Rozdział 5. Z warsztatu badawczego doktoranta

Transkrypt

1 Rozdział 5. Z warsztatu badawczego doktoranta Prawdziwa wiedza to znajomość zależności. Prawdziwa nauka to powiększanie naszej wiedzy o rzeczywistych związkach przyczynowo-skutkowych. BRK Streszczenie Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki. Działalność badawcza owocuje wynikami, które publikowane i poddane ocenie środowiska wzbogacają wiedzę naukową. Każdy doktorant nie może doczekać się chwili, kiedy zamknie proces badawczy, zinterpretuje wyniki i zacznie wypełniać treścią (tekstem) poszczególne, wcześniej zaplanowane ramy struktury. Równolegle do procesu porządkowania materiału teoretycznego i empirycznego pojawiają się pytania natury technicznej: jaka będzie (jaka powinna być) objętość, komu i za co dziękować, jak zbudować nie budzącą zastrzeżeń bibliografię, jak sobie poradzić z załącznikami? Od czasu do czasu pojawiają się propozycje wzorcowych prac, które należy traktować bardziej, jako inspirację, niż wzorcowe drogowskazy Objętość prac doktorskich Na temat objętości rozpraw doktorskich istnieje wiele odmiennych poglądów. Jedni mówią, że rozprawa nie powinna być za krótka, gdyż świadczyłoby to, iż doktorant nie włożył w nią dość pracy, nie wniknął w szczegóły, albo obrał zbyt wąskie, wycinkowe zagadnienie. Z drugiej strony, rozprawa za długa wzbudza podejrzenie rozwlekłości, rozpraszania się na wiele zagadnień na raz, nieumiejętności skoncentrowania się na jednym wyodrębnionym zagadnieniu. W niniejszym rozdziale postaramy się ujednolicić wspomniane wcześniej w punkcie 2.3. pewne ogólne wymagania dotyczące technicznej strony rozprawy doktorskiej. Należy jednak pamiętać, że każda placówka naukowa (uczelnia wyższa) opracowuje swoje wewnętrzne rozporządzenia. Dlatego też niektóre wymogi mogą się nieco różnić. Jak pisze M. Mazur, wytworzyła się tradycja,

2 według której rozprawa musiała mieć stronic, roić się od cytatów i odsyłaczy oraz zawierać bibliografię liczącą setki pozycji 1. Na podstawie badań R. Wiśniewskiego nad merytorycznymi i organizacyjnymi aspektami doktoryzacji, opublikowanych w 1980 roku można przytoczyć średnią objętość rozpraw. Z badań wynika, że średnie objętości rozpraw są wyraźnie związane z zakresami nauki i rozciągają się od 69 stron w naukach matematycznych do 362 stron w naukach politycznych. Tabela 3 Objętość rozpraw doktorskich Nazwa Liczba zakresu nauki rozpraw Objętość (liczba stronic) minimalna średnia maksymalna Ogółem GRUPA NAUK DEDUKCYJNYCH n. matematyczne GRUPA NAUK EKSPERYMENTALNYCH n. weterynaryjne n. medyczne n. farmaceutyczne n. fizyczne n. rolnicze n. leśne n. przyrodnicze n. chemiczne n. wych. fizycznego n. techniczne n. geograficzne GRUPA NAUK PERSFAZYJNYCH n. ekonomiczne teologia n. humanistyczne n. prawne n. polityczne M. Mazur, Historia naturalna polskiego naukowca, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970, s

3 Źródło: R. Wiśniewski, Merytoryczne i organizacyjne aspekty doktoryzacji, Warszawa 1980, s. 25. W powyższej tabeli przedstawiono objętość rozpraw doktorskich z podziałem na grupy nauk, z której wynika, że w naukach o małej rozpiętości objętości rozpraw występują również małe liczby rozpraw, a mianowicie w naukach farmaceutycznych (7), teologii (7), w naukach leśnych (12), podczas gdy w naukach o dużej rozpiętości duże są również liczby rozpraw: w naukach technicznych (210) i humanistycznych (179). Rozrzut tych liczb, bynajmniej więc nie świadczy, że w pewnych naukach wzbogacenie wiedzy rozprawami doktorskimi przebiega bardzo słabo, a w innych bardzo intensywnie, lecz tylko o tym, że te ostatnie są w istocie zbiorami wielu różnych nauk. Jak widać, w rzeczywistości najodpowiedniejsza objętość rozprawy doktorskiej nie istnieje. Już sam charakter poszczególnych nauk wywołuje znaczne statystyczne różnice objętości średnich. Mogą one być jeszcze większe przy uwzględnieniu przypadków indywidualnych w poszczególnych zakresach nauki. W sprawie odstępu miedzy grupą nauk dedukcyjnych a grupą nauk eksperymentalnych warto zauważyć, że wprawdzie różnica objętości średnich miedzy naukami matematycznymi (69 str.) reprezentującymi grupę nauk dedukcyjnych a naukami weterynaryjnymi (71 str.), rozpoczynającymi grupę nauk eksperymentalnych, jest niezbyt duża (2 str.), ale już następna pozycja w tej grupie nauk, tj. nauki medyczne (94 str.), ma wyraźny odstęp w objętości rozpraw (o 25 str.) od nauk matematycznych. Poza tym, liczba rozpraw (7) w naukach weterynaryjnych jest statystycznie mało znacząca w porównaniu z liczbą rozpraw w naukach sąsiednich, tj. matematycznych (39 rozpraw) i medycznych (101 rozpraw). Znaczy to, że zmiana choćby tylko o kilka rozpraw w naukach weterynaryjnych mogłaby znacznie zmienić miejsce tych nauk w tabeli nr 3. Zresztą nawet przy obecnej liczbie rozpraw (7) najmniejsza objętość rozpraw weterynaryjnych (33 str.) pozostaje w wyraźnym odstępie (o 10 str.) od najmniejszej objętości rozpraw matematycznych (23 str.), czyli jest prawie półtorakrotnie większa. Biorąc to pod uwagę można uważać, że istnieje, aczkolwiek niewielki, odstęp objętości rozpraw miedzy grupą nauk dedukcyjnych i grupą nauk eksperymentalnych. Natomiast duży odstęp objętości średniej rozpraw (76 str.) istnieje między grupą nauk eksperymentalnych (w stanowiących ich ostatnią pozycję naukach geograficznych objętość średnia wynosi 187 str.) a grupą nauk perswazyjnych (263 str. w stanowiących ich pierwszą pozycję naukach ekonomicznych). Wyraźne odstępy miedzy poszczególnymi grupami nauk zdają się potwierdzać przypuszczenie, że objętość rozpraw doktorskich jest związana z rodzajem dowodzenia tez 2. 2 R. Wiśniewski, Merytoryczne i organizacyjne aspekty doktoryzacji, maszynopis, op. cit., s

