Ciepłowniczy oscylator

Transkrypt

1 Ryszard Śnieżyk 1 Ciepłowniczy oscylator W artykule opisano sposób postępowania producenta i dystrybutora ciepła polegający na obchodzeniu prawa w celu maksymalizacji zysków. Na podstawie dostępnych informacji przedstawiono zmiany taryfy dla ciepła oraz ich skutki w okresie od 2004 do 2012 roku. Posłużono się wskaźnikami: jednoczłonową ceną ciepła, zużyciem ciepła na stopniodzień i udział ciepłej wody użytkowej oraz zamówioną moc cieplną wyznaczoną na podstawie zużycia ciepła. Śledzenie corocznych zmian zamówionej mocy cieplnej pozwala na ocenę efektów działań termomodernizacyjnych realizowanych sukcesywnie przez odbiorcę ciepła. Dostawca zwiększa zyski wystawiając na sprzedaż część obiektów, które są w grupie taryfowej G po zatwierdzeniu przez URE taryfy. Do grupy taryfowej kotłowni wbudowanych i lokalnych włączono ciepłownię z siecią ciepłowniczą powodując subsydiowanie skrośne polegające na finansowaniu przez odbiorców z innych miast, strat ciepła na przesyle w sieci ciepłowniczej. The district heating oscillator In the article one described the course of action of the producer and the distributor of the heat consisting in to the round of the law for the purpose of the profit maximization. On the basis the accessible information one introduced changes of the tariffs for the heat and their results within a period of from 2004 to the year One used with indicators: with the oneterm price of the heat, with the consumption of the heat on degree days and the participation of the useful hot water and the ordered thermal power appointed on the basis consumptions of the heat. The tracking of yearly changes of the ordered thermal power lets on the estimation of effects of activities heat isolations realized successively by the recipient of the heat. The supplier enlarges profits putting on the market the part of boiler stations which are in the group of tariff G after the confirmation by Energy Regulation Office (URE) of the tariff. To the group of the boiler station of tariff built-in and local were included the boiler station with the district heating network causing cross-subsidizing consisting in to the financing by recipients from other cities, losses of heat on transit in district heating network Celem artykułu jest chęć przedstawienia odbiorcom postępowania niektórych dostawców ciepła, nadużywających swojej przewagi technicznej i prawnej, czerpiących nadmierne, nieuzasadnione zyski z działalności. Jest to tym bardziej potrzebne, gdyż odbiorcy nie są w stanie ocenić postępowania dostawców, bo nie mają odpowiedniej wiedzy z zakresu funkcjonowania systemów ciepłowniczych i prawa energetycznego. Nie jest oburzające to, że dostawcy coraz lepiej (choć nie zawsze) poszerzają swoją wiedzę technologiczną i prawną, ale nie powinni tego nadużywać. Takie postępowanie może doprowadzić do zwycięstwa konkurencji (np. gazu ziemnego, biomasy, OŹE), czyli likwidacji ciepłownictwa. Celem artykułu jest przedstawienie przykładu, który ilustruje taką sytuację. System ciepłowniczy Analizowany system ciepłowniczy zlokalizowany jest w III strefie klimatycznej, czyli obl obliczeniowa temperatura zewnętrza [1] wynosi t zewn = -20 o C. Źródłem ciepła jest ciepłownia na gaz ziemny o mocy zainstalowanej Q c = 4,0 MW wyposażona w dwa kotły firmy VIESSMANN o mocy po Q k = 2,0 MW. Ciepłownia została zmodernizowana w roku W ciepłowni stosowano wykres centralnej regulacji: T zs /T ps =155/70 o C! Oficjalnie ten wykres nie został zmieniony. 1 dr inż. Ryszard Śnieżyk jest niezależnym ekspertem z zakresu ciepłownictwa i energetyki oraz odnawialnych źródeł ciepła (OŹE). 1

2 Zasadniczo są dwie grupy odbiorców: Spółdzielnia Mieszkaniowa oraz gmina, czyli budynki komunalne (ZGKiM). Przedmiotem analiz jest 14 budynków SM (około 75% kubatury), które są zaopatrywane w ciepło za pomocą 21 węzłów ciepłowniczych, z czego tylko jeden jest jednofunkcyjny (centralnego ogrzewania). Po przeprowadzeniu analizy zużycia energii w sezonie ogrzewczym 2008/2009, wyznaczono zamówioną moc cieplną Q SM zam = 1,601 MW. I taka moc jest podstawą rozliczeń z dostawcą od dnia r. W całym roku 2010 nie stwierdzono przekroczenia zamówionej mocy cieplnej. Na rys.1. przedstawiono plan sieci ciepłowniczej oraz budynki zasilane z ciepłowni. Odbiorca posiada 11 budynków z instalacjami centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, dwa budynki (z jednym węzłem ciepłowniczym) tylko centralne ogrzewania oraz budynek administracyjno-usługowy z węzłem dwufunkcyjnym. Rys. 1. Plan sieci ciepłowniczej. Budynki zostały zbudowane w latach W pewnej części budynków w piwnicach prowadzona jest wysokoparametrowa sieć ciepłownicza, co przy jej wieku, jest bardzo niebezpieczne. Prawdopodobieństwo wystąpienia zalania piwnic wodą o 2

