INFORMACJA. na XL posiedzenie Komisji Wspólnej. Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. na 2 października 2013 r.

Transkrypt

1 INFORMACJA na XL posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych na 2 października 2013 r. Warszawa, wrzesień 2013 r. 1

2 Spis treści: Strona 1. Informacja na temat badań efektywności nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego Finansowanie nauczania języka i w języku mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka i w języku regionalnym Funkcjonowanie systemu doradztwa metodycznego dla nauczycieli języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, w tym propozycja utworzenia Centrum Rozwoju Edukacji Mniejszości Narodowych w Polsce 19 2

3 1. Informacja na temat badań efektywności nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego. W roku szkolnym 2012/2013 według danych systemu informacji oświatowej (stan na 30 września 2012 r.) - nauczaniem języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego objętych było uczniów w szkołach (podstawowych, gimnazjach i ponadgimnazjalnych). Badaniu efektywności nauczania języków mniejszości i języka regionalnego służą m.in. takie działania, jak przeprowadzanie egzaminów i planowanych kontroli problemowych. Język mniejszości nie jest przedmiotem objętym sprawdzianami po szkole podstawowej i egzaminami po gimnazjum, zatem brak jest danych, które pozwoliłyby ocenić efektywność nauczania na I, II i IIII etapie edukacyjnym. Można natomiast ocenić efektywność nauczania po zakończeniu całego cyklu nauczania kończącego się egzaminem maturalnym z tego przedmiotu na podstawie wyników tego egzaminu, należy jednak mieć na uwadze, że tylko niewielka część uczniów, którzy uczyli się języka mniejszości lub języka regionalnego w szkole podstawowej i gimnazjum, kontynuuje naukę tego języka na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej (ok. 2,8%). W ramach egzaminu maturalnego przeprowadzany jest egzamin z języków mniejszości narodowej, języków mniejszości etnicznej i języka regionalnego. Zasady przeprowadzania egzaminu maturalnego zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562, z późn. zm.). Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych (liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych, techników, uzupełniających liceów ogólnokształcących i techników uzupełniających) przystępują do egzaminu maturalnego z przedmiotów obowiązkowych: języka polskiego (w części ustnej i w części pisemnej); języka obcego nowożytnego (w części ustnej i w części pisemnej); matematyki (w części pisemnej). 3

4 Egzamin maturalny z przedmiotów obowiązkowych jest przeprowadzany w części pisemnej na poziomie podstawowym, natomiast dla części ustnej nie określa się poziomu. W polskim systemie oświaty jest prowadzone, w różnych formach organizacyjnych, nauczanie w: 1) językach mniejszości narodowej białoruskim, litewskim, niemieckim, ormiańskim, rosyjskim, słowackim, ukraińskim i hebrajskim; 2) języku mniejszości etnicznej łemkowskim; 3) języku regionalnym kaszubskim. Absolwenci szkół lub oddziałów z nauczaniem języka danej mniejszości narodowej mają obowiązek przystąpienia do egzaminu maturalnego z tego języka w części pisemnej (poziom podstawowy) i w części ustnej (prezentacja wybranego tematu). Absolwent, aby zdać egzamin maturalny i otrzymać świadectwo dojrzałości, musi z każdego przedmiotu obowiązkowego, zarówno w części ustnej jak i w części pisemnej uzyskać co najmniej 30% możliwych do uzyskania punktów. Natomiast każdy zdający może przystąpić do nie więcej niż sześciu przedmiotów dodatkowych z listy 18 przedmiotów wskazanych w wyżej przytoczonym rozporządzeniu, w tym z języka mniejszości narodowej, języka mniejszości etnicznej i języka regionalnego, jako przedmiotu dodatkowego. W tym przypadku egzamin maturalny jest przeprowadzany w części pisemnej (na poziomie podstawowym lub na poziomie rozszerzonym) albo w części ustnej (prezentacja wybranego tematu), albo w obu tych częściach. Jeżeli zdający wybierze, jako przedmiot dodatkowy język mniejszości narodowej, który zdawał jako przedmiot obowiązkowy, zdaje go tylko w części pisemnej na poziomie rozszerzonym. Absolwent szkoły lub oddziału danej mniejszości narodowej nie może wybrać języka tej mniejszości narodowej na egzaminie maturalnym z języka obcego nowożytnego, jako przedmiotu obowiązkowego. Umożliwienie absolwentowi szkoły z językiem nauczania danej mniejszości narodowej przystąpienia do egzaminu z języka mniejszości narodowej również jako języka obcego nowożytnego stanowiłoby nieuzasadnione faworyzowanie tej grupy uczniów. 4

