Zbiorowiska grzybów ziarna ró nych rozmno eñ pszen yta w latach 1993 i Uniwersytet Warmiñsko Mazurski w Olsztynie

Transkrypt

1 ACTA AGROBOTANICA Vol. 58, z s Zbiorowiska grzybów ziarna ró nych rozmno eñ pszen yta w latach 1993 i 1994 JACEK KWIATKOWSKI 1, URSZULA WACHOWSKA 2 Uniwersytet Warmiñsko Mazurski w Olsztynie 1 Katedra Hodowli Roœlin i Nasiennictwa, Plac ódzki 3, Olsztyn 2 Katedra Fitopatologii i Entomologii, ul. Jana Licznerskiego 4, Olsztyn University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Department of Plant Breeding and Seed Production, Department of Plant Pathology and Entomology, Lodzki Sq. 3, Olsztyn. Communities of fungi in grain from several generations of triticale (Otrzymano: ) Summary An assessment of health status of winter triticale grain obtained from a longterm reproduction experiment was performed in Grain from six generations of triticale was examined each year. In both years of the study, the most frequently isolated fungus was Alternaria alternata. The number of isolated pathogens as well as the total extent of grain infestation by fungi depended on the weather conditions during the vegetative growth of triticale plants. There was no correlation between the generations of triticale and fungal infestation of triticale grain. Key words: triticale grain, generations, fungal infestation WSTÊP Zdrowotnoœæ nasion jest jednym z g³ównych czynników decyduj¹cych o jakoœci nasion (Hampton, 2002; Tylkowska, 2000). Decyduje ona równie o tempie wyradzania materia³u siewnego (Podlaski, 1987; 1988). Materia³ siewny jest bowiem jednym z g³ównych Ÿróde³ infekcji pierwotnej (Cappelli, 2000; Che³kowski i Mañka, 1983; Che³kowski i in., 1988; Neergaard, 1979; Tylkows k a, 2000). Grzyby obecne w nasionach, jako inokulum przed wysiewem rozwijaj¹ siê wczeœniej ni grzyby obecne w glebie (M añka, 1989; Neergaard, 1979). W ten sposób mog¹ daæ pocz¹tek epifitozie, powoduj¹c dodatkowe straty przy wschodach roœlin w polu, które nak³adaj¹ siê na straty spowodowane inwazj¹ patogenów glebowych.

2 136 Jacek Kwiatkowski, Urszula Wachowska Oprócz strat w plonach, grzyby zasiedlaj¹ce materia³ siewny mog¹ wywo³aæ straty zwi¹zane z pogorszeniem jakoœci materia³u siewnego. Mog¹ one bowiem byæ przenoszone na kolejne pokolenia (Grzelak, 1994; Narkiewicz-Jodko i Schneider, 1988; Thompson, 1979). Celem pracy by³o okreœlenie zbiorowiska grzybów zasiedlaj¹cych ziarno pszen yta zebrane w latach 1993 i 1994 oraz ocena kumulacji potencjalnych patogenów w ró nych pokoleniach tego gatunku. * MATERIA I METODY Badania wykonano w latach 1993 i Ziarno do badañ pochodzi³o z wieloletniego doœwiadczenia reprodukcyjnego, prowadzonego w Rolniczym Zak³adzie Doœwiadczalnym w Ba³cynach, nale ¹cym do UWM w Olsztynie, w którym wed³ug zaplanowanego uk³adu rozmno eñ uzyskiwano poszczególne pokolenia pszen yta (x Triticosecale Wittm.) (Kwiatkowski, 1997). W ka dym roku przebadano ogó- ³em 1800 ziarniaków pszen yta ozimego odmiany Grado pochodz¹cych z kolejnych jego pokoleñ (od 3 do 7) i kombinacji kontrolnej, któr¹ stanowi³o ziarno pokolenia potomnego uzyskanego z materia³u hodowcy. W ka dej z kombinacji przebadano po 300 nasion. Ocenê fitopatologiczn¹ ziarna pszen yta przeprowadzono w oparciu o metodykê zaproponowan¹ przez Che³kowskiego i in. (1988). Ziarno dezynfekowano 1% roztworem podchlorynu sodu przez 3 minuty, po czym przemywano je trzykrotnie tak¹ sam¹ iloœci¹ sterylnej wody destylowanej i wyk³adano po 100 sztuk do kuwet z podwójn¹ warstw¹ bibu³y nasyconej steryln¹ wod¹ destylowan¹. Kuwety przetrzymywano w temperaturze 20 o C przez okres 14 dni w komorze wegetacyjnej. Po 7 dniach oznaczano zdolnoœæ kie³kowania nasion oraz obserwowano wzrost grzybów na siewkach. Fragmenty siewek przeroœniête grzybni¹ przenoszono na po ywkê glukozowoziemniaczan¹ PDA (Potato Dextrose Agar) firmy biomérieux. Wyrastaj¹ce kolonie grzybów odszczepiono na skosy, po czym dokonywano identyfikacji grzybów na podstawie cech morfologicznych grzybni. WYNIKI Syntetyczn¹ charakterystykê warunków meteorologicznych w trakcie wegetacji pszen yta oraz wybrane fazy fenologiczne przedstawiono odpowiednio w tabelach 1 i 2. Z badanych ziarniaków ogó³em wyizolowano 1256 kolonii grzybów. W pierwszym roku badañ grzyby wyrastaj¹ce z ziarna zasiedli³y a 77,7% analizowanych siewek. Z tych ziarniaków wyizolowano 1048 kolonii grzybów reprezentuj¹cych 42 rodzaje i gatunki (tab. 3, rys. 1). Najliczniej wystêpuj¹cym gatunkiem by³ Alternaria alternata, który stanowi³ 33,6 % wszystkich wyizolowanych kolonii. Doœæ * Badania realizowano w ramach grantu KBN Nr 5 S