3 temperaturze ponad 100 o C jest bardzo duże. Właścicielem tej sieci jest dostawca. Dziwi jego indolencja w tym zakresie. Część zewnętrznej sieci ciepłowniczej została zmodernizowana na preizolowaną. Przebieg zapotrzebowania ciepła w okresie Przeprowadzono analizę dostawy ciepła do budynków SM w okresie Dane szczegółowe podano w tab. 1. Graficznie przedstawiono to na rys. 2. Przyjęto, że zużycie ciepła jest równe sumie wskazań liczników ciepła w węzłach ciepłowniczych. Oczywiście, lepiej jest posługiwać się wskazaniami licznika ciepła w ciepłowni, gdyż uwzględnia on straty ciepła na przesyle oraz współczynnik niejednoczesności poboru ciepła. Niejednoczesność potrzeb ciepła jest największą zaletą ciepłownictwa i może on bardziej zmniejszać zapotrzebowanie ciepła niż wynoszą straty ciepła na przesyle. Istotne jest również to, że zainstalowana moc cieplna kotłów jest znacznie mniejsza niż indywidualnych kotłowni w każdym budynku. Warunkiem minimalizacji strat ciepła na przesyle jest odpowiednie zwymiarowanie średnic sieci ciepłowniczej. W rozpatrywanym przypadku takiej analizy nie można było przeprowadzić. Istotny wpływ na zużycie ciepła mają warunki klimatyczne i prace termomodernizacyjne prowadzone przez odbiorcę ciepła. Tab. 1. Zużycie ciepła w latach Na rys. 3. pokazano przebieg temperatury zewnętrznej w tym okresie w miesiącach zdecydowanie chłodnych, tj. kiedy odbywała się dostawa ciepła do centralnego ogrzewania (styczeń-kwiecień i październik-grudzień). Temperatury zewnętrzne uzyskano z IMGW z najbliższej stacji pomiarowej, tj, w Kłodzku [3]. 3

4 E, GJ E2005 E2006 E2007 E2008 E2009 E2010 E2011 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rys. 2. Zużycie energii w latach tzewn, C I II III IV X XI XII R2004 R2005 R2006 R2007 R2008 R2009 R2010 tzśr Rys. 3. Średnie miesięczne temperatury zewnętrzne w latach W celu zilustrowania zakresu wahań średnich miesięcznych sporządzono wykres, na którym pokazano wartości ekstremalne w latach (rys. 4.). Na podstawie wykresu z rys. 4. wynika, że konieczne jest określenie wpływu klimatu na zużycie ciepła, szczególnie do centralnego ogrzewania. 4

5 tz, C X XI XII I II III IV Min Max Średn Rys. 4, Zakres wahań średniej miesięcznej temperatury zewnętrznej w okresie Wskaźnikiem wpływu warunków klimatycznych na zużycie ciepła do centralnego ogrzewania jest liczba stopniodni Std, który definiuje się jako: Std sr t w t zewn so gdzie: t w - średnia temperatura wewnętrzna w ogrzewanych pomieszczeniach (przyjęto t w = 20 o C), o C, t zewn sr - średnia temperatura zewnętrzna w danym okresie, o C, τ so - czas trwania ogrzewania w danym okresie, h. Okresem obliczeniowym może być miesiąc, sezon ogrzewczy. Na rys. 5. pokazano liczbę stopniodni w miesiącach zimowych w sezonach ogrzewczych 2003/4-2009/ Std /4 2004/5 2005/6 2006/7 2007/8 2008/9 2009/10 X XI XII I II III IV Rys. 5. Liczba stopniodni w sezonach ogrzewczych 2003/ /