5 W przypadku egzaminu maturalnego z przedmiotów dodatkowych nie określa się progu zdawalności. Egzamin maturalny z przedmiotów dodatkowych ma charakter rekrutacyjny, co oznacza, że uzyskany z nich wynik jest brany pod uwagę w procesie naboru do szkół wyższych. Absolwenci szkół lub oddziałów z językiem nauczania mniejszości narodowej, w których zajęcia są prowadzone w tym języku, oraz szkół lub oddziałów dwujęzycznych, w których język mniejszości narodowej jest drugim językiem nauczania, mogą zdawać na egzaminie maturalnym przedmioty w języku danej mniejszości narodowej z wyjątkiem języka polskiego oraz treści dotyczących historii Polski i geografii Polski. Tabela 1 prezentuje, na przestrzeni trzech ostatnich lat, średnie wyniki uzyskane przez absolwentów przystępujących do obowiązkowego egzaminu maturalnego z języka mniejszości narodowej. Tabela 1. Przedmioty obowiązkowe poziom podstawowy * rok 2010/ / /2013 język liczba zdających średni wynik liczba zdających średni wynik liczba zdających średni wynik białoruski % % % Ukraiński 83 68% 72 71% 90 76% Litewski 27 70% 39 65% 29 72% * na postawie danych z Centralnej Komisji Egzaminacyjnej W analizowanym okresie obowiązkowy egzamin maturalny był przeprowadzany z języka białoruskiego, języka ukraińskiego i języka litewskiego, przy czym najwięcej absolwentów zdawało język białoruski - w kolejnych latach ponad 200 absolwentów. Jednocześnie dane liczbowe zestawione w Tabeli 1 wskazują, że zmniejsza się liczba osób uczących się tego języka w szkole. W przypadku języka ukraińskiego można zaobserwować nieznaczny wzrost liczby osób przystępujących do egzaminu maturalnego z tego języka, porównując rok szkolny 2010/2011 i 2012/2013 (od 83 do 90 zdających). 5

6 poziom podstawowy średni wynik poziom rozszerzony średni wynik poziom podstawowy średni wynik poziom rozszerzony średni wynik poziom podstawowy średni wynik poziom rozszerzony średni wynik Język litewski zdawany jako przedmiot obowiązkowy, jest najmniej licznie reprezentowany na egzaminie maturalnym - od 27 do 39 zdających przystępowało do tego egzaminu w analizowanych okresie. Przedstawione w tabeli 1 średnie wyniki uzyskane przez zdających egzamin maturalny z poszczególnych języków mniejszości plasują się powyżej progu zdawalności (30% możliwych do uzyskania punktów). W zasadzie wszyscy absolwenci, którzy przystępowali do egzaminu maturalnego z danego języka mniejszości narodowej, pokonali próg zdawalności, tzn. uzyskali co najmniej 30% możliwych do uzyskania punktów. Jedynie w dwóch przypadkach (język białoruski w roku szkolnym 2010/2011 oraz język ukraiński w roku szkolnym 2011/2012) odsetek sukcesów wynosił 99%. Tabela 2 ilustruje średnie wyniki uzyskane przez absolwentów przystępujących do egzaminu maturalnego z języków mniejszości narodowej, języków mniejszości etnicznej i języka regionalnego, jako przedmiotu dodatkowego. Tabela 2. Przedmioty dodatkowe poziom podstawowy i poziom rozszerzony * rok szkolny 2010/ / /2013 liczba zdających liczba zdających liczba zdających języki białoruski % % % Ukraiński % % % Litewski % kaszubski 9 67% 10 76% 28 68% 13 64% 25 66% 8 74% * na podstawie danych z Centralnej Komisji Egzaminacyjnej Zamieszczone powyżej dane pokazują, że niewielka liczba absolwentów decyduje się na zdawanie na egzaminie maturalnym języka mniejszości narodowej, etnicznej bądź też języka regionalnego, jako przedmiotu dodatkowego. Jednocześnie należy zauważyć, że absolwent na egzaminie maturalnym ma prawo wybrać dowolny przedmiot dodatkowy. W tym przypadku zdający nie musi być absolwentem szkoły lub oddziału, w którym uczył się danego języka. Niemniej należy zwrócić uwagę na wysokie średnie wyniki, jakie uzyskali absolwenci na egzaminie maturalnym z języków: białoruskiego, ukraińskiego i litewskiego, zdawanego na poziomie rozszerzonym. 6