4 5.2. Motto i podziękowania w rozprawach W Polsce, jak odnotowuje Henryk Markiewicz, pojęcie motto weszło do użycia dopiero w drugiej połowie XIX wieku; do tego czasu używane były pojęcia godło i epigraf. Pojęcie motta opisuje wielu badaczy. Zaproponowana przez Genette a klasyfikacja funkcjonalna mott przedstawia się następująco: komentarz tytułu (niekiedy w postaci jego stanowczego uzasadnienia); komentarz tekstu (sprecyzowanie jego semantyki; funkcja autorytetu i ozdoby ; tak zwany efekt motta (sytuacja, gdy sama obecność lub brak motta świadczą o epoce, gatunku lub tendencji dzieła). Podstawową funkcją motta jest, zdaniem autora, objaśnianie dzieła i ujawnienie jego genezy, w następnej kolejności wyjaśnienie sensu dzieła. Kolejny francuski badacz Rudolf Böhm przeprowadził badania na bogatym zbiorze mott zaczerpniętych z literatury angielskiej. Wyróżnił on siedem funkcji motta: naprowadzenia emocjonalnego, racjonalnego przygotowania, informacyjną (dotyczącą treści), komentarza autorskiego, wywoływania napięcia, kontrastową i integrującą. Wszystkie, zdaniem badacza, dają się sprowadzić do funkcji konkretnego aktu mowy. Böhm podaje również klasyfikację źródeł, z jakich mogą pochodzić motta. Podkreślając ich różnorodność, badacz wskazuje najczęściej wykorzystywane, wśród których wyróżnia: źródła naukowe (cytaty zaczerpnięte z rozpraw o charakterze filozoficznym, historycznym, literaturoznawczym, przyrodoznawczym, itp.), biblijno religijne, ludowe, tzw. źródła aktualne (cytaty z artykułów prasowych), źródła prywatne (cytaty z listów, pamiętników) czy wreszcie własne cytaty (autocytaty) lub motta utworzone dla potrzeb danego tekstu (motta - mistyfikacyjne, inaczej pseudomotta) 3. Jak wynika z badań R. Wiśniewskiego motto przed tekstem zasadniczym było zamieszczane w 20 rozprawach doktorskich (w jednym przypadku były dwa motta). Jeżeli traktować motto, jako przejaw skłonności do literackiej elegancji, to jest zrozumiałe, że najwięcej rozpraw zawierających motto znalazło się w naukach humanistycznych. Z punktu widzenia narodowości autorami mott byli: Polacy 8, Francuzi 3, Anglicy 2, Rosjanie 2, Amerykanin, Argentyńczyk, Bułgar, Grek, Jugosłowianin, Rzymianin, Włoch. Spośród 21 mott najbardziej naukoznawczy charakter miało motto z A. Comte a rozpoczynające rozprawę doktorską w naukach medycznych: Wiedzieć aby przewidywać, Przewidywać, aby móc działać. Różnorodność przywoływanych mott pod względem epok, narodowości i zawodów wskazuje na rozległość skojarzeń u doktorantów, którzy uznali za pożądane zaopatrzyć swoje rozprawy w motto. Ciekawe, że w trzech rozprawach autorami mott byli sami doktoranci. 3 E. Sadzińska, Kategoria motta we współczesnym literaturoznawstwie, Łodź, s

