Stanis aw Kawa OFMConv KANONICZNY STATUS MISJI SUI IURIS NA PRZYK ADZIE MISJI W UZBEKISTANIE K O Ś C I E L N E P R A W O P U B L I C Z N E

Transkrypt

1 K O Ś C I E L N E P R A W O P U B L I C Z N E KOŚCIÓ I PRAWO 1(14) 2012, s Stanis aw Kawa OFMConv KANONICZNY STATUS MISJI SUI IURIS NA PRZYK ADZIE MISJI W UZBEKISTANIE W KPK z 1983 r. status misji sui iuris nie jest ujęty wprost, choć w rzeczywistości kościelnej taka struktura funkcjonuje. Obecnie na świecie istnieje osiem misji sui iuris Kościo a acińskiego: trzy na terytorium Azji w Afganistanie, Tadżykistanie i w Turkmenistanie; jedna na Oceanie Atlantyckim obejmująca wyspy Świętej Heleny, Wniebowstąpienia oraz archipelag Tristan da Cunha; dwie w Oceanii na atolu Funafuti (Tuvalu) i wyspach Tokelau; dwie na Wyspach Karaibskich na Turks i Caicos oraz na Kajmanach 1. Przedmiotem niniejszego opracowania jest próba określenia kanonicznego statusu wspomnianej struktury kościelnej na przyk adzie misji w Uzbekistanie, która istnia a w latach Oczywiście, nie jest to studium wyczerpujące zagadnienie, gdyż każda misja sui iuris może mieć swe w asne, specyficzne rozwiązania prawne. Najpierw zostanie przedstawiona geneza misji sui iuris; następnie definicje i źród a prawne, na podstawie których zostanie określony kanoniczny status misji sui iuris, a na końcu prawne aspekty funkcjonowania misji w Uzbekistanie. MGR STANIS AW KAWA OFMCONV doktorant, Katedra Kościelnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego Instytutu Prawa Kanonicznego KUL; skawa@onet.pl 1 Annuario Pontificio 2010, s Stan aktualny zob.: gcatholic.com/dioceses/data/type-miss.htm [dostęp: ].

2 138 Stanis aw Kawa OFMConv 1. POJĘCIE MISJI SUI IURIS I JEJ ERYGOWANIE Na terenach misyjnych początkowo zak adano wspólnoty gminy chrześcijańskie, następnie jako bardziej zorganizowane powstawa y stacje misyjne oraz misje niezależne prefektury i wikariaty apostolskie. Papież wykonywa wówczas swą bezpośrednią w adzę przez pra atów prefektów apostolskich lub wikariuszy apostolskich z w adzą zwyczajną na wzór biskupiej, ale zastępczą. Urzędy te powsta y w XVII wieku. Pierwszym stopniem organizacji Kościo a na określonym terytorium by a prefektura apostolska, którą w imieniu papieża zarządza pra at niemający sakry biskupiej. Drugim stopniem by wikariat apostolski ustanowiony na terytorium, gdzie Kośció by bardziej rozwinięty; zarządza nim w imieniu papieża pra at z sakrą biskupią. Do wikariatu lub prefektury apostolskiej należa y misje niezależne misje sui iuris. By y to terytoria misyjne zarządzane przez prze ożonych misyjnych nieposiadających święceń biskupich superior missionis od których zależa y poszczególne stacje misyjne danego terytorium 2. Przystępując do określenia misji sui iuris w Kościele acińskim, warto zaznaczyć, że nie należy mylić tej struktury z podobnym określeniem funkcjonującym w KKKW Kościo y sui iuris 3. Definiując pojęcie misji sui iuris, należy stwierdzić, że jest to rejon misyjny nie będący jeszcze ani wikariatem, ani prefekturą apostolską, dążący do wyższego stanu organizacji kościelnej 4. Innymi s owami: jest to pierwotna, lecz samodzielna kościelna jednostka terytorialna o charakterze przejściowym, która stanowi wstępny etap istnienia Kościo a partykularnego na terenach, gdzie liczba katolików jest nieduża, a sytuacja polityczna terenu jest niepewna. Różni się od diecezji tym, że nie jest konieczne, aby zarządza takową strukturą prze ożony mający święcenia biskupie; wystarczy, że jest wyposażony we w adzę bi- 2 Zob. F. B ą c z k o w i c z, J. B a r o n, W. S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. I, wyd. III, Opole 1957, s KKKW, kan. 27: Wspólnota chrześcijan powiązana hierarchią wed ug prawa, która jako sui iuris wyraźnie lub milcząco uzna a najwyższa w adza Kościo a, w tym Kodeksie jest nazywana Kościo em sui iuris. Zob. L. A d a m o w i c z, Kośció sui iuris, w: Encyklopedia Katolicka, t. IX, Lublin 2002, kol M. S i t a r z, S ownik prawa kanonicznego, Warszawa 2004, kol. 111.