7 Po raz pierwszy w roku szkolnym 2012/2013 przeprowadzony został egzamin maturalny z języka łemkowskiego, jako przedmiotu dodatkowego. Do egzaminu tego przystąpiła jedna osoba, w związku z tym nie przedstawiono jednostkowego wyniku tego zdającego. Wspomniano wyżej, że pośrednim narzędziem badania efektywności nauczania języka mniejszości są również wyniki planowanych kontroli problemowych. W roku szkolnym 2011/2012 została przeprowadzona kontrola prawidłowości przestrzegania przepisów dotyczących nauczania języka mniejszości etnicznej oraz jej własnej historii i kultury. Zgodnie z 11 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324) kontrola podejmowana przez kuratora oświaty w trybie działań planowych jest przeprowadzana z wykorzystaniem arkuszy kontroli zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Minister Edukacji Narodowej ustalając podstawowe kierunki realizacji zadań z zakresu nadzoru pedagogicznego w roku szkolnym 2011/2012, uwzględnił realizację kontroli w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących nauczania języka mniejszości etnicznych oraz jej własnej historii i kultury. Celem kontroli było pozyskanie informacji o prawidłowości przestrzegania przepisów dotyczących nauczania języka mniejszości etnicznej oraz jej własnej historii i kultury w roku szkolnym 2011/2012. Kontrolą zostały objęte publiczne szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne znajdujące się na obszarze województw, w których zorganizowano naukę w tym zakresie. Zaplanowano przeprowadzenie kontroli w 100 % szkół wykazanych w systemie informacji oświatowej jako prowadzących nauczanie języków mniejszości etnicznych (wg stanu na dzień 30 września 2011 r.) Kontrola została zrealizowana w okresie od 1 lutego 2012 roku do 31 marca 2012 roku i objęła 23 szkoły podstawowe, 12 gimnazjów, 1 szkołę ponadgimnazjalną. W wyniku kontroli wydano, w nielicznych przypadkach, zalecenia dotyczące niewłaściwego wymiaru godzin zajęć nauki języka oraz nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji przebiegu nauczania. Zgodnie z 17 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324) organ sprawujący 7

8 nadzór pedagogiczny wspomaga szkoły i placówki m.in. przez upowszechnianie przykładów dobrych praktyk. Kuratorzy oświaty pozyskują informacje w tym zakresie bezpośrednio od dyrektorów szkół, wizytatorów lub przedstawicieli organu prowadzącego szkołę lub placówkę. Do najczęściej wskazywanych przez kuratorów oświaty form upowszechniania dobrych praktyk należy zamieszczanie ich przykładów na stronie internetowej kuratoriów oświaty. Upowszechnianie to służy wspomaganiu dyrektorów i nauczycieli szkół i placówek w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych, profilaktycznych i opiekuńczych i inspirowaniu do wprowadzania zmian. Nauczyciele szkół i placówek, których działania kurator oświaty wskazał jako przykłady dobrych praktyk, zapraszani są na konferencje organizowane lub współorganizowane przez kuratorium oświaty. Mają wówczas możliwość zaprezentowania swoich działań na forum, podzielenia się doświadczeniami, udzielenia odpowiedzi na pytania zainteresowanych. Ich działania mogą być inspiracją dla innych nauczycieli czy wychowawców. 2. Finansowanie nauczania języka i w języku mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka i w języku regionalnym. Zadania oświatowe związane z prowadzeniem przez jednostki samorządu terytorialnego szkół i placówek oświatowych (w tym prowadzących nauczanie języka lub w języku mniejszości) finansowane są z dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Jednym z dochodów samorządów terytorialnych jest część oświatowa subwencji ogólnej. Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z późn. zm.) wysokość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa. Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin, powiatów i województw samorządowych ustala się w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej, nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym, skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych (art. 28 ust. 1 ww. ustawy). 8

9 Część oświatową subwencji ogólnej po odliczeniu rezerwy ustawowej (art. 28 ust. 2) dzieli się między jednostki samorządu terytorialnego (art. 28 ust. 5) według zasad określanych corocznie w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (art. 28 ust. 6). Rozporządzenie uzależnia wysokość części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego od: liczby uczniów przeliczeniowych ustalanej w wyniku zastosowania zróżnicowanych wag dla wybranych kategorii uczniów (wychowanków) i określonych typów i rodzajów szkół oraz wskaźnika korygującego Di, uwzględniającego stopnie awansu zawodowego nauczycieli, wysokości finansowego standardu A (kwota części oświatowej subwencji ogólnej dzielona algorytmem, przypadająca na jednego ucznia przeliczeniowego). W myśl art. 28 ust. 5 ww. ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zadania związane z dowożeniem uczniów oraz prowadzeniem przedszkoli ogólnodostępnych (łącznie z oddziałami przedszkolnymi w szkołach podstawowych), oddziałów ogólnodostępnych w przedszkolach z oddziałami integracyjnymi i innych form wychowania przedszkolnego nie są uwzględniane przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej. Zadania te są finansowane głównie z dochodów własnych gmin. Subwencja oświatowa ustalana jest na dany rok kalendarzowy i przekazywana do jednostek samorządu terytorialnego przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Część oświatowa subwencji ogólnej dla każdej jednostki samorządu terytorialnego stanowi jedną kwotę, a o sposobie jej wydatkowania zgodnie z art. 7 ust. 3 ww. ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Kwoty subwencji oświatowej nie można wprost odnosić do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego. W obowiązującym systemie prawnym nie ma przepisu, z którego wynikałoby, iż budżet państwa gwarantuje w ramach części oświatowej subwencji ogólnej środki na pokrycie wszystkich wydatków na realizację zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) środki niezbędne na realizację zadań oświatowych, w tym na wynagrodzenia nauczycieli 9

