorodność klasyfikacyjna związana z innowacjami wynika między innymi z faktu, iż można na nie spojrzeć z różnych perspektyw. W ostatnich dziesięcioleciach rozwój gospodarczy i osiąganie przewag konkurencyjnych przez poszczególne kraje determinują w coraz większym stopniu szybkość pojawiania się na rynku podmiotów gospodarujących w sposób coraz bardziej innowacyjny. Nie ma zatem jednego optymalnego podejścia do innowacji, każda firma musi je wypracować, biorąc pod uwagę swoje specyficzne położenie zarówno w aspekcie posiadanych mocnych i słabych stron (w tym kluczowych kompetencji), jak i w relacji do otoczenia konkurencyjnego 7. Działalność innowacyjna a konkurencyjność przedsiębiorstw w branży winiarskiej 6 R. Nowacki, Znaczenie innowacyjności w rozwoju przedsiębiorstwa, w: R. Nowacki, M. W. Staniewski, Podejście innowacyjne w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa 2010, s K. Bachnik, Wybrane strategie tworzenia innowacji i stymulowania kreatywności przykłady, w: Podejście innowacyjne..., jw., s. 66. Wpływ innowacji przejawia się w wielu aspektach działalności przedsiębiorstw. Pozwalają one między innymi na polepszenie jakości produktów, powiększenie oferty proponowanych wyrobów i usług, dostosowanie oferty do wymogów klientów, a także na obniżenie kosztów. Wprowadzanie innowacji ma na celu zwiększenie efektywności działania przedsiębiorstwa. A. Szynka i M. Borowy 8 wskazują, iż z przeprowadzonych przez nich badań wynika, że przedsiębiorcy jako najważniejsze korzyści wynikające z wprowadzania innowacji wymieniają najczęściej wzrost sprzedaży, wzrost zysku, zwiększenie liczby klientów, wzrost wydajności pracy oraz zwiększenie udziału w rynku. Z drugiej jednak strony podkreślają, iż mimo widocznych korzyści, jakie przynoszą innowacje, tylko niewielki udział przedsiębiorstw w Polsce wdraża nowe lub istotnie ulepszone produkty lub procesy 9. Na współczesnym rynku mamy do czynienia z nieustannie pojawiającymi się nowymi produktami czy usługami, ściśle związanymi z postępem technologicznym, ale również ze zmianami preferencji nabywczych. Możliwości podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstw i wzrostu innowacyjności oferowanych produktów jest wiele. Na rynku wygrają te podmioty, które trafnie potrafią odczytać nadchodzące trendy i charakteryzuje je optymizm we wprowadzaniu zmian. Istotną kwestią jest również szybkość reakcji na preferencje rynkowe. Ciekawym przykładem są przedsiębiorstwa działające w branży winiarskiej, gdzie potrzebę działań innowacyjnych dostrzegają nawet tradycyjne winiarnie, posiadające rzeszę wiernych konsumentów, bogate doświadczenie oraz stabilną pozycję rynkową. Rozwój branży winiarskiej postępuje sprawniej poprzez współpracę firm pokrewnych nie tylko branżowo, a najlepiej wiedzą to chilijscy, amerykańcy, czy niemieccy plantatorzy, winiarze oraz dystrybutorzy win 10. Wytwórcy produktów winiarskich wdrażają nieustannie nowe rozwiązania, mające na celu obniżenie kosztów produkcji wina, skrócenie procesu produkcyjnego, a nade wszystko podnoszenia jakości produktu finalnego. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż pomimo odniesień do historii i tradycji, renomowani producenci win tworzą nowe mieszanki oraz nuty smakowe, nie zaniedbując tym samym kwestii wizerunkowych, promocyjnych i dystrybucyjnych. Z myślą o konsumencie zwracają uwagę na walory estetyczne oraz praktyczne, tworząc coraz ciekawsze etykiety i kształty butelek, czy też nowatorskie mechanizmy ich otwierania. Opracowywane są także skuteczniejsze sposoby prezentacji i dostawy, takie jak np. opakowanie bag in box 11, które ma za zadanie ułatwienie transportu win i zachowanie ich walorów organoleptycznych przez dłuższy czas już po otwarciu pojemnika. Tego 8 M. Borowy, A. Szynka, Możliwości budowania przewagi konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw MŚP w oparciu o innowacje jako forma zrównoważonego rozwoju, Logistyka 2012, nr 2, s Tamże. 10 D. Bełtkiewicz, K. Ptak., Klastry winiarskie (on-line), F2B74D3EB45BA81D (dostęp r.) 11 Jest to elastyczny worek z zaworem do pakowania płynnych i półpłynnych produktów, który jest umieszczony w kartonowym pudełku z uchwytem. 4 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

5 Tabela 2 Syntetyczne zestawienie klasyfikacji innowacji Autorzy Kryterium klasyfikacji Rodzaje innowacji Wyznaczniki J. Tidd, J. Bessant, B. Von Stamm i inni Skala, w jakiej zachodzą zmiany Przełomowe Znaczące Nie mają pierwowzoru w praktyce gospodarczej. Prowadzą do znacznych usprawnień, ale nie są oparte na fundamentalnie nowych technologiach lub podejściach. Drobne usprawnienia Efektem jest niewielka, ale ciągła poprawa wyników działalności firmy. R.B. Tucker i inni Przedmiotowe Produktowe Polegają na wytworzeniu nowych wyrobów lub udoskonaleniu już wytwarzanych w celu lepszego zaspokojenia potrzeb i oczekiwań klientów. Procesowe Dotyczą sposobów projektowania, wytwarzania, dostarczania oraz serwisu oferowanych wyrobów, a także wewnętrznych elementów firmy. Strategiczne Dotyczą zasad określających sposoby postępowania firmy w otoczeniu, w którym działa. Oslo Manual Przedmiotowe Produktowe Obejmują wytworzenie nowych produktów lub udoskonalenie już oferowanych, co przejawia się w zmianach w zakresie specyfikacji technicznych, wykorzystywanych komponentów i materiałów oraz cech funkcjonalnych. Procesowe Ich rezultatem są nowe lub udoskonalone metody wytwarzania lub dostarczania wyrobów. Organizacyjne Dotyczą wprowadzenia nowych rozwiązań w zakresie zarządzania. Marketingowe Dotyczą wdrożenia nowych metod marketingowych obejmujących design wyrobu, opakowanie, politykę cenową czy nowe formy promocji lub dystrybucji. R.A. Goldman i M.W. Lawless Zakres zmiany wewnątrz organizacji Zakres zmiany w relacjach organizacja otoczenie Jednostkowe Synergiczne Autonomiczne Systemowe Dotyczą pojedynczego obszaru funkcjonalnego przedsiębiorstwa. Wywołują zmiany w wielu obszarach funkcjonalnych przedsiębiorstwa. Zachodzą wyłącznie w ramach pojedynczego przedsiębiorstwa. Oddziałują na otoczenie, w jakim działa firma. N.R. Anderson Źródło pochodzenia Opracowane samodzielnie Są wynikiem prowadzonych przez firmę prac badawczo-rozwojowych. Zaadaptowane Wdrożenie jest rezultatem adaptacji powszechnie obowiązujących standardów. Narzucone Zmiany wymuszone są przez określone regulacje prawne lub będące rezultatem silniejszej pozycji przetargowej jednego z przedsiębiorstw. Źródło: T.B. Kalinowski, Innowacyjność przedsiębiorstw..., jw., s rodzaju opakowanie to nie tylko innowacja logistyczna, ale przede wszystkim technologiczna 12. Interesujący program współpracy wprowadziły w życie marka Virgin Wines 13 wraz z Domino s Pizza. Klienci Domino s Pizza mogą bowiem korzystać z opustów i promocji na wybrane marki wina, będące w ofercie Virgin Wines 14. Marki promują wspólnie ofertę, 12 D. Bełtkiewicz, K. Ptak, Klastry winiarskie, jw. 13 Virgin marak, należąca do multimilionera Richarda Bransona, przejęła przedsiębiorstwo Orgasmic Wines założone w 1999 roku. Zmieniono po przejęciu jego nazwę na Virgin Wines. 14 Por. J. Majchrzak-Lepczyk, Działania adaptacyjne dostawców produktów względem oczekiwań konsumentów, Handel Wewnętrzny 2012, nr 5 6, t. 2, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2012, s Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013 5

