Pytania i odpowiedzi w związku z polityką UE w zakresie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego

Transkrypt

1 MEMO/05/248 Bruksela, 11 sierpnia 2005 r. Pytania i odpowiedzi w związku z polityką UE w zakresie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego 1) Na czym polega problem zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego? Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny obejmuje szeroką gamę produktów. W jej skład wchodzi drobny i duży sprzęt gospodarstwa domowego, sprzęt komputerowy i telekomunikacyjny, sprzęt oświetleniowy i dobra konsumpcyjne takie jak odbiorniki radiowe, telewizory, kamery wideo i systemy hi-fi. Sprzęt ten zawiera wiele różnych materiałów i komponentów, z których część jest niebezpieczna. Z tego powodu niewłaściwie przetworzony zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny może powodować poważne problemy środowiskowe na etapie zagospodarowywania odpadów, zwłaszcza składowania i spalania. Każde urządzenie elektryczne i elektroniczne składa się z połączenia kilku podstawowych elementów, takich jak płytki montażowe/zespoły obwodów, kable, przewody, tworzywa sztuczne zawierające substancje przeciwpalne, przełączniki rtęciowe, sprzęt wyświetlający np. lampy elektronopromieniowe i wyświetlacze ciekłokrystaliczne, akumulatory i baterie, urządzenia generujące światło, kondensatory itd. Znajdujące się w tych komponentach substancje, które mogą powodować problemy środowiskowe, obejmują niektóre metale ciężkie (rtęć, ołów, kadm i chrom) oraz związki chlorowcowe (CFC, PCB, PCV oraz bromowane substancje przeciwpalne). Wiele z tych substancji po uwolnieniu do środowiska może mieć działanie toksyczne i stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Na przykład ołów może uszkodzić układ nerwowy i niekorzystnie wpływać na układ sercowo-naczyniowy oraz nerki. Kadm także wpływa na funkcjonowanie nerek i może spowodować uszkodzenia mózgu. Obecnie ponad 90 % zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest składowane, spalane lub odzyskiwane bez wstępnego przetworzenia, co oznacza, że substancje zanieczyszczające mogą przedostać się do środowiska naturalnego i skazić atmosferę, wodę oraz glebę. Podstawowe dane na temat zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) z 1998 r. wykazały, że jeden mieszkaniec wytwarzał 14 kg takich odpadów rocznie, co ogółem stanowiło 6 mln ton rocznie (4 % komunalnego strumienia odpadów). Szacowano, że ilość zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego zwiększa się o 3-5 % rocznie, a więc stanowi on najszybciej rosnący strumień odpadów, który wzrasta trzy razy szybciej niż przeciętny strumień odpadów. Obecnie każdy obywatel wytwarza prawdopodobnie od 17 do 20 kg takich odpadów rocznie.

2 2) Jakie kroki podejmuje UE w kwestii zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego? Unia Europejska przyjęła dwie dyrektywy, które odnoszą się do problemów spowodowanych przez zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Dyrektywa w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (dyrektywa WEEE) 1 ma na celu zapobieganie powstawaniu tego rodzaju odpadów oraz wspieranie ponownego użycia, recyklingu i innych form odzysku, tak aby zmniejszyć ilość składowanych lub spalanych odpadów. Dyrektywa zobowiązuje zatem do zbiórki, odzysku i ponownego użycia/recyklingu. O ile to możliwe, priorytetem powinno być ponowne użycie całego urządzenia. Dyrektywa w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (dyrektywa RoHS) 2 ma na celu zastąpienie ołowiu, rtęci, kadmu, sześciowartościowego chromu, polibromowego