5 Oprócz motta w rozprawach spotykamy też podziękowania, zamieszczane we wstępie lub zakończeniu. Można by sądzić, że zamieszczenie lub nie zamieszczenie podziękowania w rozprawie doktorskiej to sprawa najrozmaitszych okoliczności, jak np. osobista skłonność doktoranta do wystąpień kurtuazyjnych, atmosfera stosunków między doktorantem a osobami wymienionymi w podziękowaniu, chęć przypodobania się osobom wpływowym, zwyczaje panujące w poszczególnych placówkach naukowych. Według wyników badań R. Wiśniewskiego podziękowania występują prawie w całości w grupie nauk eksperymentalnych, a w znikomym stopniu w grupie nauk perswazyjnych. Nasuwa się przypuszczenie, że głównym motywem doktorantów jest zamieszczanie podziękowań, gdy mają za co. W naukach eksperymentalnych mają za co dziękować, wobec ryzyka błędów spowodowanych zastosowaniem niewłaściwej metody, dobraniem niewłaściwych warunków eksperymentu, lub przeprowadzeniem niewłaściwej interpretacji jego wyników. Natomiast nie ma podobnego ryzyka w naukach perswazyjnych, gdyż mają one charakter doktrynalny, przy czym zasady doktryny są doktorantowi dobrze znane z obszernej literatury książkowej, a jako dowody słuszności swoich wypowiedzi doktorant wykorzystuje cytaty z dzieł autorów uznanych za autorytatywnych w danej doktrynie. Dopóki, więc doktorant trzyma się doktryny (co w rozprawach doktorskich jest regułą), to nie odczuwa on potrzeby szczególnej pomocy ze strony konsultantów, co też znalazło wyraz w ubogiej liczbie rozpraw zawierających podziękowania. Analiza wyników badań dostarcza również odpowiedzi na pytanie, komu doktoranci dziękują? Jest zrozumiałe, że adresatami podziękowań są przede wszystkim promotorzy. Na 389 rozpraw z podziękowaniami tylko w 9 rozprawach doktoranci nie dziękowali promotorom, chociaż dziękowali recenzentom bądź innym osobom. Trudno dociec, czym było podyktowane to wyłączenie 9 promotorów z podziękowań. Być może, ci promotorzy sprzeciwili się podziękowaniom uważając, że do ich obowiązków należy pomaganie doktorantom, nie ma więc potrzeby dziękować za coś, co jest normalne i oczywiste Warsztat bibliograficzny Liczebność i rodzaj pozycji bibliograficznych w rozprawie doktorskiej rzuca pewne światło na obraz erudycji doktoranta 5. Podczas badań R. Wiśniewskiego w analizowanych bibliografiach załącznikowych badanych rozpraw doktorskich było ogółem pozycji, co w stosunku do liczby 995 rozpraw daje przeciętnie 109 pozycji na rozprawę, zaś rozpiętość zawiera się w granicach od 0 do 575 pozycji. 4 5 R. Wiśniewski, Merytoryczne i organizacyjne aspekty doktoryzacji, op. cit., s M. Jaroszyński, Erudycja jako istotny element naukowego stopnia doktora, Życie Szkoły Wyższej nr 9, 1967, s

6 W naukach matematycznych, jako naukach dedukcyjnych, a więc odznaczających się dużą dowodowością, potrzeba odwoływania się do literatury jest znikoma, i zgodnie z tym liczba pozycji bibliograficznych jest niewielka. Liczba ta jest większa w naukach eksperymentalnych, ponieważ zachodzi w nich potrzeba porównywania wyników z tymi, które w podobnych lub pokrewnych przypadkach uzyskali inni badacze. Widać nawet, że w tej grupie nauk liczba pozycji bibliograficznych jest najmniejsza w naukach fizycznych i technicznych, w których eksperymenty są ściślej określone, nie zachodzi wiec konieczność zbytniego upewniania się o ich prawidłowości przez odwoływania się do literatury. I wreszcie w grupie nauk perswazyjnych, jako mających najmniejszą dowodowość, liczba pozycji bibliograficznych jest największa, gdyż autorzy rozpraw z tych zakresów nauki szukają dla swoich poglądów licznych potwierdzeń w poglądach innych autorów. Przemawia za tym również okoliczność, że w tej grupie nauk liczba pozycji bibliograficznych jest najmniejsza w naukach ekonomicznych, a więc stosunkowo najściślejszych, największa zaś w teologii i naukach politycznych, a więc w znacznym stopniu doktrynalnych, w których poglądy mają przeważnie charakter zapewnień. Aby były przekonywujące, muszą one mieć oparcie w wielu podobnych wypowiedziach innych autorów. Duży stosunek liczby artykułów do liczby druków zwartych w bibliografiach załącznikowych rozpraw doktorskich w większości zakresów nauki świadczy o nowoczesności i szybkim tempie pojawiania się nowych idei w tych naukach. Na tej podstawie można sądzić, że najintensywniej rozwijają się nauki zaliczone do grupy nauk eksperymentalnych, a ściślej nauki chemiczne, przyrodnicze, weterynaryjne, medyczne i fizyczne. Jest raczej zaskakujące, ze ostatnie miejsce pod tym względem zajmują w tej grupie nauki techniczne, cieszące się przecież powszechnie opinią nauk rozwijających się niezwykle szybko, w których jednakże artykuły są o wiele liczniejsze niż druki zwarte. Z drugiej jednak strony można wyrazić przypuszczenie, że głównym źródłem rozwoju techniki jest postęp w naukach fizycznych i chemicznych, który zasila technikę w znacznym stopniu za pośrednictwem literatury książkowej. Natomiast w grupie nauk perswazyjnych literatura książkowa przeważa liczbowo nad artykułami, co świadczyłoby o znacznej stabilności tych nauk (zwłaszcza teologii), przejawiającej się w przewadze rozpraw doktorskich o charakterze komentatorskim wobec wiedzy zastanej, utrwalonej w literaturze. W celu odpowiedzi na pytanie, jak silna jest zależność miedzy objętością rozpraw doktorskich przyjętą za zmienną niezależną a liczbą pozycji bibliograficznych w rozprawach doktorskich potraktowana jako zmienną zależną - obliczono współczynnik korelacji rang Spearmana między wymienionymi zmiennymi. Uzyskany współczynnik korelacji (o wartości + 0,73) zdaje się wskazywać na zależność znaczącą między średnią objętością rozpraw doktorskich a średnią liczbą pozycji bibliograficznych w tych rozprawach. 6

