SADOWNICZE WIEŚCI LUSTRACJE W SADACH I MONITORING SZKODNIKÓW BEZPŁATNA GAZETA INFORMACYJNA FIRMY DUPONT NR 3, 1/2014

Transkrypt

1 SADOWNICZE WIEŚCI BEZPŁATNA GAZETA INFORMACYJNA FIRMY DUPONT NR 3, 1/2014 LUSTRACJE W SADACH I MONITORING SZKODNIKÓW Dr Alicja Maciesiak, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Celem integrowanej ochrony roślin (i.o.r.) jest ograniczanie do niezbędnego minimum wykorzystania chemicznych środków ochrony roślin (ś.o.r.). Osiągnięcie tego celu polega między innymi na podejmowaniu właściwych decyzji o przeprowadzeniu zabiegu zwalczającego szkodniki. Ich podstawą jest prawidłowo prowadzony monitoring, którego wykonanie w przypadku szkodników jest jednak niełatwym zadaniem. Prawidłowy monitoring wymaga przede wszystkim dobrej znajomości szkodników i wszystkich ich stadiów rozwojowych oraz wciąż uaktualnianych progów szkodliwości. Do podjęcia właściwych decyzji niezbędna jest również dobra znajomość sadu, bowiem niektóre gatunki szkodników często występują w większym nasileniu i stanowią zagrożenie tylko na niektórych kwaterach lub odmianach. Dobrze prowadzony monitoring wymaga przede wszystkim systematycznych obserwacji. Lustracje sadów Aby je przeprowadzić trzeba wykorzystywać takie narzędzia jak lupa, binokular, płachta entomologiczna, barwne pułapki lepowe lub pułapki feromonowe. W przypadku wielu szkodników monitorowanie ich obecności i liczebności polega na prawidłowo wykonywanych lustracjach w sadzie metodą wizualną z wykorzystaniem lupy. Aby lustracje były pomocne w podejmowaniu decyzji muszą być jednak przeprowadzone we właściwych terminach i w odpowiedni sposób. Czasem, nawet w przypadku tego samego gatunku szkodnika, w poszczególnych okresach sezonu wegetacyjnego lustracje wykonuje się nieco inaczej, na przykład podczas kontroli obecności i liczebności przędziorków w sadach. W przypadku tych szkodników w okresie bezlistnym przegląda się po jednej 2- lub 3-letniej gałęzi z 40 drzew na obecność jaj zimowych przędziorka owocowca. W fazie różowego pąka kwiatowego i po kwitnieniu przegląda się z 40 drzew po 1 rozetce liściowo-kwiatowej na obecność form ruchomych przędziorków, a później po 5 liści z 40 drzew. Terminy lustracji i sposób ich wykonania dla najważniejszych szkodników sadów umieszczone są w formie tabelarycznej w metodykach integrowanej ochrony poszczególnych gatunków roślin sadowniczych, jak również w aktualnym programie ochrony roślin sadowniczych. Wynik lustracji za każdym razem porównujemy z obowiązującymi progami zagrożenia podanymi w tych samych tabelach, w których przedstawione są terminy lustracji i sposób ich wykonania. Dopiero na tej podstawie podejmuje się decyzję o ewentualnej potrzebie wykonania zabiegu zwalczającego. Jego przeprowadzenie jest niezbędne jeśli liczebność szkodnika osiąga lub przekracza przyjęty w danym terminie próg szkodliwości. Trzeba pamiętać, że do podjęcia właściwej decyzji o przeprowadzeniu zabiegu zwalczającego i terminie jego wykonania należy wykorzystać jednocześnie różne metody lustracji i monitoringu. Postępując w ten sposób można uzyskać bardzo dobre wyniki zwalczania szkodników, jak również ograniczyć liczbę wykonywanych zabiegów. Przydatne narzędzia Płachta entomologiczna (fot. 1) jest bardzo pomocna do określenia zagrożenia przez chrząszcze (np. kwieciaka jabłkowca i gruszowca) oraz miodówki na gruszy i jabłoni. Czynność tę wykonuje się w okresie lotu owadów dorosłych metodą strząsania. Owady strząsa się na płachtę o wymiarach 0,4 x 0,6 m, uderzając w 1 gałąź na każdym z 35 drzew. Binokular lub lupa (fot. 2) o powiększeniu krotnym są przydatne w ocenie liczebności bardzo małych szkodników, przede wszystkim szpecieli. Sposób pobierania prób w celu określenia zagrożenia przez te roztocze jest różny w poszczególnych okresach rozwoju wegetacyjnego i wynika z ich biologii oraz sposobu żerowania. W okresie bezlistnym liczy się szpeciele w pąkach, a w fazie różowego pąka kwiatowego na jabłoni przegląda się rozety liściowo-kwiatowe. W okresie późniejszym (do połowy lipca) liczebność szpecieli określa się na liściach pobranych ze środkowej części rozet lub długopędów, a później z części wierzchołkowej. Istotne jest, aby szpeciele liczyć na dolnej stronie liści, u ich podstawy, wokół nerwu głównego na powierzchni ok. 1 cm 2. FOT. 1. Płachta entomologiczna FOT. 2. Lupa Barwne pułapki lepowe, białe oraz żółte, wykorzystuje się także do monitoringu szkodników w uprawach sadowniczych. Pułapki białe (fot. 3) przywabiają owady dorosłe owocnicy jabłkowej, oraz owocnic żerujących na śliwach (żółtorogiej i jasnej). Żółte pułapki lepowe są natomiast niezbędne do określania zagrożenia przez nasionnice w sadach czereśniowych (fot. 4) i wiśniowych oraz przez miodówki na gruszach. Pułapki powinny być rozmieszczone w sadzie tuż przed rozpoczęciem lotu FOT. 3. Biała pułapka lepowa FOT. 5. Pułapka feromonowa owadów dorosłych. Następnie trzeba regularnie, najlepiej 2 razy w tygodniu, dokonywać ich kontroli notując każdorazowo liczbę odłowionych owadów. Tak postępując można ocenić zagrożenie przez danego szkodnika i wyznaczyć optymalny termin jego zwalczania. Obok standardowych pułapek lepowych w handlu dostępne są również zapachowe pułapki lepowe. Są one przeznaczone do odławiania much nasionnicy trześniówki. Kilkuletnie badania w Instytucie Ogrodnictwa wykazały, że efektywność tego typu pułapek jest podobna, jak w wypadku standardowych żółtych pułapek typu Rebel. Pułapki feromonowe (fot. 5) są doskonałym narzędziem monitoringu. W praktyce najczęściej wykorzystywane są pułapki trójkątne typu delta. Umieszczony w nich dyspenser zawiera chemicznie wyprodukowane feromony płciowe wydzielane przez samice owadów celem przyciągnięcia samców. Przywabione do pułapki samce przyklejają się do jej podłogi pokrytej klejem. Tego typu pułapki służą głównie do ustalenia zagrożenia i wyznaczenia optymalnych terminów wykonywania zabiegów zwalczających i są najpowszechniej wykorzystywane w sadach do monitorowania lotu motyli owocówek (jabłkóweczki i śliwkóweczki) oraz zwójkówek (siatkóweczki, bukóweczki, wydłubki oczateczki, rdzaweczki, różóweczki, koróweczki). Dostępne są również pułapki feromonowe dla przeziernika jabłoniowca, toczyka gruszowiaczka oraz skośnika brzoskwiniaczka. W sadach, w których korzysta się z pułapek FOT. 4. Żółta pułapka lepowa feromonowych można bardziej precyzyjnie niż na podstawie innych metod sygnalizacji, wyznaczyć terminy zwalczania danego szkodnika i osiągnąć lepsze wyniki ochrony. Sadownicy korzystający z pułapek przekonali się bowiem, że mogą być znaczne różnice w terminach lotu owadów w sadach położonych obok siebie, a nawet w poszczególnych ich kwaterach. Mniej popularne są w sadach pułapki feromonowe kominowe. Wykorzystuje się je do odławiania większych owadów, np. szkodników kory i drewna lub ogrodnicy niszczylistki. fot A. Maciesiak 1