3 Kanoniczny status misji sui iuris 139 skupią zwyczajną i zastępczą, którą wykonuje w imieniu Biskupa Rzymu (kan. 371) 5. Organem erygującym misję sui iuris jest Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów. W konstytucji apostolskiej Pastor Bonus prawodawca stwierdza, że wspomnianej Kongregacji podlegają terytoria misyjne, których ewangelizację powierza się instytutom, stowarzyszeniom i Kościo om partykularnym; za atwia też wszystko, co w odniesieniu do tych terytoriów związane jest z erekcją administracyjnych jednostek kościelnych lub dokonywanie w nich zmian, jak również z powierzaniem Kościo ów, i innymi sprawami, które za atwia Kongregacja ds. Biskupów w zakresie swej kompetencji (art. 89) 6. Erygowanie nowej struktury kościelnej powinno być uzgadniane z w adzami świeckimi rządem państwa, na terytorium którego zamierza się tego dokonać. Prowadzenie pertraktacji w tej sprawie należy do kompetencji sekcji drugiej Sekretariatu Stanu do spraw relacji z państwami ORGANIZACJA I KIEROWANIE MISJA Jurysdykcja misji sui iuris ma swój początek w dekrecie Excelsum z 12 września 1886 r., wydanego przez Kongregację de Propaganda Fide 8. Następnie papież Pius XI wypowiedzia się na ten temat w dniu 7 listopada 1929 r., stwierdzając, że do tego rodzaju struktur 5 Zob. J. K r u k o w s k i, Hierarchiczny ustrój Kościo a, w: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. II/1: Księga II. Lud Boży, cz. 1, Wierni chrześcijanie, cz. 2, Ustrój hierarchiczny Kościo a, red. J. Krukowski, Poznań 2005, s J a n P a w e II, Konstytucja Apostolska Pastor Bonus, w: Ustrój hierarchiczny Kościo a. Wybór źróde, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006, s. 242; pe ny tekst zob.: I o a n n e s P a u l u s PP. II, Constitutio Apostolica Pastor Bonus, AAS 80 (1988), s Art. 45. Specjalnym zadaniem drugiej sekcji dla relacji z państwami jest utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami rządu. Art W szczególnych okolicznościach, dzia ając z upoważnienia papieża, sekcja druga, uzgodniwszy sprawę z kompetentnymi dykasteriami Kurii Rzymskiej, za atwia sprawy związane z obsadzaniem Kościo ów partykularnych, jak również erekcji tych Kościo ów bądź ich zrzeszeń, oraz dokonywaniu modyfikacji w tej materii (Pastor Bonus, s ). 8 Decretum Sacrae Congregationis de Propaganda Fide pro Negotiis Ritus Orientalis, ASS 29 ( ), s

4 140 Stanis aw Kawa OFMConv należy stosować ogólne normy ustanowione dla wikariatów i prefektur apostolskich 9. Wspomniana Kongregacja wyda a także instrukcję z dnia 8 grudnia 1929 r.; dotyczy ona relacji między prze ożonymi misji sui iuris a prze ożonymi instytutów zakonnych (tzw. ius commissionis prawo powierzenia instytutowi zakonnemu regionu kościelnego w celu ewangelizacji) 10. Instrukcja ta zasadniczo nie odbiega od regulacji prawnych zawartych w KPK z 1917 r. Uwzględniając to, odwo amy się do kanonicznej tradycji oraz norm dotyczących urzędu wikariusza i prefekta apostolskiego wskazanego Kodeksu 11. Co prawda w Kodeksie tym, tak samo w kolejnym, nie ma wprost odniesienia do misji sui iuris, ale jest dość szczegó owo ukazany prawny status wikariusza i prefekta apostolskiego. Należy zaznaczyć, że takie ustalenia są konieczne, ponieważ ordynariusz misji sui iuris w Uzbekistanie by w randze prefekta apostolskiego. Kompetencje prefekta apostolskiego zasadniczo nie będą odbiegać od kompetencji wikariusza apostolskiego w podobnej sytuacji, z wyjątkiem tych, które wynikają z sakry biskupiej, ponieważ ten ostatni zazwyczaj jest biskupem tytularnym 12. Różnica jest też w nominacji. Wed ug KPK z 1917 r. prefekta apostolskiego mianowa a dekretem Kongregacja (wówczas Kongregacja Rozkrzewiania Wiary), a wikariusza apostolskiego papież (can. 293) 13. Ponadto prawodawca w KPK z 1917 r. postanowi, że na równi z innymi biskupami wikariusz apostolski mia obowiązek na- 9 Zob. J.L. G u t i é r r e z, Kościo y partykularne, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz. Powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościo a katolickiego. Podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego, edycja polska na podstawie wydania hiszpańskiego, red. P. Majer, Kraków 2011, s S. Conregatio de Propaganda Fide, Instructio ad vicarios praefectos que apostolicos et ad superiores institutorum, quibus a S. Sede missiones concreditae sunt, ASS 22 (1930), s Pomocne w tym zakresie jest dzie o Bączkowicza, Barona, Stawinogi, Prawo kanoniczne, s Zob. G u t i é r r e z, Kościo y partykularne, s Can Territoria quae erecta non sunt in dioeceses reguntur per Vicarios aut Praefectos Apostolicos; qui omnes ab una Apostolica Sede nominantur. 2. Vicarius et Praefectus Apostolicus, possessionem sui territorii capiunt, ille litteras apostolicas, hic decretum seu patentes litteras Sacrae Congregationis de Prop. Fide per se vel per procuratorem ostendentes ei qui territorium regit ad normam can. 309.