6 skala akcji jest zatem zdecydowanie większa niż każdej z marek z osobna, a koszty relatywnie niższe 15. Innowacyjnym pomysłem okazało się znalezienie niestandardowego miejsca służącego do przechowywania wina musującego. Winiarz P. Lugano z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem w branży winiarskiej, prowadzonej we Włoszech 16, kilka lat temu zajął się poza samą sprzedażą również produkcją wina musującego. Okazało się jednak, że zaplecze sklepu jest zbyt małe na składowanie produkowanego alkoholu. Wpadł na pomysł, aby umieścić wino w morzu, gdzie panują idealne warunki 17 do przechowywania wina musującego. Skrzynie z winem w stalowych klatkach trafiły na dno Morza Śródziemnego. Wino przebywało tam przez 13 miesięcy na głębokości 60 metrów. Trunek został nazwany Abissi (po włosku: głębia) i trafił do sprzedaży. Wielu klientów ciekawych innowacyjności zastosowanej przez producenta wina skorzystało z oferty i zakupiło trunek oferowany przez P. Lugano. Kolejnym kreatywnym przykładem, jest pomysł jednego z producentów wina, który uznał, że muzyka pomaga tworzyć doskonałe wino. Oferowane przez winnice wino dojrzewało w beczkach z zainstalowanymi na nich głośnikami, z których dobiegały dźwięki muzyki klasycznej. Widać zatem, że firmy próbują wyróżnić się na rynku i tym samym dostosować do rosnących wymagań konsumentów, wśród których ceniona jest unikatowość i innowacyjność. Z kolei winnica Gallo Family, chcąc poprawić sprzedaż różowego wina Merlot w Wielkiej Brytanii, głównie wśród kobiet, wprowadziła na rynek pachnące tipsy o zapachu i kolorze wina. Firma stworzyła tym samym innowacyjną metodę komunikacji z rynkiem, która miała na celu zaangażowanie kobiet 15 Por.: J. Filipek, Strategie na nasyconych rynkach, Marketing w Praktyce 2011, nr 12, s I. Tarnowska-Ciosek, Wino dojrzewa na dnie morza (on-line), Wino_dojrzewa_na_dnie_morza.html (dostęp r.). 17 Temperatura jest idealna, nie ma tam światła i powietrza, panuje stałe ciśnienie, mające świetny wpływ na bąbelki w winie. w konsumpcję wina, maksymalne uwidocznienie marki i znaczne zwiększenie sprzedaży. Adaptacja wielu z przedstawionych działań innowacyjnych w warunkach polskich nie jest obecniemożliwa. Polskie przedsiębiorstwa (nie tylko działające w branży winiarskiej) muszą zwiększyć stopień zaawansowania technologicznego, w przeciwnym razie ich konkurencyjność na globalnym rynku będzie znikoma. Innowacyjność zatem to niewątpliwie jeden z priorytetowych czynników decydujących o konkurencyjności krajowej gospodarki. Zakończenie Współczesną gospodarkę cechuje wysoka dynamika zmian zachodzących zarówno w przedsiębiorstwach, jak i ich otoczeniu. Postępująca globalizacja wywołuje wzrost konkurencji, która z lokalnej przekształca się w globalną. Innowacje są już od dawna uważane za jedno z ważniejszych źródeł konkurencyjności przedsiębiorstwa na globalnym rynku. Celem artykułu było wskazanie kierunków przeobrażeń w przedsiębiorstwach oraz istotnej roli innowacyjności i jej wykorzystania w budowaniu sukcesu firmy w przyszłości. Z przytoczonych w artykule przykładów jasno wynika, że na działalność innowacyjną przedsiębiorstw wpływa specyfika sektora, w którym funkcjonuje dany podmiot, oraz jego otoczenie bliższe i dalsze. Wpływ zatem uwarunkowań na procesy innowacyjne w firmie należy do zagadnień złożonych i trudnych. Czynniki mogą oddziaływać w różnym kierunku i z różnym natężeniem. Ten sam czynnik może bowiem działać stymulująco na rynkach zagranicznych, a w warunkach polskich wręcz hamująco na działalność innowacyjną. Dzisiejsze wymogi, jakie stawia świat, zmuszają do poszukiwania nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Ważne jest zatem oparcie rozwoju gospodarczego na nowatorskich technologiach, które pozwolą na zwiększenie wydajności oraz podnoszenie jakości wyrobów przy jednoczesnym obniżaniu kosztów produkcji. Summary Selected aspects of innovation activities of enterprises The article raised the problem of creating innovation and stimulating the creativity of enterprises as an important area of research. An attempt was made to define innovation and its types. It also indicated that the modern innovations are an important factor of development companies, determining its competitive advantage. Therefore, the aim is to understand the innovation through the prism of scale of the use of innovative solutions, including the conditions that contribute to their implementation. 6 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

7 Beata Ślusarczyk, Sebastian Kot Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania Analiza kosztów logistyki w MSP Wprowadzenie Logistyka ma za zadanie optymalizować system przepływów dóbr i informacji nie tylko wewnątrz danego podmiotu, ale także w całym łańcuchu dostaw 1. Wszystkie procesy związane z przepływami rzeczowo- -informacyjnymi, do których należą planowanie, wdrażanie i monitorowanie, są w kręgu zainteresowania logistyki. Zadania realizowane w ramach całego systemu logistycznego oraz poszczególnych jego podsystemów generują koszty. Badanie kosztów funkcjonowania systemu logistycznego pozwala na kompleksowe spojrzenie na ich kształtowanie/formowanie w całym łańcuchu dostaw oraz w pojedynczych jego ogniwach. Niejednokrotnie określenie pojęcia i struktury kosztów logistyki stanowi złożony problem, a literatura tematu często przedstawia je w różnych aspektach 2. Jedne z nich skupiają się na źródłach ich generowania czy rodzajach, starając się w ten sposób zdefiniować koszt logistyki, inne bazują na różnorodnej strukturze kosztów powstałych w systemie logistycznym. Dla J. Twaroga koszty logistyki stanowią główną metodę ilościowego pomiaru innowacyjności i skuteczności realizowania procesów logistycznych w przedsiębiorstwie. W tym celu muszą one być kalkulowane w taki sposób, by spełnione zostały podstawowe potrzeby oceny tych procesów. Koszty logistyki, oprócz pozostałych kosztów działalności ponoszonych w przedsiębiorstwie, decydują o kondycji finansowej podmiotu 3. K. Ficoń, który podobnie jak J. Twaróg, uważa, że koszty logistyki pozwalają ocenić wydajność nowoczesnych metod zarządzania logistycznego, stwierdza też, że ich wyodrębnienie wśród innych kosztów jest niezwykle trudne ze względu na 4 : zbyt wysoki poziom spójności procesów realizowanych w podmiocie powodujący administracyjne i organizacyjne utrudnienia w precyzyjnym wyłonieniu wyłącznie kosztów dotyczących działalności logistycznej przedsiębiorstwa; 1 P. Blaik, Logistyka, Wyd. II zmienione, PWE, Warszawa 2001, s Por.: Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, Wyd. IV zmienione, PWE Warszawa 2008, s. 272; J. Matuszewicz, Rachunek kosztów, Finans-Servis, Warszawa 2009, s. 18; A. Karmańska (red.), Zarządzanie kosztami jakości, logistyki, innowacji, ochrony środowiska, rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 2007, s J. Twaróg, Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003, s K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s złożoną strukturę kosztów logistyki oraz wzajemne powiązania w jej ramach, które nie pozwalają na ich kalkulację zgodnie z poszczególnymi podziałami. Z trudnością identyfikowania kosztów logistyki zgadza się P. Blaik, według którego brakuje w Polsce regularnych i kompleksowych ich analiz. Za przyczynę takiego stanu rzeczy wini on poziom zaawansowania systemów informacyjnych stosowanych w przedsiębiorstwach, które opierają się na przestarzałych metodach księgowania i nie zapewniają podmiotom właściwej jakości informacji niezbędnych w dążeniu do wysokiej efektywności systemu logistycznego 5. O tym, że trudności identyfikacji kosztów logistyki występują też w innych krajach, piszą m.in. F. Straube H.-C. Pfohl 6, R.Z. Farahani 7 czy Q. Dianwei 8, wskazując na problemy w tym obszarze. Prawie każdy z autorów rozważających zagadnienie uważa, że wyodrębnienie kosztów logistyki jest utrudnione ze względu na ich zbyt duże zagnieżdżenie we wszystkich księgowanych kosztach, a bez ich precyzyjnej identyfikacji nie jest możliwa ocena sprawności całego systemu logistycznego. Tradycyjne metody księgowania wykorzystywane w przedsiębiorstwach tworzą główną barierę dla wyznaczania kosztów logistyki. Metody te dostarczają potrzebnych informacji, które obejmują działalność finansową całej firmy, nie rozwiązują jednak problemów nowoczesnej logistyki. Zadaniem systemu logistycznego jest zapewnienie najwyższego poziomu koordynacji procesów logistycznych i optymalne wykorzystanie zasobów, którymi dysponuje przedsiębiorstwo. To z kolei wpływa na kształtowanie się kosztów logistyki, jakie powinny być kontrolowane 9. Analizując koszty logistyki, zarządzający mają możliwość poznania słabych i mocnych stron funkcjonowania procesów logistycznych w firmie. Jest to szczególnie istotne w małych i średnich przedsiębiorstwach, gdzie często analiza kosztów, a w szczególności kosztów logistyki, jest pomijanym aspektem 5 P. Blaik, Logistyka..., jw., s F. Straube, H.-C. Pfohl, Trends and Strategies in Logistics: Global Networks in an Era of Change. Bundesvereinigung Logistik e. V., Berlin 2008, s R.Z. Farahani, N. Asgari, H. Davarzani, Supply Chain and Logistics in National, International and Governmental Environment Concepts and Models, Physiga-Verlag, Berlin 2009, s Q. Dianwei, The Research on Logistics Cost Accounting and Management in China. Proceedings of 2006 International Conference on Management of Logistics and Supply Chain: September 20 22, 2006, Sydney 2006, s J. Twaróg, Koszty logistyki, jw., s. 28. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013 7