7 Wysoką zależność o kierunku dodatnim miedzy objętością rozpraw doktorskich a liczbą pozycji bibliograficznych możemy tłumaczyć tylko hipotetycznie, wysuwając przypuszczenie, że większa liczba pozycji bibliograficznych zajmuje proporcjonalnie więcej miejsca zarówno na przypis, jak i komentarz przytaczanej informacji. Dla kompletności należy dodać, że w ogólnej liczbie pozycji bibliograficznych były 523 prace doktorskie i 189 prac magisterskich, które zostały zaliczone do druków zwartych. Warto również wspomnieć, że część publikacji wymienionych w bibliografiach załącznikowych rozpraw doktorskich nie znalazła zastosowania w przypisach do tekstu, a część publikacji powoływanych w tekście rozpraw doktorskich nie została wprowadzona do bibliografii załącznikowych. Może to prowadzić do wniosku, że niektóre publikacje zamieszczano w bibliografiach załącznikowych tylko dla okrasy, a niektóre pomijano, prawdopodobnie przez przeoczenie (np. gdy przypis wprowadzono do tekstu już po oporządzeniu bibliografii załącznikowej) Wzorcowa struktura rozprawy doktorskiej Na warsztat badawczy, zastosowany w rozprawie doktorskiej, składa się szereg istotnych elementów, jak opisane w rozdziale czwartym np. cel badań, postawienie problemu, metoda badań itp. Ze względu na ich kompletność jest obojętne, czy poszczególne elementy są ujęte w osobnych rozdziałach, czy też zostały pogrupowane w rozdziałach zawierających po kilka elementów. Nie jest to jednak obojętne ze względu na potrzeby czytelników rozpraw. Na przykład może się okazać, że czytelnik chciałby najpierw zapoznać się ze sformułowaniem problemu, a dopiero, gdy uzna go za interesujący, zabiera się do lektury całej rozprawy. Będzie, więc dla niego dużym ułatwieniem, gdy w spisie treści rozprawy znajdzie rozdział Sformułowanie problemu. W przypadku braku takiego rozdziału czytelnik nie będzie wiedział, w którym rozdziale szukać potrzebnej mu informacji, ani nawet, czy autor rozprawy w ogóle zadbał o sformułowanie problemu. Zmuszałoby to czytelnika do mozolnego wertowania rozprawy, bez pewności czy nie będzie ono daremne. Przyczyną tego rodzaju utrudnień często bywa mylne przeświadczenie doktorantów, że rozdziały rozprawy doktorskiej powinny mieć objętość kilkunastu, a przynajmniej kilku stronic, toteż w przypadkach, gdy sformułowanie problemu jest krótkie (kilkuzdaniowe, lub nawet jednozdaniowe) włączają je oni do jakiegoś większego rozdziału, niwecząc udogodnienie, jakie zapewnia racjonalne rozczłonkowanie rozprawy. 6 R. Wiśniewski, Merytoryczne i organizacyjne aspekty doktoryzacji, op. cit., s

8 To samo można powiedzieć o wszystkich elementach struktury warsztatu badawczego. Wyodrębnianie ich w osobne rozdziały rozprawy jest wskaźnikiem literacko naukowej kultury doktoranta 7. W swoich badaniach R. Wiśniewski sprawdził, czy elementy struktury warsztatu badawczego były wyodrębniane w spisie treści rozpraw doktorskich (a nie czy występowały w ich treści, np. w formie ukrytej). Za wzorcową, teoretycznie, należałoby uznać strukturę warsztatu badawczego rozpraw doktorskich obejmującą wszystkie elementy modelu. Autor badań wziął pod uwagę 8 następujących elementów, z których pierwsze siedem daje się odczytać ze spisu treści rozpraw, ósmy zaś z ich tekstu: 1) stan badań w literaturze, 2) cel badań, 3) przedmiot badań, 4) zakres badań, 5) postawienie problemu, 6) metoda badań, 7) konwencje terminologiczne, 8) numery stronic przy powoływanych drukach zwartych. Prace uznane za wzorcowe, a także naukowo nowatorskie wysyłane są na różnego rodzaju konkursy. W każdej dyscyplinie naukowej organizowane są konkursy na pracę doktorską. Ich celem jest popularyzacja wiedzy na temat aktualnych i ważnych zjawisk zachodzących w obszarze danej dziedziny oraz promowanie i wspieranie młodych naukowców, badających i opisujących ważne zagadnienia. Preferowane są prace nowatorskie, interdyscyplinarne, wykazujące oryginalność w zakresie podjętej problematyki lub metodologii badań oraz napisane w sposób atrakcyjny dla przyszłych czytelników. Chyba największym problemem większości doktorantów jest utrzymanie długodystansowej motywacji na stałym poziomie i nie poddawanie się w momencie, gdy po 3 lub 5 latach trafi się na poważny zgrzyt we współpracy z promotorem. Bo czasem taki zgrzyt potrafi dosłownie doktoranta zabić do tego stopnia, że postanawia w ogóle dać sobie spokój z dalszym procesem doktoryzowania. Przetrwać trudności oznacza zwyciężyć w walce z własnymi słabościami. Czy można być doktorem tylko dla siebie, a swoją wiedzę używać jedynie we własnych celach? Nie każdy, kto robi doktorat chce zostać na uczelni, a że środowisko naukowe bywa niekiedy dość specyficzne wie każdy, kto miał z nim kontakt. Jednakże nasuwa się wiele pytań. Co z pisarstwem naukowym? Co z 7 Tamże, s