5 Kanoniczny status misji sui iuris 141 wiedzenia progów apostolskich (ad limina). W razie s usznej potrzeby móg wype nić ten obowiązek przez swego zastępcę, prokuratora, który móg zamieszkiwać w Rzymie 14. Z powyższego wynika, że pra at apostolski nie by zobowiązany do wizyty ad limina 15. Prawodawca w KPK z 1983 r. stwierdza podobnie (kan ). Wed ug KPK z 1917 r. wikariusz i prefekt apostolski mieli taką samą w adzę i te same prawa, jakie przys ugiwa y w diecezjach biskupowi rezydencjonalnemu, chyba że Stolica Apostolska ją czymś ograniczy a (can ) 16. Każdy z nich by ordynariuszem miejsca z w adzą zwyczajną, lecz zastępczą, ponadto otrzymywa obszerną w adzę delegowaną. W Kodeksie z 1983 r. traktuje się te kompetencje niemal identycznie, zrównując z diecezją wikariat i prefekturę apostolską (kan. 368). Jak już wspomniano, prefekt apostolski przeważnie nie mia sakry biskupiej, posiada jednak w granicach swego terytorium na okres pe nienia urzędu w adzę poświęcania zastrzeżoną biskupowi. Nie móg jedynie udzielać b ogos awieństwa biskupiego trzykrotnym znakiem krzyża. Móg natomiast konsekrować kielichy, pateny i o tarze przenośne, używając olejów poświęconych przez biskupa. Nie móg konsekrować kaplic; móg udzielać stu dni odpustu 17, bierzmować, udzielać tonsury i święceń niższych zgodnie z can , i W uroczystości móg udzielić b ogos awieństwa papieskiego 14 Can Vicarii Apostolici obligatione tenentur Sacra Limina Beatorum Apostolorum Petri et Pauli visitandi eadem prorsus lege, qua Episcopi residentiales ad normam can. 341; cui tamen muneri, si quid graviter obstet ne per se ipsi illud expleant, satisfacere possunt per procuratorem etiam in Urbe degentem. 15 Zob. B ą c z k o w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Vicarii et Praefecti Apostolici iisdem iuribus et facultatibus in suo territorio gaudent, quae in propriis dioecesibus competunt Episcopis residentialibus, nisi quid Apostolica Sedes reservaverit. 17 S. Paenitentiaria Apostolica, Decretum Augentur Facultates Circa Indulgentiarum Concessionem, AAS 34 (1942), s Can Etiam ii qui charactere episcopali carent, possunt, intra sui territorii fines ac perdurante munere, omnes benedictiones Episcopis reservatas, una pontificali excepta, impertiri, calices, patenas et altaria portatilia cum sacris oleis ab Episcopo benedictis consecrare, indulgentias quinquaginta dierum concedere, confirmationem, primam tonsuram et ordines minores conferre ad normam can , Can Hac facultate ipso iure gaudent, praeter S. R. E. Cardinales ad normam can. 239, 1, n. 23, Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius et Praefectus Apostolicus, qui tamen ea valide uti nequeunt, nisi intra fines sui territorii et

6 142 Stanis aw Kawa OFMConv z odpustem zupe nym, ale tylko dwa razy w roku (can. 914) 19. Imienia wikariusza i prefekta apostolskiego nie wymienia się w kanonie mszy św. 20 W stosunku do pracujących w misji sui iuris misjonarzy, zarówno wikariusz, jak i prefekt apostolski móg żądać wykazania się odpowiednimi pismami, które ich uprawniają do pracy misyjnej na danym terytorium. Niestosującym się do tych wymagań, móg zabronić wszelkich funkcji kościelnych 21. Misjonarze zobowiązani byli prosić go o pozwolenie na wykonywanie świętych czynności, którego nie należa o odmawiać poza poważnym powodem 22. Bez uzgodnienia ze Stolicą Apostolską wikariusz i prefekt apostolski nie móg pozwalać misjonarzom pos anym przez Kongregację Rozkrzewiania Wiary na opuszczanie terytorium lub przeniesienie się na inne miejsce; nie móg też ich usuwać. W przypadku publicznego zgorszenia, wolno mu by o usunąć każdego misjonarza, nawet zakonnego, po zawiadomieniu o tym jego prze ożonego oraz Stolicy Apostoldurante munere tantum. Can Si episcopali oharactere careant, possunt nihilominus in proprio territorio et durante tantum munere, conferre primam tonsuram et ordines minores tum propriis subditis saecularibus ad normam can. 956, tum aliis qui litteras dimissorias iure requisitas exhibeant; ordinatio extra hos fines ab eisdem peracta irrita est. 19 S. Paenitentiaria Apostolica, Decretum Augentur Facultates Circa Indulgentiarum Concessionem, AAS 34 (1942), s Can Benedictionem papalem cum indulgentia plenaria, secundum praescriptam formulam, impertiri possunt Episcopi in sua quisque dioecesi bis in anno, hoc est die sollemni Paschatis Resurrectionis et alio die festo sollemni ab ipsis designando, etiamsi iidem Missae sollemni astiterint tantum; Abbates autem vel Praelati nullius, Vicarii et Praefecti Apostolici, etsi episcopali dignitate careant, id possunt in suis territoriis uno tantum ex sollemnioribus per annum diebus. 20 S. Congregatio Rituum, Dubium De nomine antistitis exprimendo in canone missae, AAS 11 (1919), s Can Vicarii et Praefecti Apostolici ab omnibus missionariis, etiam religiosis, possunt ac debent exigere ut suas patentes seu alias quasvis eorum missionis, destinationis, constitutionis ac deputationis litteras exhibeant, easque exhibere recusantibus exercitium cuiusvis ministerii ecclesiastici prohibere. 22 Can Omnes missionarii, etiam regulares, licentiam sacri ministerii exercendi petant a Vicariis et Praefectis Apostolicis, qui tamen eam ne denegent, nisi singulis et gravem ob causam.