2 DUPONT UDOSTĘPNIŁ NARZĘDZIE BADAJĄCE POZIOM BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI NA ŚWIECIE Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności (Global Food Security Index), udostępniony w lipcu 2012 roku, jest dynamicznym ilościowo i jakościowo modelem złożonym z ponad 25 wskaźników. Pozwalają one zmierzyć czynniki decydujące o bezpieczeństwie żywności zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Wyniki Indeksu obejmują 107 krajów i są na bieżąco aktualizowane. Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności został opracowany przez Economist Intelligence Unit (EIU) na zlecenie firmy DuPont. Narzędzie powstało w celu pogłębiania dialogu na temat bezpieczeństwa żywności na świecie. Indeks bada m.in. osiągalność cenową, dostęp do żywności oraz jej jakość i bezpieczeństwo w 107 krajach świata. Co kwartał Indeks jest aktualizowany, aby jak najlepiej odzwierciedlał wpływ globalnych zmian cen żywności na bezpieczeństwo żywności w każdym z monitorowanych państw. Bezpieczeństwo żywności jest przedmiotem badań wielu organizacji na całym świecie, jednak Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności wyróżnia się z dwóch powodów. Po pierwsze, badanie obejmuje nie tylko kwestie związane z problemem głodu, ale również podstawowe czynniki decydujące o zagrożeniu niedoborem żywności. Po drugie, Indeks wykorzystuje współczynniki korygujące poziom cen żywności w celu zbadania ryzyka, z jakim muszą zmierzyć się poszczególne kraje na przestrzeni całego roku. Bezpieczeństwo żywności to wyzwanie globalne, wymagające multidyscyplinarnego podejścia komentuje Piotr Gill, Dyrektor Generalny DuPont w Polsce. Nasz punkt widzenia w firmie DuPont zakłada, że populacja ma zapewnione bezpieczeństwo żywności, jeśli ludzie mają fizyczny, społeczny i ekonomiczny dostęp do wystarczająco bezpiecznego i pożywnego jedzenia, koniecznego do zaspokojenia ich preferencji i potrzeb żywieniowych, niezbędnych do prowadzenia aktywnego i zdrowego życia. Dlatego zdecy- dowaliśmy się stworzyć Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności, a następnie udostępnić go bezpłatnie, aby jak najlepiej służył zwiększaniu świadomości, co do wyzwań z tego obszaru, a tym samym sprzyjał zwiększaniu bezpieczeństwa żywności na świecie dodaje P. Gill. Pozycja Polski w zestawieniu Zgodnie z ostatnią aktualizacją z listopada 2013 r., Polska z wynikiem 70,3 pkt. zajmuje 26. miejsce w Indeksie, a jej pozycja wzrosła o jedno miejsce od lipca tego samego roku. Pod względem osiągalności cenowej żywności Polska znajduje się natomiast na 28 miejscu. Punktacja kraju dla tego wskaźnika to 75 pkt., co stanowi wynik lepszy od średniej światowej o 21 pkt. (przy maksymalnej ilości punktów wynoszącej 100). Z kolei biorąc pod uwagę dostęp do żywności Polska uzyskała 64,3 pkt., co daje jej 31. miejsce w Indeksie. Jest to wynik lepszy od średniej światowej o 11,4 pkt. Pod względem jakości i bezpieczeństwa żywności kraj zdobył 75,3 pkt. i zajmuje 27. miejsce w zestawieniu. Jest to wynik o 17,8 pkt. lepszy od średniej. Polska uzyskała najlepsze wyniki m.in. pod względem obecności programów dotyczących bezpieczeństwa żywności (100 pkt.), dostępu do finansowania dla rolników (100 pkt.), standardów odżywiania (100 pkt.) i pewności dostaw (86,4 pkt.). W kraju jest także bardzo niski odsetek w populacji osób żyjących poniżej granicy ubóstwa (99,8 pkt.). Natomiast obszarem wymagającym poprawy jest poziom wydatków publicznych na badania i rozwój, gdzie Polska uzyskała zaledwie 12,5 pkt., co daje jej 44. miejsce w Indeksie. Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności został uznany przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu za jedną z dobrych praktyk CSR i umieszczony w raporcie Odpowiedzialny biznes w Polsce Dobre praktyki, jako inicjatywa z obszaru Uczciwe praktyki operacyjne, w kategorii Edukacja rynku. Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności jest dostępny pod adresem: STRATEGIA KONCERNU DUPONT A NOWE UWARUNKOWANIA PRAWNE W OCHRONIE ROŚLIN Zgodnie z nowymi uwarunkowaniami prawnymi wszystkich profesjonalnych producentów owoców i warzyw od 1 stycznia 2014 r. obowiązuje przestrzeganie zasad integrowanej ochrony roślin (i.o.r.). Ma to skutkować ochroną zdrowia ludzi oraz środowiska naturalnego. niczne, zaawansowane polimery). Centra innowacyjne i laboratoria DuPont rozlokowane są na całym świecie, współpracują z wieloma jednostkami naukowymi zajmującymi się m.in. bezpieczeństwem żywności. W działaniach podejmowanych przez DuPont przestrzegane są zasady bezpieczeństwa konsumentów oraz środowiska naturalnego na etapie badań i produkcji. Użytkownicy środków ochrony roślin (ś.o.r.) koncernu mogą mieć zatem pewność ich bezpieczeństwa dla konsumentów owoców i warzyw mówi Paweł Prokop (fot.) odpowiedzialny w firmie DuPont Poland za ś.o.r. stosowane w sadach i uprawach warzyw. Jaka jest strategia koncernu DuPont na najbliższe lata? Paweł Prokop: DuPont Transformacja to hasło nowej strategii koncernu, które przyświeca przemianie działalności z czysto chemicznej na naukową. DuPont to koncern założony w roku 1802 oraz istniejący i prężnie działający na rynku już 212 lat, zatem możemy poszczycić się wieloma osiągnięciami w dziedzinie naukowej. Wywodzi się on z Francji, ale główna siedziba znajduje się w Stanach Zjednoczonych. Pierwszym wynalazkiem firmy DuPont był czarny proch 2 strzelniczy (produkowany jeszcze we Francji). Inne znane produkty opatentowane przez koncern, które znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle i w użytkowaniu codziennym to m.in. Corian, Kevlar, Nylon, Teflon, Lycra. Koncern ma wiele patentów w różnych dziedzinach i nie odsprzedaje praw do nich. Początkowo działalność koncernu skupiała się na branży chemicznej, która z czasem rozszerzona została o rolniczą. Obecnie działalność koncernu obejmuje trzy dziedziny: l żywienie ludzi, ochronę i biotechnologię, które obejmują produkcję materiału siewnego, ochronę Jakie wartości przyświecają działalności koncernu DuPont? Paweł Prokop, Portfolio Manager Uprawy Specjalne roślin oraz produkcję bezpiecznych dla konsumentów dodatków do żywności; l biotechnologię przemysłową (m.in. biopaliwa i biomateriały); l tworzywa zaawansowane (m.in. tworzywa ochronne, energię alternatywną, materiały elektro- P.P.: Bezpieczeństwo i zdrowie ludzi są najwyższymi wartościami uwzględnianymi w każdej działalności koncernu DuPont. Dotyczy to nie tylko konsumentów, ale i pracowników. Priorytetem dla nas są normy etyczne, szacunek dla drugiego człowieka oraz dbałość o środowisko naturalne, w którym żyjemy. Naszym celem jest bezpieczna ochrona upraw. Dlatego DuPont wiele środków inwestuje w biotechnologię, nawet w aspekcie przemysłowym. Na świecie panuje głód, chociaż w Europie tego nie doświadczamy, bo należymy do 30% ludności świata (łącznie z Ameryką), która żywności ma pod dostatkiem. Produkcja żywności, i to jeszcze bezpiecznej, na zaspokojenie głodu na