9 dzieleniem się wiedzą? Doktorat dla papieru i pozycji to chyba najgorsza z opcji w rozwoju osobistym. Wielu wyraża opinię, że doktorat łatwiej się pisze za granicą niż w Polsce. Zwraca się uwagę, że w naszym kraju praca doktorska jest bardzo sformalizowana. Za granicą doktoranci skupiają się bardziej na sednie, czyli celu pracy i problemie, który próbują rozwiązać. W naszym kraju podkreśla się znaczenie liczby pozycji w bibliografii, dobrze sformułowanej hipotezy i sprawdzeniu, czy jest (została) ona odpowiednio przebadana, a za granicą stawia się ogólny problem i proponowane rozwiązanie. Ponadto nie przywiązuje się tak bardzo uwagi do tego jak praca jest napisana, tylko co się odkrywczego proponuje. Wielokrotnie podkreślaliśmy, że nauka nie zna granic. Współcześnie pracę doktorską można pisać w wielu instytutach i wielu językach na całej kuli ziemskiej. Przy wielu różnicach, wszędzie tytuł doktora jest wynikiem żmudnej pracy badawczej, zrozumienia nauki i praw nią rządzących. Wszędzie też przy pisaniu doktoratu najważniejsza jest pasja i chęć zgłębiania wiedzy. ZAKOŃCZENIE Doktorant jest artystą słów i nie boi się ich stosować. BRK Staraliśmy się w tej książce przedstawić pozytywną stronę procesu doktoryzacji, skupiając uwagę na istocie rozprawy doktorskiej i czynnikach sprzyjających odbywaniu studiów doktoranckich. Praktyka nie wszędzie jest różowa. Wokół studiów doktoranckich narasta wiele kontrowersji. Zasady funkcjonowania, regulamin, prawa i obowiązki doktorantów określa regulamin studiów ustalany indywidualnie przez każdą uczelnię. Na niektórych z nich doktorant, który nie obronił rozprawy doktorskiej po 4-letnim okresie studiów zobowiązany jest do zwrotu całej kwoty pobieranego stypendium doktoranckiego. Niektóre uczelnie wybierają inne rozwiązanie. Nie udzielają stypendium na pierwszym roku studiów. Uczelnie otrzymują dotację na każdego doktoranta pięciokrotnie wyższą, niż na studenta. Na niektórych kierunkach studiów limity przyjęć na studia doktoranckie są zawyżane dla zysku. Celem jest zwiększenie dotacji budżetowej. W takich sytuacjach uczelnia nie jest w stanie objąć wszystkich merytoryczną opieką, a także nie wypłaca stypendiów doktoranckich. Doktoranci prócz prestiżu maja konkretne przywileje. Od r. doktorantom do ukończenia 35 r.ż. przysługuje ulga w wysokości 51% na przejazdy środkami transportu kolejowego (PKP-bilety jednorazowe i miesięczne) i transportu autobusowego (PKS-na podstawie biletów miesięcznych) analogicznie jak studentom. 9

10 Studia doktoranckie nie muszą kończyć się uzyskaniem stopnia doktora. Tak się dzieje w dziewięciu na dziesięć przypadków. Jednak doktorantom, którzy nie zdobędą stopnia doktora, okres studiów nie będzie wliczał się do okresu pracy. * * * J. Chabik ma stopień naukowy doktora w dyscyplinie nauki o zarządzaniu. Na blogu, który prowadzi po pomyślnej obronie dysertacji podzielił się z Czytelnikami następującymi refleksjami 8 : 1. Doktorat trzeba robić dla przyjemności (frajdy). To znaczy, że jeśli jakaś dziedzina nas interesuje i chcemy ją zgłębiać, to przy okazji można zrobić na tym stopień naukowy. Odwrotnie się nie da: tzw. ktoś chce mieć doktorat dla doktoratu, ale frajdy z tego nie będzie miał sorry, zniechęci się i nic z tego nie wyjdzie. Nie warto nawet próbować. 2. Do tanga potrzeba dwojga. Należy znaleźć promotora, któremu zależy nie mniej niż nam. Z reguły trzeba szukać osób świeżo po habilitacji, ambitnych, myślących o profesurze belwederskiej. Jeśli nie ma wspólnego interesu, ktoś komuś robi łaskę a to nigdy się nie udaje. 3. Trzeba robić naukę, a nie biznes. Robienie dobrych projektów biznesowych nie jest przesłanką dla doktoratu. Ustawa mówi tyle, że doktorat powinien rozszerzać istniejący stan wiedzy. Można bazować na konkretnym case ie, ale trzeba umieć go uogólnić. Zrealizowanie dużych zysków albo nowych, pionierskich rozwiązań jest surowcem dla doktoratu, ale nie jego esencją. 4. Doktorat musi być metodologicznie poprawny, czyli musi posiadać pewien cel, hipotezę badawczą oraz proces jej dowodzenia. Trzeba zrozumieć dobrze, co to jest hipoteza, co to jest twierdzenie, co to jest dowód, co to jest prawda naukowa i kiedy uważa się twierdzenie za dowiedzione. Bardzo pouczające. 5. Przewód doktorski musi być gdzieś otwarty a więc trzeba znaleźć wydział, na którym doktoranci z zewnątrz są mile widziani i który ma uprawnienia do doktoryzowania z danej dziedziny i nie straci ich przez następnych kilka lat. Także warto mieć na tym Wydziale kogoś życzliwego, dla kogo nie będziemy petentem. 6. Trzeba mieć wyrozumiałą rodzinę. Doktorat to inwestycja czasu i pieniędzy. Bez poparcia najbliższych, bez poświęcenia wielu wieczorów, i bez inwestycji w przejazdy, konferencje, publikacje i wreszcie sam przewód, do obrony nie dojdzie