7 Kanoniczny status misji sui iuris 143 skiej 23. W KPK z 1983 r. prawodawca przyznaje w powyższej kwestii kompetencję biskupowi diecezjalnemu (kan. 679). Misjonarze-zakonnicy po ślubach uroczystych podlegali jurysdykcji, wizytacji i napomnieniom wikariusza i prefekta apostolskiego w sprawach odnoszących się do zarządu misją, duszpasterstwa, sprawowania sakramentów, kierowania szko ami, pozyskiwania ofiar i dysponowania nimi na cele misyjne, wype niania zapisów pobożnych na korzyść misji 24. Podobna regulacja znajduje się również w KPK z 1983 r. (kan. 397, 678). Oprócz wcześniej wymienionych kwestii, wikariuszowi i pra atowi apostolskiemu nie wolno by o mieszać się do karności zakonnej, gdyż ta należa a do kompetencji prze ożonego zakonnego. W przypadku konfliktu między poleceniem wikariusza lub prefekta apostolskiego w sprawach mu podleg ych a nakazem prze ożonego zakonnego, przewagę mia pierwszy z nich. Prze ożony posiada w takiej sytuacji prawo rekursu do Stolicy Apostolskiej. Należa o przestrzegać także inne normy określające wzajemne relacje zakonników i prefekta apostolskiego 25. Jeśli powsta yby spory w kwestiach duszpasterskich pomiędzy poszczególnymi misjonarzami albo zakonnikami lub pomiędzy misjonarzami i innymi osobami, wikariusz lub prefekt apostolski powinien by je jak najszybciej za agodzić, a w razie potrzeby rozstrzygnąć. W tym 23 Can Ipsis non licet, inconsulta Sede Apostolica, concedere missionariis ab ea missis veniam in perpetuum deserendi vicariatum aut praefecturam, vel alio transeundi, nec eos quoquo modo expellere. 2. In casu autem publici scandali possunt ipsi, audito suo Consilio, et si agatur de religiosis, praemonito, quantum fieri potest, Superiore, missionarium statim removere, facta tamen illico certiore Apostolica Sede. 24 Can Etiam missionarii regulares subiiciuntur Vicarii et Praefecti Apostolici iurisdictioni, visitationi et correctioni in iis quae pertinent ad missionum regimen, curam animarum, Sacramentorum administrationem, scholarum directionem, oblationes intuita missionis factas, implementum piarum voluntatum in favorem eiusdem missionis. 25 Can Quamvis Vicariis et Praefectis Apostolicis nullo modo liceat, praeter casus in iure praevisos, se in disciplinam religiosam ingerere quae a Superiore religioso dependet, si tamen circa ea, de quibus in superiore paragrapho, conflictus oriatur inter mandatum Vicarii aut Praefecti Apostolici et mandatum Superioris, prius praevalere debet, salvo iure recursus in devolutivo ad Sanctam Sedem et salvis peculiaribus statutis a Sede Apostolica probatis.

8 144 Stanis aw Kawa OFMConv przypadku od dekretu rozstrzygającego wolno by o z ożyć rekurs do Stolicy Apostolskiej, bez skutku zawieszającego 26. Pojęcie misjonarzy nie obejmowa o sióstr zakonnych pracujących na misjach m.in. w zak adach wychowawczych i szkolnictwie. Odnośnie do podejmowanych przez nie obowiązków, przenosin, prowadzenia korespondencji z prośbą o ofiary na misje itp., należa o zachować ich konstytucje 27. Co pięć lat wikariusz i prefekt apostolski sk ada sprawozdanie o stanie prefektury, które mia o być podpisane przynajmniej przez jednego cz onka rady misji 28. Podobna regulacja w KPK z 1983 r. odnosi się do biskupa diecezjalnego (kan. 399). Pod koniec każdego roku wikariusz i prefekt winien by podawać Stolicy Apostolskiej liczbę nowo nawróconych i ochrzczonych, udzielonych sakramentów w ciągu roku oraz inne ważne dane 29. Posiada obowiązek rezydencji, bez ważnej i nag ej przyczyny nie móg opuszczać swego terytorium na d uższy czas bez porozumienia ze Stolicą Apostolską 30. Obowiązek rezydencji biskupa diecezjalnego istnieje również w KPK z 1983 r. (kan ). Tak samo obowiązek wizytacji diecezji (kan. 306). Wikariusz i prefekt powinien wizytować powierzony mu teren osobiście lub przez wyznaczoną osobę 31. W uroczystości nakazane wikariusz 26 Can Si qua dissidia in iis quae ad curam animarum pertinent, sive inter singulos missionarios, sive inter diversas religiones, sive inter missionarios et alios quoslibet oriri contigerit, ea quamprimum componere curent Vicarii ac Praefecti Apostolici, qui huiusmodi quaestiones, ubi opus fuerit, dirimant, integro tamen iure recursus ad Apostolicam Sedem, qui decreti effectum non suspendit. 27 B ą c z k o w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Ad normam can. 340, Vicarii ac Praefecti Apostolici tenentur obligatione Sedi Apostolicae exhibendi plenam accuratamque relationem de suo quisque pastorali orficio, deque omnibus quaecunque ad statum vicariatus vel praefecturae, ad missionarios, ad religiosos, ad populi disciplinam, ad scholarum frequentiam, ad fidelium denique ipsorum curae commissorum salutem quavis ratione pertineant; quae relatio scripta esse debet et subscripta tum ab ipso Vicario aut Praefecto tum ab uno saltem ex consiliariis de quibus in can Can Imo etiam sub cuiusque anni exitum ad Sanctam Sedem mittant elenchum seu numerum conversorum, baptizatorum annuaeque Sacramentorum administrationis una cum aliis notatu dignioribus. 30 Can In regione sibi commissa commorentur, a qua sine gravi et urgenti causa per notabile tempus iis abesse ne liceat, inconsulta Sede Apostolica. 31 Can Regionem sibi concreditam, quandocunque sit opus, debent ipsi per se vel, si legitime impediti fuerint, per alium visitare eaque omnia in visitatione expendere, quae ad fidem, bonos mores, Sacramentorum administra-

