Powstanie Styczniowe

Transkrypt

1 Gloria Victis Powstanie Styczniowe stycznia 1863 r. Manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego rozpoczęło się Powstanie Styczniowe, największy w XIX w. polski zryw narodowy. Gimnazjum Gminy Oleśnica Maj 2013 r.

2 W drugiej połowie lat 50. XIX w., po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, na nowo rozbudziły się nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Na obszarach należących dawniej do Rzeczpospolitej rozpoczęto organizowanie stowarzyszeń spiskowych, których uczestnicy podjęli przygotowania do walki

3 Przyczyny wybuchu powstania styczniowego: POŚREDNIE - śmierć namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza - jego następcą został książę Michaił Gorczakow, zwolennik porozumienia z Polakami - Polacy zaczynają wierzyć w odzyskanie autonomii i przywrócenie konstytucji - reformy cara przeprowadzane w Królestwie, ogłoszenie amnestii, złagodzenie cenzury, otworzenie polskich szkół - założenie Towarzystwa Rolniczego pełniącego rolę nielegalnego parlamentu - porażka Rosji w wojnie krymskiej; sukcesy Włochów walczących o zjednoczenie, co spowodowało wzrost nastrojów patriotycznych wśród Polaków - młode pokolenie Polaków wychowane w duchu romantyzmu odrzuca bierność starszego pokolenia - manifestacje polityczne - ożywienie idei mesjanizmu narodu polskiego - zamieszki w Warszawie z powodu rozwiązania Towarzystwa Rolniczego - zaostrzenie represji, aresztowania polskich patriotów - nielegalne organizacje niepodległościowe biali i czerwoni BEZPOŚREDNIE - Wielopolski organizuje w Krakowie nadzwyczajny pobór do wojska rosyjskiego brankę, co miało rozbić konspirację czerwonych (I 1863r.) - Zygmunt Padlewski, przywódca czerwonych, przyspiesza wybuch powstania by nie dopuścić do branki - wezwanie wszystkich Polaków do walki (chłopom obiecano bezpłatną ziemię, a szlachcie odszkodowanie za ziemię)

4 biali, obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji w Królestwie Polskim ; przeciwni zarówno ugodowej polityce A. Wielopolskiego, powstańczym dążeniom oraz radykalizmowi społecznemu czerwonych ; liczyli na skuteczność petycji, pokojowych manifestacji patriotycznych oraz pracy organicznej; III 1863 przystąpili do powstania i doprowadzili do dyktatury M. Langiewicza; wiązali losy walki z interwencją dyplomatyczną Zachodu; główni działacze: L. Kronenberg (przywódca organu kierowniczego białych, tzw. Dyrekcji), K. Majewski, K. Ruprecht. czerwoni, obóz demokratyczno - niepodległościowy w Królestwie Polskim ; wysuwali program walki zbrojnej o niepodległość, uwłaszczenia chłopów oraz sojuszu z rosyjskimi i europejskimi ruchami rewolucyjnymi; kierownictwo: Komitet Miejski (Komitet Ruchu), następnie Komitet Centralny Narodowy (KCN); zorganizowali trójzaborową tajną organizację powstańczą; I 1863 ogłosili wybuch powstania narodowego i przekształcili KCN w Tymczasowy Rząd Narodowy; przywódcy: O. Awejde, A. Giller (prawe skrzydło), J. Dąbrowski, S. Bobrowski, Z. Padlewski, B. Szwarce, K. Kalinowski (lewe skrzydło).

5 ALEKSANDER WIELOPOLSKI naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego, przeciwnik antyrosyjskiej konspiracji i powstania zbrojnego. Przypisuje mu się powiedzenie: "dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy". Wielopolski wprowadził w życie niektóre z reform społecznych m.in. oczynszował chłopów i ogłosił nową ustawę oświatową, co nie uspokoiło jednak sytuacji w Królestwie. Jego reakcją na przygotowania powstańcze było ogłoszenie w październiku 1862 roku nowych zasad poboru do wojska rosyjskiego, tzw. branki. Celem tych działań było rozbicie struktur konspiracyjnych. "Wrzód zebrał i rozciąć go należy. Powstanie stłumię w ciągu tygodnia i wtedy będę mógł rządzić" - mówił Wielopolski swoim zaufanym współpracownikom.