3 świecie jest obowiązkiem krajów, których ten problem nie dotyczy. Każdego roku koncern inwestuje 62% z 2 mld $ w rozwój swoich produktów oraz w bezpieczeństwo ich produkcji. Wiele środków przeznacza także na kontrolowanie jakości żywności, która dociera do konsumentów. To potrzeby świata kreują kierunek naszego rozwoju naukowegoi podejmowanych działań. Stąd zaangażowanie koncernu w Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywności, którego celem jest dbałość o bezpieczeństwo żywności w każdym kraju świata. Podejmujemy wiele działań w tym zakresie oraz ułatwiamy również innym ich podejmowanie, chociażby poprzez wykorzystanie produktów DuPont w procesie produkcyjnym. DuPont dba o cały proces produkcji żywności stąd nasze hasło Od pola do talerza. Zależy nam na tym, aby finalne płody rolne docierające do konsumentów były wysokiej jakości, zdrowe i wyprodukowane z poszanowaniem środowiska naturalnego. Warto także wspomnieć o stratach podczas produkcji żywności na skutek działalności agrofagów. Ich wysokość szacowana jest na 20-40% rocznie. Z uwagi na skalę głodu na świecie obowiązkiem tych, którzy głodu nie znają jest produkowanie bezpiecznej żywności nie tylko dla siebie, ale i dla potrzebujących. W krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych obserwowany jest stały wzrost konsumpcji (o około 23% rocznie), a wzrost powierzchni upraw w ciągu roku wynosi zaledwie 9%. Sprawia to, że w wymienionych regionach świata konieczne jest zwiększania produktywności upraw rolnych. Służą do tego zaawansowane nawozy i nowoczesne ś.o.r. Mamy pewność, że ś.o.r. naszej produkcji, zastosowane w odpowiednim momencie i zgodnie z zapisem w etykiecie rejestracyjnej, są mniej szkodliwe dla zdrowia konsumentów niż produkty żywnościowe porażone przez patogeny chorobotwórcze i szkodniki. Czy jest możliwe bezpieczeństwo środowiska naturalnego przy użyciu ś.o.r.? P.P.: Oczywiście. Najlepiej świadczą o tym sadownicze ś.o.r. naszej produkcji. Są to dwa insektycydy Steward 30 WG i Coragen 200 SC przeznaczone do zwalczania określonej grupy szkodników zwójkówek liściowych i owocówki jabłkóweczki, spełniające wymogi i.o.r. Oba preparaty charakteryzują się długim działaniem na roślinie i selektywnością w stosunku do owadów pożytecznych, których obecność w sadzie jest często niedoceniana, a według nas bardzo istotna, gdyż pozwala zachować równowagę w ekosystemie sadu. Sprawia to, że szkodniki są pod stałą kontrolą wrogów naturalnych i nie stanowią zagrożenia dla plonowania drzew i jakości owoców. Nasze ś.o.r. są również bezpieczne dla owadów zapylających. Tak jak zmieniła się technologia produkcji owoców, maszyny do wykonywania zbiegów ochrony roślin, tak i ś.o.r. muszą być dopasowane do obowiązujących wymogów, w tym dotyczących i.o.r. Stale są prowadzone poszukiwania nowych rozwiązań w ochronie roślin. Badania zmierzające do wynalezienia nowych grup chemicznych fungicydów i insektycydów stwarzają nadzieję na ich dostępność dla sadowników w niedalekiej przyszłości. Jaki zasięg na świecie i w Europie ma koncern DuPont? P.P.: Obecnie zasięg globalny koncernu to 130 krajów, ochrona ponad 500 gatunków roślin uprawnych, miliony producentów żywności i miliardy konsumentów. DuPont zatrudnia na świecie 70 tys. pracowników. W regionie Europy (38 krajów, 79 narodowości i 33 języki), który obejmuje Europę, Bliski Wschód i Afrykę pracuje obecnie 13,2 tys. pracowników. Globalny obrót roczny koncernu to około 35 mld $, z czego 10 mld $ dotyczy produktów dla rolnictwa. Ta branża jest dla nas bardzo ważna, dlatego zależy nam na stałej współpracy z rolnikami, sadownikami i innymi producentami żywności oraz z przetwórcami. Na rynku pojawiają się sfałszowane ś.o.r. Jakie działania w kwestii przeciwdziałania temu procederowi podejmuje DuPont? P.P.: Od kilku lat prowadzimy akcję pt.: Fałszywa Ochrona Prawdziwe Ryzyko, która dotyczy m.in. zagrożenia jakie stwarza używanie do ochrony roślin nielegalnych ś.o.r. Podrobione, niezbadane preparaty są obarczone zagrożeniem dla bezpieczeństwa sadowników, upraw, środowiska naturalnego i konsumentów. Dla dobra stosujących w produkcji ś.o.r. i konsumentów produktów spożywczych jakimi są owoce zalecam zaopatrywanie się w preparaty do ochrony tylko u autoryzowanych sprzedawców, aby mieć gwarancję potwierdzającą działanie środka. Fałszywe, czy podrobione pestycydy na rynku są obecne, gdyż budzą zainteresowanie producentów rolnych, w tym i sadowników z uwagi na zazwyczaj korzystną (niską) cenę. Należy jednak mieć świadomość, że ta cena musi mieć uzasadnienie i najczęściej wynika z tego, że opakowanie nie zawiera substancji aktywnej jaka w nim być powinna, co stwarza zagrożenie nie tylko dla stosującego, konsumenta, ale i uprawy. Zdarza się, że użycie takiego środka w celu sugerowanym przez nazwę powoduje zniszczenie uprawy, powstanie pozostałości toksycznych i szkodliwych dla zdrowia substancji chemicznych dyskwalifikujących eksport owoców i warzyw na najbardziej wartościowe rynki handlowe, a co najważniejsze niesie ogromne ryzyko dla konsumentów oraz środowiska naturalnego. Proszę pamiętać, że nie ma złotych okazji sprzedawanych z bagażnika samochodu przypadkowego sprzedawcy. DOBRA OCHRONA, DOBRY TOWAR, DOBRY ZYSK! Tylko Ty wiesz ile pracy i wysiłku kosztuje wyprodukowanie dobrego towaru. To jednak za mało. Trzeba go sprzedać. O tym decyduje Klient. Ty jesteś naszym Klientem. Zadecyduj. Wybierz Coragen 200 SC do zwalczania zwójek i owocówki. Żeby Klient wybrał Twój towar... Ty produkujesz my chronimy. DuPont TM Coragen insektycyd Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Opróżnione opakowania przepłukać trzykrotnie wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową. Opróżnione opakowania po środku zwrócić do sprzedawcy, u którego środek został zakupiony. Coragen 200 SC, DuPont TM, The miracles of science TM znaki handlowe zarejestrowane przez E.I. Du Pont de Nemours & Co. (Inc.). DuPont znak handlowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.) The miracles of science TM znak towarowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.) 3