6 W tab. 2. oraz na rys. 6. podano liczbę stopniodni w latach Tab. 2. Liczba stopniodni w miesiącach zimowych w latach Jak wynika z tab. 2., rozpiętość liczby stopniodni w poszczególnych latach wynosi nawet 20% (rok 2008 i rok 2010). Ma to duży wpływ na zużycie energii i koszty ciepła. Na to powinni być wyczuleni nie tylko odbiorcy, ale również dostawcy. Wahania przychodów dostawców źle oddziałują na działalność gospodarczą. Niemal każde przedsiębiorstwa ciepłownicze usiłują w różny sposób przeciwdziałać tym sytuacjom. Krajowy Plan Działań w zakresie efektywności energetycznej [4] zauważa ten fakt, zalecając odnoszenie zużycia energii w odniesieniu do średniej liczby stopniodni w ciągu ostatnich 25 lat. Std Std2004 Std2005 Std2006 Std2007 Std2008 Std2009 Std2010 Std2011 I II III IV X XI XII Rys. 6. Liczba stopniodni w latach

7 Bardziej obiektywnym wskaźnikiem jest zużycie ciepła do centralnego ogrzewania w odniesieniu do 1 stopniodnia. W tab. 3. oraz na rys. 7. podano wartości tych wskaźników w latach Tab. 3. Jednostkowe zużycie ciepła do centralnego ogrzewania w latach Z tab. 3. i rys. 7. wynika, że odbiorca (SM) intensywnie realizuje prace termomodernizacyjne, które kosztowały w tym okresie około 3,0 mln zł. Spowodowało to zmniejszenie jednostkowego zużycia ciepła o około 25%. Dopiero zmiana zamówionej mocy cieplnej dokonana w roku 2010, pozwoliła na zmniejszenie kosztów ciepła, a tym samym konsumowanie efektów poniesionych nakładów. 4,5 4,03 4,0 3,5 3,71 3,54 3,29 3,05 2,92 2,86 3,0 e, GJ/Std 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 e2005 e2006 e2007 e2008 e2009 e2010 e2011 Rys. 7. Jednostkowe zużycie ciepła do centralnego ogrzewania w latach Zapotrzebowanie ciepła do przygotowania ciepłej wody Ponieważ zużycie ciepła wyznaczano w oparciu o jeden licznik ciepła, to konieczne jest oszacowanie udziału ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej w sezonie ogrzewczym. Dostawca próbował narzucić zamówienie maksymalnej mocy cieplnej do przygotowania ciepłej wody użytkowej. Wystąpił o zwiększenie maksymalnego przepływu wody sieciowej latem do wartości wynikającej z maksymalnej mocy cieplnej do 7

8 przygotowania ciepłej wody użytkowej. Odbiorca zażądał wtedy możliwości zmiany mocy zamówionej latem, co powodowało jej znaczne zmniejszenia (do około Q lato zam = 1,0 MW zamiast Q zam = 1,6 MW). Wówczas dostawca wycofał się z osobnego przepływu obliczeniowego latem. Rozporządzenie taryfowe [5] w części poświęconej egzekwowaniu zamówionej mocy cieplnej dostarczonej do węzła ciepłowniczego ( 41.3) stanowi, że sprawdzenia dostarczonej mocy dokonuje się dla okresu 24 godzin, czyli średnich dobowych. Istotne jest, że należy pomiary wykonywać osobno dla centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Dlatego, zdaniem Autora, zamówiona moc cieplna do przygotowania ciepłej wody użytkowej powinna być wartością średnią dobową, a nie maksymalną godzinową. Należy zwrócić uwagę na to, że niektóre liczniki ciepła mogą zliczać tzw. moc nadprogową, czyli wyższą od zamówionej mocy cieplnej. Niestety, liczniki te, najczęściej, mają fabrycznie ustawioną granicę mocy nadprogowej jako mocy w ciągu godziny. Ten parametr można łatwo przeprogramować. Charakter poboru ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej jest bardzo zmienny. Wzrasta ona wraz z obniżaniem zapotrzebowania ciepła do centralnego ogrzewania (ocieplanie budynków). Są jednak metody zmniejszenia tych wahań, m.in. przez stosowanie priorytetu ciepłej wody użytkowej [6] lub zabudowa zasobników ciepła. Przyjęto, że zużycie ciepła do podgrzewania ciepłej wody w sezonie ogrzewczym jest takie samo jak w miesiącach letnich, tj. czerwiec - sierpień. Wprawdzie w zimie straty ciepła z instalacji c.w.u. są większe niż latem, ale to ciepło, w pewnym stopniu, zmniejsza zużycie ciepła do centralnego ogrzewania. Ilość ciepła ze strat instalacji c.w.u. zależy od sposobu prowadzenia przewodów w budynku. Najmniej korzystne jest prowadzenie przewodów w szachtach, które są lub muszą (kiedy jest instalacja gazowa) być wentylowane. W tab. 4. i rys. 8. pokazano jednostkowe zużycie ciepła do podgrzewania c.w.u. odniesione do jednej doby, zużycie ciepła w ciągu roku oraz moc cieplną (średnią dobową). Tab. 4. Jednostkowe zużycie energii oraz moc cieplna do c.w.u. ( ). Zmniejszenie jednostkowego zużycia ciepła do przygotowania c.w.u. może być wynikiem prowadzonych prac termomodernizacyjnych instalacji c.w.u., polegających na wprowadzeniu regulacji układu cyrkulacyjnego. 8