8 zarządzania. To powoduje, że jest obszarem o znaczących możliwościach poprawy, a co za tym idzie wzmacniania pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Analiza kosztów logistyki w MSP Kwestionariusz badawczy w analizie wartości i struktury kosztów logistyki w małych i średnich przedsiębiorstwach obejmował dane identyfikujące przedsiębiorstwa i rozmiar prowadzonej przez nie działalności logistycznej w postaci: nazwy, lokalizacji, wielkości przychodu, liczby zatrudnionych, w tym na stanowiskach logistycznych, rodzaju prowadzonej działalności, masy produktów dostarczanych dla odbiorców lub liczby palet w przypadku dostaw produktów paletyzowanych oraz liczby zamówień. Następnie badanie obejmowały 10 : Koszty transportu w podziale na transport zaopatrzeniowy (materiałów, surowców) od dostawców oraz transport produktów do odbiorców, mając na uwadze dodatkowy podział na koszty transportu na terenie kraju i do dostawców/odbiorców zagranicznych. Koszty utrzymania zapasów materiałowych definiowane jako: koszty kapitału zaangażowanego w zapasach materiałowych, koszty magazynowania zapasów materiałowych, koszty starzenia się zapasów materiałowych. Koszty magazynowania surowców, materiałów, półproduktów, ponoszone przez przedsiębiorstwo, w tym: koszty pracowników w magazynach, amortyzacji budynków magazynowych, energii, sprzętu manipulacyjnego, sprzętu komputerowego i oprogramowania, materiałów opakowaniowych. Koszty utrzymania zapasów wyrobów gotowych, w tym koszty kapitału zaangażowanego w zapasach wyrobów gotowych, koszty magazynowania zapasów wyrobów gotowych, koszty starzenia się zapasów wyrobów gotowych. Koszty magazynowania wyrobów gotowych ponoszone przez przedsiębiorstwo, w tym: koszty pracowników w magazynach, amortyzacji budynków magazynowych, energii, sprzętu manipulacyjnego, sprzętu komputerowego i oprogramowania, materiałów opakowaniowych. Koszty administracji zaangażowanej w procesy logistyczne, czyli personelu zaangażowanego w zaopatrzenie i dystrybucję, kontrolę zapasów, transport i przepływ materiałów, sprzętu komputerowego i oprogramowania. Koszty utraconych korzyści oraz analiza sposobu ewidencji kosztów logistyki w postaci księgowania 10 B. Ślusarczyk, Podstawy kosztów logistyki przedsiębiorstw, Wyd. WZ.P.Cz., Częstochowa kosztów, w tym kosztów bezpośrednich i pośrednich, kalkulacji kosztów na poziomie konkretnych produktów i usług z narzutem kosztów pośrednich lub kalkulacji kosztów działań (ABC Activity Based Costing) były ostatnim elementem prowadzonego badania. Kwestionariusze badawcze zostały dostarczone do 196 przedsiębiorstw mających siedziby w południowej Polsce, większość przedsiębiorstw pochodziła z województwa śląskiego. Bezpośredni udział autorów w zbieraniu danych potwierdził ogromną trudność w identyfikacji kosztów logistyki i ich składowych w przedsiębiorstwach z uwagi na sposób prowadzenia ewidencji kosztowej, która uniemożliwia dogłębną analizę kosztów logistyki zgodnie z prezentowanym opisem. Niemniej jednak należy zauważyć, że część przedsiębiorstw prowadzi analizę kosztów logistyki na własne potrzeby nie ujmując tego w oficjalnej ewidencji. Stanowi to interesujące źródło wiedzy w realizowanym badaniu, aczkolwiek niejednokrotnie sposób ewidencji kosztów logistyki na potrzeby firm nie jest pozbawiony błędów metodologicznych. Finalnie badanie objęło 90 przedsiębiorstw, w znakomitej większości małych i średnich (19 przedsiębiorstw w próbie badawczej, ze względu na wielkość zatrudnienia i przychody, można zaliczyć do mikroprzedsiębiorstw), które dostarczyły zestawienia kosztowe mogące być podstawą dalszych analiz. W części badanych podmiotów uzyskanie danych wymagało znacznego nakładu czasu i pracy na identyfikację i odpowiednie przypisanie kosztów do grup kosztowych, które obejmował kwestionariusz. W grupie przedsiębiorstw będących podmiotem badań średnia wielkość przychodów za rok 2011 wyniosła 11,5 mln złotych, a zatrudnienie 66 osób, przy czym średnio pięć osób w analizowanych firmach, zdaniem ankietowanych, jest zatrudnionych na stanowiskach logistycznych, bądź zajmujących się realizacją funkcji logistycznych. Analizowane przedsiębiorstwa najczęściej identyfikowały prowadzoną działalność gospodarczą z przedostatnim ogniwem łańcucha dostaw sprzedażą detaliczną (53 przedsiębiorstwa), a następnie: produkcją (37), dystrybucją (25) oraz inną działalnością (14). Oczywiście należy zaznaczyć, że część przedsiębiorstw wskazała więcej niż jeden rodzaj prowadzonej działalności. Przybliżając skalę działalności badanych przedsiębiorstw z punktu widzenia logistyki, warto zauważyć, że przedsiębiorstwa deklarowały, iż średnio dostarczają swoim odbiorcom nieco ponad ton produktów w ciągu roku, a w przypadku przedsiębiorstw realizujących dostawy towarów paletyzowanych było to średnio ok palet rocznie. Dostawy te były odpowiedzią na 5264 zamówienia składane średnio przez odbiorców. Przy analizie struktury kosztów logistyki w badanych przedsiębiorstwach narzuca się spostrzeżenie, że najważniejszą pozycją są koszty transportu stanowiące aż 36,1% całości kosztów, następnie koszty magazynowania 24,3%, utrzymania zapasów 20,3% i koszty admini- 8 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