4 ZWOJKÓWKI UCIĄŻLIWE SZKODNIKI SADÓW Prof. dr hab. Remigiusz Olszak, Instytut Praktycznego Sadownictwa Od 1 stycznia 2014 r. integrowana ochrona roślin (i.o.r.) jest powszechnie obowiązującym standardem we wszystkich państwach członkowskich UE. Szczególnie ważne będzie stosowanie tej metody ochrony w odniesieniu do agrofagów najbardziej kłopotliwych i uciążliwych, bo to właśnie one wymagają ciągłego nadzoru. Ich obecność w poszczególnych uprawach jest także przyczyną wprowadzania do środowiska największego wolumenu chemicznych środków ochrony roślin (ś.o.r.). Od wielu już lat znaczącym problemem w sadach jabłoniowych (i nie tylko) są i nadal będą zwójkówki. Mnogość gatunków Zwójkówki sadów można podzielić na kilka grup ze względu na części roślin, na których poszczególne gatunki żerują: na liściach i owocach (zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka, wydłubka oczateczka, płatkówka pstrocineczka), głównie na pąkach i zawiązkach (zwójka różóweczka), pod korą (zwójka koróweczka) oraz tylko na zawiązkach i owocach (owocówka jabłkóweczka i owocówka śliwkóweczka). W Polsce w najróżniejszych środowiskach występuje około 450 gatunków tych roślinożerców. W sadach zarejestrowano dotychczas 22 gatunki samych tylko zwójkówek liściowych. Na szczęście nie wszystkie mają duże znaczenie ekonomiczne. Do najczęściej rejestrowanych gatunków, szczególnie w sadach jabłoniowych, należą zwójki siatkóweczka, bukóweczka, różóweczka oraz wydłubka oczateczka. Zwójkówki to motyle średniej wielkości o rozpiętości skrzydeł 9-30 mm, które pokryte są barwnymi łuskami z dominacją brązu, bieli, czerni, oranżu i szarości. Choć występują powszechnie, są trudno dostrzegalne, ponieważ w ciągu dnia siedzą w kryjówkach, a latają o zmroku i w nocy. Stadium powodującym szkody są larwy zwane gąsienicami zaopatrzone w trzy pary nóg właściwych oraz pięć par nóg odwłokowych tzw. posuwek. Głowa gąsienicy jest zazwyczaj ubarwiona odmiennie niż reszta ciała. Za głową znajduje się tarczka karkowa, której zabarwienie jest często cechą charakterystyczną danego gatunku. Na końcu ciała znajduje się z kolei tarczka odwłokowa (analna), która może mieć kolor tarczki karkowej lub odwłoka. Gąsienice prowadzą ukryty tryb życia, niektóre zwijają liście w najróżniejszy sposób (fot. 1) stąd nazwa całej rodziny. Na żer wychodzą z kryjówek zwykle w nocy, żerują na pąkach, liściach, kwiatach, ale co najgorsze, także na zawiązkach owoców i na wyrośniętych owocach. Obecność w sadach Na skład gatunkowy zwójkówek w danym sadzie wpływa wiele czynników, np.: sąsiedztwo innych upraw, pobliskie zadrzewienia i zakrzewienia, intensywność zabiegów chemicznych oraz rodzaj stosowanych ś.o.r., szczególnie insektycydów. Zawsze jednak jest to kompleks gatunków zmieniających swoją ważność (liczebność) w czasie i przestrzeni. W związku z tym konieczne jest prowadzenie regularnych lustracji i corocznego monitoringu. Dobrym przykładem zmian liczebności w czasie jest zwójka różóweczka. W niektórych okresach gatunek ten znika z sadów prawie zupełnie, aby po kilku latach znów znacząco zwiększyć swoją liczebność. Od kilku sezonów wegetacyjnych jej wzrastającą liczebność rejestruje się nie tylko w sadach jabłoniowych, ale również śliwowych, czasami wiśniowych i czereśniowych, a także na plantacjach porzeczek. Zwójkówki to grupa roślinożerców trudna do zwalczania i wymagająca ciągłego i precyzyjnego nadzoru. W minionym sezonie zarejestrowano sady, w których szkodniki te uszkodziły nawet kilkadziesiąt procent owoców. Miało to szczególnie miejsce w sadach, w których pierwszy wiosenny zabieg nie był w pełni skuteczny i w których nie zwalczano pokoleń letnich lub jesiennych. Sytuacji takich można by uniknąć, gdyby we wszystkich sadach towarowych, do śledzenia obecności i liczebności zwójkówek, stosowano pułapki feromonowe, dostępne dla większości ekonomicznie ważnych gatunków. Dzięki pułapkom można ustalić obecność danego gatunku, sprawdzić który (lub które) jest dominujący, jak również zarejestrować termin rozpoczęcia i dynamikę lotu motyli. Preparaty selektywne Kilkanaście ostatnich lat, w różnych krajach Europy poświęcono wiele uwagi opracowaniu programów zwalczania zwójkówek z użyciem tzw. preparatów selektywnych, czyli takich, które zwalczając szkodnika nie wyniszczają jego wrogów naturalnych. Badano wiele różnych preparatów m.in. bakteryjnych, wirusowych, zawierających feromony czy regulatory wzrostu owadów. Poszukiwanie sposobu selektywnego zwalczania zwójkówek ma uzasadnienie, gdyż szkodniki te są atakowane przez liczne gatunki owadów, które są ich wrogami naturalnymi. Do najważniejszych należą parazytoidy jaj, gąsienic i poczwarek, które w sprzyjających warunkach mogą wyniszczać od kilku do nawet 80% populacji niektórych gatunków zwójkówek. Jednym z bardzo ważnych parazytoidów jaj tych szkodników jest maleńka (ok. 0,5 mm dł.) błonkówka o nazwie kruszynek. Owad ten szczególnie chętnie pasożytuje złoża jaj zwójki różóweczki, ale nie tylko. Jest również ważnym wrogiem wielu gatunków motyli, których gąsienice są szkodnikami sadów, m.in. znamionówki tarniówki, pierścienicy nadrzewki, niestrzępa głogowca i kuprówki rudnicy. W niektórych krajach (USA, Ukraina, Mołdowa, Rosja, Węgry, Chiny, Indie) błonkówka ta jest hodowana w laboratoriach i introdukowana do różnych upraw roślinnych. Rola kruszynka, choć trudno dostrzegalna jest nie do przecenienia, ale jego skuteczność nie zawsze jest wystarczająco wysoka z ekonomicznego punktu widzenia. Zwalczanie chemiczne Do regulacji liczebności tych szkodników jest zarejestrowanych kilka dobrych i w miarę bezpiecznych, zakwalifikowanych do integrowanej ochrony roślin preparatów, takich jak Coragen 200 SC, Runner 240 EC czy Steward 30 WG. Zwracam również uwagę, że bardzo ważnym elementem systemu integrowanego zwalczania tych szkodników są także pułapki feromonowe, które oprócz wspomnianych wcześniej zalet są jednocześnie pomocne w wyznaczaniu terminu zwalczania zwójkówek liściowych w okresie letnim. Pamiętać jednak trzeba, że pierwszym i najważniejszym terminem zwalczania zwójkówek jest termin wczesnowiosenny, przed kwitnieniem jabłoni, kiedy zaczynają żerować gąsienice wszystkich obecnych w sadzie gatunków tych szkodników. Konieczność zwalczania oceniamy na podstawie liczebności gąsienic zwójkówek w rozetach liściowo-kwiatowych. Reprezentatywna próba to 200 przeglądniętych rozet (po 20 rozet z dziesięciu losowo wybranych drzew). Jeżeli znajdziemy w nich 10 lub więcej gąsienic zwójkówek to konieczne jest wykonanie zabiegu zwalczającego. Gąsienice zwójkówek (fot. 2) dość łatwo odróżnić od gąsienic innych motyli, gdyż podrażnione uciekają najczęściej do tyłu szybkimi wężowatymi ruchami ciała, a następnie opuszczają się na wydzielanej nici na inny fragment drzewa lub do podłoża sadu. W przypadku gąsienic młodych stadiów (L 1, L 2 ) trudno jest ustalić ich przynależność gatunkową. Dopiero gąsienice starsze (L 3, L 5 ) są łatwiej identyfikowalne. Przy zwalczaniu zwójkówek bardzo ważna jest dokładność zabiegu, gdyż gąsienice żerują pod osłoną oprzędów albo w kryjówkach sporządzonych z liści połączonych przędzą w tzw. gniazda. Dlatego też zabieg musi być wykonany bardzo dokładnie, aby ciecz użytkowa