9 Qcw, kw R2005cw R2006cw R2007cw R2008cw R2009cw R2010cw R2011cw ecw, GJ/dobę Qcw, kw ecw, GJ/dobę Rys. 8. Jednostkowe zużycie ciepła oraz moc cieplna do c.w.u. ( ). Średni udział ciepłej wody użytkowej definiowanej zależnością: sr cw oblrz co Q Q pokazano na rys. 9. Należy zwrócić uwagę, że udział c.w.u. ρ został obliczony w odniesieniu do mocy cieplnej do centralnego ogrzewania (Q co oblrz ) w danym miesiącu wyliczonej na podstawie zużycia ciepła. 0,16 0,158 0,16 0,15 0,148 0,150 0,151 0,15 0,142 ro 0,14 0,136 0,14 0,131 0,13 0,13 0,12 R2005ρ R2006ρ R2007ρ R2008ρ R2009ρ R2010ρ R2011ρ Rys. 9. Udział ciepłej wody użytkowej w latach

10 Udział ciepłej wody użytkowej ρ nie jest jedynym wskaźnikiem oceny dostawy ciepła do c.w.u. Wiele mówi udział zużycia ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej w całym zużyciu energii. Wskaźnik ten przedstawiono na rys ,4 35, ,7 34,1 34,9 34 qcw, % 33 32,0 32, R2005 R2006 R2007 R2008 R2009 R2010 R2011 Rys. 10. Udział zużycia ciepła do przygotowania c.w.u. ( ). Należy zwrócić uwagę na to, że decydujący wpływ na wskaźniki dotyczące ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej ma zużycie ciepła do centralnego ogrzewania, a to zależy od warunków klimatycznych. Potrzeby cieplne - zamówiona moc cieplna w latach Dysponując zużyciem ciepła na podstawie liczników ciepła oraz dane klimatyczne można określić zamówioną moc cieplną. Ponieważ dysponowano tylko jednym odczytem, tj. sumą ciepła do centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, to należało oszacować podział zużycia energii na te cele. Posłużono się metodą opisaną w [1]. Wyniki obliczeń pokazano w tab. 5. oraz na rys. 11. Tab. 5. Zamówiona moc cieplna na podstawie zużycia ciepła w latach

11 , , , , , , ,0 Qzam, kw Qz2005 Qz2006 Qz2007 Qz2008 Qz2009 Qz2010 Qz2011 Rys. 11. Zamówiona moc cieplna na podstawie liczników ciepła w latach Każdy z węzłów ciepłowniczy charakteryzuje się inną redukcją zamówionej mocy cieplnej. gdyż skutki prac termomodernizacyjnych są różne. Prace termomodernizacyjne polegały na: ociepleniu ścian szczytowych, ociepleniu stropodachów, likwidacji ogrzewania nie eksploatowanych pralni (t p w = +24 o C) i suszarni (t s w = +30 o C), likwidacji grzejników na klatkach schodowych, wymianie okien na klatkach schodowych, wymiana okien w mieszkaniach (przez lokatorów), Oczywiście w różnych budynkach zakres modernizacji był różny i konieczne jest wykazanie rzeczywistych, nowych potrzeb cieplnych w poszczególnych węzłach ciepłowniczych. Świadczy to o rzeczywistej ocenie stopnia zmniejszenia zapotrzebowania ciepła w każdym przypadku. Szczególnie widać to w przypadku budynków, które praktycznie nie podlegały termomodernizacji (Kran, Δq = 16,4%). W analizach dotyczących kosztów posługiwano się kosztami brutto, tj. z podatkiem VAT. Wynika to z tego, że wyniki służą do oceny prowadzonej z punktu widzenia odbiorcy końcowego, tj. lokatorów. Zmiana zamówionej mocy cieplnej pozwoliła na obniżenie kosztów ciepła w ciągu roku o około ΔK Q = ,00 zł/a. Stawiany jest zarzut, że dostawca skompensuje sobie obniżone wpływy z tytułu zmniejszenia zamówionej mocy cieplnej, drogą zmiany w taryfie ceny zmiennej. Jak zostanie wykazane w dalszej części artykułu, w roku 2011 taka sytuacja nie miała miejsca. Jednak główną przyczyną była skokowa podwyżka ceny stałej przed zmianą mocy zamówionej (w roku 11