9 Kanoniczny status misji sui iuris 145 i prefekt apostolski byli zobowiązani do odprawiania mszy św. pro populo 32. W KPK z 1983 r. biskup diecezjalny posiada również obowiązek odprawiania mszy za powierzony sobie lud w każdą niedzielę i święta nakazane (kan. 388). Wikariusz i prefekt by zobowiązany do odpowiedniej troski o miejscowe powo ania 33. Dla rozstrzygania ważniejszych i trudniejszych spraw wikariusz i prefekt apostolski powinien powo ać consilium radę sk adającą z trzech starszych i roztropniejszych misjonarzy, których zdania powinien zasięgnąć przynajmniej listownie 34. Raz w roku, jeśli to możliwe, wikariusz i prefekt apostolski powinien by zgromadzić g ównych misjonarzy, aby skorzystać z ich rady 35. Taki organ kolegialny funkcjonowa na terenach misyjnych w Azji już od XIX wieku. W instrukcji Kongregacji de Propaganda Fide z 8 września 1869 r. dla wikariuszy apostolskich w Indiach nakazano m.in., aby w każdym wikariacie apostolskim ustanowiono radę, która sk ada się z rozważnych misjonarzy mianowanych przez wikariusza apostolskiego. Kompetencje tej rady obejmowa y: doradzanie wikariuszowi apostolskiemu w ważniejszych sprawach, troskę o budowę kościo ów, domów, kolegiów i szkó. Dokument ten zobowiązywa wikariutionem, praedicationem verbi Dei, festorum observantiam, cultum divinum, iuventutis institutionem, disciplinam ecclesiasticam referuntur. 32 Can Missae sacrificium pro populis sibi commissis applicare debent saltem in sollemnitatibus Nativitatis Domini, Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostes, sanctissimi Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis et Assumptionis Beatae Mariae Virginis, Sancti Ioseph eius sponsi, Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, Omnium Sanctorum, servato praescripto can. 339, 2 seqq. 33 Can Studiosissime curent, onerata graviter eorum conscientia, ut ex christianis indigenis seu incolis suae regionis probati clerici rite instituantur ac sacerdotio initientur. 34 Can Constituant Consilium ex tribus saltem antiquioribus et prudentioribus missionariis, quorum sententiam, saltem per epistolam, audiant in gravioribus et difficilioribus negotiis. Rada ta zastępowa a kapitu ę katedralną albo konsultorów diecezjalnych. Nie musia a dzia ać kolegialnie. Przy alienacji lub lokacie majątku kościelnego, zgodnie z can i 1531, mog o być wymagane uzyskanie zgody lub wys uchanie zdania diecezjalnej rady administracyjnej i kapitu y. Rada wikariusza i prefekta apostolskiego zastępowa a wówczas radę administracyjną i kapitu ę. Zob. B ą c z k o- w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Prout siverit opportunitas, missionarios saltem praecipuos tum religiosos tum saeculares proprii territorii congregent semel saltem in anno, ut possint ex singulorum experientia et consilio deducere quae sint ordinanda perfectius.