dotarła do miejsc ich przebywania i żerowania. Zwójka koróweczka i owocówki W przeszłości zwójka koróweczka zasiedlała najczęściej starsze drzewa moreli, czereśni i brzoskwini. Może jednak występować na drzewach owocowych wszystkich gatunków coraz częściej i liczniej jest notowana na jabłoniach i to nie tylko starszych, ale także młodych. Sytuację taką obserwowano bardzo często, gdy na młode posadzone drzewka zakładano plastikowe osłonki, które stwarzały doskonałe miejsce składania jaj przez samice zwójki koróweczki. Jest to gatunek jednopokoleniowy, a formą zimującą są gąsienice (fot. 3) pod korą pni i najniższych konarów, które w marcu rozpoczynają ponownie aktywne żerowanie FOT. 1. Poczwarka zwójkówki w zwiniętym liściu A uszkadzając wiązki przewodzące. Żerowanie nawet 2 lub 3 gąsienic może doprowadzić do istotnego zahamowania rozwoju, a nawet zamierania młodych drzewek. Najczęstsze miejsca wgryzania się gąsienic to: obszar zrastania się odmiany z podkładką, szyjka korzeniowa, uszkodzenia mechaniczne kory i powierzchnie pni w obrębie osłon plastikowych zakładanych na drzewka. Początek lotu motyli zwójki koróweczki to zwykle druga połowa maja, a lot trwa aż do lipca. Do wyznaczania początku lotu motyli i jego przebiegu, także w przypadku tego gatunku, bardzo pomocne są pułapki feromonowe. Niestety, do zwalczania tego szkodnika brak jest oficjalnie zarejestrowanych preparatów. Do bardziej stałego elementu zespołu zwójkówek sadów należą owocówka jabłkóweczka i owo- B FOT. 2. Gąsienice: zwójki bukóweczki (a) i zwójki różóweczki (b) FOT. 3. Gąsienica zwójki koróweczki 4

5 FOT. 4. Jabłko uszkodzone przez owocówkę jabłkóweczkę cówka śliwkóweczka, ale i one co roku mają w poszczególnych sadach i rejonach różną liczebność. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że tą tak uciążliwą grupę ważnych szkodników jaką stanowią owocówki zalicza się także do zwójkówek. Jak sama nazwa wskazuje uszkadzają one owoce (fot. 4). Ostatnie kilka lat to okres znacznego wzrostu zagrożenia sadów jabłoniowych przez owocówkę jabłkóweczkę. W kolejnych sezonach rejestruje się liczne występowanie drugiego pokolenie tego szkodnika, co powoduje konieczność wykonania zabiegów zwalczających na przełomie lipca i sierpnia. Jej liczebność w poszczególnych sadach i rejonach jest bardzo zróżnicowana. W minionym sezonie rejestrowaliśmy sady, w których na pułapki feromonowe w okresie intensywnego lotu drugiego pokolenia odławiało się po kilkadziesiąt motyli w ciągu nocy. Ogólnie, w młodych sadach liczebność owocówki jest mniejsza, choć zależy to także od tego czy sąsiaduje on z kwaterami starszymi. Aby mieć dobre rozeznanie co do stanu zagrożenia należy koniecznie stosować monitoring tego szkodnika przy pomocy pułapek feromonowych wywieszanych w sadzie na początku maja. Przyjmuje się, że jeżeli w ciągu 3 kolejnych nocy odłowi się średnio na jedną pułapkę więcej niż 15 motyli to konieczne jest wykonanie zabiegu zwalczającego. Podobnie jest w przypadku owocówki śliwkóweczki, której znaczącą liczebność, pierwszego jak i drugiego pokolenia, notuje się we wszystkich rejonach uprawy śliw w Polsce. Chcę jednak zwrócić uwagę, że początek lotu motyli owocówki jabłkóweczki, jak i śliwkóweczki, oraz jego dynamika w każdym rejonie, a nawet w każdym sadzie może być inna. Dlatego danych z jednego rejonu nie można bezkrytycznie przenosić do innego. Wśród czynników biologicznych ograniczających populację owocówek istotną rolę w okresie bezlistnym odgrywają ptaki (szczególnie sikory), które mogą redukować populację zimujących gąsienic nawet o 70%. Natomiast w sezonie wegetacyjnym, podobnie jak w przypadku zwójkówek, znaczącym czynnikiem biologicznym redukującym liczebność tych szkodników są parazytoidy, szczególnie wspomniany wcześniej kruszynek, którego efektywność w redukcji jaj tych szkodników może osiągać 50-70%. Innym ogniwem integrowanego zwalczania owocówki jab- łkóweczki jest stosowanie metody dezorientacji samców (ang. mating disruption). Do tego celu służą dyspensery zawierające feromon wabiący samce owocówki, które nie potrafią odnaleźć prawdziwych samic, nie dochodzi więc do kopulacji co w efekcie prowadzi do ograniczenia liczebności tego szkodnika w sadach. Dyspensery o nazwie Ekodian CP VP należy rozwieszać (2000 szt./ha) na początku lotu motyli pierwszego pokolenia i powtórzyć po około dwóch miesiącach. W arsenale niechemicznych metod zwalczania owocówki jabłkóweczki znajdują się także dwa preparaty wirusowe Carpovirusine Super SC i Madex Max, dość powszechnie stosowane na zachodzie Europy. W Polsce niestety, ich wykorzystanie jest ciągle minimalne. Ponieważ przewidujemy, że problemy z owocówkami, z powodu zmieniających się warunków klimatycznych będą narastały, chcę jeszcze raz mocno podkreślić, że do prawidłowej oceny sytuacji w konkretnym sadzie niezbędne jest stosowanie pułapek feromonowych. Umożliwiają one dokładne określenie momentu regularnego lotu, jak również prawidłowe wyznaczenie terminu zabiegu m.in. takimi preparatami jak Coragen 200 SC czy Steward 30 WG. Przypominam, że przed zastosowaniem jakiegokolwiek TWÓJ TOWAR TO NASZA WSPÓLNA TROSKA. Mamy wyjątkowych Klientów. Staramy się, aby produkt, który do nich trafia, też był wyjątkowy. Ty jesteś naszym Klientem. Oferujemy Ci Steward 30 WG, insektycyd do zwalczania zwójkówek i owocówki. Wyjątkowy insektycyd dla wyjątkowych sadowników. Ty produkujesz my chronimy preparatu, nawet jeżeli jesteśmy przekonani, że go dobrze znamy, należy zapoznać się dokładnie z etykietą-instrukcją stosowania. W przypadku wielu preparatów zachodzą bowiem istotne zmiany w zakresach stosowania, okresach karencji i prewencji, a dane sprzed kilku miesięcy mogą być już nieaktualne. Te informacje można też uzyskać na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi lub Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa. fot. 1-3 R. Sas fot. 4 R. Olszak DuPont TM Steward insektycyd Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Opróżnione opakowania przepłukać trzykrotnie wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową. Opróżnione opakowania po środku zwrócić do sprzedawcy, u którego środek został zakupiony. Steward 30WG, DuPont TM, The miracles of science TM znaki handlowe zarejestrowane przez E.I. Du Pont de Nemours & Co. (Inc.). DuPont znak handlowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.) The miracles of science TM znak towarowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.) 5