12 2010 o 23,55%!) oraz jej obniżenia w roku następnym (o około 30%). Nie bez znaczenia było również znacznie mniejsze zużycie ciepła z powodu łagodnego początku zimy 2011/2012. Indywidualną zmianę zamówionej mocy cieplnej (o ΔQ zam = 0,9889 MW) oraz stopień jej redukcji (średnia Δq sr = 38,2%) podano w tab. 6. i zilustrowano wykresem na rys. 12. Tab. 6. Indywidualna zmiana zamówionej mocy cieplnej w węzłach ciepłowniczych. 0,28 0,24 0,20 Q, MW 0,16 0,12 0,08 0,04 0,00 Kran No A P01 P02 P03/1 P03/2 P03/3 P04 P05/2 P05/3 P06 P07 P11 P12/2 P12/3 P16 T11 Qcws Qcos Qcw Qcoo Rys. 12. Zmiana zamówionej mocy cieplnej w poszczególnych węzłach ciepłowniczych [19]. 12

13 Dostawca domagał się odszkodowania w wysokości niemal ,00 zł za zmniejszenie zamówionej mocy cieplnej i dochodzi tego przed sądem [7]. Prawomocnym wyrokiem sąd oddalił te roszczenia. Zakres zmiany stopnia redukcji zamówionej mocy cieplnej zawiera się od Δq min = 16,4% do Δq max = 47,6%. Pokazano to na rys ,6 44,9 45,6 47,6 46,2 43,8 qzr, % ,4 36,9 39,0 39,3 31,2 34,0 39,5 38,4 40,3 38, ,4 15 Kran No A P01 P02 P03/1 P03/2 P03/3 P04 P05/2 P05/3 P06 P07 P11 P12/1 P12/3 P16 T11 Rys. 13. Stopień redukcji zamówionej mocy cieplnej w węzłach ciepłowniczych. Istotne jest porównanie zamówionej mocy cieplnej oraz jej wartości określonej na podstawie zużycia ciepła. Pokazano to na rys. 14., a wartości podano w tab. 7. Tab. 7. Porównanie rzeczywistej i umownej zamówionej mocy cieplnej w latach Na wykresie widoczne jest postępowanie dostawcy, który przewymiarował ciepłownię (zwiększając jej koszt inwestycyjny), a ponadto niewłaściwie dobrano moc kotłów. Wyraźnie widać, że sprawność kotła przy niewielkim obciążeniu latem powoduje duże, nieuzasadnione koszty gazu ziemnego. sr cw Q q Q k 0,177 2,000 0,09 9% Przy takim obciążeniu, sprawność kotła może wynosić η k 40% - 50%! Ma to istotny wpływ na koszty wytwarzania ciepła. 13

14 Zdumiewa brak profesjonalizmu dostawcy w zakresie wymiarowania i technologii ciepłowni. Jeżeli taki poziom techniczny prezentuje jeden z najwyżej notowanych dostawców w Polsce, to co można sądzić o innych firmach ciepłowniczych? Dostawca ciepła dysponuje licznikiem ciepła w źródle, który powinien być wykorzystywany do oceny pracy systemu ciepłowniczego. Ważnym aspektem jest możliwość wyznaczenia strat ciepła na przesyle, ale również współczynnika niejednoczesności poboru ciepła , , , , , Q, kw , , , , , , , , , Qz2005 Qz2006 Qz2007 Qz2008 Qz2009 Qz2010 Qz2011 Qzam Qum Rys. 14. Porównanie zamówionej mocy cieplnej - umownej i rzeczywistej [19]. Taryfy dla ciepła w okresie W rozpatrywanym okresie tj taryfa dla ciepła była wielokrotnie zamieniana. w tab. 8. zestawiono ceny stałe i zmienne w kolejnych taryfach zatwierdzonych przez Urząd Regulacji Energetyki [8-18]. Do dnia r. była to ciepłownia węglowa, początkowo z wydzieloną częścią przesyłową. Później ciepłownię włączono do grupy taryfowej G, w której są gazowe kotłownie lokalne i wbudowane. W roku 2006 dostawca uruchomił ciepłownię na gaz ziemny, bo wcześniej zaopatrzenie w ciepło odbywało się z ciepłowni węglowej. Na rys. 15. pokazano zmiany ceny stałej i zmiennej w rozpatrywanym okresie. Jak widać na rys. 15. trudno ocenić koszty, jakie poniosą odbiorcy. Dlatego w dalszej części artykułu, wyliczono jednoczłonową cenę ciepła, którą jest definiowana zależnością: 14