10 oraz utrzymanie szkół i placówek, zagwarantowane są w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Dochodami samorządów terytorialnych, w myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, są: - dochody własne, - subwencje ogólne, - dotacje celowe z budżetu państwa. W ustawie budżetowej na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013 r. (Dz. U. poz. 169) w części 82 Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, w dziale 758 Różne rozliczenia, w rozdziale Część oświatowa subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego łączna kwota subwencji oświatowej na rok 2013 określona została w wysokości tys. zł, tj. wyższej w stosunku do określonej w ustawie budżetowej na rok 2012 ( tys. zł) o tys. zł, tj. o 0,9 %. Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego określona w ustawie budżetowej na rok 2013, kwota części oświatowej subwencji ogólnej została ustalona w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym (2012), skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych. Zwiększenie w stosunku do roku 2012 kwoty części oświatowej subwencji ogólnej związane jest ze skutkami przechodzącymi na rok 2013 podwyżki wynagrodzeń o 3,8 % wdrożonej od września 2012 r., a także ze skutkami zmian w liczbie i strukturze awansu zawodowego nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. Przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego uwzględniono zwiększenie o 2,9 % liczby uczniów szkół podstawowych dla dzieci i młodzieży oraz liczby uczniów ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia, ustalonej na podstawie danych systemu informacji oświatowej dla bazowego roku szkolnego (2012/2013). Zgodnie z art. 28 ust. 5 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, określona w ustawie budżetowej na rok 2013 część oświatowa subwencji ogólnej po odliczeniu 0,4 % rezerwy ( zł) podzielona została między poszczególne 10

11 jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, w tym miasta na prawach powiatu i samorządy województw). Kwoty części oświatowej subwencji ogólnej na 2013 r. dla poszczególnych samorządów naliczone zostały zgodnie z zasadami przyjętymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2013 (Dz. U. z 31 grudnia 2012 r., poz. 1541). Zakres zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, stanowiący podstawę do naliczenia subwencji na 2013 r., określony został na podstawie danych o liczbie: uczniów (wychowanków) w roku szkolnym 2012/2013, wykazanych w systemie informacji oświatowej (według stanu na dzień 30 września 2012 r. i dzień 10 października 2012 r.), zweryfikowanych przez organy prowadzące (dotujące) szkoły i placówki oświatowe, z uwzględnieniem zwiększenia o 2,9% liczby uczniów szkół podstawowych dla dzieci i młodzieży oraz liczby uczniów ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia, etatów nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, wykazanych w systemie informacji oświatowej (według stanu na dzień 30 września 2012 r. i dzień 10 października 2012 r.) zweryfikowanych przez organy prowadzące (dotujące) szkoły i placówki oświatowe. Podział kwoty zł na poszczególne szczeble samorządu kształtuje się następująco: - gminy zł (60,2%), - powiaty zł (37,8%), - województwa samorządowe zł (2,0%). 11

12 Tabela 3. Liczba uczniów przeliczeniowych i kwoty części oświatowej subwencji ogólnej w latach r r. L.p. Typ jednostki samorządu terytorialnego Liczba uczniów przeliczen. (w tys.) Kwota subwencji oświatowej* (w tys. zł) Liczba uczniów przeliczen. (w tys.) Kwota subwencji oświatowej (w tys. zł) kol.5/kol.3 (w %) kol.6/kol.4 (w %) Gminy 3.609, , ,82 101,14 z tego: 1.1 gminy wiejskie 1.769, , ,79 101, gminy miejskie 664, , ,66 100, gminy miejskowiejskie 1.174, , ,95 101,28 miasta na 2 prawach powiatu 3 powiaty ziemskie 4 województwa samorządowe 2.453, , ,13 103, , , ,78 101,10 154, , ,71 102,07 RAZEM 7.812, , ,55 101,91 * z uwzględnieniem korekty subwencji z tytułu błędów statystycznych Źródło: MEN, Departament Współpracy z Samorządem Terytorialnym W algorytmie uwzględniono środki subwencyjne służące określeniu należnej jednostkom samorządu terytorialnego kwoty bazowej (SOA), kwoty uzupełniającej subwencji przeznaczonej na realizację zadań szkolnych (SOB) oraz kwoty przeznaczonej na realizację zadań pozaszkolnych (SOC). Zastosowane w kalkulacji subwencji na 2013 r. wagi algorytmu odnoszą się do 30 zadań szkolnych i 14 zadań pozaszkolnych. Przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej uwzględniono dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego wskaźnik korygujący (Di), uwzględniający stopnie awansu zawodowego nauczycieli. Zastosowanie tego wskaźnika umożliwia przekazanie 12