11 7. Last but not least, trzeba uzbroić się w cierpliwość oraz empatię kulturową. Środowisko naukowe żyje w innym rytmie niż środowisko biznesowe, ma inne wartości i prezentuje inne postawy. Nie należy się na to obrażać i tego kontestować, tylko po prostu przyzwyczaić się, że każda grupa ma swoją specyfikę. Przewód trwa z reguły kilka lat. Do wyjątków należą przypadki obron w rok dwa i dotyczą pracowników etatowych na uczelni, mających silnych politycznych patronów. Realny czas to cztery-pięć lat. Trudno byłoby sobie wymarzyć lepsze zakończenie VADEMECUM DOKTORANTA. Dziękuję Panie Doktorze. Mam nadzieję, że wielu pójdzie za Pana przykładem i pomyślnie, czyli z dr przed nazwiskiem, zakończy niełatwą, ale fascynująca przygodę z nauką. BIBLIOGRAFIA 1. Apanowicz J., Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w teorii organizacji i zarządzania, Wyd. Diecezji Pelplińskiej BERNARDINUM, Gdynia Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wyd. PWN, Warszawa Babbie E., Logika doboru próby, Wyd. PWN, Warszawa Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, wyd. PWN, Warszawa Chmielewski M., Poradnik doktoranta, Wyd. POLIHYMNIA sp. z o.o., Lublin Czarnecki K.M. (red.), Nowy leksykon metodologiczny, Wyd. Wyższa Szkoła Humanista, Sosnowiec Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badań, Wyd. Stachurski, Kielce Dutkiewicz W., Przewodnik metodyczny dla studentów pedagogiki, Wyd. Strzelec, Kielce Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych, Wyd. Zysk i S ka, Poznań Gambarelli G., Łucki Z., Jak przygotować pracę dyplomowa lub doktorską, UNIVERSITAS, Kraków Gierz W., Jak pisać pracę licencjacką? Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa, Gdańsk

12 Jaroszyński M., Erudycja jako istotny element naukowego stopnia doktora, Życie Szkoły Wyższej nr 9, Koźmiński A. K., Latusek Jurczak D., Rozwój teorii organizacji. Od systemu do sieci, Wyd. Wolters Kluwer business, Warszawa Kożuch B., Nauka o organizacji, Wyd. CedeWu.pl Wydawnictwa Fachowe, Wyd. II zmienione, Warszawa Krupski R. (red.), Elastyczność organizacji, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław Kuc B. R., Funkcje nauki. Wstęp do metodologii, Wyd. Menedżerskie PTM, Warszawa Lewicki J., Konkurs na Najbardziej Podoktorancką Uczelnię PRODOK Edycja 2011 Podsumowanie. 18. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Wyd. PWN, Warszawa Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków Majchrzak J., Mendel T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomowych, Akademia Ekonomiczna Poznań, March J.G.,. Simon H.A, Teoria organizacji, Wyd. PWN, Warszawa Mazur M., Historia naturalna polskiego naukowca, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa Mendel T., Metodyka pisania prac doktorskich, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań Najda Janoszeka M., Organizacja wirtualna. Teoria i praktyka, Wyd. Difin, Okoń W., Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa Palka S., Podstawy metodologii badań w pedagogice, Wyd. GWP, Gdańsk Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Wyd. PWN, Warszawa Pieter J., Praca naukowa, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Katowicach, Katowice Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej, Wyd. PWN, Warszawa Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. WSiP, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Żak, Warszawa Przewodnik do przedmiotu Seminarium doktoranckie III rok, ALK, Warszawa Pszczołowski T., Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Ossolineum, Wrocław Rawa T., Metodyka wykonywania inżynierskich i magisterskich prac dyplomowych, Wyd. Akademii Rolniczo-Technicznej, Olsztyn Sadzińska E., Kategoria motta we współczesnym literaturoznawstwie, Łodź.

13 36. Sławińska M., Witczak H., Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, Wyd. PWE, Warszawa Stachowiak-Kudła M., Autonomia szkół wyższych a instytucjonalne mechanizmy zapewnienia jakości w Polsce i wybranych państwach europejskich, Wyd. Difin, Warszawa Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych,, Wyd. Śląsk, Katowice Sztumski J., Wstęp do metodologii i techniki badań społecznych, Wyd. Śląsk, Katowice Wiśniewski R., Merytoryczne i organizacyjne aspekty doktoryzacji, maszynopis, Warszawa Zakrzewski Z., O pracy doktorskiej w naukach ekonomicznych, Wyd. WSE, Poznań ŹRÓDŁA INTERNETOWE: 1. Bednarek-Michalska B., Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci 2. Degler A., Grant promotorski sposób na napisanie rozprawy doktorskiej, anie_rozprawy_doktorskiej_ d.html &_Page- ID=1&s=szablon.depesza&dz=stronaGlowna&dep=386593&data=&lang= PL&_CheckSum= /dba-phd &Itemid=

14 19. _podsumowanie.pdf uczelni.html Konflikt interesów: Romańczyk J., Proces Boloński, AKTY PRAWNE 1. Regulamin stacjonarnych i niestacjonarnych studiów doktoranckich w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, pkt. IV. 2. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dn. 9 września 2010 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród za wybitne osiągnięcia naukowe lub naukowo techniczne oraz stypendiów naukowych dla wybitnych młodych naukowców. 3. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich i habilitacyjnych, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora., załącznik nr Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z dnia 19 grudnia 2008 r., załącznik nr Uchwała nr 52/2006 Senatu Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z dnia 24 kwietnia 2006 r. w sprawie regulaminu studiów doktoranckich, Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.) tekst jednolity uwzględniający zmiany wprowadzone ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule 14

15 w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2011 r. 7. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym, stopniach i tytule w zakresie sztuki (tekst jednolity uwzględniający zmiany z 18 marca 2011 r.) art. 12.1, art. 14, art. 38, art Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw, art. 13, art. 14a. 9. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, art. 187a, art. 196, art. 199c 200a. art. 208, art Załączniki do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 września 2010 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1204). 11. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 stycznia 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu przeprowadzania czynności w przewodach doktorskim i habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora., załącznik nr Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki uzyskanych za granicą ( Dz.U nr 179 poz. 1067), Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie studiów doktoranckich oraz stypendiów doktoranckich 12, 15,