3 Zbiorowiska grzybów ziarna ró nych rozmno eñ pszen yta w latach 1993 i Tab. 1. Œrednia dobowa temperatura powietrza i suma opadów atmosferycznych w okresie badawczym na tle œrednich z wielolecia ( ) wed³ug Stacji Meteorologicznej RZD Ba³cyny Table 1. The mean daily temperature and total precipitation during the time studied against the long term means ( ), according to the Meteorological Station in Ba³cyny ą ń ź ń ń ń ń ś ę Ś ś ę Ś licznie wystêpowa³y równie grzyby rodzajów: Epicoccum 7,4 %, Mucor 2,0%, Penicillium 6,2 %, oraz gatunki: Rhizopus nigricans 4,2%, Botrytis cinerea 2,4%. Spoœród grzybów potencjalnie patogenicznych wyizolowano 8 gatunków rodzaju Fusarium razem 198 kolonii (18,9 %) oraz Drechslera sorokiniana 5 kolonii (tab. 3, rys. 2). Stosunkowo liczn¹ grupê stanowi³y antagonistyczne grzyby rodzaju Trichoderma 4,6 % wyodrêbnionych kolonii (g³ównie Trichoderma viride 4 %) (Tab. 3).

4

5

6 140 Jacek Kwiatkowski, Urszula Wachowska Tab. 3. Grzyby zasiedlaj¹ce ziarno pszen yta ozimego zebranego w 1993 i 1994 roku Table. 3. Fungi in winter triticale grain harvested in 1993 and 1994

7 Zbiorowiska grzybów ziarna ró nych rozmno eñ pszen yta w latach 1993 i DYSKUSJA Wyizolowane grzyby, jak równie dominacja wœród nich gatunku Alternaria alternata, s¹ znane i znajduj¹ potwierdzenie w literaturze opisuj¹cej grzyby uzyskiwane z ziarna pszen yta (Grzelak i Szyrmer, 1980; Ma³uszyñska i in., 2000; Nowicki i in., 1996; Piech i B³aszkowski, 1993; Szyrmer i in., 1975). W przewa aj¹cej wiêkszoœci okreœlane s¹ one jako grzyby polowe (N e e rg a a r d, 1979). Ca³kowity stopieñ pora enia ziarna pszen yta grzybami, jak równie procentowy w nim udzia³ grzybów paso ytniczych rodzaju Fusarium uzale niony by³ od roku zbioru, co znajduje potwierdzenie miêdzy innymi w doniesieniach Ma³uszyñskiej i in. (2000) oraz Wiwarta i Korony (1997). W obrêbie gatunków rodzaju Fusarium najliczniej wystêpuj¹cy Fusarium poae jest ma³o patogeniczny w stosunku do siewek pszen yta, natomiast w odniesieniu do kolejnego pod wzglêdem liczebnoœci Fusarium sporotrichioides zdania s¹ rozbie ne (Arseniuk i in., 1993; Nowicki i in., 1996). Brak wzrostu pora enia ziarna pszen yta przez grzyby patogeniczne w kolejnych jego stopniach kwalifikacji wykazali Piech i B³aszkowski (1993). Na podstawie uzyskanych wyników sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski: 1. Gatunkiem najpowszechniej zasiedlaj¹cym ziarno pszen yta by³ Alternaria alternata. 2. G³ównym czynnikiem wp³ywaj¹cym na stopieñ zasiedlenia ziarna przez grzyby by³ uk³ad warunków atmosferycznych w okresie wegetacji pszen yta. 3. Nie stwierdzono zale noœci pomiêdzy kolejnym pokoleniem pszen yta a zwiêkszonym udzia³em grzybów potencjalnie patogenicznych. LITERATURA Arseniuk E., Góral T., Czembor H. J Reaction of triticale, wheat and rye acces sion to graminaceous Fusarium spp. infection at the seedling and adult plant growth stages. Euphytica 70: Cappelli C Role of seed in transportation of pathogens and spread of plant diseases in plantations. W: Seed health as quality criterion. International Seed Health Conference. Programme and abstracts, PTFit. IHAR, Radzików 9 11 paÿdziernika 2000: 18. Che³kowski J., D¹browska Prawda E., Kwaœna H Wystêpowanie grzybów z rodzaju Fusarium w materiale siewnym pszenicy, yta, jêczmienia, owsa i pszen yta w roku 1985 i ocena jego zdrowotnoœci. Hod. Roœl. Nasien. 1: 5 8. Che³kowski J., Mañka M Wstêpna ocena materia³u siewnego ziarna zbó z punktu widzenia pora enia przez niektóre grzyby z rodzaju Fusarium. Nowe Roln. 2: 5 8. Grzelak K Detection frequency of Septoria nodorum on triticale (x Triticosecale Wit tmack) seed from various locations at different incubation temperatures. Hod. Roœl. Aklim. 38, 3/4: Grzelak K., Szyrmer J Evaluation of the germination capacity and micoflora of Triticale seed. Hod. Roœl. Aklim. 24, 5: Hampton J. G What is seed quality? Seed Sci. Tech. 30: 1 10.

