WYBRANE PROBLEMY TRANSPORTU DROGOWEGO

Transkrypt

1 WYBRANE PROBLEMY TRANSPORTU DROGOWEGO ROBERT KOSTEK JERZY KALWAJ FILIP KACHEL Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie W artykule tym przedstawiono bie ce problemy transportu drogowego. Artykuł ten oparto głównie na wypowiedziach przedstawicieli firm transportowych; prezentuje on wi c problemy, z jakimi spotykaj si oni na co dzie. S to na przykład problemy finansowe (długie terminy płatno ci) czy kadrowe (trudno znalezienia odpowiednich kierowców). Niektóre z problemów opisano i przeanalizowano. Dodatkowo prowadzona polityka transportowa ma na celu ograniczenie strumieni towarów transportowanych samochodami. Jednocze nie inne gał zie transportu (kolej jak i egluga ródl dowa) nie s w stanie przej cz ci ładunków transportowanych drogami, co nie prowadzi do zamierzonego efektu polityki transportowej. Słowa kluczowe: transport, dtogowy, samochodowy, problemy 1. Wprowadzenie Unia Europejska kieruje si zasad wolnego rynku, wychodz c z zało enia, e wolny rynek: samoczynnie reguluje ceny, przyczynia si do ich obni enia oraz zwi kszenia konkurencji. Z drugiej jednak strony, Unia Europejska prowadzi polityk gospodarcz, która ingeruje w wolny rynek, co zmienia preferencje rynku. Zrównowa ona polityka transportowa jest cz ci polityki gospodarczej. Jednym z celów zrównowa onej polityki transportowej jest zmniejszenie strumieni towarów transportowanych przez samochody oraz zwi kszenie strumieni towarów transportowanych przez kolej i eglug ródl dow (białe ksi gi) [1 s.178, 16]. Cele te osi ga si przez zmian prawa i nakładanie kolejnych opłat na transport drogowy, co ma uczyni go mniej atrakcyjnym dla załadowców. Jednak e kolej nie jest w stanie organizacyjnie podoła przewo eniu ładunków na małe odległo ci, których masa jest poni ej dwudziestu pi ciu ton. Za mało jest bowiem bocznic, terminali oraz górek rozrz dowych. Wiele zakładów w Bydgoszczy zrezygnowało z bocznic kolejowych. Ponadto kolej znajduje si w stanie reorganizacji, co wi e si z pewnym zamieszaniem. Wystarczy przeanalizowa taryfikator eby zorientowa si, e oferowane ceny s niekonkurencyjne w stosunku do transportu drogowego, cena jednego tonokilomera w transporcie drogowym dla pojazdu o masie całkowitej 40t wynosi około 0,15PLN (tabela 1) [30]. Natomiast egluga ródl dowa w Polsce nie odgrywa praktycznie roli, poniewa rzeki i kanały s płytkie i zaniedbane (rys. 1). W efekcie przedsi biorstwo transportowe OT Logistics S.A. prowadzi swoj działalno głównie na terenie Niemiec. Obecna polityka transportowa prowadzi do podwy szenia kosztów transportu drogowego, podczas gdy inne gał zie transportu nie s w stanie przej strumieni towarów. Tylko transport drogowy jest wstanie reagowa elastycznie na pojedyncze zamówienia (just-in-time), dlatego stał si główn gał zi transportu.

2 152 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego W artykule tym opisano praktyczne problemy transportu drogowego, który obci any jest opłatami i ograniczany regulacjami prawnymi. Artykuł ten oparto na opiniach osób pracuj cych w firmach transportowych, porusza on wi c problemy które s wa ne i aktualne. Tabela 1. Opłaty podstawowe dla przesyłki o masie 25t w wagonie dwuosiowym w komunikacji krajowej i mi dzynarodowej Odległo taryfowa ustalana na podstawie wykazu odległo ci taryfowych w km ródło: [30]. Opłata podstawowa w PLN Cena za jeden tonokilometr PLN/(t km) , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,352