13 relatywnie wyższych kwot części oświatowej subwencji ogólnej do tych jednostek samorządu terytorialnego, w których udział etatów nauczycieli o najwyższych stopniach awansu zawodowego w relacji do ogólnej liczby etatów nauczycieli jest wyższy niż średnio w skali kraju. W algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok w części szkolnej (SOB) - uwzględniono w odniesieniu do uczniów mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym następujące wagi: P 9 = 0,20 - dla uczniów oddziałów i szkół dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, dla uczniów pochodzenia romskiego, dla których szkoła podejmuje dodatkowe zadania edukacyjne, a także dla uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia; dotyczy szkół podstawowych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, jest wyższa od 84, oraz gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, jest wyższa od 42, P 10 = 1,50 - dla uczniów oddziałów i szkół dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, dla uczniów pochodzenia romskiego, dla których szkoła podejmuje dodatkowe zadania edukacyjne, a także dla uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia; dotyczy szkół podstawowych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, nie przekracza 60, oraz gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej 13

14 lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, nie przekracza 30, P 11 = 1,20 - dla uczniów oddziałów i szkół dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, dla uczniów pochodzenia romskiego, dla których szkoła podejmuje dodatkowe zadania edukacyjne, a także dla uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia; dotyczy szkół podstawowych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, jest wyższa od 60 i nie przekracza 84, oraz gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, w których łączna liczba uczniów korzystających z zajęć dla mniejszości narodowej lub etnicznej, społeczności posługującej się językiem regionalnym, uczniów pochodzenia romskiego lub uczniów korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, o których mowa w art. 94a ust. 4 i 4b ustawy wymienionej w 1 ust. 1 rozporządzenia, jest wyższa od 30 i nie przekracza,. P 12 = 0,20 - dla uczniów oddziałów i szkół z nauczaniem w języku mniejszości narodowej lub mniejszości etnicznej bądź w języku regionalnym oraz dla uczniów oddziałów i szkół w których zajęcia edukacyjne prowadzone są w dwóch językach: polskim oraz języku mniejszości lub języku regionalnym, będącym drugim językiem nauczania. Należy podkreślić, że różnica w wysokości wag P 9 i P 10 zależna była dotychczas wyłącznie od łącznej liczby uczniów korzystających z zajęć w danej szkole. Wszystkie pozostałe zasady finansowania uczniów szkół dla mniejszości narodowych w ramach części oświatowej subwencji ogólnej są i były takie same jak wszystkich pozostałych uczniów. Warto zauważyć, że wagi algorytmu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, odnoszące się do uczniów mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, ulegały w ostatnich latach istotnym modyfikacjom skutkującym zwiększeniem naliczanych środków subwencji. Początkowo w algorytmie w 2000 r. została uwzględniona waga o wartości 0,2, zwiększająca o 20% kwotę subwencji w przeliczeniu na każdego ucznia. W celu 14

15 uwzględnienia zwiększonych kosztów prowadzenia małych szkół od roku 2002 zastosowano w algorytmie podziału subwencji dodatkową wagę zwiększającą wysokość środków finansowych przyznawanych samorządom prowadzącym małe szkoły dla mniejszości narodowych (tzn. takie, w których liczba uczniów w klasach lub grupach międzyklasowych nie przekracza kryterium 7 uczniów w grupie). Wartość tej wagi wynosiła w latach ,5, a od 2005 r. została zwiększona do 1,5. W 2010 r. zmieniono opisy wag P 9 i P 10 przez rozszerzenie opisów wag dodatkowo o uczniów niebędących obywatelami polskimi korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, zgodnie z art. 94a ust. 4 ustawy o systemie oświaty. Z uwagi na koszty prowadzenia dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego zmiana ta pozwoli na objęcie wspomnianej grupy uczniów zwiększoną subwencją oświatową (obok uczniów oddziałów i szkół dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym i uczniów pochodzenia romskiego, dla których szkoła podejmuje dodatkowe zadania edukacyjne), W roku 2011 rozszerzono opisy wag P 9 i P 10 o uczniów będących obywatelami polskimi korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, zgodnie z art. 94a ust. 4b ustawy o systemie oświaty. Od roku 2013 wprowadzono modyfikację zasad subwencjonowania uczniów mniejszości narodowych, etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym polegającą na wprowadzeniu do algorytmu nowej wagi P 11 = 1,20, obejmującej uczniów szkół podstawowych w przedziale od 61 uczniów do 84 uczniów oraz uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z liczbą uczniów w przedziale od 31 do 42 uczniów; waga ta częściowo umożliwia zredukowanie znaczących różnic w kwotach subwencji naliczanych na ucznia, wynikających ze znacznej rozpiętości w wartościach wag P 9 (0,2) i P 10 (1,5), w przypadku szkół, w odniesieniu do których następowała zmiana stosowanej wagi w wyniku zmiany liczebności szkoły. Waga P 10 od 2013 r. jest stosowana wyłącznie w odniesieniu do najmniejszych szkół (liczących do 60 uczniów w szkole podstawowej i do 30 uczniów w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych). Uczniowie oddziałów i szkół z nauczaniem w języku mniejszości narodowej lub mniejszości etnicznej bądź w języku regionalnym oraz uczniów oddziałów i szkół, w których zajęcia edukacyjne prowadzone są w dwóch językach polskim oraz języku mniejszości lub języku regionalnym, będącym drugim językiem nauczania zostali objęci nową wagą P 12 =0,2. Modyfikacja zasad finansowania pozwala na rozwój ww. szkół, gdyż organizowanie 15