8 142 Jacek Kwiatkowski, Urszula Wachowska Kwiatkowski J Przydatnoœæ materia³u siewnego pszen yta ozimego po ró nych okre sach reprodukcji i przechowywania. Praca doktorska, Maszynopis. Akademia Rolni czo Techniczna, Olsztyn. Ma³uszyñska E., Wiewióra B., Dziamba Sz., Kwiatkowski J., Klimont K Seed health and germination of triticale from different locations. W: Seed health as quality criterion. International Seed Health Conference. Programme and abstracts, PTFit. IHAR, Radzików 9 11 paÿdziernika 2000: 36. Mañka M Patogenicznoœæ wybranych gatunków z rodzaju Fusarium dla siewek zbó. Rocz. AR w Poznaniu. Rozprawy Naukowe. Z Narkiewicz Jodko M., Schneider J Wp³yw warunków przechowywania na war toœæ siewn¹ i zdrowotnoœæ ziarna pszen yta ozimego. Hod. Roœl. Aklim. 32, 5/6: Neergaard P Seed Pathology. The Macmillan Press Ltd., London. Nowicki B., Zamorski C., Schollenberger M Patogeniczne grzyby zasiedla j¹ce ziarniaki pszen yta. Acta Agrobot. 49: P i e c h M., B³aszkowski J The influence of the degree of reproduction on mycoflora of winter x Triticosecale seeds. Biul. Polish Acad. Scie. 41, 4: Podlaski S Niektóre czynniki wp³ywaj¹ce na degeneracjê odmian roœlin rozmna a nych generatywnie. Post. Nauk Roln. 4: Podlaski S Degeneracja odmian roœlin rozmna anych generatywnie i organizacja pro dukcji nasiennej. Hod. Roœl. Nasien. 3: Szyrmer J., Grzelak K., Szczepañska K Badania nad zdolnoœci¹ kie³kowania i mikoflor¹ nasion ozimych form Triticale. Hod. Roœl. Aklim. 19, 1: Thompson J. R An Introduction to Seed Technology. John Wiley and Sons, New York Toronto, Tylkowska K Importance of seed health in seed production. W: Seed health as quality criterion. International Seed Health Conference. Programme and abstracts, PTFit. IHAR, Radzików 9 11 paÿdziernika 2000: 23. Wiwart M., Korona A The mycoflora of winter triticale grains in relation to cultiva tion system. Biul. IHAR 201: Zbiorowiska grzybów ziarna ró nych rozmno eñ pszen yta w latach 1993 i 1994 Streszczenie W latach przeprowadzono ocenê zdrowotnoœci ziarna kolejnych rozmno eñ pszen yta ozimego uzyskanych z wieloletniego doœwiadczenia reprodukcyjnego. Ka dego roku oceniano ziarno szeœciu pokoleñ pszen yta. W obu latach badañ z ziarniaków najliczniej izolowano grzyb Alternaria alternata. Zarówno iloœæ wyosobnionych patogenów, jak i ca³kowity stopieñ zasiedlenia ziarna przez grzyby, zale a³y od przebiegu pogody w czasie wegetacji pszen yta. Nie stwierdzono zale - noœci pomiêdzy pokoleniem pszen yta a stopniem pora enia ziarna grzybami.