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, Rys. 1. Sluza na stopniu wodnym Przewó zbudowana na Wi le w Krakowie, zdj cie wykonano przy niskim stanie Wisły ródło: [17]. 2. Elektroniczny pobór opłat za korzystanie z infrastruktury drogowej Jak wiadomo wycofano winiety, wprowadzaj c w zamian elektroniczny system poboru opłat za korzystanie z infrastruktury drogowej. Pewne problemy zwi zane z wprowadzeniem elektronicznego poboru opłat trwaj do dnia dzisiejszego. Zdarzało si na przykład niewła ciwe naliczanie opłat. Opłaty bywały naliczane wielokrotnie za przejazd tym samym odcinkiem drogi, pomimo tego e fizycznie taki przejazd jest niewykonalny (rys. 2). System rejestrował czasami kilkukrotny przejazd pojazdu w przeci gu kilku sekund. Zd ały si tak e przypadki, e przejazd nie był rejestrowany wcale, za co karani byli kierowcy. Kara za wjazd na płatny odcinek drogi wynosi około 3000PLN. Dawniej karano za ka dy przejazd pod bramownic, co prowadziło do bardzo wysokich kar [24]. Kolejnym problemem zwi zanym z elektronicznym systemem poboru opłat był przepływ informacji pomi dzy operatorem systemu a Inspekcj Transportu Drogowego (ITD.). Inspekcja

4 154 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego Transportu Drogowego da wyja nie w przypadku gdy opłata nie została pobrana, wzywa tak e wła cicieli pojazdów do wskazania kieruj cego pojazdem. Jednak e opłata ta w cz ci przypadków została uiszczona, natomiast informacja ta nie dotarła do ITD. Firmy transportowe dysponuj na szcz cie wykazami pobranych opłat, które stanowi dowód w sprawie i pozwalaj na unikni cie kar. Na problemy tego typu skar y si wiele firm transportowych działaj cych na terenie Polski. Problemy te s przedmiotem wielu doniesie medialnych [18, 21, 31,33, 34, 35, 36]. Cz firm transportowych po to aby unikn kar i problemów, stara si omija płatne odcinki dróg. ródło: [32]. Rys. 2. Wydruk przedstawiaj cy wielokrotne pobieranie opłat

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, Problemy finansowe firm transportowych Firmy transportowe obci ane s szeregiem opłat i podatków, wa niejsze z nich wymieniono poni ej. Cena paliwa jest obci ona poni szymi podatkami [21]: akcyza 1,22 PLN/l [14], podatek VAT 1,10 PLN/l [13], opłata paliwowa 0,23 PLN/l [10]. Ponadto działalno transportowa jest obci ona nast puj cymi podatkami i opłatami: podatkiem dochodowym [9], podatkiem od towarów i usług VAT [13], podatkiem od rodków transportu [8], opłatami odprowadzanymi do ZUS [11], opłatami za korzystanie z infrastruktury drogowej [7]. Wymienione opłaty i podatki znacznie podnosz koszty firm. Koszty paliwa stanowi około połow kosztów transportu. W zwi zku tym cena za tonokilometr powinna rosn, po to aby zrekompensowa rosn ce ceny paliwa (rys. 3). Jednak e wzrost cen frachtów nie odzwierciedla wzrostu kosztów. Spowodowane to jest znaczn konkurencj na rynku transportowym. W efekcie niemo liwy jest stabilny rozwój firm transportowych i tworzenie stabilnego zatrudnienia. To z kolei prowadzi do szeregu patologicznych zjawisk; niektóre z nich opisano poni ej. ródło: [22]. Rys. 3. Zmiana ceny oleju nap dowego w przeci gu pi ciu lat

6 156 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego Przetargi na transport towarów zazwyczaj wygrywaj firmy które oferuj najni sze ceny. To z kolei doprowadza do sytuacji, w której nowe firmy, oferuj stawki poni ej kosztów własnych. Wynika to mo e z braku wiedzy na temat kosztów własnych i konieczno ci zdobycia klientów. W efekcie doprowadza je to do kłopotów finansowych i zerwania umowy. Natomiast ceny rynkowe ulegaj zani eniu w wyniku takich działa. Kolejnym problemem s terminy płatno ci za przewóz. Załadowcy korzystaj c z rozdrobnienia firm transportowych i słabej ich siły przetargowej, oferuj kilkumiesi czne terminy płatno ci. W efekcie, firmy transportowe potrzebuj znacznego kapitału obrotowego na paliwo i płace. Cz z firm transportowych korzysta z kredytów obrotowych, inne natomiast korzystaj z faktoringu. Dla małych oraz rednich firm oferowane s liczne programy, które ułatwiaj pozyskanie rodków finansowych. Jednak e, wspomniane rodki nie s dost pne dla firm transportu drogowego. Przez co nie ułatwia si im tworzenia miejsc pracy i rozwoju. Dlatego ródłem finansowania ich rozwoju pozostaj kredyty bankowe i rodki własne. Reasumuj c, sytuacja finansowa firm transportowych jest trudna. 4. Problemy kadrowe firm transportowych Po to aby spełni wymagania stawiane kierowcom ci arówek nale y odby wielogodzinne szkolenia i ui ci wiele opłat [5, 12, 15]. Wybrane opłaty i szkolenia wymieniono poni ej: prawo jazdy kat. C, koszt PLN, czas szkolenia 50 godzin, kwalifikacja wst pna, koszt PLN, czas szkolenia 280h, szkolenie okresowe dla kierowców zawodowych, koszt 400 PLN 35 godzin zaj, badania lekarskie 100 PLN, karta kierowcy 183 PLN, wydanie prawa jazdy 70 PLN. Po to aby pokry koszty szkole i opłat, młodzi kierowcy decyduj si na podj cie pracy poza granicami Polski. Podczas pracy zagranic dowiaduj si, e w innych krajach stawiane s mniejsze wymagania kierowcom, a płace s wy sze. Ponadto stan infrastruktury drogowej jest znaczne lepszy. W efekcie cz kierowców pozostaje zagranic, a polskie firmy maj kłopot ze znalezieniem dobrych kierowców. Dlatego cz pracodawców decyduje si na sfinansowanie szkolenia dla kierowców, pod warunkiem przepracowania u nich pewnego okresu.