difenylu (PBB) lub polibromowego eteru fenylowego (PBDE) w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, jeżeli istnieją alternatywy dla tych substancji, tak aby usprawnić bezpieczny odzysk i zapobiec problemom na etapie zagospodarowywania odpadów. (Związki CFC, PCB i PCV są objęte innymi przepisami UE.) 3) Jakie są podstawowe przepisy i ostateczne terminy dyrektywy WEEE? Dyrektywy te weszły w życie dnia 13 lutego 2003 r., a Państwa Członkowskie miały dokonać ich transpozycji do prawa krajowego w ciągu półtora roku, czyli do dnia 13 sierpnia 2004 r r.: Państwa Członkowskie muszą ustanowić i prowadzić rejestry producentów i co dwa lata przedstawiać Komisji informacje o liczbie produktów wprowadzonych do obrotu, zebranych, odzyskanych, ponownie użytych oraz poddanych recyklingowi. Co trzy lata Państwa Członkowskie będą musiały przesyłać sprawozdanie w sprawie wprowadzania dyrektywy w życie. 13 sierpnia 2005 r.: Do tego dnia Państwa Członkowskie zapewnią ustanowienie systemów zbiórki, a producenci sprzętu elektrycznego i elektronicznego zapewnią finansowanie zbiórki, przetwarzania, odzysku i bezpiecznego dla środowiska usuwania zużytego sprzętu. Zbiórka oznacza, że przy zakupie nowego produktu konsumenci będą mogli zwrócić stary sprzęt elektryczny i elektroniczny na zasadzie 1:1. Ponadto powstaną inne punkty zbiórki, w których właściciele WEEE i dystrybutorzy będą mogli nieodpłatnie zwrócić taki sprzęt. Przy ustanawianiu takich punktów zbiórki należy uwzględnić ich dostępność oraz gęstość zaludnienia. Wszystkie produkty wprowadzone do obrotu po dniu 13 sierpnia 2005 r. muszą być oznaczone symbolem przekreślonego pojemnika na śmieci, tak aby konsumenci mieli świadomość, że takich produktów nie można po prostu wyrzucić. 1 Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego [Dziennik Urzędowy L 37 z ], zmieniona dyrektywą 2003/108/WE [Dziennik Urzędowy L 345 z ]. 2 Dyrektywa 2002/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym [Dziennik Urzędowy L 37 z ]. 2

3 Systemy finansowania zagwarantują finansowanie zbiórki, przetwarzania, odzysku i likwidacji WEEE. Wprowadzając nowy produkt do obrotu po dniu 13 sierpnia 2005 r. producenci muszą przedstawić gwarancję finansową (np. ubezpieczenie, blokadę środków na koncie bankowym, uczestnictwo producenta w programie zbiorowym), która pokryje te koszty. Ma to zapobiec sytuacji, w której nikt nie jest odpowiedzialny za produkty porzucone tzn. stare produkty elektryczne i elektrotechniczne, których producenci nie prowadzą już działalności. W przypadku odpadów historycznych, czyli produktów wprowadzonych do obrotu przed dniem 13 sierpnia 2005 r., producenci będą musieli przyłączyć się do programu zbiorowego. Zbiorowe finansowanie może mieć formę zryczałtowanego podatku lub opłaty nakładanej na nowy sprzęt. 31 grudnia 2006 r.: Do tego dnia Państwa Członkowskie zapewnią, że osiągnięty zostanie wskaźnik zbiórki selektywnej rzędu czterech kilogramów na mieszkańca rocznie. Producenci zrealizują różne cele związane z odzyskiem i recyklingiem/ponownym użyciem WEEE przeznaczonego do przetworzenia, które to cele oblicza się na podstawie średniej wagi danych urządzeń. Priorytetowe znaczenie będzie miała naprawa sprzętu w celu ponownego użycia. Jeżeli nie jest to możliwe, dyrektywa WEEE ustanawia cele dla ponownego użycia komponentów sprzętu oraz recyklingu i odzysku materiałów, które on zawiera. Na przykład wskaźnik odzysku w przypadku dużych urządzeń gospodarstwa domowego, takich jak lodówki i kuchenki mikrofalowe, wynosi co najmniej 80 %, a wskaźnik ponownego użycia/recyklingu ich komponentów, materiałów