16 nauczania w języku mniejszości lub nauczanie dwujęzyczne jest droższe (wymaga między innymi wprowadzenia większej liczby godzin nauki, przeciętnie o około 2 godziny tygodniowo), niż w przypadku dodatkowej nauki języka mniejszości narodowej. W ostatecznej kwocie części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2013, dodatkowe środki finansowe naliczone jednostkom samorządu terytorialnego w wyniku zastosowania wagi P 9 wynoszą łącznie tys. zł, środki obliczone w ramach wagi P 10 opiewają łącznie na kwotę tys. zł., wagi P tys. zł. a wagą P tys. zł. W części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2013 ww. wagami naliczone zostały jednostkom samorządu terytorialnego dodatkowe środki (z uwzględnieniem wskaźnika korygującego Di) w łącznej wysokości tys. zł i w porównaniu do roku 2012 wzrosły one o 3,8 % (przy wzroście łącznej kwoty subwencji o 0,89%). Środki te zostały skalkulowane dla uczniów (waga P uczniów, waga P uczniów, waga P uczniów oraz P uczniów) objętych nauką języków mniejszości, uczniów posługujących się językiem regionalnym kaszubskim. Wzorem lat ubiegłych, w roku 2013 objęto zwiększoną subwencją oświatową uczniów szkół, które podejmują dodatkowe zadania edukacyjne dla uczniów pochodzenia romskiego. Tabela 4. Dodatkowe środki naliczone w 2012 i w 2013 r. w ramach subwencji oświatowej w podziale na poszczególne mniejszości Mniejszość narodowa lub etniczna lub społeczność posługująca się językiem regionalnym Subwencja oświatowa na rok 2012 (dodatkowe środki) w tys. zł Struktura podziału w % Subwencja oświatowa na rok 2013 (dodatkowe środki w tys. zł) Struktura podziału w % Białoruska , ,4 Litewska , ,0 Łemkowska , ,7 Niemiecka , ,2 Ormiańska 227 0, ,1 Romska , ,4 Słowacka , ,5 Ukraińska , ,5 Żydowska 738 0, ,3 Język kaszubski , ,9 Razem , ,0 Źródło: MEN, Departament Współpracy z Samorządem Terytorialnym 16

17 W latach łączna kwota części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego wzrosła o ponad 11,9 mld zł (44,5%), a finansowy standard A podziału subwencji zwiększył się z 2 961,86 zł w roku 2006 do 4 942,42 zł w 2012 r., tj. o 66,9 %. W latach nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby uczniów uwzględnianych przy podziale subwencji oświatowej o tys. osób, tj. o 15,7 %. W analizowanym okresie liczba nauczycieli (w przeliczeniu na pełne etaty) zatrudnionych na podstawie ustawy - Karta Nauczyciela i uwzględnionych przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej obniżyła się o 7,7 %. Tabela 5. Liczba uczniów oraz kwoty części oświatowej subwencji ogólnej oraz finansowego standardu A w latach Lp. Rok Liczba uczniów (w tys., wg stanu na 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy) Część oświatowa subwencji ogólnej (w tys. zł) Finansowy standard A (w zł) , , , , , , * , ** ,09 * z uwzględnieniem zwiększenia liczby uczniów szkół podstawowych oraz ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia o 4,7 % (faktyczna liczba uczniów na r. wynosiła tys.) ** z uwzględnieniem zwiększenia liczby uczniów szkół podstawowych oraz ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia o 2,9% (faktyczna liczba uczniów na r. wynosiła tys.) Źródło: MEN, Departament Współpracy z Samorządem Terytorialnym 17

18 Tabela 6. Liczba uczniów szkół dla mniejszości narodowych i etnicznych, społeczności posługującej się językiem regionalnym oraz uczniów pochodzenia romskiego, dla których szkoła podejmuje dodatkowe zadania edukacyjne przeliczonych wagami P 9 i P 10 oraz dodatkowe kwoty części oświatowej subwencji ogólnej naliczone w latach Lp. Rok Liczba uczniów przeliczonych wagą P 9 Liczba uczniów przeliczonych wagą P 10 Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P 9 (w tys. zł) Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P 10 (w tys. zł) Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagami P 9 i P 10 (w tys. zł) Źródło: MEN, Departament Współpracy z Samorządem Terytorialnym Tabela 7. Liczba uczniów i naliczone dodatkowe kwoty części oświatowej subwencji ogólnej w roku Rok. Liczba uczniów przeliczonych wagą P 9 Liczba uczniów przeliczonych wagą P 10 Liczba uczniów przeliczonych wagą P 11 Liczba uczniów przeliczonych wagą P 12 Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P 9 (w tys. zł) Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P 10 (w tys. zł) Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P 11 Dodatkowa kwota części oświatowej subwencji ogólnej naliczona wagą P W najbliższej perspektywie czasowej planuje się utrzymanie w algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej 4 wag adresowanych do uczniów uczących się w. językach mniejszości narodowych, etnicznych lub języka regionalnego. 18

