KRAJOBRAZY KULTUROWE

Transkrypt

1 READER XXXV Konferencja Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej KRAJOBRAZY KULTUROWE AKTORZY, SPOSOBY KONSTRUOWANIA I NARRACJI Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Dom Pracy Twórczej w Ciążeniu

2 NADWARCIAŃSKI KRAJOBRAZ KULTUROWY A2 POZNAŃ wycieczka I GNIEZNO A2 Pyzdry Ciążeń 3 PIŁA Ląd Zagórów LESZNO A2 POZNAŃ GNIEZNO Pyzdry Ciążeń Ląd Zagórów KONIN KALIS LESZNO KALISZ Klasztor w Lądzie. Foto: W. Rączkowski Ciążeń Pyzdry Zagórów Ląd Ciążeń

3 4 5 CIĄŻEŃ Wieś położona nad Wartą pomiędzy Pyzdrami i Lądem. W 1250 roku książę wielkopolski Przemysł I nadał biskupowi poznańskiemu przywilej założenia we wsi targu, urządzania jarmarków i prowadzenia karczmy. Mieściła się tutaj letnia rezydencja biskupów poznańskich i siedziba administracji rozległego klucza majątków biskupich. W 1818 roku wieś została skonfiskowana przez władze carskie i przekazana hrabiemu Wacławowi Gutakowskiemu szwoleżerowi Gwardii Napoleona, a później adiutantowi cara Aleksandra I. W 1924 r. majątek przeszedł na własność państwa. Pałac i park w Ciążeniu. Foto: W. Rączkowski Na wysokim brzegu Warty park (9,7 ha) z XVIII w., z tarasami spadającymi ku rzece. Pałac rokokowy, trzykondygnacyjny wzniesiony w , nakryty dachem mansardowym. Po gruntownym remoncie w 1984 r. przeznaczony na pomieszczenie działu literatury masońskiej Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu (jeden z najbogatszych zbiorów masońskich w Europie). W pałacu mieści się Dom Pracy Twórczej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. We wsi znajduje się kościół gotycki z 1535 r. przebudowany w stylu barokowym z wieżą zakończoną hełmem z latarnią. Oprócz wyposażenia kościoła z XVIII w. zachował się też renesansowy tron biskupa A. Opalińskiego z początku XVII w. Plebania z XVIII w., nakryta dachem mansardowym. PYZDRY Miasto (ok. 4 tys. mieszkańców) położone na wysokim brzegu Warty, nieopodal kompleks borów sosnowych i Nadwarciański Park Krajobrazowy. Miasto rozwinęło się na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Wrocławia do Torunia i z Poznania do Kalisza.Prawa miejskie otrzymało przed 1257 r., było miastem królewskim. Zachowany regularny układ miasta wytyczony po 1815 r., na środku rynku głaz-pomnik na 700-lecie miasta. Na południe od rynku kościół parafialny gotycki, trzynawowy, bazylikowy, wielokrotnie niszczony i przebudowywany, gruntownie w Na wysokiej skarpie Warty wznosi się gotycki kościół franciszkański. NADWARCIAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY Źródło: Utworzony w 1995 r. obejmuje ha, położony w dolinie rzeki Warty. Rzeka zmieniając w ciągu lat swój bieg pozostawiła liczne starorzecza. Teren terasy w czasie powodzi stanowi naturalny zbiornik retencyjny, obniżający falę powodziową. Łąki i pastwiska zajmują połowę Parku, pozostały teren to lasy i pola uprawne. Bogata flora łąkowa i fauna, szczególnie świat ptaków. Można tu spotkać 230 gatunków ptaków, z czego 150 to gatunki lęgowe. Ostoja ptaków w parku ma rangę międzynarodową i podlega szczególnej ochronie. W czasie przelotów licznie przybywają tu ptaki wędrowne. Można tu spotkać ok gęsi oraz ok kaczek. Pyzdry. Foto: W. Rączkowski W 1331 r. zostało spalone przez Krzyżaków. W 1339 r. król Kazimierz Wielki wzniósł zamek i mury z trzema bramami. Od XV w. miasto powiatowe i siedziba starosty. Największy rozwój w XV i XVI wieku. W 1793 zajęte przez Prusy, liczyło wtedy 294 domy. Po 1815 było miastem granicznym w zaborze rosyjskim. W latach pozbawione przez władze rosyjskie praw miejskich.. Foto: W. Rączkowski