i substancji wynosi 75 %. Wskaźnik odzysku dla drobnego sprzętu gospodarstwa domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicznych, zabawek, sprzętu sportowego i rekreacyjnego oraz urządzeń monitorujących i kontrolnych wynosi 70 %, a wskaźnik ponownego wykorzystania/recyklingu ich komponentów, materiałów i substancji wynosi 50 %. Różne cele związane z odzyskiem i ponownym użyciem/recyklingiem są ustalone według poszczególnych kategorii. Nowe Państwa Członkowskie: dziesięciu Państwom Członkowskim, które przystąpiły do UE dnia 1 maja 2004 r. przyznano 24-miesięczne (12-miesięczne w przypadku Słowenii) przedłużenie terminu, w którym mają osiągnąć wskaźnik zbiórki rzędu 4 kilogramów na mieszkańca rocznie, a także zrealizować cele związane z odzyskiem i ponownym użyciem/recyklingiem. 4) Jakie są podstawowe przepisy i ostateczne terminy dyrektywy RoHS? 1 lipca 2006 r.: Do tego dnia producenci nie będą już mogli wprowadzać do obrotu sprzętu elektrycznego i elektronicznego, który zawiera następujące niebezpieczne substancje: ołów, rtęć, kadm, sześciowartościowy chrom, polibromowy difenyl (PBB) i polibromowy eter fenylowy (PBDE). Załącznik do dyrektywy zawiera wykaz zwolnień z zakazu stosowania substancji, których nie można zastąpić. Dyrektywa dopuszcza także możliwość wprowadzenia zmian w Załączniku w celu dostosowania wykazu zwolnień do postępu naukowotechnicznego, jeżeli wyeliminowanie substancji niebezpiecznych jest technicznie lub naukowo niewykonalne, lub jeśli negatywny wpływ na środowisko, zdrowie i bezpieczeństwo konsumenta spowodowany przez zastąpienie przeważy korzyści z ich zastąpienia w odniesieniu do środowiska, zdrowia lub bezpieczeństwa konsumenta. 3

4 5) Na czym polega rola Państw Członkowskich, konsumentów i Komisji Europejskiej? Państwa Członkowskie: Zadaniem Państw Członkowskich jest transpozycja przepisów dyrektyw WEEE oraz RoHS do prawodawstwa krajowego (patrz punkt 7), a ponadto zagwarantowanie, że producenci wypełniają wszystkie swoje zobowiązania (patrz punkt 3 i 4). Konsumenci: Konsumenci nie powinni już wyrzucać starego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Od dnia 13 sierpnia 2005 r. powinni mieć możliwość bezpłatnego oddania takiego sprzętu w sklepie na zasadzie 1:1 przy zakupie nowego produktu, a także w innych punktach zbiórki. Od tego samego dnia nowe produkty elektryczne i elektroniczne muszą być oznaczone symbolem przekreślonego pojemnika na śmieci w celu poinformowania konsumentów, że takich produktów nie można usunąć jako nieposortowane odpady (patrz punkt 3). Dzięki selektywnej zbiórce, a następnie oddawaniu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w punktach zbiórki, obywatele przyczynią się do bezpiecznego ponownego użycia, recyklingu i innych form odzysku. Komisja Europejska: Komisja wspiera wprowadzenie w życie dwóch omawianych dyrektyw. Zapewnia także Państwom Członkowskim wytyczne w zakresie interpretacji dyrektyw. W tym celu opracowano wytyczne w formie najczęściej zadawanych pytań. Opublikowano je na stronie internetowej DG ds. Środowiska: W roku 2003 Komisja przyjęła dyrektywę zmieniającą dyrektywę WEEE, która sprecyzowała zobowiązania finansowe dotyczące WEEE pochodzącego od użytkowników innych niż prywatne gospodarstwa domowe 3. W 2004 r. Komisja przyjęła decyzję dotyczącą kwestionariusza stanowiącego podstawę sprawozdań Państw Członkowskich z wykonania dyrektywy WEEE 4. W roku 2005 Komisja przyjęła decyzję dotyczącą formatów danych. Obecnie Komisja przyjmuje dodatkowe decyzje w celu zmiany dyrektywy RoHS poprzez kolejne zwolnienia z zakazu stosowania