9 stracji 19,3% (rys. 1). Jednak nieliczne przedsiębiorstwa zakwalifikowane do próby badawczej, ze względuna specyfikę prowadzonej działalności, nie realizowały wymienionych funkcji logistycznych lub nie potrafiły wyodrębnić wielkości kosztów dla danej grupy. Nie potrafiły na przykład zidentyfikować wartości kosztów administracyjnych procesów logistyki, gdyż zajmujący się nimi personel interesował się pozostałymi funkcjami przedsiębiorstwa i odpowiedź na postawione w kwestionariuszu pytanie wymagałaby prowadzenia ewidencji na poziomie działań, co wykraczało poza możliwości ankietowanych. Niemniej, ze względu na nieliczną grupę tych przedsiębiorstw, nie powoduje to znaczących błędów w końcowym rezultacie badań. Rysunek 1 Składowe kosztów logistyki w badanych przedsiębiorstwach Koszty admninistracji 19,3% Koszty magazynowania 24,3% Koszty utrzymania zapasów 20,3% Koszty transportu 36,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań. Przeanalizowano także udział kosztów logistyki w relacji do wartości przychodów, który był średnio na poziomie 17,08%, przy czym zgodnie z dostarczonymi danymi udział ten wahał się od 2,3% (co wydaje się wartością nieoszacowaną) do 39,5%. Koszty transportu stanowiły 6,16%, następnie koszty magazynowania 4,15%, utrzymania zapasów 3,47% i koszty administracji 3,30% (rys. 2). Oczywiście, tak jak sumaryczna wielkość kosztów logistyki w relacji do przychodów, tak i poszczególne składowe miały różny udział w badanych przedsiębiorstwach w zależności od rodzaju prowadzonej działalności, branży, czy też efektywności realizacji działań logistycznych. Warto zauważyć, że w kosztach transportu podział kosztów na transport zaopatrzeniowy i wyrobów gotowych wskazał na zbliżoną ich wartość ponoszoną w badanych przedsiębiorstwach. Odpowiednio wydatkowały one 50,19% na koszty transportu zaopatrzeniowego, a 49,81% na transport wyrobów gotowych. Podobnie jak w poprzednich analizach, tak i w tym przypadku, znaczące było zróżnicowanie w poszczególnych przedsiębiorstwach wynikające ze specyfiki relacji z dostawcami i odbiorcami, i w rezultacie wpływające na decyzje, kto ponosi koszty transportu zaopatrzeniowego czy transportu wyrobów gotowych. Jak szacują badane przedsiębiorstwa, w transporcie zaopatrzeniowym 47,7% całości kosztów pokrywają dostawcy, a pozostałą część badane przedsiębiorstwa. Natomiast w transporcie wyrobów gotowych 54,8% kosztów transportu ponoszą odbiorcy, a pozostałą część respondenci. Warto również zauważyć, że przedsiębiorstwa mające relacje biznesowe z partnerami zagranicznymi wskazują, że koszty transportu od dostawców zagranicznych stanowią u nich średnio ponad 75% całości kosztów transportu w zaopatrzeniu, a w przypadku odbiorców zagranicznych jest to udział 68% w kosztach transportu wyrobów gotowych. Tak wysoki udział kosztów transportu zagranicznego pokazuje znaczące zaangażowanie w relacje gospodarcze z zagranicą, jak również wyższe koszty bezwzględne transportu zagranicznego związane przede wszystkim z odległościami. Ankietowani wskazują również na znaczącą dysproporcję w strukturze kosztów utrzymania zapasów, gdzie aż 80% kosztów utrzymania zapasów przypisują zapasom zaopatrzeniowym, jeszcze większy udział miały koszty magazynowania surowców, materiałów i pół- Rysunek 2 Udział składowych kosztów logistyki w wartości przychodów badanych przedsiębiorstw Koszty administracji 3,30% Koszty magazynowania 4,15% Koszty utrzymania zapasów 3,47% Koszty transportu 6,16% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013 9

10 Tabela 1 Ewidencja kosztów logistyki w badanych przedsiębiorstwach Sposób ewidencji kosztów logistyki Liczba przedsiębiorstw Księgowanie kosztów 58 Księgowanie kosztów bezpośrednich i pośrednich 28 Kalkulacja kosztów na poziomie konkretnych produktów i usług 23 Kalkulacja kosztów działań (ABC) 5 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań. Tabela 2 Porównanie udziału kosztów logistyki w przychodach w przedsiębiorstwach w Polsce, USA i Finlandii (w procentach) Rodzaj kosztów Polska* USA** Finlandia*** Koszty transportu 6,16 3,79 3,80 Koszty utrzymania zapasów 3,47 1,73 3,40 Koszty magazynowania 4,15 1,79 2,10 Koszty administracji 3,30 0,19 0,90 Całkowite koszty logistyki 17,08 7,50 10,20 * koszty logistyki dla przedsiębiorstw stanowiących przedmiot badań, ** raport nt. kosztów logistyki opracowany przez Establish INC, *** koszty logistyki w przedsiębiorstwach produkcyjnych i handlowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie: badań własnych, oraz K. Rantasild, L. Ojala, Measurement of national-level logistics costs and performance, International Transport Forum. Discussion Paper, Finland produktów w stosunku do kosztów magazynowania wyrobów gotowych, odpowiednio 84% i 16% całkowitych kosztów magazynowania. Oczywiście należy odnotować znaczne odchylenia od prezentowanych wartości średnich w przedsiębiorstwach zaangażowanych w działalność generującą znaczące potrzeby w aspekcie poszczególnych funkcji logistycznych czy w przedsiębiorstwach adaptujących określone strategie obsługi klienta, czy strategie zaopatrzeniowe generujące określone koszty utrzymania zapasów i koszty magazynowania. Nie bez znaczenia jest podejście menedżerów do zarządzania kosztami logistyki, ich pomiaru i kontroli oraz sprawności realizacji funkcji logistycznych. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw 33 zadeklarowały, iż szacują koszyy utraconych możliwości z tytułu np. braku dostępności produktów i niezaspokojonego popytu, aczkolwiek większość z nich nie potrafiła podać wiążącej metodologii ich kalkulacji, co może wskazywać na bardzo ogólnikowy charakter tych analiz, zdecydowano się zatem nie ujmować deklarowanych wartości tych kosztów w niniejszym opracowaniu. Analizując rezultaty badań w zakresie sposobu prowadzenia ewidencji kosztów logistyki, należy stwierdzić, iż tak jak się spodziewano, większość przedsiębiorstw (58) stosuje jedynie księgowanie kosztów, na stosowaną kalkulację kosztów bezpośrednich i pośrednich wskazuje 28 przedsiębiorstw, a ewidencję kosztów na poziomie konkretnych produktów i usług prowadzi 26 badanych podmiotów gospodarczych. Rachunek kosztów działań prowadzi pięć największych przedsiębiorstw objętych badaniem (tab. 1). Niektóre z przedsiębiorstw wskazywały na więcej niż jeden sposób prowadzenia ewidencji kosztów logistyki, gdyż np. stosowały bardziej zaawansowaną metodę jedynie do wybranych produktów lub usług w celu lepszej kontroli kluczowych obszarów działania lub obszarów zagrożonych w kontekście efektywności działań. Porównując wielkość kosztów logistyki w przedsiębiorstwach będących przedmiotem badania z wynikami badań z USA i Finlandii, można zauważyć, że w polskich przedsiębiorstwach koszty te mają znacząco większy udział w relacji do wielkości przychodów (tab. 2). Sytuacja ta może być wynikiem różnic w sposobie prowadzenia ewidencji kosztów logistyki w przedsiębiorstwach polskich, amerykańskich i fińskich. Ważna jest również świadomość wagi kosztów logistyki czy wreszcie nieporównanie większa skala działania badanych przedsiębiorstw amerykańskich. Znacząco niższe koszty w przedsiębiorstwach amerykańskich mogą być wynikiem większego nacisku na strategię obniżania kosztów. Potwierdzają to ponad trzydziestoletnie badania benchmarkingowe kosztów logistyki prowadzone przez Establish INC, gdzie wskazuje się dodatkowo na najbardziej popularne sposoby ich redukowania stosowane przez przedsiębiorstwa amerykańskie. Podsumowanie Koszty logistyki to kategoria niezwykle istotna z punktu widzenia zyskowności działań gospodarczych, co potwierdza ich relatywnie wysoki udział w relacji do wartości przychodów średnio 17,08%. Koszty logistyki stanowią również istotne źródło poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw. Niestety, zanim zarządzający podejmą działania zmierzające do poprawy w obszarze wielkości i struktury kosztów logistyki, w wielu przypadkach najpierw muszą się zmierzyć z nieodpowiednią, niedokładną lub wręcz brakiem ewidencji kosztów logistyki. 10 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