4 6 7 ZAGÓRÓW Pierwsze wzmianki o Zagórowie spotykamy w dokumencie księcia wielkopolskiego Władysława Odonica i arcybiskupa gnieźnieńskiego Fulka z 1240 r., które dotyczyły nadania dziesięciny z kilku wsi, w tym Zagórowa, dla opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą. Lokacja miasta na prawie niemieckim nastąpiła w 1445 r., mieszkańcy uzyskali prawo warzenia piwa, które musieli nabywać karczmarze ze wszystkich wiosek klasztornych położonych w okolicy Lądu, Lądka i Zagórowa. Mieszkańcy otrzymali również prawo łowienia ryb i wyrębu drzewa na budowę domostw. W 1655 r. podczas najazdu Szwedów Zagórów został zajęty przez wojska szwedzkie i zniszczony. W 1793 r. Zagórów przeszedł do zaboru pruskiego, a od 1815 r. należał do zaboru rosyjskiego. W 1870 roku władze rosyjskie pozbawiły Zagórów praw miejskich. Po pierwszej wojnie światowej w niepodległej Polsce Zagórów odzyskał prawa miejskie. Wzrosła liczba mieszkańców do 4 tys., zatrudnionych w młynie, tartaku, zakładach usługowo-handlowych i w rolnictwie. W okresie okupacji hitlerowskiej część ludności została wywieziona do Generalnej Guberni, a około 570 Żydów i Polaków zginęło w obozach koncentracyjnych. kasztelania (kasztelan lendzki albo lądzki). Miejscowość w zlatynizowanej formie Lande wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1282 r. sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II. Około 1175 r. książę Mieszko III oddał wieś cystersom, którzy przybyli z Altenbergu k. Kolonii. Klasztor otrzymał przywilej warzenia soli z okolicznych solanek. Do XVI w. opatami byli wyłącznie Niemcy, a gdy w 1551 r. opatem został Polak, niemieccy zakonnicy zabrawszy dokumenty i relikwie udali się do Henrykowa na Śląsku a następnie do Altenbergu. W 1796 r. nastąpiła konfiskata majątku przez rząd pruski. W latach Ląd. Źródło: (Tomasz Marciniak) klasztor był w posiadaniu kapucynów, od 1890 był kościołem parafialnym. Od 1921 r. do dnia dzisiejszego w posiadaniu salezjanów. W latach hitlerowskie więzienie księży polskich. Zagórów. Źródło: Zagórów. Źródło: (longdistancer) Klasztor w Lądzie. Foto: W. Rączkowski Klasztor w Lądzie. Foto: W. Rączkowski LĄD Wieś położona w województwie wielkopolskim, w powiecie słupeckim nad Wartą. Nazwy historyczne: Lenda, Lend. Dawne opactwo Cystersów, obecnie siedziba Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego. Ląd leży na trasie szlaku cysterskiego. Co roku odbywa się tu Festiwal Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej. Od VIII do XIII w. był tu gród strzegący przeprawy przez Wartę i kontrolujący szlak handlowy. Od XII do XVIII w. OPACTWO CYSTERSÓW W LĄDZIE TO ZESPÓŁ KLASZTORNY, W SKŁAD KTÓREGO WCHODZI: Kościół pw. NMP i św. Mikołaja z XII/XIII w. przebudowywany w , oraz w przez Pompeo Ferrari. Klasztor wzniesiony w poł. XIV, przebudowany w XVII/XVIII w., odnowiony w XX w. Ogród klasztorny z podwórzem gospodarczym., XIX-XX w. Cmentarz zakonny, obszar park, 2 poł. XIX w. Ogrodzenie ogrodu i cmentarza, mur z bramą z 2 poł. XIX w.