19 3. Funkcjonowanie systemu doradztwa metodycznego dla nauczycieli języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, w tym propozycja utworzenia Centrum Rozwoju Edukacji Mniejszości Narodowych w Polsce. Zgodnie z art. 77a ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz z późn. zm.), doskonalenie zawodowe nauczycieli może być prowadzone m.in. przez nauczycieli, którym powierzono zadania doradców metodycznych. Zasady organizacji doradztwa metodycznego, jako jednego z elementów systemu doskonalenia nauczycieli zostały uregulowane w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz.U. Nr 200, poz. 1537, Nr 218, poz z późn. zm.). Doradca metodyczny jest przede wszystkim doświadczonym nauczycielem, którego głównym zadaniem jest wspomaganie nauczycieli w ich pracy, w tym w planowaniu, organizowaniu i adaptacji programów nauczania, rozwijaniu umiejętności metodycznych, podejmowaniu działań innowacyjnych. Zadania te są realizowane przez doradców metodycznych poprzez udzielanie indywidualnych konsultacji, prowadzenie zajęć edukacyjnych, zajęć otwartych oraz zajęć warsztatowych i innych form doskonalenia wspomagających pracę dydaktyczno-wychowawczą nauczycieli. Dla wzmocnienia działań podejmowanych przez doradców metodycznych - przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz.U. poz. 1196) placówki doskonalenia nauczycieli zostały zobowiązane do organizowania i prowadzenia sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli i dyrektorów szkół. Będą one dawały możliwość wymiany doświadczeń, analizy dobrych praktyk, tworzenia innowacyjnych rozwiązań czy poszerzania kompetencji w trakcie regularnych spotkań oraz poprzez platformę internetową. W ramach sieci możliwe będzie organizowanie doskonalenia w różnych formach obejmujących zarówno spotkania z udziałem zewnętrznych ekspertów (np. wykłady, warsztaty, konsultacje grupowe), jak i wszelkie formy inicjowane przez organizatora i prowadzącego sieć (np. organizowanie lekcji pokazowych, omawianie dobrych praktyk, wspólne poszukiwanie optymalnych rozwiązań bieżących problemów dydaktycznych i wychowawczych). Utworzenie sieci stworzy nowe możliwości pozyskiwania potrzebnej nauczycielom oraz dyrektorom szkół i placówek wiedzy i pomocy w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami. 19

20 Dzięki utworzeniu sieci, zwiększy się możliwość udziału w wydarzeniach bezpośrednio związanych z potrzebami uczących się nauczycieli, mających wpływ na doskonalenie sposobów pracy, zachowania ciągłości w doskonaleniu się, a także bieżącego monitorowania zmian prawnych, pojawiających się wymagań, nowych metod i standardów, wymiany doświadczeń, nawet w bardzo wąskich i specyficznych dla przedmiotu lub zajęć obszarach tematycznych, tworzenia efektywnych sposobów wsparcia koleżeńskiego, zwłaszcza dla początkujących nauczycieli. Należy przy tym zauważyć, że w myśl obowiązujących przepisów wojewódzkie placówki doskonalenia nauczycieli mają nadal obowiązek organizowania i prowadzenia - stosownie do potrzeb - doradztwa metodycznego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach z językiem nauczania mniejszości narodowych i etnicznych. Przy czym zadanie dotyczące organizowania i prowadzenia doradztwa metodycznego dla nauczycieli pracujących w szkołach z językiem nauczania mniejszości narodowych i etnicznych zostało, zgodnie z postulatem zgłaszanym przez Komisję Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, rozszerzone również o nauczycieli zatrudnionych w szkołach z językiem regionalnym, a wojewódzkie placówki doskonalenia nauczycieli zostały zobowiązanie do współpracy w realizacji tego zadania z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych oraz społecznością posługującą się językiem regionalnym. Mając na uwadze powyższe przepisy wojewódzkie placówki doskonalenia nauczycieli mogą współpracować z ww. organizacjami m.in. w zakresie pozyskiwania dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach z językiem nauczania mniejszości narodowych i etnicznych oraz językiem regionalnym uczestniczących w sieciach ekspertów i specjalistów z zakresów wskazanych przez ww. nauczycieli. W podobnym zakresie współpraca ta może również obywać się w ramach organizowanego i prowadzonego przez wojewódzkie placówki doskonalenia wspomagania szkół, nowej formy doskonalenia nauczycieli wprowadzonej w 2012 r. 1 polegającej na organizowaniu i prowadzeniu wspomagania szkół, zgodnie z potrzebami danej szkoły. Punktem wyjścia wszelkich działań związanych ze wspomaganiem szkół jest diagnoza potrzeb przeprowadzana przez dyrektora szkoły przy pomocy placówki doskonalenia nauczycieli, uwzględniająca efekty kształcenia, w szczególności wyniki ewaluacji zewnętrznej 1 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz.U. poz. 1196) 20