danych substancji oraz poprzez określenie maksymalnej wartości koncentracji niebezpiecznych substancji objętych zakresem dyrektywy RoHS. 6) Ile będzie kosztować wprowadzenie tych dwóch dyrektyw w życie i czy wpłynie ono na konkurencyjność przemysłu? Czy ceny sprzętu elektrycznego i elektronicznego wzrosną z tego powodu? Przepisy obydwu dyrektyw mają zastosowanie w takim samym stopniu do producentów z UE i spoza niej. Również koszty zastępowania substancji niebezpiecznych objętych zakresem dyrektywy RoHS poniosą zarówno producenci z UE jak i spoza niej. Konkurencyjność nie jest zatem zagrożona. 3 Ta dyrektywa zmieniająca 2003/108/WE [Dziennik Urzędowy L 345 z ] dotyczy finansowania WEEE pochodzącego od użytkowników innych niż prywatne gospodarstwa domowe. W przypadku sprzętu elektrycznego i elektronicznego wprowadzonego do obrotu po 2005 r. producenci muszą pokryć koszty związane z jego zagospodarowywaniem. W przypadku odpadów historycznych producenci będą pokrywać koszty, jeżeli zastępują produkt produktem typu równorzędnego lub spełniającym taką samą funkcję. Ustalenia te obejmują jednak także wariant, w którym odpowiedzialność finansową ponosi użytkownik. W przypadku innych odpadów historycznych, koszty finansowania ponoszą użytkownicy. 4 Decyzja 2004/249/WE. 4

5 Całkowity koszt dostosowania do dyrektywy WEEE szacuje się na mln EUR rocznie w skali UE. Z tego mln EUR zostanie wydane na zbiórkę, a mln na odzysk, ponowne użycie i recykling. Wynikająca z tego podwyżka cen wyniesie prawdopodobnie od 1 % w przypadku większości sprzętu elektrycznego i elektronicznego do 2-3 % w przypadku lodówek, telewizorów i monitorów. Wzrost kosztów i cen wydaje się uzasadniony zważywszy na korzyści, które przyniosą dwie omawiane dyrektywy. Ich głównym celem jest ochrona zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego. Rezultatem recyklingu WEEE będzie także oszczędność energii równa mniej więcej 2,8 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej rocznie. Dzięki temu zmniejszy się niekorzystne oddziaływanie na środowisko związane z wykorzystywaniem zasobów. Ponadto rezultatem tych dyrektyw będą oszczędności w zakresie kosztów produkcji w przypadku materiałów pierwotnych oraz kosztów usuwania odpadów. 7) Na jakim etapie znajduje się transpozycja omawianych dyrektyw w Państwach Członkowskich? Dyrektywy WEEE i RoHS weszły w życie dnia 13 lutego 2003 r., a ostateczny termin ich transpozycji do prawa krajowego Państw Członkowskich minął dnia 13 sierpnia 2004 r. Do tej pory Komisja otrzymała informacje o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy WEEE od wszystkich Państw Członkowskich z wyjątkiem Francji, Malty, Polski i Zjednoczonego Królestwa. W odniesieniu do dyrektywy RoHS Komisja otrzymała takie informacje od wszystkich Państw Członkowskich poza Francją i Zjednoczonym Królestwem. Komisja obecnie ocenia, czy zgłoszone środki prawidłowo transponują przepisy dyrektywy. Komisja może zdecydować o wszczęciu procedury w sprawie naruszenia przepisów przeciwko tym Państwom Członkowskim, które nieprawidłowo dokonały transpozycji dyrektyw. W czerwcu 2005 r. Komisja wszczęła procedury w sprawie naruszenia przepisów przeciwko ośmiu Państwom Członkowskim, które jeszcze nie dokonały transpozycji dyrektyw. Dalsze informacje na temat WEEE i RoHS są dostępne na stronie internetowej: Szczegółowe informacje o systemach wprowadzonych w Państwach Członkowskich: System zbiórki w Belgii, działający od dnia 1 lipca 2001 r. System zbiórki w Niderlandach, działający od dnia 1 stycznia 1999 r.: System zbiórki w Szwecji, działający od dnia 1 lipca 2001 r. 5