10 146 Stanis aw Kawa OFMConv szy apostolskich do liczenia się z opiniami rad misyjnych i nieprzeciwstawiania się większości. W 1883 r. wspomniana Kongregacja poleci a utworzenie rady misyjnej w wikariatach na terenie Chin 36. Prawodawca w KPK z 1983 r. stanowi, że rada misji jest organem obligatoryjnym w wikariacie apostolskim i prefekturze apostolskiej (kan ) 37. Powinna sk adać się przynajmniej z trzech cz onków, którym prawo stawia tylko dwa wymagania święceń prezbiteratu i pracy na terenie misji (kan ) 38 ; nie określa, w jaki sposób mogą być powo ywani. Radzie powierza się te zadania, które w diecezji pe ni rada kap ańska (kan ) oraz kolegium konsultorów, jeśli prawo co innego nie postanawia (kan ). Wobec powyższego rada ta jest organem doradczym, podobnie jak rada kap ańska; nie jest organem w adczym, jakim jest kolegium konsultorów w sytuacjach nadzwyczajnych. Ustawodawca kompetencje w adcze pozostawia prowikariuszowi i proprefektowi, których powinni mianować wikariusz lub prefekt apostolski bezpośrednio po objęciu urzędu na wypadek wakatu stolicy wikariatu lub prefektury, w tym tylko celu, aby przejęli rządy (kan. 420). Z tego wynika, że wikariusz i prefekt apostolski oraz odpowiednio prowikariusz i proprefekt powinni zasięgnąć opinii lub uzyskać zgodę rady misji w takich sytuacjach, w jakich biskup diecezjalny konsultuje się z radą kap ańską i kolegium konsultorów 39. Wikariusz i prefekt apostolski, jeśli prawo co innego nie postanawia, powinien uzyskać opinię rady misji w następujących sytuacjach: 1) przed erygowaniem i zniesieniem parafii, a także dokonywaniem w misji poważnych zmian (kan ); 2) przed wydaniem przepisów odnośnie do przeznaczania ofiar sk adanych z racji wykonywanych zadań parafialnych i wynagradzania duchownych (kan. 531); 3) przed wydaniem decyzji o ustanowieniu w każdej parafii rady duszpasterskiej (kan ); 36 M. S i t a r z, Kompetencje organów kolegialnych w Kościele partykularnym w sprawowaniu w adzy wykonawczej wed ug Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, Lublin 2008, s Tamże. 38 Zob. tamże. 39 Tamże, s. 80.

11 Kanoniczny status misji sui iuris 147 4) przy udzielaniu zezwolenia na budowę nowego kościo a (kan ); 5) przed wydaniem decyzji o przeznaczeniu kościo a do użytku świeckiego (kan ); 6) przed na ożeniem podatku na osoby prawne i fizyczne, podlegające jego jurysdykcji (kan. 1263); 7) przed wyborem dwóch przedstawicieli na synod prowincjalny (kan. 433); 8) przed ustanowieniem lub odwo aniem ekonoma (kan ; z tego wynika, że urząd ekonoma powinien być również ustanawiany w misji); 9) przed podjęciem aktów zarządzania o większym zakresie (kan. 1277) 40. Zgodę rady misji wikariusz i prefekt apostolski powinien uzyskać na dokonanie alienacji w wypadkach określonych w kan. 1277, 1291 i , a także na transakcje przewidziane w kan W sytuacji wakatu stolicy, rada misji s uży opinią i wyraża zgodę na określone przez prawo decyzje proprefekta lub prowikariusza apostolskiego, które są przewidziane w kan. 272, 485, , oraz powiadamia o wakacie Stolicę Apostolską (kan. 422) 42. W wikariacie apostolskim wikariusz apostolski zwo uje radę misji oraz jej przewodniczy. W prefekturze apostolskiej powyższe zadanie wype nia prefekt apostolski. W razie sytuacji nadzwyczajnych (kan. 412, 416), prawo do zwo ywania i przewodniczenia przys uguje odpowiednio prowikariuszowi i proprefektowi apostolskiemu (kan. 420). W sytuacjach jednoczesnych wakatu i niemożności dzia ania stolicy w wikariacie apostolskim na urzędzie wikariusza i prowikariusza oraz w prefekturze apostolskiej na urzędzie prefekta i proprefekta wed ug zasady analogii prawa rada misji powinna wybrać kap ana, który będzie rządzi do czasu uregulowania sytuacji przez Stolicę Apostolską (kan. 413). Zgodnie ze zwyczajem, w adzę w podobnych sytuacjach przejmuje najstarszy kap an pracujący w prefekturze lub wikariacie apostolskim Tamże, s Tamże, s Tamże. 43 Tamże, s

12 148 Stanis aw Kawa OFMConv Wikariusz, prefekt apostolski powinien także zatroszczyć się o to, aby zachować odpowiednio przepisy dotyczące archiwum diecezjalnego (kan ) 44. Jeśli prze ożony misji sui iuris posiada sakrę biskupią, to przys ugiwa y mu prawa honorowe biskupów tytularnych, lecz jeśli nie by biskupem, to na czas trwania urzędu posiada prawa honorowe i przywileje protonotariusza apostolskiego de numero participantium (jako urzędnika w kurii rzymskiej, który pe ni funkcję notariusza papieskiego) 45. Po przybyciu na swe terytorium wikariusz i prefekt apostolski powinien by wyznaczyć zastępcę prowikariusza, odpowiednio proprefekta, jeśli Stolica Apostolska nie wyznaczy a koadiutora z prawem następstwa 46. Móg także wyznaczyć swego zastępcę 47. Jeśliby nie by mianowany zastępca, to z mocy samego prawa rządy obejmowa misjonarz, który pierwszy przed oży swą nominację na dane terytorium. W sytuacji równoczesnej nominacji kilku misjonarzy urząd obejmowa starszy kap aństwem 48. Zastępca by zobowiązany do jak najszybszego powiadomienia Stolicy Apostolskiej o objęciu urzędu 49. Prowikariusz i proprefekt mia taki zakres w adzy, jaki mu wikariusz i prefekt 44 Zob. B ą c z k o w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Vicariis et Praefectis, charactere episcopali auctis, privilegia honorifica competunt, quae ius concedit Episcopis titularibus; si autem charactere episcopali careant, habent tantum, durante munere et in proprio territorio, insignia et privilegia Protonotariorum apostolicorum de numero participantium. 46 Can Vicarii et Praefecti, ubi primum in territorium suum advenerint, deputent ex uno vel altero clero Pro-vicarium vel Pro-praefectum idoneum, nisi Coadiutor cum futura successione a Sancta Sede datus fuerit. 47 Can Pro-vicarius aut Pro-praefectus nullam habet, vivente Vicario aut Praefecto, potestatem, nisi quae fuerit ab eodem sibi commissa; sed deficiente Vicario aut Praefecto, vel eorum iurisdictione impedita ad normam can. 429, 1, totum debet regimen assumere et in hoc munere permanere, donec a Sancta Sede aliter fuerit provisum. 3. Pari modo Pro-vicarius aut Pro-praefectus, qui titulari successerit, statim deputet ecclesiasticum virum, qui sibi, ut supra, in munere succedat. 48 Can Si forte contingat ut nemo sive a titulari sive a pro-titulari uti administrator fuerit designatus, tunc senior in vicariatu vel praefectura, is, nempe, qui sit praesens in territorio et suas destinationis litteras in eodem prius exhibuerit, censetur delegatus a Sancta Sede ut regimen assumat, et inter plures aeque seniores antiquior sacerdotio. 49 Can Ad quos vicariatus aut praefecturae cura devenerit ad normam can. 309, ii debent quamprimum certiorem facere Apostolicam Sedem.