6 BRANKA potoczne określenie poboru do wojska rosyjskiego w Pobór został zarządzony w X 1862 r. z inicjatywy margrabiego Aleksandra Wielopolskiego, który nie chciał dopuścić do wybuchu powstania. Branka młodych polskich mężczyzn do wojska rosyjskiego w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 w Warszawie odbyła się na podstawie imiennych list, nie jak zwykle poprzez losowanie. Uważa się, że akcja była pomysłem margrabiego Aleksandra Wielopolskiego, a autorami list byli Zygmunt Andrzej Wielopolski (syn Aleksandra) i oberpolicmajster Siergiej Muchanów.

7 PRZEBIEG I SKUTKI POWSTANIA 22 stycznia 1863 roku został wydany manifest, w którym Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał do zbrojnego wystąpienia przeciw Rosji. Dodatkowo wydał dwa dekrety uwłaszczeniowe, w których znosił powinności i czynsze oraz nadawał chłopom bezpłatnie ziemię na własność (ziemianom obiecano odszkodowania od skarbu państwa, zaś bezrolni dostali ziemię z dóbr narodowych). Słabo uzbrojone oddziały liczące około 6 tysięcy walczących przypuściły ataki na garnizony carskie, które w większości nie powiodły się (nie zdobyto m.in. Płocka). Dowództwo rosyjskie zarządziło koncentrację wojsk z terenu Królestwa. Czas ten Polacy wykorzystali na organizację oddziałów, jednak udział chłopów był w nich niewielki. Przebieg powstania styczniowego Przez pierwsze dni powstaniem kierowała komisja ze Stefanem Bobrowskim na czele, która wezwała z Paryża do kraju jako dyktatora powstania Ludwika Mierosławskiego. Powstanie nie upadło dzięki ofiarności żołnierzy i rewolucyjnemu naczelnikowi Warszawy Bobrowskiemu - który w sytuacji, gdy rząd nie mógł zapanować nad powstaniem pokierował nim w rzeczywistości. Na początku lutego wojska carskie zaczęły rozbijać polskie oddziały. Mierosławski po poprowadzeniu dwóch nieudanych bitew zrzekł się dyktatury i powrócił do Paryża. W marcu 1863 roku na dyktatora biali poparli umiarkowanego Mariana Langiewicza. Po kilku zwycięstwach musiał on jednak uciekać z Królestwa został aresztowany przez Austriaków. W maju 1863 roku Tymczasowy Rząd Narodowy dzięki porozumieniu białych i umiarkowanych czerwonych stał się Rządem Narodowym. Od wiosny do jesieni 1863 roku, mimo klęsk militarnych, powstanie trwało, m.in. dzięki zorganizowaniu sprawnego państwa podziemnego. Tajny Rząd Narodowy z Warszawy pod bokiem carskiej policji kierował organizacją struktur terenowych, wydawał prasę, ściągał podatki, nadzorował działanie tajnej Żandarmerii Narodowej. Biali oczekiwali na interwencję państw zachodnich, powstanie traktując jako zbrojną demonstrację. Oddziały polskie liczące tysięcy żołnierzy z o wiele silniejszym przeciwnikiem (340 tysięcy) walczyły w sposób partyzancki.