15 K c j E czyli jest to stosunek kosztów rocznych ciepła do jego zużycia w ciągu roku. Tab. 8. Taryfy dla ciepła w latach a a Rys. 15. Zmiana taryfy dla ciepła w okresie Udział kosztów stałych Niewielki udział kosztów stałych nie jest korzystny dla odbiorców i dostawcy. Koszty stałe powodują "spłaszczenie" kosztów ciepła w ciągu roku. Latem są większe wpływy, kiedy dostawca potrzebuje pieniędzy na remonty i zakup paliwa. 15

16 Korzyści odbiorcy, to zmniejszenie różnic między opłatami w najzimniejszych miesiącach i latem. Wprawdzie "pośrednik", jakim jest Spółdzielnia Mieszkaniowa pobierając zaliczkę, zwykle, w stałej wysokości w ciągu roku i w ten sposób dostosowując opłaty do przychodów (pensji) lokatorów. Zbyt mały udział kosztów stałych może być powodem dużych problemów dostawcy w przypadku relatywnie ciepłego roku, w którym zużycie energii będzie znacznie niższe niż we wcześniejszym. Taka sytuacja miała miejsce w roku Wpływy, pomimo wzrostu cen w taryfie oraz wzrostu kosztów (paliwo, inflacja), to opłaty za ciepło były niższe o około 6%. W przypadku znacznego wzrostu zużycia energii (mroźna zima), koszty ciepła mogą być dla odbiorców trudne do uregulowania. Udział kosztów stałych pokazano na rys. 16. Na rys. 16. przedstawiono również koszty w przypadku pozostawienia zamówionej mocy cieplnej na poziome z roku 2009, tj. Q zam = 2,591 MW. Ponadto założono dwa poziomy zużycia ciepła w roku 2012, tj. E = GJ (średnia z ostatnich lata) i E` = GJ (jak w roku 2011). K, zł ` 2012` Kz1,6MW Ks1,6MW Kz2,6MW Ks2,6MW Rys. 16. Struktura kosztów w zależności od zamówionej mocy cieplnej ( ). Z wykresu na rys. 16. widać, jak korzystne dla odbiorcy było dostosowanie zamówionej mocy cieplnej do jej rzeczywistego poziomu. Natomiast na rys. 17. pokazano udział kosztów stałych w kosztach dostawy ciepła w dwóch wersjach, tj. różnych zamówionych mocach cieplnych. 16

17 Udział kosztów stałych zmniejszył się o ponad połowę (z 20 do 9 %). Jak uzasadniono to wyżej, jest to niekorzystne tak dla dostawcy, jak i odbiorcy. Na wykresie zaznaczono kształtowanie się ceny jednoczłonowej w przypadku pozostawienia zamówionej mocy cieplnej równą Q old zam = 2,591 MW. Obrazuje to korzyści odbiorcy z tytułu wykonanych prac termomodernizacyjnych. Ceny jednoczłonowej dla lat kalendarzowych są bardziej obiektywne. W tab. 9. pokazano koszty ciepła oraz wyliczoną cenę jednoczłonową. Na rys. 18. pokazano przebieg kosztów ciepła w ciągu lat us, % ` us1,6mw us2,6mw Rys. 17. Udział opłaty stałej w kosztach ciepła w latach Koszty stałe to: wynagrodzenia pracowników, pochodne od płac (ZUS), podatki od nieruchomości, podatek od infrastruktury liniowej (sieci ciepłowniczej), opłata za koncesje, amortyzacja, koszty kapitału. Zmiana kosztów rocznych w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2009 jest minimalna (spadek ΔK zł, czyli 0,30%). Pomimo wzrostu cen w taryfie [13], odbiorca jej nie odczuł z powodu zmiany zamówionej mocy cieplnej. W roku 2011 koszty roczne ciepła były znacznie niższe (ΔK ,00 zł, czyli 9,24%) niż w roku Wynika to z małego użycia ciepła oraz z relatywnie wysokiej ceny zmiennej. Taka struktura taryfy powoduje duży wpływ zużycia ciepła na koszty ciepła. 17

18 Tab. 9. Roczne koszty i jednoczłonowa cena ciepła w latach kalendarzowych [20]. K, zł/ mies R2009 R2010 R2011 Rys. 18. Przebieg miesięcznych kosztów ciepła w latach Bardziej bezpieczne dla dostawcy jest większy udział ceny stałej (za zamówioną moc cieplną), bo wówczas zmiany zużycia ciepła mają mniejszy wpływ na jego przychody. W taryfie dla ciepła tendencja wzrostu udziału kosztów zmiennych jest kontynuowana [18], co nie wydaje się rozsądne. Natomiast na rys. 19. pokazano zmiany kosztów rocznych oraz jednoczłonową cenę ciepła w latach W roku 2011 rzeczywiste zużycie ciepła było relatywnie niskie, co spowodowało wysoką cenę jednoczłonową. 18