13 Kanoniczny status misji sui iuris 149 apostolski zleci ; gdyby zabrak o wikariusza/prefekta, to sprawowa on pe ną jego w adzę, z wyjątkiem upoważnień, które poprzednik otrzyma ze względu na osobiste przymioty 50. Posiada w adzę udzielania dymisoriów do święceń swoim podw adnym, jeśliby nawet nie up yną rok od wakatu 51. Móg także wyznaczyć swego zastępcę 52. Uprawnienie to podtrzymuje prawodawca w KPK z 1983 r. (kan. 1018). Wikariusz i prefekt apostolski posiada w adzę mianowania w razie potrzeby wikariusza delegowanego z uprawnieniami przys ugującymi wikariuszowi generalnemu diecezji 53. Nie przys ugiwa y mu jednak prawa honorowe związane z tym urzędem, natomiast móg być mianowany prowikariuszem i proprefektem 54. Wikariusz/prefekt apostolski pe ni urząd do określonego czasu, aż jego następca kanonicznie nie obją urzędu MISJA SUI IURIS W UZBEKISTANIE Misja sui iuris w Uzbekistanie zosta a erygowana dekretem Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów 29 września 1997 r. W aściwie by o to wyjęcie terytorium Uzbekistanu spod jurysdykcji Administratury 50 Can Interim uti possunt omnibus facultatibus sive ordinariis ad normam can. 294, sive delegatis, quibus Vicarius vel Praefectus pollebat, nisi commissae fuerint ob industriam personae. 51 Zob. B ą c z k o w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Pro-vicarius aut Pro-praefectus nullam habet, vivente Vicario aut Praefecto, potestatem, nisi quae fuerit ab eodem sibi commissa; sed deficiente Vicario aut Praefecto, vel eorum iurisdictione impedita ad normam can. 429, 1, totum debet regimen assumere et in hoc munere permanere, donec a Sancta Sede aliter fuerit provisum. 3. Pari modo Pro-vicarius aut Pro-praefectus, qui titulari successerit, statim deputet ecclesiasticum virum, qui sibi, ut supra, in munere succedat. 53 S. Congregatio de Propaganda Fide, Epistola Ad vicarios etpraefectos apostolicos, qua potestas ipsis fit nominandi vicarium delegatum, AAS 12 (1920), s Zob. B ą c z k o w i c z, B a r o n, S t a w i n o g a, Prawo kanoniczne, s Can Qui vicariatui vel praefecturae apostolicae ad certum tempus praepositus est, debet in regimine cum omnibus facultatibus sibi concessis permanere, licet definitum tempus fuerit praeterlapsum, donec successor canonicam sui muneris possessionem ceperit.

14 150 Stanis aw Kawa OFMConv Apostolskiej w Kazachstanie i Azji Środkowej oraz ustanowienie samodzielnej struktury kościelnej o charakterze misyjnym, która zosta a powierzona Zakonowi Braci Mniejszych Konwentualnych 56. Tego samego dnia dekretem tejże Kongregacji zosta mianowany ordynariusz nowo powsta ej struktury kościelnej w Uzbekistanie o. Krzysztof Kuku ka z tego zakonu 57. Jest to zgodne z praktyką Kongregacji, iż troskę o misję w danym regionie zazwyczaj powierza konkretnemu instytutowi życia konsekrowanego 58, w tym przypadku Krakowskiej Prowincji oo. Franciszkanów. Z dotychczasowych analiz wynika, że w sprawie erygowania misji sui iuris w Uzbekistanie bra y udzia następujące podmioty: trzy dykasterie Kurii Rzymskiej Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, Kongregacja ds. Biskupów, Sekcja druga Sekretariatu Stanu oraz Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych. W dekrecie nominacyjnym wyższy prze ożony misji sui iuris w Uzbekistanie zosta zrównany z ordynariuszem (superiorem ecclesiasticum seu ordinarium). Przys ugiwa y mu wszystkie prawa i pozwolenia do- ączone do tego urzędu, jak prefektowi apostolskiemu (cum omnibus iuribus et facultatibus eidem officio adnexiis, auctis privilegiis Praefectis Apostolici datis), z wyjątkiem jednak tych, które ściśle wynikają z sakry biskupiej (exceptis tamen iis pro quibus charater episcopalis indigetur) 59. Natomiast w dekrecie liście wyjaśniającym skierowanym do prze ożonego misji sui iuris w Uzbekistanie z 7 października 1997 r., Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów odnośnie do ustanowienia tej struktury stwierdza, że: misja sui iuris nie jest częścią innego okręgu kościelnego; podlega w asnemu prze ożonemu kościelnemu, który jest zrównany w prawach z ordynariuszem diecezjalnym, z wyjątkiem kompetencji wynikających ze święceń biskupich; 56 Decretum N. 4111/97, Commentarium Ordinis Fratrum Minorum Conventualum 94 (1997), z. 3-4, s Nominationes, AAS 90 (1998), s. 173; Decretum N. 4112/97, Archiwum Administratury Apostolskiej w Uzbekistanie. 58 S. Conregatio de Propaganda Fide, Instructio ad vicarios praefectos que apostolicos et ad superiores institutorum, quibus a S. Sede missiones concreditae sunt, ASS 22 (1930), s Decretum N. 4112/97, Archiwum.