8 Kolejny dyktator Romuald Traugutt planował zwołać wiosną 1864 roku pospolite ruszenie. Przyspieszył uwłaszczenie, zaś wojska partyzanckie zaczął przekształcać w regularne kompanie, bataliony, pułki i korpusy. Działania te były stanowczo spóźnione. W lutym wojska carskie rozbiły na Kielecczyźnie ostatni większy oddział generała Józefa Hauke-Bosaka. 2 marca 1864 roku car wydał ukazy uwłaszczeniowe chłopów w Królestwie Polskim, nawiązując do powstańczych dekretów. Policja carska w kwietniu 1864 roku dotarła do tajnej organizacji powstańczej aresztując m.in. Romualda Traugutta (stracony 5 sierpnia) wraz z czterema innymi uczestnikami powstania na zboczach Cytadeli. Ostatni oddział dowodzony przez ks. Stanisława Brzóskę bronił się na Podlasiu do wiosny 1865 roku. SKUTKI POWSTANIA Ogółem wykonano kilkaset wyroków śmierci, 38 tysięcy powstańców zesłano na Syberię. Nie da się do końca ustalić poległych i zamordowanych podczas walk. Na emigracji ponownie znalazło się około 10 tysięcy osób. Bezpośrednim skutkiem powstania była likwidacja pozostałych odrębności Królestwa i resztek autonomii. Wzmogła się także rusyfikacja administracji i szkolnictwa. Skonfiskowano Polakom dobra olbrzymiej wartości.. Kibitka służąca do przewozu więźniów m.in. na Sybir

9 Sztyletnicy nazwa zbrojnej i dywersyjnej organizacji utworzonej przez polskie państwo podziemne w okresie powstania styczniowego. Została powołana przez Komitet Centralny Narodowy - pełniący funkcję rządu powstańczego do ochrony własnych urzędników, ministrów oraz struktur sądowych, wojskowych i administracyjnych powstania. Organizacja, na czele której stanął Ignacy Chmieleński- syn carskiego generała, składała się z sekcji żandarmerii stałej oraz sekcji żandarmerii tajnej. Ignacy Chmieleński Ignacy Chmieleński w 1862 był inicjatorem przeprowadzenia zamachu na namiestnika wielkiego księcia Konstantego. W czasie powstania kilkakrotnie próbował obalać rządy powstańcze. Zorganizował Oddział V Żandarmerii Narodowej tzw. sztyletników, którzy terroryzowali rosyjskie władze okupacyjne. 19 IX 1863 został szefem Rządu Narodowego i naczelnikiem wojskowym miasta stołecznego Warszawy. Tego też dnia przeprowadził zamach na namiestnika Fiodora Berga

10 ŻUAWI ŚMIERCI ŻUAWI ŚMIERCI polski oddział wojskowy powstania styczniowego sformowany w lutym 1863 z ochotników w Ojcowie przez oficera francuskiego Franciszka Rochebrune na wzór żuawów francuskich

11 W okresach dla Polski przełomowych chętnie manifestowano uczucia patriotyczne poprzez strój narodowy, pieśni, czy choćby odpowiednio przyozdobione przedmioty. Tych ostatnich była ogromna różnorodność - od kokard "narodowych" poprzez guziki, szarfy, tabakiery, szpile, po pierścienie, brosze i zegarki. Te właśnie drobne przedmioty dekorujące strój, wykonywane tylko czasem ze szlachetnych metali zyskały miano biżuterii patriotycznej. Przyjęło się uważać, że była ona zdobiona głównie motywami żałobnymi - kajdanami, wieńcami, koronami cierniowymi, a nawet trumnami. Jednakże tak działo się jedynie w okresie nasilenia represji - przed i po powstaniach, gdy następowały fale aresztowań i konfiskat. Na pamiątkę poległych, uwięzionych i emigrujących noszono żałobno-patriotyczne ozdoby i stroje. W czasie budzącej się nadziei sięgano po postacie bohaterów narodowych, czy motyw orła.

12 Źródła : Styczniowego,wid, ,wiadomosc.html Redakcja: Patryk Sikora Paweł Galik Materiały: uczestnicy Kółka Europejskiego Opiekun : p. Bożena Kula