16 SPIS RYSUNKÓW I TABEL Rysunek 1. Podstawowe etapy procesu badawczego..ошибка! Закладка не определена. Rysunek 2. Elementy pracy dyplomowej Ошибка! Закладка не определена. Tabela 1. Liczba doktorantów i obronionych rozpraw doktorskich... (łącznie z cudzoziemcami) stan na dzień 31 XII 2011 r..ошибка! Закладка не определена. Tabela 2. Porównanie zmian w ustawie o szkolnictwie wyższym..ошибка! Закладка не определена. Tabela 3. Przewód doktorski elementy procedur, przebieg i zakończenie.. Ошибка! Закладка не определена. Tabela 4. Wyniki IV edycji Konkursu na Najbardziej Prodoktorancką... Uczelnię PRODOK 2011 r

17 Załączniki 1. Konkurs na uczelnię przyjazną doktorantom Każdy, kto wybiera się na studia licencjackie, magisterskie czy też doktoranckie z pewnością zadaje sobie pytanie: Którą uczelnię wybrać?. Dla osób podejmujących studia III stopnia ten wybór jest szczególnie ważny, gdyż przy pisaniu pracy doktorskiej trzeba mieć wyjątkowo należyte wsparcie uczelni. Dotyczy to obszarów takich, jak: zabezpieczenie socjalne, wspieranie aktywności młodego naukowca, wpływ doktorantów na proces ich kształcenia (lektoraty, przedmioty do wyboru). Przy wyborze uczelni dla doktorantów ważnym aspektem powinien być również sprawnie działający samorząd uczelniany. Aby ułatwić wybór najlepszej uczelni Zarząd Krajowej Reprezentacji Doktorantów ogłosił w 2011 r. otwarcie IV już edycji Konkursu na Najbardziej Prodoktorancką Uczelnię PRODOK. Zgłoszenia dokonywane były na ustalonym formularzu zawierającym 17

18 Miejsce Uczelnia Warunki socjalne Wsparcie działalności Wpływ doktorantów na proces kształcenia Samorządność Inne Suma listę pytań, które dotyczyły doktorantów we wcześniej wymienionych obszarach, a także proporcji doktorantów studiujących w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym. Czwarta edycja konkursu odbyła się według nieznacznie zmodyfikowanych kryteriów z 2010 roku. Większość pytań zachowała charakter zamknięty, a punkty przyznawane były w zależności od tego, czy dane rozwiązanie/instytucja podlegające ocenie występuje na całej uczelni czy tylko w części jednostek prowadzących studia doktoranckie. Zwiększono maksymalną możliwą liczbę punktów do zdobycia do 110 pkt. Do udziału w konkursie zgłosiły się 32 uczelnie prowadzące studia doktoranckie, które odpowiadały na pytania dotyczące sytuacji doktorantów w pięciu obszarach: zabezpieczenia finansowego, wsparcia ich aktywności naukowej, samorządności, wpływu na program studiów, a także proporcji doktorantów studiujących w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym. Większość pytań miała charakter zamknięty, a punkty przyznawane były w zależności od tego, czy dane rozwiązanie podlegające ocenie występuje na całej uczelni, czy tylko na wybranych wydziałach 9. Patronat honorowy nad Konkursem objęli: Pani Zofia Modzelewska radca ministra (MNiSW), prof. Józef Lubacz Przewodniczący Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. Katarzyna Chałasińska-Macukow Przewodnicząca Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich oraz doktoranci: Jacek Lewicki Przewodniczący Kapituły, Beata Polińska, Dominik Hoehne, Jarosław Kłodziński 10. Wyniki konkursu ogłoszono podczas XII Krajowego Zjazdu Doktorantów oraz VI Zwyczajnego Zjazdu Krajowej Reprezentacji Doktorantów, które odbyły się w dniach 2-4 grudnia 2011 r. w Gdyni 11. Poniżej przedstawiona została lista uczestników konkursu: Tabela 1. Wyniki IV edycji Konkursu na Najbardziej Prodoktorancką Uczelnię PRODOK 2011 r. 1 Uniwersytet Adama Mickiewicza ,5 8 95,5 2 Politechnika Warszawska 22 26, , Uniwersytet Ekonomiczny w epesza&dz=stronaglowna&dep=386593&data=&lang=pl&_checksum=

19 Poznaniu 4 Uniwersytet Jagielloński 16 24, , Politechnika Wrocławska Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Uniwersytet Gdański ,5 5 79,5 Uniwersytet Medyczny w Lodzi ,5 3 79,5 8 Politechnika Opolska 23 24, , Politechnika Świętokrzyska ,5 5, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny 11 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ,5 75,5 12 Politechnika Poznańska 22 21,5 8 18, Warszawski Uniwersytet ,5 5 74,5 Medyczny 14 Szkota Główna Handlowa 22 28,5 3 18, Wojskowa Akademia Techniczna Uniwersytet 15 25,5 7 21, Marii Curie-Skłodowskiej 17 Politechnika Krakowska ,5 5 71,5 18 Szkota Główna Gospodarstwa 21 17, ,5 71 Wiejskiego 19 Akademia Obrony Narodowej Uniwersytet Wrocławski 20 22, ,5 21 Politechnika Gdańska ,5 6, Uniwersytet łódzki 18 23,5 9 10, Akademia Górniczo-Hutnicza ,5 6 63,5 24 Uniwersytet Szczeciński 20 18, ,5 25 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 18 11, ,5 59,5 26 Uniwersytet Medyczny w Poznaniu ,5 5 54,5 27 Uniwersytet Medyczny w Lublinie ,5 7 53,5 28 Akademia Pedagogiki Specjalnej w ,5 5 52,5 Warszawie 29 Uniwersytet w Białymstoku ,5 1 50,5 30 Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie 31 Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina Źródło: Miejsce I zdobył Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu. W uczelni podstawowym trybem kształcenia doktorantów są studia stacjonarne. We wszystkich jednostkach doktoranci mają w programach studiów przedmioty do 19