15 Kanoniczny status misji sui iuris 151 w wype nianiu swej misji nie należy się ograniczać tylko do opieki nad katolikami cudzoziemcami, lecz potrzeba zaszczepiać Kośció pośród miejscowej ludności; podstawowym zadaniem misji jest g oszenie Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie, co oznacza, że każda inicjatywa, nawet pożyteczna w sferze socjalnej czy kulturalnej, powinna s użyć ewangelizacji miejscowej ludności; należy ustanowić i utrzymywać stosunki z nuncjuszem apostolskim i Kongregacją, co nie powinno ograniczać ani uzależniać w podejmowaniu duszpasterskiej wspó pracy z innymi okręgami kościelnymi z sąsiednich krajów; w kwestiach ekonomicznych związanych z wydatkami zwyczajnymi i nadzwyczajnymi misja może liczyć na dotacje z Papieskich Dzie Misyjnych; należy regularnie, co roku sk adać sprawozdanie o ewangelizacji i sytuacji finansowej misji 60. Misja sui iuris w Uzbekistanie istnia a do 2005 r., a następnie zosta a podniesiona do rangi administratury apostolskiej; administratorem nowej struktury kościelnej zosta mianowany bp Jerzy Maculewicz OFMConv 61. Podsumowując, należy stwierdzić, że Kodeks z 1983 r. wprost nie odnosi się do takiej rzeczywistości eklezjalnej, jak misja sui iuris; nie określa struktury wewnętrznej tego rodzaju Kościo a partykularnego oraz nie precyzuje kompetencji jej prze ożonego. Biorąc pod uwagę fakt, że prze ożony misji sui iuris w Uzbekistanie w randze prefekta apostolskiego by zrównany z ordynariuszem (zgodnie z dekretem mianującym), można wywnioskować, że misja sui iuris w Uzbekistanie powinna by a rządzić się prawem takim, jak prefektura apostolska, która prawnie jest przyrównana do diecezji. Dlatego misja sui iuris powinna by a być modelowana na wzór diecezji z uwzględnieniem oczywistych różnic, które wynikają z samej natury tej struktury kościelnej 62. Zasady funkcjonowania misji sui iuris należy wyprowadzać z dekretów: ustanawiającego misję, mianującego prze ożonego misji oraz dekretu 60 Decretum N. 4111/97, Commentarium Ordinis, s Zob. AAS 97 (2005), pars IV, s Zob. J. K r u k o w s k i, Kośció powszechny a Kościo y partykularne, w: Kośció partykularny w Kodeksie Jana Paw a II, red. J. Krukowski, M. Sitarz, Lublin 2004, s

16 152 Stanis aw Kawa OFMConv jeśli takowy jest wyjaśniającego zadania i funkcje prze ożonego misji i specyfikę jej funkcjonowania. W pozosta ych kwestiach funkcjonowania misji sui iuris, należy się wzorować na regulacjach prawnych zawartych w KPK z 1983 r. odnośnie do funkcjonowania diecezji przy zastosowaniu analogii prawa. W bardziej szczegó owych kwestiach kompetencyjnych, z zachowaniem tradycji kanonicznej, należy odnieść się do KPK z 1917 r., a mianowicie do regulacji prawnych dotyczących wikariuszy i prefektów apostolskich. Canonical status of the sui iuris mission on the example mission in Uzbekistan S u m m a r y The aim of this article is to explain the canonical status of the sui iuris mission. The Code of Canon Law of 1983 does not make reference to this original but independent Church territorial base of a temporary nature, which is a preliminary stage of an existence of the particular Church in areas, where the number of Catholics is not large, and political situation of the area is uncertain. As an example for the presentation of the functioning of this Church structure, sui iuris mission in Uzbekistan has been presented, which existed in , and next has been promoted to the rank of an apostolic administration. Translated by Agnieszka Romanko S owa kluczowe: struktura Kościo a, misja sui iuris, prefektura apostolska, Uzbekistan, tradycja kanoniczna Key words: the structure of the Church, sui iuris mission, apostolic prefecture, Uzbekistan, canonical tradition