11 Summary Logistics costs analysis in sme Logistics costs is a category extremely significant costs in terms of profitability of economic activities, as indicated by their relatively high participation in relation to the income. Identification and analysis of logistics costs in enterprises causes significant problems for small and medium-sized enterprises especially, due to adopted method of economic actions recording. In this paper the authors present the implemented methodology and the results of research on the size and structure of logistics costs in small and medium enterprises in relation to the firm generated revenue. Results of analyzes have been compared to results of research in other countries. Then authors point on the methods of logistics costs accounting in the surveyed companies. Logistics costs not only significantly reduce profits, but because narrow exploration of the problem, it is also an important reservoir of enterprise competitiveness improvement. However, before managers take actions to improve the size and structure of logistics costs, in many cases they should deal with inappropriate, inaccurate, or even the lack of logistics costs accounting. Cognitive and analytical action in the area of logistics costs seems to be a first fundamental step in taking corrective actions in this area. Bestseller Dochodząc do TAK Negocjowanie bez poddawania się Roger Fisher, William Ury, Bruce Patton Dochodząc do TAK to najpopularniejsza na świecie książka dotycząca negocjacji, w której pokazano prostą i wszędzie możliwą do zastosowania metodę negocjowania sporów prywatnych i zawodowych. Autorzy proponują sprawdzoną metodę dochodzenia do porozumienia możliwego do zaakceptowania przez wszystkie strony i we wszelkich rodzajach konfliktów bez względu na to, czy obejmują one rodziców i dzieci, sąsiadów, współpracowników, klientów firmy. Dzięki opisanej metodzie negocjacji można łatwo nauczyć się, jak skutecznie negocjować z różnymi partnerami. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/

12 Adam Kupczyk, Magdalena Szwarc, Małgorzata Powałka, Anna Maria Klepacka, Tomasz Żelaziński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji Stan obecny i charakterystyka sektora biogazu rolniczego w Polsce na tle Unii Europejskiej Wprowadzenie W myśl obowiązującej ustawy Prawo energetyczne (art. 3, ust. 20a) biogazem jest biogaz rolniczy paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości przemysłu rolno-spożywczego lub biomasy leśnej w procesie fermentacji metanowej. Natomiast według projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii (dalej: OZE) definicja biogazu zostanie poszerzona. Za biogaz uznawany będzie gaz, którego głównym składnikiem jest metan, uzyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Opóźnia się termin wejścia w życie powyższej ustawy (zdaniem ekspertów nie uda się to do końca 2013 r. 1 ) przede wszystkim z powodu dyskusji dotyczącej wsparcia finansowego poszczególnych źródeł energii przez państwo. Brakuje również jednolitej decyzji co do podatku VAT od sprzedawanej energii (wg planów podatek ten odprowadzać mają tylko przedsiębiorstwa) 2. Termin implementacji dyrektywy 2009/28/WE, której celem jest osiągnięcie w UE 20- -procentowego 3 udziału energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej do 2020 r., minął w grudniu 2010 roku. W konsekwencji Komisja Europejska postawiła Polskę przed Trybunałem Sprawiedliwości UE za niewdrożenie dyrektywy o odnawialnych źródłach energii, za co grożą wysokie sankcje finansowe 4. Udział OZE w krajowym bilansie energii W latach w produkcji energii elektrycznej udział OZE w bilansie wzrósł z 3,46% w 2005 r. do ponad 10,5% w 2012 r. Niestety za większość produkcji odpowiadają stare elektrownie wodne oraz klasyczne elektrownie węglowe współspalające biomasę (tab. 1). Biomasa stanowi podstawowe źródło energii odnawialnej. W 2012 roku przetwarzanie biomasy pozwoliło uzyskać 5,93% energii elektrycznej w krajowym bilansie energetycznym (56% energii z OZE). Została ona wykorzystana przy współspalaniu (4,67%), w elektrowniach na biomasę (0,9%) i w biogazowniach (0,36%). Rysunek 1 prezentuje udział sektorów energetyki odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w Polsce w latach Tabela 2 przedstawia zapotrzebowanie na energię z odnawialnych źródeł energii w latach , w której biomasa (w tym przetworzona na biogaz i biopaliwo) stanowi podstawowe źródło energii elektrycznej, ciepła i biopaliw transportowych w sektorze OZE. Biogaz Za jeden z najbardziej przyszłościowych kierunków energetycznego wykorzystania zasobów biomasy uznaje się produkcję biogazu rolniczego. Biogazownie stanowią kluczowy cel wyznaczony przez założenia programu Polityka energetyczna Polski do Podczas posiedzenia 13 lipca 2010 roku Rada Ministrów przyjęła dokument: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach Dokument opracowany został przez Ministerstwo Gospodarki przy współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wskazano w nim optymalne warunki rozwoju instalacji wytwarzających biogaz rolniczy, który ma być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej i ciepła. 30 października 2011 r. weszły w życie przepisy ustawy 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw 6. Zawiera 1 Informacja uzyskana na VI konferencji: Biogazownia rolnicza inwestycja w zieloną energią, Warszawa, http: //ekosalon.com.pl (dostęp r.). 3 Polska wynegocjowała 15% udział OZE w produkcji energii elektrycznej do 2020 r. 4 (dostęp r.). 5 (dostęp r.). 6 Dz.U. nr 205, poz Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

13 Rysunek 1 Udział poszczególnych sektorów OZE w produkcji energii elektrycznej w kraju Źródło: (dostęp r.). Tabela 1 Udział sektorów OZE w energetycznym bilansie Polski w latach (ilościowo i w procentach) Ilość energii GWh Rodzaj źródła OZE Elektrownie na biogaz Elektrownie na biomasę Elektrownie fotowoltaiczne ,002 0,178 1,048 Elektrownie wiatrowe Elektrownie wodne Współspalanie Łącznie Sprzedaż energii odbiorcom końcowym Rodzaj źródła OZE Elektrownie na biogaz 0,10% 0,10% 0,14% 0,18% 0,26% 0,30% 0,35% 0,36% Elektrownie na biomasę 0,43% 0,43% 0,47% 0,46% 052% 0,52% 0,87% 0,90% Elektrownie fotowoltaiczne 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Elektrownie wiatrowe 0,12% 0,22% 0,41% 0,67% 0,90% 1,50% 2,57% 3,14% Elektrownie wodne 2,00% 1,72% 1,94% 1,78% 2,04% 2,41% 1,90% 1,50% Współspalanie 0,81% 1,12% 1,55% 2,27% 3,68% 4,32% 4,93% 4,67% Łączny udział OZE w bilansie 3,46% 3,58% 4,51% 5,36% 7,39% 9,06% 10,62% 10,57% Udział OZE wymagany przez MG 3,10% 3,60% 5,10% 7,00% 8,70% 10,40% 10,40% 10,40% Źródło: opracowanie na podstawie danych URE; (dostęp r.). ona m.in. rozszerzoną definicję biogazu rolniczego. Zgodnie z nową regulacją biogaz rolniczy oznacza paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/