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, Koszty napraw samochodów Koszty napraw samochodów ci arowych wpływaj na koszty transportu. Wynosz one około PLN miesi cznie w przeliczeniu na jedn ci arówk. Jednym ze składników kosztów napraw s koszty cz ci zamiennych. Samochody ci arowe u ytkowane krócej ani eli trzy lata s formalnie obj te gwarancj producenta, jednak e cz uszkodze i podzespołów nie jest obj ta gwarancj. Dotyczy to na przykład okładzin hamulcowych. Natomiast naprawa samochodów u ywanych dłu ej ani eli trzy lata staje si kosztowna. Dodatkowym czynnikiem który powoduje skrócenie czasu eksploatacji pojazdów jest sfałszowane paliwo, które jest wprowadzane do obrotu [19, 40]. Dlatego cz firm tworzy własne zaplecze techniczne po to aby obni y koszty napraw. Europejski rynek jest otwarty na zamienniki oryginalnych cz ci samochodowych. Firmy oferuj ce zamienniki, kieruj si głównie cen pomijaj c ich jako. Osobnym zagadnieniem jest wymóg certyfikacji, homologacji i jego egzekwowanie [4, 20, 27, 29]. Konsument dokonuj c zakupu, nie jest informowanym o ewentualnych wadach czy te niedogodno ciach z tytułu zakupu zamiennika. Zdarzaj si zamienniki które wytrzymuj ponad połow trwało ci oryginalnej cz ci a kosztuj mniej ni połow ceny oryginalnej cz ci. Zd aj si tak e zamienniki których trwało jest bardzo niska lub s po prostu wadliwe. Dochodzi wtedy do uszkodze zamienników w stosunkowo krótkim czasie od chwili monta u, przy znikomych przebiegach. Sprzedawcy niech tnie uznaj takie reklamacje próbuj c win obarczy u ytkownika. Sama procedura składania takiej reklamacji jest uci liwa. Poniewa, wi e si z konieczno ci długiego oczekiwania na decyzje, co jest niedopuszczalne dla firmy transportowej. Firma transportowa nie mo e długo czeka na uruchomienie samochodu, dlatego kupuje kolejn cz. Nale y zaznaczy tutaj, e niska jako dróg, ma bezpo redni wpływ na przedwczesne zu ycie zawieszenia i ogumienia. 6. Stan dróg Jednym z najistotniejszych problemów krajowego transportu drogowego jest stan dróg, a przede wszystkim niedostateczna długo odcinków gdzie naciski na osie mog przekroczy 8t. Przygotowania do Euro 2012 nie przyniosły znacz cej zmiany w tym wzgl dzie. Autostrady dost pne s dla nielicznych, ze wzgl du na wysokie opłaty. Wobec tego samochody ci arowe omijaj drogi płatne. Natomiast drogi powiatowe i gminne pozostawiaj wiele do yczenia, co przekłada si na wypadki z udziałem aut ci arowych. Pisz c o budowie dróg ekspresowych i autostrad, nie sposób nie wspomnie o remontach odcinków dróg krótko po ich uroczystym otwarciu i o trudnej sytuacji finansowej firm buduj cych autostrady. Cz z poszkodowanych firm to tak e firmy transportowe, które były podwykonawcami. Z powodu coraz wi kszego nat enia ruchu, powstaj liczne utrudnienia na drogach, a w konsekwencji tak e opó nienia. Opó nienia w transporcie zarobkowym obci one s karami umownymi. Wi kszo obecnie podpisywanych umów na przewóz towarów zawiera kary umowne z tytułu nieterminowej dostawy i innych uchybie. Kary te s cz sto wi ksze od przewo nego, co jest dotkliwe dla firm transportowych.