5 9 KRAJOBRAZ KULTUROWY OKOLIC KONINA POZNAŃ PIŁA wycieczka II GNIEZNO Ciążeń Gosławice KONIN A2 LESZNO A2 POZNAŃ GNIEZNO Gosławice Ciążeń KONIN KALISZ LESZNO KALISZ Odkrywka Pątnów. Foto: W. Rączkowski Ciążeń Gosławice Stary Konin Konin Ciążeń

6 10 11 KONIN Kamienice staromiejskie. Źródło: Pocztówka przedwojenna. Źródło: Konin jest położony w dolinie rzeki Warty. Pierwsza wzmianka o Koninie (tj. wójcie Gosławic z Konina) pochodzi z 1293 r. Konin był początkowo osadą na wyspie wśród rozlewisk Warty strzegącą brodu, a następnie mostu (pierwsza wzmianka z 1328 r.) na szlaku między Kaliszem a Kruszwicą. W 1331 r. miasto zostało zniszczone przez Krzyżaków, następnie odbudowane na polecenie Kazimierza Wielkiego i otoczone murami, stając się siedzibą powiatu. Starosta rezydował w obecnie już nieistniejącym zamku. Miasto rozwijało się w XV i XVI w. W XVII w. nadeszło pasmo klęsk: epidemia ( ), seria pożarów oraz okupacja i złupienie miasta przez Szwedów (1655). W 1793 w wyniku II rozbioru Polski Konin stał się częścią zaboru pruskiego. Po 1815 wszedł w skład ziem zaboru rosyjskiego. W latach 20. XIX w. powstało wiele nowych budynków. Ostatecznie rozebrane zostały resztki zamku, a w jego miejscu powstała dzielnica żydowska. W czasie powstania styczniowego w 1863 r. w okolicy miało miejsce kilka potyczek i bitew; po powstaniu miasto zostało objęte represjami władz rosyjskich. Kościół św. Bartłomieja. Źródło: Kościół św. Marii Magdaleny. Źródło: Kościół św. Bartłomieja gotycki, trójnawowy o układzie bazylikowym z XIV w. W gotyckiej kaplicy znajdują się bogato intarsjowane stalle z ornamentami roślinnymi, ptakami i jednorożcami oraz gotycka rzeźba Matki Boskiej z XVI w. Sklepienia: siatkowe w prezbiterium i gwiaździste w nawach. Na drzwiach frontowych brązowe maszkarony z XV w., w kształcie lwich głów. W kościele liczne epitafia i pomniki. Zespół klasztorny o.o. Reformatorów wybudowany w 1733 r., na planie podkowy, z wirydarzem pośrodku. Kościół św. Marii Magdaleny, barokowy, wybudowany w 1727 r. W kościele znajdują się też dwie zabytkowe rzeźby: ludowa Pieta Chrystusa Frasobliwego z 1430 r. oraz gotycka Madonna z Dzieciątkiem z 1490 r. Klasycystyczny ratusz wybudowany między 1796 a 1803 na ówczesnym rynku, o średniowiecznym układzie urbanistycznym i kształcie mocno wydłużonego wrzeciona na osi północ-południe. Ratusz ma nadbudowaną osiemnastowieczną wieżę zegarową licowaną drewnem (zegar pochodzi z klasztoru w Lądzie). Fronton z 4 kolumnami doryckimi i trójkątnym tympanonem z herbem Konina. Po powstaniu powstała w mieście fabryka maszyn rolniczych i inne, drobne zakłady. Już w 1905 r. uruchomiona została centrala telefoniczna, miasto rozbudowywało się wzdłuż przedmieść i trwał proces brukowania ulic oraz elektryfikacji (od 1916). Po odzyskaniu niepodległości ożywienie gospodarcze przyniosła budowa w 1922 r. linii kolejowej Strzałkowo Kutno, łączącej miasto z Poznaniem i Warszawą oraz kanału Gopło. Podczas II wojny światowej Konin został włączony do Rzeszy. W czasie okupacji Niemcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej, która w 1939 r. stanowiła ok. 21% ogółu mieszkańców miasta. Po wojnie odkrycie w okolicy złóż węgla brunatnego uczyniło z Konina ośrodek przemysłowy. Powstały kopalnie, elektrownie i huta aluminium. Nowe miejsca pracy doprowadziły do wzrostu liczby mieszkańców i rozbudowy miasta. W latach Konin był stolicą województwa, obecnie jest miastem na prawach powiatu. NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI KONINA: Słup koniński najstarszy znak drogowy w Europie Środkowo-Wschodniej. Mieści się przy kościele św. Bartłomieja na Starówce, ufundowany przez komesa Piotra Włostowica w 1151 r. wskazywał połowę drogi z Kalisza do Kruszwicy. Ratusz. Pocztówka przedwojenna. Źródło:

7 12 13 KONIN GOSŁAWICE Stara wieś, obecnie dzielnica Konina. W Gosławicach zaczyna się ciąg jezior ślesińskich, przez kanał połączony z jeziorem Gopłem. Jeziora stanowią zamknięty obieg chłodniczy dla elektrowni Konin i Pątnów. Widoczne kominy elektrowni oraz odkrywka Pątnów. Synagoga i dom nauki. Źródło: Synagoga wybudowana w latach , nawiązuje w stylu do budowli bizantyńskich, z dobudowaną salą modlitw dla kobiet. Żydowski dom nauki ( bes medresz bet ha-midrasz ) znajdujący się obok synagogi, zbudowany w 1883 r. Obecnie znajduje się w nim oddział Miejskiej Biblioteki Publicznej. Zespół kamienic staromiejskich, Kamienica Zemełki na Pl. Wolności (dawnym rynku) wybudowana w końcu XVI w. pierwszy murowany budynek świecki w mieście. Kościół ewangelicko-augsburski Świętego Ducha i plebania z XIX w. Park Miejski im. Fryderyka Chopina z połowy XIX w. Park Chopina. Źródło: Park Chopina - mostek prowadzący na wyspę. Lata 50-te. Źródło: Odkrywka Pątnów. Foto: W. Rączkowski Zamek gotycki nad jeziorem, wybudowany w latach przez biskupa poznańskiego Andrzeja Łaskarza. Rezydencję typu dwór obronny zbudowano bez wieży. Zachowały się mury do wysokości I piętra oraz mur zewnętrzny. Po odrestaurowaniu w siedziba Muzeum Okręgowego. Skansen budownictwa wiejskiego w sąsiedztwie zamku wiatraki, kuźnia, stodoły oraz zrekonstruowany dworek dwukondygnacyjny, o konstrukcji szachulcowej, kryty dwuspadowym dachem łamanym z XIX w. Kościół św. Andrzeja Apostoła, gotycki ufundowany w XV w. przez właściciela Gosławic biskupa poznańskiego Andrzeja Łaskarza, zbudowany na planie krzyża greckiego, sklepienie palmowe wsparte na centralnie usytuowanej kolumnie. Wewnątrz kościoła trzy neogotyckie ołtarze oraz ośmioboczna chrzcielnica kamienna z początku XVI w. Kościół częściowo zrujnowany w XVII w. został odbudowany w latach Spichlerz zbudowany w stylu klasycystycznym w XIX w. Budynek gorzelni z XIX w. Jezioro Gosławskie, elektrownia Pątnów. Źródło: (zbyszekf60) Zamek gotycki. Źródło: Skansen. Źródło:

8 14 15

9 16 17

10 18 19

11 20 21

12 22 23

13 24 25

14 26 27

15 28 29

16 30 31

17 PIŁA Berlin A2 POZNAŃ GNIEZNO Ciążeń KONIN Warszawa LESZNO KALISZ Tekst i opracowanie: Prof. UAM dr hab. Violetta Julkowska Opracowanie graficzne: Fundacja Tres