14 Tabela 2 Zapotrzebowanie na energię finalną brutto z OZE wg rodzaju energii (w ktoe) Rodzaj energii Energia elektryczna 715,0 1516,1 2686,6 Biomasa stała 289,5 503,2 892,3 Biogaz 31,4 140,7 344,5 Wiatr 174,0 631,9 1178,4 Woda 211,0 249,3 271,4 Fotowoltanika 0 0 0,1 Ciepło 4481,7 5046,3 6255,9 Biomasa stała 4315,1 4595,7 5405,9 Biogaz 72,2 256,5 503,1 Geotermia 80,1 147,5 221,5 Słoneczna 14,2 46,7 125,4 Biopaliwa transportowe 549,0 884,1 1444,1 Bioetanol cukro-skrobiowy 150,7 247,6 425,2 Bioetanol z rzepaku 389,3 636,5 696,8 Bioetanol II generacji ,0 Biodiesel II generacji ,1 Ogółem energia finalna brutto z OZE % udział energii odnawialnej 9,4 11,6 15 Źródło: EC BREC Institute for Renewable Energy Ltd. Kolejną istotną zmianą jest doprecyzowanie przepisów dotyczących obowiązku nałożonego na sprzedawców z urzędu, a odnoszącego sie do zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii, po średniej cenie jej sprzedaży wyliczonej z poprzedniego roku kalendarzowego. Pojęcie sprzedawca z urzędu jest zdefiniowane w Prawie energetycznym 7 i obejmuje przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesję na obrót energią elektryczną, świadczące usługi kompleksowe odbiorcom energii elektrycznej w gospodarstwie domowym. Ustawodawca wprowadził również zwolnienie dla biogazowni rolniczych z wszelkich opłat skarbowych ponoszonych za czynności urzędowe związane z prowadzeniem przez prezesa Agencji Rynku Rolnego rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego o łącznej mocy elektrycznej nieprzekraczającej 5 MW. Dokument zakłada, że w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazownia, wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy założeniu, że gmina posiada odpowiednie warunki do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Projekt nowej ustawy o OZE zakłada również stworzenie szczegółowej listy substratów, które mogą być użyte do wytwarzania biogazu rolniczego lub wytwarzania energii elektrycznej, ciepła bądź chłodu z biogazu rolniczego oraz uznanie za biogaz gazu wysypiskowego powstającego z organicznej frakcji odpadów komunalnych, które ulegają biodegradacji, a także gazu z osadów ściekowych powstającego w wyniku fermentacji metanowej z osadu tworzącego się w procesie biologicznego oczyszczania ścieków. Dotychczas jednak krajowe przepisy za biogaz uznają jedynie biogaz rolniczy. Biogazownie rolnicze w Polsce i Unii Europejskiej Na początku ubiegłego stulecia w Niemczech i Danii opracowany został sposób produkcji biogazu ściekowego z wykorzystaniem frakcji organicznej przeprowadzono proces kofermentacji jako sposób optymalizacji produkcji biogazu. Technologia jego produkcji rozwija się dynamicznie, usprawniane jest działanie zarówno biogazowni rolniczych, jak i przemysłowych, spełniających rolę rozproszonych źródeł energii oraz ochrony środowiska. W Europie najbardziej rozbudowanym rynkiem biogazu mogą się pochwalić Niemcy (ponad 7 tys. biogazowni w 2012 r.). Do 2000 roku w Niemczech rozwijały się szczególnie małe biogazownie wykorzystujące surowce odpadowe i uboczne z rolnictwa (odchody zwierzęce, kiszonka) 8. W latach coraz częściej powstawały instalacje o większej mocy. Na skutek zmian prawnych dotyczących energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w tym okresie rozwinęły się także pierwsze biogazownie pracujące na biomasie pochodzenia rolniczego. Kolejne lata to okres tworzenia biogazowni w oparciu o nowe prawo ekologiczne (gwarantujące zakup energii elektrycznej) oraz kontynuowanie wcześniej wprowadzonych rozwiązań opartych na celowo produkowanej biomasie. Polski sektor biogazu rolniczego powinien skorzystać z dobrych praktyk produkcji biogazu w Niemczech, Austrii, Szwecji czy Danii. W Niemczech w ciągu zaledwie kilkunastu lat rozbudowano produkcję biogazu i udoskonalono metody jego wykorzystania. Biorąc pod uwagę to, że potencjał produkcyjny biogazu rolniczego w Polsce i Niemczech jest podobny, a niemieccy rolnicy czerpią profity z biogazowni, również krajowi producenci powinni wykorzystać możliwości uzyskania profitów generowanych przez biogazownie rolnicze 9. W Polsce biogaz to temat nadal polityczny. Projekt ustawy o OZE ma wprowadzić definicje mikro i małych instalacji, które mają być traktowane szczególnie, co ma zachęcić inwestorów zgodnie z projektem: mikroinstalacja to instalacja OZE o łącznej mocy elektrycznej do 40 kw lub łącznej mocy cieplnej bądź chłodniczej do 70 kw, mała instalacja to instalacja OZE o łącznej mocy elektrycznej powyżej 40 kw do 200 kw lub łącznej 7 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne z późn. zm., Dz.U nr 54, poz (dostęp r.). 9 (dostęp r.). 14 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