8 158 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego 7. Rejestracja czasu pracy kierowców Czas pracy kierowców jest regulowany przez prawo [2, 3, 6, 23, 37, 38, 39]. Maksymalny dzienny czas prowadzenia pojazdu został ograniczony do 10h. Powoduje to ograniczenie dystansu jaki mo e przejecha kierowca, a co za tym idzie powoduje ograniczenie przychodów firm transportowych. Firmy transportowe rozliczaj si najcz ciej z załadowcami na podstawie wykonanej pracy transportowej kilometrów ładownych. Zakładaj wi c pr dko redni samochodu ci arówego na poziomie 50km/h, mo na oszacowa dzienny dystans przejechany przez kierowc na około 500km. Natomiast przychód firmy mo na oszacowa na poziomie 1800PLN dziennie. Jak wida czas pracy kierowców jest ci le powi zany z przychodami firmy, jednak prawo surowo karze za naruszanie prepisów. Przekroczenie maksymalnego dziennego czasu pracy kierowcy o ponad pi tna cie minut jest zagro one kar 150PLN. Na tomiast za ka d rozpocz t godzin 200PLN. Natomiast ingerencja w prac tachografu, to znaczy doł czenie dodatkowego urz dzenia (najcz ciej z tyłu tahografu) lub podł czenie magnesu zagro one jest kar w wysoko i 2 000PLN, któr uiszcza kierowca [25, 28] (rys. 4). Natomiast odpowiedzialno firmy transportowej jest dalej posuni ta, poniewa grozi jej wysoka kara i utrata licencji je li [12]: zmienia wskazania urz dze pomiarowo-kontrolnych lub tachografów cyfrowych zainstalowanych w poje dzie, zmienia lub usuwa dane zapisane w tachografie cyfrowym lub na karcie kierowcy i karcie przedsi biorstwa. Kolejn metod jest stosowanie cudzej karty kierowcy, nie potrzebna jest wtedy ingerencja wtahograf. Tego typu działalno wi ze si z nieuprawnionym posługiwaniem si dokumentem. Rys. 4. Przykład zakłócenia pracy impulsatora i tahografu przez magnes ródło: [25].

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, Rynek transportowy obsługiwany przez samochody o masie całkowitej do 3,5t Rynek transportowy obsługiwany przez samochody o masie całkowitej do 3,5t ma pewne cechy charakterystyczne. Samochody te wykorzystywane s na przykład przez kurierów do rozwo enia paczek i drobnicy, oraz przez hurtownie do zaopatrywania sklepów. Wykorzystywane s tak e przez firmy przeprowadzkowe. Zalet tych samochodów jest to, e mo na podjecha bezpo rednio pod dom odbiorcy. Nie ma tylu ogranicze jak w przypadku samochodów o masie całkowitej powy ej 3,5t. Nie potrzeba licencji, zabezpieczenia maj tkowego, zaplecza technicznego, szkole, tachografu; firm mo e zało y praktycznie ka dy. Takich firm jest wi c du o, a konkurencja na tym rynku jest ogromna. Wykorzystuj to załadowcy oferuj c niskie stawki i niekorzystne terminy płatno ci. Stawki kształtuj si od 1PLN do 2PLN za kilometr, natomiast terminy płatno ci s rz du kilku miesi cy. Załadowcy oczekuj tak e dyspozycyjno ci 24h na dob, co wi e si z brakiem tachografu. Po to aby zwi kszy prac transportow i przychód niektórzy decyduj si na przeci - anie pojazdu, a co si z tym wi e na wi ksze zagro enie podczas kolizji drogowej [26]. Załadowcy maj wiadomo e przy tak du ej konkurencji na rynku transportowym znajd si firmy które takie zlecenia podejm. Formalnie samochody te nie podlegaj Inspekcji Transportu Drogowego, ale w uzasadnionych przypadkach mog by przez ni skontrolowane. Nało ona kara za przeci enie i niespełnienie wymaga dotycz cych pojazdów o masie całkowitej powy ej 3,5t mo e doprowadzi mał firm transportow do bankructwa. 9. Podsumowanie W pracy tej syntetycznie przedstawiono główne problemy transportu drogowego; dotycz one: polityki transportowej, podatków i opłat, stanu dróg, kwalifikacji pracowników oraz kosztów napraw. Przedstawione problemy pokazuj kondycj firm transportowych oraz zagro enia dla tej gał zi transportu. W Polsce wi kszo towarów jest transportowana drogami, dlatego ta gał transportu powinna by szczególnym obiektem troski pa stwa. Celowym wydaje si o ywienie transportu kolejowego i eglugi ródl dowej. Jednak e wprowadzanie kolejnych opłat i utrudnie dla transportu drogowego przyczynia si głównie do zwi kszenia kosztów transportu i pogorszenia kondycji firm transportowych. Nale y zaznaczy, e obecnie ani kolej ani egluga ródl dowa nie jest w stanie przej wi kszo ci ładunków transportowanych przez transport drogowy. Wynika to ze stanu torowisk, rzek i kanałów oraz reorganizacji kolei. Kolej wycofała si z przewo enia pojedynczych wagonów i ładunków zbiorczych, polikwidowano bocznice kolejowe, górki rozrz dowe, natomiast terminali kontenerowych jest nadal niewiele. Dlatego polityka transportowa powinna by bardziej przemy lana. Powinna by bardziej skoncentrowana na rewitalizacji kolei i eglugi oraz budowie nowych dróg, a mniej na nakładaniu kolejnych opłat na transport drogowy. Obecnie transport samochodowy jest traktowany jako ródło gotówki.