19 Rys. 19.Rzeczywiste koszty i jednoczłonowa cena ciepła w latach Nasuwa się wniosek, że cena jednoczłonowa może służyć do porównywania kosztów dostawy ciepła przy różnych paliwach i rozwiązaniach technologicznych, a nie oceny ekonomicznej zaopatrzenia w ciepło przez konkretnego dostawcę. Kwalifikacja ciepłowni do grupy taryfowej kotłowni lokalnych Kuriozalność stosowanej taryfy polega na włączeniu ciepłowni do grupy G, czyli kotłowni wbudowanych i lokalnych. Zgodnie z definicjami podanymi w rozporządzeniu taryfowym [5] są to źródła ciepła, gdzie nie ma sieci ciepłowniczej. Według [5]: " Podział odbiorców na grupy taryfowe jest dokonywany w zależności od poziomu kosztów uzasadnionych ponoszonych przez przedsiębiorstwo energetyczne w związku z dostarczaniem ciepła do tych odbiorców według następujących kryteriów: 1) rodzaju nośnika ciepła i jego parametrów; 2) źródła ciepła lub zespołu źródeł ciepła zasilających sieć ciepłowniczą: 3) sieci ciepłowniczej, którą ciepło jest przesyłane do węzłów cieplnych w postaci określonego nośnika ciepła; 4) miejsca dostarczania ciepła; 5) zakresu usług przesyłowych świadczonych przez przedsiębiorstwo ciepłownicze lub dystrybutora ciepła; 6) wymagań w zakresie standardów jakościowych obsługi odbiorców; w tym dotyczących niezawodności i ciągłości dostarczania ciepła; 7) wielkości zamówionej mocy cieplnej oraz charakterystyki odbioru ciepła, w tym stopnia wykorzystania mocy cieplnej. W kotłowniach lokalnych i wbudowanych temperatury nośnika ciepła są poniżej t zco = 100 o C, a ciśnienie poniżej atmosferycznego, czyli są to tzw. niskie parametry. W instalacjach nie ma zmiany parametrów (temperatury i ciśnienia). 19

20 Natomiast w analizowanej ciepłowni temperatura nośnika ciepła na zasilaniu wynosi T zs = 155 o C, a ciśnienie jest znacznie wyższe niż atmosferyczne. Są to tzw. wysokie parametry. Ciepło przesyłane jest siecią ciepłowniczą, która powoduje straty ciepłą na przesyle. Straty te mogą wynosić średnio e str 12-15% ilości energii zużywanej przez odbiorców. Ponadto, konieczne jest stosowanie węzłów ciepłowniczych, czyli zmiany parametrów do wartości dopuszczalnych w instalacjach wewnętrznych (centralne ogrzewanie, ciepła woda użytkowa). Jest oczywiste, że różnice w charakterystykach obu rodzajów źródeł ciepła i instalacji są duże. Biorąc pod uwagę różnicę w kosztach dostawy ciepła, to połączenie ich w jedną grupę taryfową jest całkowicie niewłaściwe. Mamy jednak do czynienie z subsydiowaniem skrośnym, gdyż odbiorcy z innych miast, którzy korzystają z kotłowni lokalnych, pokrywają koszty strat ciepła na przesyle, które występują w rozpatrywanym systemie ciepłowniczym z siecią ciepłowniczą. Wprawdzie rozporządzenie to umożliwia utworzenie grupy taryfowej w przypadku, jednego paliwa, jeżeli moc cieplna nie przekracza 5,0 MW. Odpowiedni przepis [5] brzmi: " W przypadku źródeł ciepła. w których jest stosowany ten sam rodzaj paliwa, a zainstalowana moc cieplna w każdym z tych źródeł nie przekracza 5 MW, odbiorcy zasilani z tych źródeł mogą być zaliczeni do jednej grupy taryfowej.". Nie uzasadnia to, o takim kształcie grupy taryfowej. Dziwi fakt, że URE zatwierdził tą taryfę. Nie ma żadnego uzasadnienia włączenie ciepłowni, a więc systemu ciepłowniczego z wysokimi parametrami, do grupy taryfowej, w której dominują kotłownie wbudowane i lokalne. We wcześniejszych wersjach taryfy były wymienione kotłownie i ciepłownia. Dane podano w tab. 10. [11]. Ostatnio, w taryfach, nie ma listy kotłowni, które zostały umieszczone w grupie taryfowej. Uniemożliwia to kontrolę przez odbiorców działań dostawcy. Sprzedaż kotłowni z grupy taryfowej G Dostawca ogłosił w dniu r., na swojej stronie internetowej [21] chęć sprzedania kotłowni z tej grupy taryfowej do dnia r. Uczyniono to tuż przed zatwierdzeniem taryfy, w której drastycznie podniesiono cenę stałą (o 23,55%!). Oczywiście ma to wpływ na koszty ponoszone przez dostawcę. Listę kotłowni do sprzedaży podano w tab