6 SPRZYMIERZEŃCY W SADZIE Anita Łukawska Od 1 stycznia 2014 r. sadowników obowiązuje przestrzeganie zasad integrowanej ochrony roślin (i.o.r.). Jednym z jej założeń jest korzystanie z niechemicznych metod ochrony przed patogenami i agrofagami. W przypadku szkodników można wykorzystać ich wrogów, owady drapieżne, które bytują w sadach naturalnie lub zostały tam wprowadzone przez sadowników. Od kilku lat w ochronie przed szkodnikami zalecane jest w pierwszej kolejności wykorzystywanie preparatów selektywnych dla fauny pożytecznej. Tendencja ta jest również widoczna w działaniach producentów środków ochrony roślin (ś.o.r.). Obowiązki sadowników Przed podjęciem decyzji o zabiegu insektycydem należy mieć pewność konieczności jego użycia. Od początku br. sadowników obowiązuje zapisanie motywów wykonania każdego zabiegu pestycydem, nazwy użytego ś.o.r. i jego dawki. W przypadku szkodników konieczne jest prowadzenie systematycznych lustracji na ich obecność i wielkość populacji, monitoring aktywności poprzez obserwację odłowów w pułapkach feromonowych (fot. 1) i lepowych oraz ocena progu ich ekonomicznego zagrożenia. Zaleca się niestosowanie zabiegów insektycydami w okresie kwitnienia drzew owocowych oraz chwastów w sadach, aby nie szkodzić owadom zapylającym. Dobrą praktyką jest koszenie kwitnących chwastów przed wykonaniem zabiegu ś.o.r. Pamiętać należy, że niektóre rośliny kwitną przed rozwojem pąków drzew owocowych i wtedy oblatują je już pszczoły (fot. 2), którym mogą zaszkodzić użyte w tym czasie ś.o.r. Lustracje podstawą ochrony Dzięki lustracjom w każdym okresie sezonu wegetacyjnego, można przekonać się o różnorodności owadów występujących w sadzie. Są wśród nich zarówno szkodniki, jak i organizmy pożyteczne. Wiele owadów bytuje w sadzie właśnie dzięki występowaniu szkodników drzew, gdyż żywią się one np. ich jajami, gąsienicami, larwami, owadami dorosłymi (albo potrzebują ich do przejścia cyklu rozwojowego). Owadów pożytecznych nigdy nie ma na drzewach tyle co szkodników. Stąd wynika konieczność lustracji przed podjęciem decyzji o zabiegu ś.o.r., aby nie zadziałał on destrukcyjnie na naturalnych wrogów szkodników. Bezpieczne insektycydy Preparaty Steward 30 WG i Coragen 200 SC są selektywne, zatem bezpieczne dla owadów pożytecznych. Oba są przeznaczone do zwalczania szkodliwych motyli w uprawie jabłoni: owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych. Steward 30 WG zawiera indoksakarb i jest środkiem kontaktowym i żołądkowym oraz jajobójczym, działającym na roślinie powierzchniowo. Natomiast Coragen 200 SC zawiera chlorantraniliprol (rynaksypyr ) i należy do grupy antranilowych diamidów i oprócz działania powierzchniowego na roślinie wykazuje także wgłębne. Podobnie jak Steward 30 WG, jest środkiem kontaktowym i żołądkowym. W Polsce jest zarejestrowany od 2011 r. W dużych gospodarstwach sadowniczych trudno wyobrazić sobie skuteczną ochronę upraw przed szkodnikami nie tylko bez stosowania ś.o.r., ale także bez pomocy owadów pożytecznych. Sprzymierzeńców w walce ze szkodnikami roślin sadowniczych można podzielić na owady drapieżne (np. biedronki, chrząszcze omomiłkowate, muchówki bzygowate i pryszczarkowate, skorki, złotooki) oraz pasożytujące (parazytoidy). Biedronki Należą do drapieżnych chrząszczy, które zjadają mszyce, przędziorki, miodówki i miseczniki. W sadach najczęściej spotka się biedronkę dwukropkę i biedronkę siedmiokropkę (fot. 3). W czasie kwitnienia drzew dorosłe biedronki bytują w kwiatach lub w ich pobliżu, ponieważ odżywiają się m.in. pyłkiem kwiatowym (dzięki temu przyczyniają się do zapylania kwiatów). Żywią się także spadzią produkowaną przez mszyce lub miodówki. Larwa biedronki (fot. 4) jest żarłoczna i ruchliwa. Ma wydłużone, ciemne, prawie czarne ciało z większymi lub mniejszymi wypustkami (podobnymi do kolców), wyraźnie widoczną głową, 3 parami dość długich odnóży, a na grzbiecie czerwone plamki. Jeśli biedronek w sadzie jest dużo, a szkodników mało, może dochodzić do kanibalizmu. Najmniejszą biedronką, którą można spotkać w kolonii przędziorków, jest skulik przędziorkowiec. To bardzo mała, czarna biedronka, z białawymi włoskami na pokrywach, której formy dorosłe i larwy żywią się przędziorkami (kilkadziesiąt sztuk dziennie) w każdym stadium rozwojowym. Chrząszcze omomiłkowate Są dość ruchliwe i licznie występują w sadach (fot. 5). Mają miękkie, skórzaste, niekiedy skrócone pokrywy (szare przez żółte do brązowobrunatnych), długie nogi i nitkowate czułki, czerwone lub pomarańczowe przedplecze od strony brzusznej. Dorosłe chrząszcze odżywiają się małymi lub chorymi owadami, larwami oraz mszycami obecnymi na roślinach sadowniczych. Larwy prowadzą w ściółce drapieżny tryb życia. Drapieżne muchówki Bzygi (fot. 6) to drapieżne muchówki z rodziny bzygowatych. Przypominają osy, ale są mniejsze i nie żądlą. Owady dorosłe odżywiają się tylko pyłkiem i nektarem kwiatowym, dzięki czemu przyczyniają się do zapylenia kwiatów. Są żółtopomarańczowoczarne i mają charakterystyczny lot w górę, w dół, mogą też zawisnąć w powietrzu w jednym miejscu i nagle przenieść się lotem ślizgowym w inną lokalizację. Samice bzygów składają jaja w pobliżu kolonii mszyc, aby larwy miały łatwy dostęp do pożywienia. Larwy są beznogie i żarłoczne, odżywiają się głównie mszycami lub larwami pluskwiaków równoskrzydłych (czerwce i miodówki). Jedna larwa w ciągu swego rozwoju zjada około 800 owadów. Jeśli nawet w kolonii mszyc nie ma larw bzygów, to często są ślady ich żerowania wyssane mszyce i ciemne, smołowate plamy na liściach po wydaleniu odchodów w czasie wylinki. Inną drapieżną muchówką jest pryszczarek mszycojad, którego larwy również odżywiają się mszycami (fot. 7). Dziubałki Wśród pluskwiaków różnoskrzydłych są też gatunki drapieżne, m.in. dziubałki (fot. 8). Można je spotkać w sadach przez cały sezon wegetacyjny. Są bardzo ruchliwe, żywią się mszycami, małymi gąsienicami motyli, larwami skoczków, pryszczarków i miodówki gruszowej, przędziorkami oraz jajami owadów i roztoczy. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest dziubałek gajowy, dziubałek nadrzewny, a także dziubałeczek mniejszy. Fot. 2. Pszczoła oblatująca pierwsze kwiaty w murawie sadu przed ruszeniem wegetacji Fot. 3. Biedronka siedmiokropka Fot. 5. Chrząszcz z rodziny omomiłkowatych Fot. 6. Bzyg na kwiecie jabłoni Fot. 7. Larwy pryszczarka mszycojada wśród mszyc na śliwie Fot. 8. Drapieżny pluskwiak różnoskrzydły Fot. 9. Kruszynek na liściu jabłoni Kruszynki Trudno spotkać je w sadzie, nie dlatego że jest ich mało, ale ze względu na ich bardzo małe rozmiary (około 1 mm długości fot. 9). Tylko larwy kruszynków pasożytują na jajach i larwach owadów roślinożernych, głównie motyli, w tym zwójkówek liściowych i owocówki jabłkóweczki. Fot. 1. Motyle zwójki siatkóweczki odłowione w pułapce feromonowej Fot. 4. Drapieżna larwa biedronki Skorki Często uważane są za szkodniki, gdyż niekiedy żerują na wcześniej uszkodzonych owocach. Same nigdy ich nie uszkadzają, natomiast skutecznie ograniczają populację mszyc. Polują nocą, w dzień zaś ukrywają się w zwiniętych przez zwójki lub mszyce liściach (fot. 10). 6