21 i wewnętrznej szkoły lub placówki, wyniki sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych, a także kierunki polityki oświatowej państwa ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej. Do organizowania i prowadzenia wspomagania szkół i placówek, a także sieci zobowiązane zostały również poradnie psychologiczno-pedagogiczne oraz biblioteki pedagogiczne. Stosowne zmiany zostały wprowadzone w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej: z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199), z dnia 28 lutego 2013 r. roku w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych (Dz. U. poz. 369). Nowe zadanie wprowadzone do katalogu zadań placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz bibliotek pedagogicznych polegające na prowadzeniu wspomagania szkół, a także sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek będą mogły być obecnie realizowane przez ww. placówki, a od 1 stycznia 2016 r. stają się ich zadaniami obowiązkowymi. Wprowadzane zmiany w zakresie funkcjonowania ww. placówek zwiększą dostępność form doskonalenia zawodowego dla nauczycieli wszystkich typów szkół i placówek, w tym również nauczycieli zatrudnionych w szkołach z językiem nauczania mniejszości narodowych i etnicznych. System wspomagania szkół i placówek umożliwi dostosowanie oferty placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz bibliotek pedagogicznych do rzeczywistych potrzeb danej szkoły lub placówki, a wprowadzenie nowych długofalowych form wspomagania, w ramach których nauczyciele nie tylko zdobędą potrzebną im wiedzę i umiejętności, ale również otrzymają pomoc w wykorzystywaniu tej wiedzy i umiejętności w pracy zawodowej, zwiększy motywację nauczycieli do aktywnego uczestnictwa w doskonaleniu zawodowym i przyczyni się do systematycznego podnoszenia jakości pracy każdego z nauczycieli i szkoły jako całości. Odnosząc się natomiast do kwestii utworzenia Centrum Rozwoju Edukacji Mniejszości Narodowych w Polsce uprzejmie informuję, że największe grupy nauczycieli uczących języka lub w języku mniejszości narodowej lub etnicznej oraz języku regionalnym (1174 nauczycieli) stanowią nauczyciele języka niemieckiego nauczycieli, języka 21

22 kaszubskiego nauczycieli, języka ukraińskiego - 95 nauczycieli, języka białoruskiego - 43 nauczycieli, języka litewskiego - 20 nauczycieli i języka łemkowskiego - 16 nauczycieli 2. Spośród ww. nauczycieli w niemal wszystkich województwach są zatrudniani nauczyciele uczący w języku niemieckim, jako języku mniejszości (w 14 województwach, z wyjątkiem województwa podkarpackiego i świętokrzyskiego) i ukraińskim (w 11 województwach, z wyjątkiem województwa kujawsko-pomorskiego, łódzkiego, opolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego). Tylko na terenie jednego województwa są zatrudniani nauczyciele uczący w języku białoruskim i litewskim (województwo podlaskie) oraz kaszubskim (województwo pomorskie), natomiast nauczyciele uczący w języku łemkowskim na terenie 3 województw (dolnośląskiego, lubuskiego i łódzkiego). Biorąc pod uwagę powyżej przedstawione terytorialne i liczebne rozmieszczenie na terenie Polski nauczycieli języka mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego nie wydaje się możliwe i zasadne utworzenie Centrum Rozwoju Edukacji Mniejszości Narodowych w Polsce. Utworzenie centralnej jednostki jedynie dla grupy ww. nauczycieli byłoby ponadto działaniem niespójnym z przyjętym kierunkiem tworzonego systemu wspomagania szkół i placówek, w którym zakłada się, że system doskonalenia nauczycieli powinien być blisko szkoły, pracować na potrzeby szkoły (rady pedagogicznej jako całości i szkoły jako instytucji), wykorzystywać potencjał różnych instytucji, które mogą świadczyć na rzecz szkoły. Możliwość tworzenia przez wojewódzkie placówki doskonalenia nauczycieli sieci współpracy tych nauczycieli, a także organizowania i prowadzenia wspomagania szkół uczących w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym - zgodnie ze zgłaszanymi przez dyrektorów tych szkół potrzebami oraz zapewniając bliski i stały kontakt placówki wspomagania ze szkołą, której jest udzielana pomoc - będzie efektywniejszym i zgodnym z potrzebami tych szkół sposobem zapewniania wsparcia nauczycielom uczącym w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz w języku regionalnym. 2 SIO dane z dnia 30 września 2012 r. 22