21 Tab. 10. Wykaz kotłowni i ciepłowni w grupie taryfowej G [11]. Przy okazji ogłoszenia o sprzedaży, podano charakterystykę tych obiektów. Informacje te podano w tab. 11. W tej tabeli dodano kolumnę z wyliczonym stopniem wykorzystania mocy zainstalowanej q. Średnio q = 54,3%! Oznacza to, że pomimo braku świadomości odbiorców ciepła, renomowany dostawca przeinwestował budując zbyt duże kotłownie. Za te błędy lub zaplanowane działanie muszą zapłacić odbiorcy. Niektóre kotłownie zostały przewymiarowane ponad 10-ciokrotnie! Pogratulować profesjonalizmu. Tab. 11. Wykaz kotłowni do sprzedania przez dostawcę ciepła z grupy taryfowej G [21]. Analizowany przykład ciepłowni dobrze ilustruje sposób postępowania dostawcy. W celu oceny dostawy ciepła w poszczególnych obiektach, wyliczono następujące wskaźniki: 21

22 produktywność, definiowaną, jako: q e E Q cenę ciepła za cenę kotłowni, definiowaną, jako: zam C c se E cenę mocy zamówionej, definiowaną, jako: C c sq Q Wyniki obliczeń wskaźników podano w tab. 12. Tab. 12. Wskaźniki charakteryzujące kotłownie lokalne wystawione na sprzedaż przez dostawcę W danych wynika, że w znacznej części kotłowni zamówiona moc cieplna jest stanowczo zawyżona. Świadczy o tym wskaźnik q e. Dotyczy to zwłaszcza tych obiektów, w których wskaźnik wynosi: q e = GJ/MW. Powinien on być w granicach q e = GJ/MW. Niskie wartości wskaźnika q e świadczą o zawyżeniu zamówionej mocy cieplnej. Wiele wątpliwości budzi wskaźnik ceny za zamówioną moc cieplną, który wynosi nawet (c sq = ,00 zł/mw). Budowa nowej kotłowni może wynosić około c IQ ,00 zł/mw. Jest niewiele obiektów, których cena jest niższa niż koszt budowy nowej kotłowni. Sprzedawca zaznacza, że przedmiotem zbycia jest nie tylko obiekt zaopatrzenia w ciepło, ale również "rynek ciepła". Trudno powiedzieć, co to oznacza. Na rys. 20. pokazano wskaźniki ceny poszczególnych obiektów. 22

23 Rys. 20. Wskaźniki ceny energii i zamówionej mocy cieplnej sprzedawanych kotłowni lokalnych. Najprawdopodobniej celem sprzedaży było obciążenie pozostałych odbiorców wysokimi kosztami amortyzacji, aby zwiększyć zysk. Wprawdzie tak wysoka cena stała obowiązywała tylko jeden rok, to "niesprzedani" odbiorcy płacili stanowczo zbyt dużo. Informacja o sprzedaży kotłowni została podana przez dostawcę w roku 2011 [22]. Interesujące jest, ilu odbiorców zapłaciło odszkodowania za wcześniejsze zerwanie umowy, jak w przypadku próby wobec SM w Nowej Rudzie [7]? Dobre praktyki biznesowe wskazują, że takie postępowanie dostawcy nie jest zbyt chwalebne. Podsumowanie Przeprowadzona szczegółowa analiza kształtowania taryfy dla ciepła oraz działań dostawcy ciepła w długim okresie, wykazała wiele nieprawidłowości. Przedsiębiorstwo ciepłownicze wykorzystywało swoją przewagę techniczną i prawną nad odbiorcami, dla których zakup ciepła nie jest działalnością podstawową. Dostawca stosował swoisty oscylator, który polegał na znacznych zmianach ceny stałej i zmiennej w celu uzyskania największych zysków. Odbywało się to kosztem odbiorców. wnioski: Najistotniejsze wnioski z przedstawionego powyżej opisu można wysnuć następujące dostawcy niewłaściwie określają moc modernizowanych źródeł ciepła, co powoduje wzrost kosztów inwestycyjnych, niewłaściwe jest żądanie dostawców, aby odbiorcy zamawiali maksymalną moc cieplną do przygotowania ciepłej wody użytkowej, 23