15 mocy cieplnej bądź chłodniczej powyżej 70 kw do 300 kw 10. Badania przeprowadzone przez EurObserv ER dostarczają informacji o produkcji biogazu w Unii Europejskiej. Raport dotyczy produkcji energii z biogazu wysypiskowego, biogazu uzyskanego ze ścieków i odpadów ściekowych, a także pozostałego biogazu w kategorii tej zawiera się również biogaz rolniczy. Tabela 3 prezentuje wielkość produkcji energii pierwotnej z poszczególnych rodzajów biogazu wytworzonego w Unii Europejskiej w latach Jak wynika z przedstawionego zestawienia, w krajach Wspólnoty Europejskiej najwięcej energii produkuje się z biogazu kategorii pozostały, w skład którego wchodzą między innymi biogaz rolniczy i biogaz rolniczo- -utylizacyjny, a także z gazu wysypiskowego (powstającego z organicznej frakcji odpadów komunalnych, które ulegają biodegradacji, czyli rozkładowi na proste związki organiczne). Najwięcej energii z biogazu (łącznie wszystkich rodzajów) produkowane jest w Niemczech (prawie 6670 ktoe w 2010 r.), Wielkiej Brytanii, Włoszech, Francji, Holandii, najmniej na Cyprze, w Rumunii i Estonii. Polska zajmuje w UE 9. miejsce. Biorąc pod uwagę produkcję biogazu z surowców pochodzenie rolniczego, największą produkcją energii z tego sektora OZE poszczycić się mogą Niemcy, Holandia, Włochy, Austria. Polska zajmuje w Unii Tabela 3 Produkcja energii pierwotnej z biogazu w Unii Europejskiej w latach 2010 i 2011 (w ktoe) Kraj Biogaz wysypiskowy Biogaz z osadów ściekowych Źródło: Raport EurObserv ER: Biogas barometer r r. Biogaz pozostały Suma Biogaz wysypiskowy Biogaz z osadów ściekowych Biogaz pozostały Niemcy 232,50 402, , ,60 149,00 504, , ,60 Wielka Brytania 1492,60 258,00 0, , ,40 282,40 0, ,80 Włochy 349,60 8,10 149,80 507,50 755,60 16,20 323, ,70 Francja 236,70 44,10 53,20 334,00 249,70 41,90 58,00 349,60 Holandia 36,70 50,20 206,50 293,40 31,50 51,50 208,30 291,30 Czechy 29,50 35,90 111,30 176,70 31,80 38,80 179,90 249,60 Hiszpania 119,60 12,40 66,70 198,70 148,10 15,30 82,60 246,00 Austria 5,10 22,30 144,20 171,60 4,30 16,40 138,80 159,50 Polska 43,30 63,30 8,00 114,60 47,50 67, 8 20,10 135,40 Belgia 41,90 14,60 70, , 4 41,90 14,60 70, , 4 Szwecja 35,70 60,70 14,80 111,20 12,40 68,90 37,90 119,30 Dania 8,10 20,10 74,00 102,20 5,20 19,60 73,20 98,10 Grecja 51,70 15,00 1,00 67,70 55,40 16,10 1,40 72,80 Irlandia 44,20 9,60 4,60 58,40 43,80 8,20 5,60 57,60 Słowacja 0,80 9,50 1,80 12,20 3,00 13,60 29,30 45,80 Portugalia 28,20 1,70 0,80 30,70 42,30 1,80 0,90 45,00 Finlandia 22,70 13,20 4,50 40,40 23,90 13,40 4,80 42,00 Słowenia 7,70 2,80 19,90 30,40 7, 1 2,70 26,20 36,00 Węgry 2,60 12,30 19,30 34,20 7,30 6,40 15,50 29,10 Łotwa 7,90 3,30 2,20 13,30 7, 8 2,40 11,80 22,00 Luksemburg 0,10 1,20 11,70 13,00 0,10 1,40 11,30 12,80 Litwa 2,00 3,00 5,00 10,00 5,90 3,10 2,10 11,10 Estonia 2,70 1,10 0,00 3,70 2,20 1,10 0,00 3,30 Rumunia 0,00 0,00 3,00 3,00 0,00 0,00 3,00 3,00 Cypr 0,00 0,00 1,00 1,00 0,00 0,00 1,00 1,00 UE 2802, , , ,4 3167, , , ,80 Suma 10 Z wyłączeniem instalacji służącej do wytwarzania biogazu rolniczego lub wytwarzania energii elektrycznej, ciepła lub chłodu z biogazu rolniczego (według prezentacji Ministerstwa Gospodarki r.: Kluczowe elementy projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii do projektu ustawy z 25 maja 2012 r.). dopiero 14. miejsce, pomimo szerokiego zaplecza surowcowego do produkcji biogazu rolniczego 11. W dużej mierze sytuacja, w jakiej znajduje się Polska, wynika z trudności uzyskania wsparcia finansowego dla inwestycji w tym zakresie, zmienności uwarunkowań prawych regulujących produkcję (brak 11 E. Licznerski, Materiały z konferencji Biogaz i Biomasa. Rozwój biogazowni rolniczych w Polsce na tle osiągnięć innych krajów UE, Warszawa Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/

16 Rysunek 2 Produkcja energii z biogazu w Unii Europejskiej w 2011 roku (w ktoe) w podziale na poszczególne sektory biogazu Źródło: Raport EurObserv ER: Biogas barometer Rysunek 3 Biogazownie rolnicze w Polsce w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARR Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

17 Tabela 4 Wykaz surowców wykorzystywanych do produkcji biogazu rolniczego w latach Ilość surowca zużytego do produkcji biogazu rolniczego (w tonach) Lp. Rodzaj surowca zużytego do produkcji biogazu rolniczego łącznie 2011 r. łącznie 2012 r. 1 gnojowica , ,12 2 kiszonka z kukurydzy , ,63 3 wywar pogorzelniany , ,49 4 pozostałości z warzyw i owoców , ,65 5 wysłodki 6 922, ,11 6 obornik , ,30 7 serwatka 1 933, ,44 8 pulpa ziemniaczana 7 258, ,13 9 mieszanina lecytyny i mydeł 8 906, ,42 10 zielonka 0, ,31 11 kiszonka z traw 7 217, ,17 12 treści żołądkowe 1 278, ,62 13 osady białkowe 0, ,08 14 płynne resztki pszenne 0,00 864,79 15 zboże 1 611,77 690,78 16 odpady poubojowe 0,00 685,56 17 szlamy z rafinacji oleju rzepakowego 0,00 644,98 18 mąka, bułka, panierka 101,71 450,40 19 szlamy białkowo-tłuszczowe 0,00 384,76 20 kiszonka ze zbóż 5 973,80 348,48 21 odpady tłuszczowe 285,65 305,17 22 popłuczyny czekoladowe 0,00 303,58 23 gliceryna 0,00 302,71 24 odpadowa masa roślinna 0,00 292,98 25 osady drożdżowe 0,00 230,08 26 słoma 0,00 153,45 27 osady z przetwórstwa produktów roślinnych 0,00 50,06 28 przeterminowana żywność 0,00 36,54 29 tłuszcze 0,00 15,50 30 oleje roślinne 0,00 1,08 Łącznie , ,37 Źródło: (dostęp r.). ustawy o OZE), a przede wszystkim z niedostępności odpowiednich technologii produkcji, np. dopasowanych do specyfiki pracy mikrobiogazowni 12. Rysunek 2 prezentuje wielkość produkcji biogazu w UE w 2011 roku w rozróżnieniu na biogaz wysypiskowy, biogaz w osadów ściekowych i biogaz pozostały (w tym rolniczy). W 2012 roku w Polsce funkcjonowały 32 biogazownie rolnicze (rys. 3), o łącznej wydajności instalacji do produkcji biogazu 130,33 mln m 3 /rocznie i łącznej mocy układu: elektrycznej 36,38 MWe i cieplnej 36,26 MWt 13. Dla porównania w 2011 roku było ich jedynie 17. Wszystkie zarejestrowane w Polsce przedsiębiorstwa energetyczne zajmują się wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego w układzie kogeneracyjnym, pozwalającym wytwarzać i wykorzystywać energię elektryczną i ciepło jednocześnie. Średnia produkcja biogazu z biogazowni rolniczych w Polsce wynosi 4,07 mln m 3 /rok, natomiast średnia wydajność instalacji do wytwarzania energii elektrycznej wynosi 8676,76 MWhe oraz 8954,233 MWh ciepła. Polskie biogazownie to w większości przedsiębiorstwa o zainstalowanej mocy elektrycznej powyżej 1MWe (18), 12 o mocy 500 kwe 1MWe i 2 o mocy poniżej 500 kwe 14. Rysunek 3 prezentuje mapę biogazowni rolniczych w Polsce. W tabeli 4 zestawiono wykaz surowców oraz ich ilości wykorzystane w latach do produkcji biogazu rolniczego w Polsce. 12 Tamże stan (dostęp r.). Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/