10 160 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego Bibliografia 1. Neider J., Transport mi dzynarodowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Dyrektywa 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonuj cych czynno ci w trasie w zakresie transportu drogowego. 3. Dyrektywa 2006/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie minimalnych warunków wykonania rozporz dze Rady (EWG) nr 3820/85 i nr 3821/85 dotycz cych przepisów socjalnych, odnosz cych si do działalno ci w transporcie drogowym oraz uchylaj ca dyrektyw Rady 88/599/EWG. Dyrektywa 2006/22/WE (PDF; 403 kb) 4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/46/WE z dnia 5 wrze nia 2007 r. 5. Dz. U z 2011r. nr 30, poz. 151 Ustawa z dnia 5 stycznia 2011r. o kieruj cych pojazdami. 6. Dz. U. nr 92, poz. 879 ze zm. Ustawa z dnia r. o czasie pracy kierowców. 7. Dz.U nr 14 poz. 60 Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych. 8. Dz.U nr 9 poz. 31 Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych. 9. Dz.U nr 21 poz. 86 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw reguluj cych zasady opodatkowania. 10. Dz.U nr 127 poz. 627 Ustawa z dnia 27 pa dziernika 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. 11. Dz.U nr 137 poz. 887 Ustawa z dnia 13 pa dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze społecznych. 12. Dz.U nr 125 poz Ustawa z dnia 6 wrze nia 2001 r. o transporcie drogowym. 13. Dz.U nr 54 poz. 535 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. 14. Dz.U nr 3 poz. 11 Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym. 15. Dz.U. z 2006 r. Nr 235, poz Ustawa z dnia 17 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p

11 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p dost p Rozporz dzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnosz cych si do transportu drogowego oraz zmieniaj ce rozporz dzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak równie uchylaj ce rozporz dzenie Rady (EWG) nr 3820/ Rozporz dzenie 3821/85 z 20 grudnia 1985 r. w sprawie urz dze rejestruj cych stosowanych w transporcie drogowym. 39. Rozporz dze Parlamentu Europejskiego i Rady nr 561/2006 oraz (EWG) nr 3821/85 - elektroniczna analiza danych z wykresówek i tachografów cyfrowych. 40. uokik.gov.pl/download.php?plik=5864 dost p

12 162 Robert Kostek, Jerzy Kalwaj, Filip Kachel Wybrane problemy transportu drogowego SELECTED PROBLEMS OF ROAD TRANSPRT Summary This article presents selected problems of road transport in Poland. The primary problems of road transport in Poland are: high taxes, state of roads, human resources (drivers) and spares. The European Union trays to reduce road transport, revitalise rail transport and revitalise inland navigation, which is a good idea. Nevertheless new duties and taxes make costs of road transportation higher. Moreover, legal regulations make road transport more and more difficult. Whereas, rail transport and inland navigation are not able to effectively transport small cargoes. The European Union should finance more rail transport and inland navigation. Keywords: problems, road transport Robert Kostek Jerzy Kalwaj Filip Kachel Faculty of Mechanical Engineering University of Technology and Life Sciences in Bydgoszcz Al. Prof. S.Kaliskiego 7, Bydgoszcz, budynek robertkostek@o2.pl