7 Fot. 10. Skorek Fot. 11. Drapieżna larwa złotooka Fot. 12. Jajo złotooka na jabłku Fot. 13. Kolonia bawełnicy korówki spasożytowana przez ośca korówkowego Złotooki Należą do rzędu siatkoskrzydłych. W sadach najczęściej występuje złotook pospolity (seledynowy lub zielony). Złotooki mają przezroczyste, silnie użyłkowane zielonkawe skrzydła, duże, złote oczy i długie czułki. Owady dorosłe zwykle nie są drapieżcami, odżywiają się nektarem, pyłkiem kwiatowym, spadzią wydalaną przez mszyce, czerwce lub miodówki. Drapieżne są ich ruchliwe i żarłoczne larwy (fot. 11), które mają specyficzny aparat gryzący, z żuwaczkami wygiętymi sierpowato i przystosowanymi do wysysania ciała ofiar. Odżywiają się mszycami, miodówkami, przędziorkami jajami tych owadów, młodymi gąsienicami i larwami. Przy braku pożywienia, podobnie jak biedronki, mogą być kanibalami. Ciało larwy złotooka pospolitego jest wrzecionowate, szarawe. W całym cyklu rozwojowym jedna larwa spożywa kilkaset mszyc lub kilka tysięcy przędziorków. Jaja złotooków są charakterystyczne (fot. 12). Samica składa je w pobliżu kolonii mszyc, przędziorków lub miodówek na długich białosrebrzystych nitkach (stylikach), co chroni je przed innymi owadami drapieżnymi. Złożone jaja są seledynowe, ciemnieją w miarę dojrzewania w nich larw, przed wylęgiem są niemal czarne. Introdukcja Oprócz owadów drapieżnych naturalnie bytujących w sadach, można też wprowadzać (introdukować) inne gatunki drapieżne, np. dobroczynki, ośca korówkowego czy dziubałki, które nie występują w sadach naturalnie lub giną w mroźne zimy. Dobroczynek gruszowy jest małym, żarłocznym roztoczem. Odżywia się przędziorkami, głównie owocowcem. Wiosną można go wprowadzić do sadu, zakładając na drzewach opaski z zimującymi roztoczami. Dobroczynki mogą utrzymać w sadzie nieliczną populację przędziorków poniżej progu ekonomicznego zagrożenia. Ich rozwój w sezonie wegetacyjnym zależy od rozwoju tych szkodników tak jak one mogą mieć 5 pokoleń. W niszczeniu bawełnicy korówki może pomóc osiec korówkowy maleńka błonkówka pochodząca z Ameryki Północnej, która jest jej pasożytem (parazytoidem). Samice ośca składają jaja do wnętrza ciała szkodnika. Larwa po przejściu cyklu rozwojowego, po osiągnięciu dojrzałości opuszcza go, wygryzając mały otwór w grzbiecie żywiciela (fot. 13). Bawełnica początkowo traci nalot woskowy i po pewnym czasie ginie. Rozwijające się w ciele mszyc larwy znacznie redukują ich populację. Populację miodówki gruszowej plamistej w sadach gruszowych można kontrolować wprowadzając do sadu żarłocznego dziubałka gajowego. Owad ten występuje naturalnie w sadach, ale nie w ilościach, które pozwalają zwalczyć szkodnika, a jedynie go ograniczyć. fot A. Łukawska STOSOWANIE KOMBINEZONÓW OCHRONNYCH DOBRĄ PRAKTYKĄ W SADOWNICTWIE Produkcja roślinna jest jednym z miejsc w gospodarstwie rolnym, gdzie trzeba zadbać o bezpieczeństwo osób pracujących ze środkami chemicznymi. Środki ochrony roślin (ś.o.r.) stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a niekiedy i życia rolnika. Zatrucia są wynikiem narażenia pracowników opryskujących uprawy lub innego kontaktu z pestycydami osób, które są nieodpowiednio chronione. kombinezon Tyvek Classic Plus Nieintensywna ekspozycja Dokonując wyboru odzieży ochronnej należy uwzględnić kilka czynników, w tym rodzaj wykonywanej pracy, stan skupienia środka chemicznego i jego stężenie oraz równowagę między właściwościami ochronnymi odzieży i komfortem pracy. Stosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej pomaga zabezpieczyć osobę wykonującą opryskiwania ś.o.r. przed potencjalnym skażeniem substancją toksyczną. Należy używać wyłącznie certyfikowanych środków ochrony indywidualnej z oznakowaniem CE. Wybór niewłaściwej odzieży ochronnej, w tym nieodpowiedniego rozmiaru kombinezonu, wiąże się z większym ryzykiem jego rozdarcia w trakcie użytkowania i ograniczeniem swobody ruchów, co jest niepożądane w kontekście bezpieczeństwa i wydajności pracy. Ś.o.r. stosuje się na ogół wiosną i pod koniec lata. Bezpośrednio narażone na ich działanie są osoby wykonujące opryski oraz osoby przebywające w pobliżu. Należy pamiętać o zabezpieczeniu się. Osoby, które wykonują opryskiwania Osoby, które mają kontakt z roślinami po wykonaniu zabiegu lub które zbierają plony Osoby obecne podczas wykonywania zabiegu ochrony roślin, nawet jeśli nie są nieodzowne do wykonania zabiegu Osoby, które zajmują się konserwacją urządzeń do opryskiwania Zielony kombinezon Tyvek Classic Plus firmy DuPont jest przeznaczony do stosowania w rolnictwie, zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. Kombinezon oferuje rolnikom certyfikowaną ochronę ciała przed działaniem wielu nieorganicznych substancji chemicznych w postaci rozpylonej cieczy (Typ 4) oraz cząstek stałych (Typ 5). Kombinezon Tyvek Classic Plus jest wykonany z wytrzymałej, ultralekkiej włókniny Tyvek. Tworzy jednolitą barierę ochronną, a jednocześnie jest wygodny i przepuszcza powietrze. Dostępny w czterech rozmiarach (od M do XXL). Kombinezon z kapturem; kaptur zaprojektowany w sposób zapewniający szczelne przyleganie do maski twarzowej. Osoby narażone na działanie pestycydów Osoby, które przygotowują środki ochrony roślin do użycia Osoby, które przygotowują mieszanki do opryskiwania Osoby, które mają kontakt z odpadami środków ochrony roślin (pustymi opakowaniami po agrochemikaliach lub ze środkami nieprzydatnymi do użycia np. przeterminowanymi) Osoby, które myją urządzenia po wykonaniu opryskiwania Intensywna ekspozycja Kombinezon ochronny Tyvek Classic Plus Samoprzylepna patka zakrywająca zamek błyskawiczny oraz samoprzylepna patka pod brodą. Elastyczna pętelka na kciuk umożliwia wykonywanie prac wymagających unoszenia rąk ponad głowę. Szwy (przeszyte i zaklejone taśmą) tworzą identyczną barierę jak włóknina Tyvek Podczas przygotowania ś.o.r. do użycia oraz mycia urządzeń do wykonywania oprysków rolnicy są narażeni na działanie środków + kombinezon Tyvek Classic Plus + fartuch Tychem F o większym stężeniu substancji czynnych. W takim przypadku, razem z kombinezonem ochronnym Tyvek Classic Plus można zastosować fartuch Tychem F firmy DuPont, aby zwiększyć poziom ochrony części ciała najbardziej narażonych na działanie substancji niebezpiecznych. Fartuch Tychem F to certyfikowana częściowa ochrona ciała Kategorii III Typ PB [3]. Fartuch jest lekki i doskonale zastępuje ciężkie gumowe odpowiedniki. Zabezpiecza podczas pracy z cieczą pod ciśnieniem do 5 barów, na przykład przy pracy z wykorzystaniem myjki ciśnieniowej i środków dezynfekcyjnych. Przed użyciem kombinezonu użytkownik powinien upewnić się, czy kombinezon ochronny Tyvek Classic Plus jest odpowiedni do ochrony przed stosowanym środkiem chemicznym. Użytkownik odpowiada za prawidłowe połączenie kombinezonu ochronnego z pozostałymi środkami ochrony indywidualnej (rękawicami, obuwiem, sprzętem ochrony dróg oddechowych itp.). 7