20 wyboru oraz lektorat języka obcego. W części jednostek obciążenia dydaktyczne ustalono na poziomie niższym niż 90 godz./rok. Stypendium doktoranckie otrzymuje, aż 79% doktorantów stacjonarnych i jest ono przyznawane wg określonych zasad oceny osiągnięć doktoranta. Średnia stawka stypendium wynosi 1352 zł. We wszystkich jednostkach doktoranci mogą ubiegać się o środki z działalności statutowej i na badania własne, o wsparcie organizowania konferencji i wydawanie publikacji, a także o dofinansowanie udziału w konferencjach. Uczelnia oferuje także stypendia z własnych funduszy dla najbardziej zdolnych doktorantów. Współpracą międzynarodową objęte są wszystkie kierunki studiów doktoranckich. Prowadzone są trzy programy studiów doktoranckich w językach obcych oraz program podwójnego dyplomu z dwoma uczelniami we Francji. Doktoranci reprezentowani są we wszystkich radach jednostek prowadzących studia III stopnia oraz w niektórych komisjach senackich i rektorskich; Radzie Bibliotecznej. Zapewnione są środki dla funkcjonowania samorządu. W domach asystenckich i studenckich jest osobna pula pokoi dla doktorantów. Z rozwiązań dodatkowych należy wskazać: zakup legitymacji zniżkowych PKP dla doktorantów dających zniżkę 50% przez Uniwersytet; zwolnienie z opłat za studia podyplomowe oraz dodatkowe kursy językowe, szkolenia psychpedagogiczne dla doktorantów I roku, szkolenia z metodyki kształcenia na jednym z wydziałów, możliwość uzyskiwania tzw. świadczeń wakacyjnych i świątecznych, opracowanie raportu na temat jakości kształcenia na poziomie III. Miejsce II zajęła Politechnika Warszawska. We wszystkich jednostkach doktoranci mają w programach studiów przedmioty do wyboru oraz lektorat języka obcego. Stypendium doktoranckie otrzymuje 50% doktorantów, przy czym wg informacji uczelni jest to większość z ubiegających się o takie stypendium osób. Stypendium jest przyznawane wg określonych zasad oceny postępów doktoranta. Średnia stawka stypendium wynosi ponad 660 zł. We wszystkich jednostkach doktoranci mogą ubiegać się o wsparcie organizowania konferencji i wydawanie publikacji, a także o dofinansowanie udziału w konferencjach. W części jednostek także o środki z działalności statutowej i na badania własne. Przyznawane są środki dla kół naukowych. Współpracą międzynarodową objęte są wszystkie kierunki studiów doktoranckich. Prowadzonych jest aż siedem programów program podwójnego dyplomu z uczelniami we Francji, Szwajcarii, Włoszech, Belgii oraz Japonii. Prócz studiów w językach obcych na jednym z wydziałów, co druga dysertacja jest w języku obcym. Doktoranci reprezentowani są we wszystkich radach jednostek prowadzących studia III stopnia oraz we wszystkich ciałach merytorycznych właściwych dla spraw (pytanie 10c) doktorantów, a także w komisjach m.in. ds. kadr, informatyzacji, etyki zawodowej. Samorząd posiada środki na działalność organizacyjną w tym kulturalną (np. wyjścia do teatru). Uczelnia oferuje stypendia i nagrody z Własnego Funduszu Stypendialnego za osiągnięcia naukowe. Doktoranci mogą korzystać z domów asystenckich na 20

21 zasadach jak pracownicy natomiast w domach studenckich jest osobna pula pokoi oraz oddzielne zasady ich przyznawania dla doktorantów. Na uczelni opracowano kompleksowy model kształcenia doktorantów oraz przyjęto zasady poprawy funkcjonowania studiów doktoranckich (rok 2009) m.in. podkreślające konieczność włączania doktorantów w prace (za wynagrodzeniem) w ramach uzyskiwanych grantów. Doktoranci mogą uczestniczyć w studiach podyplomowych na zasadach preferencyjnych. Warto wskazać także pozyskiwanie finansowania stypendiów dla doktorantów przez Centrum Studiów Zaawansowanych, które organizuje także specjalne zajęcia dla doktorantów. Na miejscu III znalazł się Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Tutaj we wszystkich jednostkach doktoranci mają w programach studiów przedmioty do wyboru oraz lektoraty języka obcego. Maksymalne obciążenie dydaktyczne dla wszystkich doktorantów to 60 godzin/rok. UEP przyznaje stypendia doktoranckie wszystkim doktorantom stacjonarnym. Średnia stawka stypendium wynosi 1360 zł. We wszystkich jednostkach doktoranci mogą ubiegać się o środki z działalności statutowej i na badania własne, o wsparcie organizowania konferencji i wydawanie publikacji, a także o dofinansowanie udziału w konferencjach. Uczelnia prowadzi seminaria w języku angielskim, ma także programy podwójnego dyplomu z dwiema uczelniami zagranicznymi. Samorząd doktorantów nie tylko reprezentuje środowisko w ciałach kolegialnych, ale także podejmuje własne inicjatywy np. organizując coroczną konferencję środowiskową. Doktoranci mogą także nieodpłatnie uczestniczyć w studium pedagogicznym, korzystać z niektórych świadczeń jak pracownicy (np. bilety do teatru, kursy językowe, karnety sportowe). Kapituła postanowiła także przyznać wyróżnienie w kategorii samorządność dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, który po raz kolejny w tym obszarze zdobył maksymalną liczbę punktów Wzory dokumentów WZÓR J. Lewicki, Konkurs na Najbardziej Podoktorancką Uczelnię PRODOK Edycja 2011 Podsumowanie. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z dnia 19 grudnia 2008 r., załącznik nr.8. 21

22 WZÓR Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 stycznia 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu przeprowadzania czynności w przewodach doktorskim i habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora., załącznik nr