18 Głównymi substratami wykorzystywanymi do produkcji energii elektrycznej z biogazu rolniczego są gnojowica, kiszonka z kukurydzy, wywar pogorzelniany, w ubiegłym roku wzrosło też zużycie pozostałości z warzyw i owoców. Wymienione 4 substraty stanowią wagowo 90,04% łącznej masy substratów zastosowanych w polskich biogazowniach rolniczych w 2012 roku. W roku 2012 w porównaniu z rokiem 2011 widoczne jest podwojenie ilości substratów przy jednoczesnym zwiększeniu ich zróżnicowania. Tabela 5 Produkcja biogazu rolniczego, energii elektrycznej i ciepła z biogazu rolniczego w latach Okres wytwarzania Ilość wytworzonego biogazu rolniczego (w mln m 3 ) Ilość energii elektrycznej wytworzonej z biogazu rolniczego (w GWh) Źródło: (dostęp r.). Ilość ciepła wytworzonego z biogazu rolniczego (w GWh) 2011 r. 36,64 73,43 82, r. 73,14 141,79 158,64 Dane dotyczące wytwarzania energii z biogazu rolniczego w latach wskazują na podwojenie produkcji (tab. 5). Ministerstwo Gospodarki określa wartość współczynników korekcyjnych w systemie zielonych certyfikatów obowiązującym od 2013 r. Dla biogazu rolniczego wartości współczynników przedstawiono w tabeli Z tabeli 6 wynika, że biogazownie rolnicze (w szczególności instalacje małe, o mocy kw) objęte zostaną wyższymi współczynnikami korekcyjnymi do zielonych certyfikatów, co ma zachęcić inwestorów, zwiększa bowiem opłacalność inwestycji. Udział krajowego sektora biogazu w energetyce Na podstawie informacji zebranych przez Agencję Rynku Rolnego za rok 2011 oszacowano, jaką część polskich gospodarstw domowych i rolnych zaopatrzyć można w energię elektryczną i ciepło wyprodukowane przez krajowe biogazownie rolnicze (tab. 7 i 8). Możliwości energetyczne biogazowni w niewielkim stopniu są w stanie zaopatrzyć w energię elektryczną analizowaną grupę gospodarstw w Polsce jedynie 0,18% gospodarstw domowych i 0,20% gospodarstw rolnych. Udział energii cieplnej wytworzonej w biogazowniach w łącznym zapotrzebowaniu na ciepło polskich gospodarstw jest zupełnie pomijalny, tym bardziej że w praktyce ciepło jest wykorzystywane na potrzeby własne, a ze względu na brak odpowiedniej technologii jego przesyłanie do okolicznych odbiorców jest niemal niemożliwe. Tabela 7 przedstawia liczbę gospodarstw domowych i rolnych w Polsce w zestawieniu z rocznym zużyciem energii elektrycznej i ciepła. Tabela 8 prezentuje liczby gospodarstw domowych i rolnych, które w energię elektryczną i ciepło wyposażyć mogły polskie biogazownie rolnicze w 2011 r. Tabela 6 Wartości współczynników korekcyjnych na lata Rok Instalacja o mocy Instalacja o mocy Instalacja o mocy kw od 500 kw do 1 MW powyżej 1 MW Biogaz rolniczy ,5 1,45 1, ,5 1,45 1, ,475 1,425 1, ,45 1,4 1, ,425 1,374 1,325 Biogaz wysypiskowy i z osadów ściekowych , , , , ,675 Źródło: (dostęp r.). 15 Prezentacja Ministerstwa Gospodarki r.: Kluczowe elementy projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii do projektu ustawy z 25 maja 2012 r. 18 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013

19 Tabela 7 Liczba gospodarstw domowych i rolnych w Polsce i ich zapotrzebowanie na energię elektryczną i ciepło Kryterium Liczba gospodarstw domowych Liczba gospodarstw rolnych Średnie roczne zużycie energii elektrycznej w: kwh gospodarstwie domowym gospodarstwie rolnym Średnie roczne zużycie ciepła w: kwh gospodarstwie domowym gospodarstwie rolnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (dostęp r.). Tabela 8 Oszacowanie możliwości wykorzystania energii elektrycznej i cieplnej wytwarzanych z biogazu rolniczego Biogazownia rolnicza Wytworzona energia elektryczna (2011 r.) kwh Wytworzone ciepło (2011 r.) kwh Liczba gospodarstw domowych, które można zaopatrzyć w: energię elektryczną ciepło Liczba gospodarstw rolnych, które można zaopatrzyć w: energię elektryczną ciepło 283 Udział procentowy gospodarstw domowych, które można zaopatrzyć w energię elektryczną w stosunku do wszystkich gospodarstw 0,18% Udział procentowy gospodarstw rolnych, które można zaopatrzyć w energię elektryczną w stosunku do wszystkich gospodarstw 0,20% Udział procentowy gospodarstw domowych, które można zaopatrzyć w ciepło w stosunku do wszystkich gospodarstw 0,06% Udział procentowy gospodarstw rolnych, które można zaopatrzyć w ciepło w stosunku do wszystkich gospodarstw 0,02% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARR za 2011 r. (ilość wytworzonej w biogazowniach energii pomniejszono o energię wykorzystaną na potrzeby własne). Ocena atrakcyjności sektora biogazu rolniczego Wykorzystując ocenę atrakcyjności sektorów OZE wykonaną za pomocą metody M.E. Portera, z uwzględnieniem wyżej opisanych czynników wpływających na atrakcyjność biogazowni, według zasady 20: 80 (20% czynników mających wpływ w 80% na atrakcyjność sektora) opracowano ocenę sektora biogazu rolniczego (tab. 9). Z oceny przedstawionej w tabeli 9, według autorów, atrakcyjność sektora biogazu rolniczego zaczyna być wątpliwa przy wysokich barierach wejścia i ryzyku związanym głównie z niewiadomą co do sposobu płatności za zieloną energię w przyszłości, a w szczególności świadectw pochodzenia (nie tylko ich ceny, ale i ograniczonego okresu funkcjonowania). Atrakcyjność sektora biogazu rolniczego w kwietniu 2013 roku według oceny autorów szacuje się na 49,5%, przy czym należy wziąć pod uwagę, że w 2005 r. wynosiła ona 67%, a w 2010 r. 56%. Zauważalna jest więc wyraźna tendencja spadkowa i istotny brak skutecznej strategii rozwoju tego sektora. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/

20 Tabela 9 Ocena atrakcyjności sektora biogazowni rolniczych w Polsce w roku 2013 Lp. Kryterium Wartość ekspercka Wartość średnia Wielkość sektora 0,5 0,5 0,5 0,50 2 Stopa wzrostu 1,0 1,0 1,0 1,00 3 Struktura sektora 2,5 2,0 1,5 2,00 4 Substytuty 1,0 1,0 1,0 1,00 5 Cykl życia technologii 2,0 2,5 2,0 2,17 6 Bariery wejścia do sektora 2,5 2,5 2,5 2,50 7 Źródła przychodu 2,0 2,0 2,0 2,00 8 Cena i profity 1,0 1,0 1,0 1,00 9 Możliwość finansowania inwestycji 0,5 0,5 0,5 0,50 10 Pewność zaopatrzenia surowcowego 2,5 2,0 2,0 2,17 11 Sezonowość 2,5 2,5 2,5 2,50 12 Postrzeganie społeczne biogazowni 0,5 0,5 0,5 0,50 Atrakcyjność sektora 49,5% Źródło: opracowanie własne. Ważności kryteriów eksperci oceniali w skali 0 3; atrakcyjność sektora wyrażona w % to średnia ocen z poszczególnych kryteriów podzielona przez 3 i pomnożona przez 100. Summary Current situation and characteristics of the agricultural biogas sector in Poland as compared to the European Union member countries The article presents key issues pertaining to the current situation in the national agricultural biogas sector as compared to the European Union. Poland s electric energy generating sector faces the difficult challenge of implementing the EU guidelines regarding the use of energy from renewable resources. Despite the advanced preparation of regulations in that area, the implementation of the Renewable Energy Sources Act has been delayed. The absence of clear legal and financial regulations regarding the support of investors leads to a slow development of the national biogas sector and the loss of its attractiveness. The agricultural biogas sector has a chance of development given the accessible feedstock and is supported by the doubling of agricultural biogas production between Asertywność menedżera Maria Król-Fijewska, Piotr Fijewski księgarnia internetowa We współczesnym świecie asertywność stała się jedną z podstawowych kompetencji oczekiwanych i wymaganych od menedżera. Asertywność jest umiejętnością posługiwania się w różnych sytuacjach łagodną stanowczością w obronie własnych racji, ale bez wchodzenia w konflikt z racjami innych. Aby być asertywnym, należy nauczyć się: odmawiać, wyrażać własne poglądy i bronić ich, nie bać się krytyki i reagować na nią, bronić się przed agresją, konstruktywnie wyrażać złość, wydawać polecenia i komunikować swoje oczekiwania, chwalić innych, prezentować siebie. Ten poradnik pomaga nauczyć się bycia asertywnym. Można go polecić nie tylko obecnym i przyszłym menedżerom, ale także psychologom, socjologom, dziennikarzom, urzędnikom różnych szczebli oraz studentom wyższych uczelni i słuchaczom studiów podyplomowych. 20 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6/2013