8 DUPONT WŚRÓD NAJLEPSZYCH PRACODAWCÓW W POLSCE 2013 ROKU DuPont po raz kolejny został uznany za jednego z Najlepszych Pracodawców 2013 r. w Polsce. Firma znalazła się na szóstym miejscu badania, przeprowadzonego przez Aaon Hewitt. W ósmej edycji Badania Najlepsi Pracodawcy 2013 r. wzięło udział 95 firm, w których zatrudnionych jest łącznie ponad 51 tys. osób. Tytuł Najlepszego Pracodawcy 2013 r. otrzymało 17 z nich. Program Najlepsi Pracodawcy (PNP) ma na celu budowanie angażującego środowiska pracy, a co za tym idzie poprawę wyników biznesowych przedsiębiorstw. Firma DuPont już po raz trzeci wzięła udział w badaniu, zajmując szóstą pozycję i uzyskując tym samym tytuł Najlepszego Pracodawcy 2013 r., jako jedna z ośmiu wyróżnionych w kategorii Małe i Średnie Firmy. Organizacja, aby znaleźć się na Piotr Gill Dyrektor Generalny DuPont Polska odbiera dyplom dla Najlepszych Pracodawców w Polsce 2013 r. liście Najlepszych Pracodawców, musi osiągnąć wskaźnik zaangażowania na poziomie minimum 65%. Na miejsce w rankingu wpływa także wynik uzyskany w ramach 4 indeksów: angażującego przywództwa, kultury wysokich wyników, wiarygodnej marki pracodawcy oraz stabilności. Po raz trzeci z rzędu bierzemy udział w badaniu i mogę powiedzieć, że było warto. Zajęcie wysokiej pozycji w rankingu było możliwe dzięki pracy, jaką wszyscy wykonaliśmy analizując wnioski z badań z poprzednich lat. Cieszymy się, że kultura naszej organizacji, budowana od ponad 210 lat na całym świecie, jest doceniona również przez naszych pracowników w Polsce komentuje Piotr Gill, Dyrektor Generalny DuPont w Polsce. Program Najlepsi Pracodawcy 2013 r. jest wzbogaconą wersją Badania Najlepsi Pracodawcy prowadzonego przez Aon Hewitt w Polsce od 8 lat, a na świecie od ponad 20. Jest on skierowany przede wszystkim do tych organizacji, które chcą osiągać lep- sze wyniki biznesowe poprzez budowanie doskonalszego środowiska pracy w oparciu o silne przywództwo, kulturę wysokich wyników i zaangażowanie pracowników. Agata Zagórska, Anti-counterfeit coordinator Polskie rolnictwo, polska żywność znak jakości w świecie Polska jest jednym z największych producentów żywności w Europie, a naszą żywność wyróżnia w świecie jakość i bezpieczeństwo. Blisko 1/3 wytworzonej w kraju żywności przeznaczamy na eksport przede wszystkim do krajów UE, ale celujemy też w rynki pozaeuropejskie. Polska jest czołowym producentem jabłek, które stały się symbolem polskiego sadownictwa, ale także porzeczek, malin, borówek wysokich, kapusty, pomidorów i ogórków. Musimy dbać o dobre imię naszych produktów, wiarygodność wobec konsumentów, bo wciąż u niektórych pojawia się pokusa Przykład PODROBIONEGO, nielegalnego środka firmy DuPont ORYGINALNY Coragen 200 SC drobnych zysków, które w efekcie powodują niepowetowane straty. Każde potknięcie, każde wykryte oszustwo zostanie wykorzystane do wypchnięcia nas z rynku (...) powiedział Janusz Piechociński, wicepremier, minister gospodarki na konferencji o eksporcie polskiej żywności, zorganizowanej przez Klub Parlamentarny PSL. Renoma polskiego rolnictwa oraz produkowanej przez nas żywności jest gwarantem rynków zbytu oraz zysku dla polskich rolników. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie wszelkich norm związanych z odpowiedzialną i bezpieczną produkcją rolną. Jednym z ważnych elementów produkcji rolnej jest chemiczna ochrona upraw. Zrównoważone stosowanie oryginalnych środków ochrony roślin pozwala chronić uprawy oraz gwarantuje zdrowy plon. Fałszywa ochrona, prawdziwe ryzyko Duże zagrożenie dla polskich sadowników stwarzają nielegalne środki ochrony roślin. Podrobione, niezbadane środki chemiczne są wprowadzane na rynek przez fałszerzy, którzy chcą szybko zrobić intratny interes, nie bacząc przy tym na dobro i bezpieczeństwo rolników, upraw, środowiska i najważniejszych konsumentów. Pestycydy to złożone preparaty chemiczne o czym świadczy chociażby czas potrzebny na dopuszczenie ich do obrotu i stosowania: od rozpoczęcia badań nad nowym preparatem do przekazania środka w ręce rolników mija około 10 lat. Dzięki kompleksowym badaniom, oryginalne środki ochrony roślin są doskonale sprawdzone zarówno pod względem ich skuteczności, jak również pod względem bezpieczeństwa dla ludzi oraz środowiska. Nielegalne, podrabiane środki ochrony roślin nie są w żaden sposób badane, gdyż są tylko elementem lukratywnego zajęcia dla fałszerzy. A dla nich najważniejszy jest jak najszybszy zysk. Dzięki temu, że sprzedaż środków ochrony roślin to sprzedaż sezonowa, pośpiech, czyli presja czasu są większe. Producenci fałszywych środków używają do ich wytworzenia nieznanych substancji chemicznych, nieprzebadanych pod względem szkodliwości i toksyczności substancje takie mogą stwarzać realne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Firma DuPont od wielu lat prowadzi działania informacyjne i edukacyjne w imię zasady zero tolerancji dla nielegalnych pestycydów. Poprzez swoje działania, DuPont dociera z informacjami na temat zagrożeń jakie mogą powodować podróbki m.in. do Izb Celnych, policji, kanałów sprzedaży oraz rolników. Jak rozpoznać, jak ustrzec się przed podróbkami? Najważniejsze, to kupować środki ochrony roślin od zaufanych, certyfikowanych dostawców. Wystrzegajmy się kupowania pestycydów oferowanych na targowiskach, bazarach tym bardziej, gdy są oferowane po super cenach. Pamiętajmy, że super atrakcje się nie zdarzają, a za obiecaną oszczędność możemy stracić cały plon. Nie kupujmy środków z niekompletną etykietą lub z etykietą w innym języku niż język polski środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i sprzedaży na polskim rynku muszą mieć etykietę w języku polskim. Kupując środki, prośmy o fakturę dowód zakupu, na której umieszczona jest nazwa produktu. Częstym procederem jest oferowanie polskim rolnikom nielegalnych, podrobionych środków ochrony roślin opatrzonym etykietą w obcym języku, najczęściej w cyrylicy. Fałszerze próbują w ten sposób przekonać rolników, iż oferowany produkt jest oryginalny, a jedynie sprowadzony zza wschodniej granicy i nieprzeetykietowany. Należy wystrzegać się takich ofert, gdyż każdy środek z etykietą w języku innym niż język poski jest produktem nielegalnym, a tym samym stanowiącym zagrożenie dla uprawy, ludzi oraz środowiska. W przypadku wątpliwości co do oryginalności produktu firmy DuPont, prosimy o kontakt pod numerem wystarczy podać numer umieszczony na hologramie, aby uzyskać potwierdzenie, co do oryginalności produktu. SADOWNICZE WIEŚCI Nr 3 Rok 3 1/2014 DUPONT POLSKA REDAKTOR NACZELNY PAWEŁ PROKOP ZESPÓŁ FIRMY DuPont OPRACOWANIE MATERIAŁÓW na zlecenie wydawcy PLANTPRESS Sp. z o.o., Kraków 8