Kiła kapusty narastający problem w uprawie rzepaku

Transkrypt

1 Kiła kapusty narastający problem w uprawie rzepaku Autorzy opracowania: Prof dr. hab. Marek Korbas, dr Ewa Jajor (Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu)

2 Sprawcą choroby jest Plasmodiophora brassicae, organizm należący do królestwa pierwotniaków. Zaliczany jest on do bezwzględnych pasożytów ponieważ rozwija się jedynie wewnątrz żywych komórek roślin i je całkowicie wypełnia. Choroba znana jest na świecie od XIII wieku. Jej sprawca po raz pierwszy został opisany w uprawie kapusty, w 1870 roku przez rosyjskiego naukowca M. S. Woronina Występowanie: Kiła kapusty jest typową chorobą płodozmianową i występuje powszechnie, szczególnie tam gdzie intensywnie uprawia się rośliny kapustowate, do których należy też rzepak. Duże nasilenie choroby notuje się w Europie między innymi w niektórych rejonach Polski, (rys. 1), Niemiec, Francji, Czech, Anglii, Danii, Holandii, a także w Ameryce Północnej, Australii i Azji. POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE PODLASKIE LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE Rys 1. Rejony Polski (ciemniejszy kolor), w których kiła kapusty występuje w większym nasileniu ŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE 2

3 Objawy choroby stwierdza się na rzepaku ozimym i jarym, gorczycy, rzepiku, brukwi, rzepie, kapuście głowiastej, kapuście pekińskiej, kalafiorze, kalarepie, brokule, rzodkiewce, brukselce i in., a także na wielu chwastach kapustowatych. Do najbardziej rozpowszechnionych w uprawach należą: tobołki polne, tasznik pospolity, rzodkiew świrzepa, stulicha psia, stulisz lekarski, gorczyca polna i samosiewy rzepaku. Symptomy: Właściwe objawy porażenia stwierdza się po delikatnym wykopaniu rośliny z ziemi wraz z całym systemem korzeniowym. Na korzeniach porażonych roślin, zarówno na głównym, jak i na bocznych, i niekiedy także na hipokotylu widoczne są pojedyncze lub liczne narośla (guzy) o kolorze początkowo białokremowym (fot. 1), następnie brunatnym (fot. 2). W korzystnych warunkach do wytworzenia narośli może dojść już po 4-6 tygodniach od porażenia. System korzeniowy zainfekowanych roślin jest zredukowany lub całkowicie pozbawiony korzeni bocznych i włośnikowych, które odpowiadają za pobieranie substancji pokarmowych i wody. Na guzach również nie ma włośników, ich powierzchnia jest początkowo gładka, następnie ulega spękaniu, gnije i rozpada się. Narośla znajdują się pod powierzchnią gleby, jednak przy wczesnym i silnym porażeniu mogą również częściowo być widoczne nad jej powierzchnią (fot.3). Zmiany powodowane przez porażenie P. brassicae obserwowane są też na częściach nadziemnych roślin w postaci żółtych lub czerwono-fioletowych przebarwień i zmniejszenia liści, zahamowania wzrostu, przyspieszonego kwitnienia i dojrzewania, więdnięcia, a czasami zamierania (fot. 4 i 5). Na polu porażone rośliny występują często placowo (fot.6). fot. 1 fot. 2 fot. 3 3

4 fot. 4 fot. 5 fot. 6 fot. 7 Rozwój sprawcy choroby: Z zarodników przetrwalnikowych w obecności specyficznych substancji wydzielanych przez tkanki korzeni żywicieli wydostaje się pierwotny zarodnik pływkowy. Porażenie następuje poprzez włośniki lub rany. Z zarodnika pływkowego wewnątrz włośnika powstaje pierwotne plazmodium. W wyniku podziałów tworzą się w nim zarodnie pływkowe z 4-16 wtórnymi zarodnikami pływkowymi, które dostają się do gleby. Zakażają one kolejne włośniki lub zachowują się jak gamety, które jako zygoty wnikają do komórek skórki korzenia. Z zygoty powstaje diploidalne plazmodium, w którym zachodzi mejoza i podziały mitotyczne. W ten sposób tworzy się wielojądrowe plazmodium haploidalne. Gdy jądra wraz ze skupieniami plazmy zostają otoczone ścianą powstają zarodniki przetrwalnikowe, które wypełniają zniszczone komórki rośliny (fot. 7). Narośla na korzeniach powstają przede wszystkim w wyniku powiększania się komórek zakażonych lub rzadziej ich zbyt szybkiemu dzieleniu się, a także przez liczne podziały komórek sąsiadujących z zainfekowanymi. 4

5 Szkodliwość: Szkodliwość P. brassicae polega na zużyciu substancji organicznych wytworzonych w wyniku fotosyntezy rośliny na budowę plazmodium oraz na zakłócaniu pobierania substancji pokarmowych i wody poprzez zamierające włośniki, a pozbawione warstwy korowej korzenie są łatwo infekowane przez mikroorganizmy glebowe. W wyniku rozkładu korzeni do gleby dostają się liczne, bardzo trwałe, grubościenne zarodniki przetrwalnikowe, które są zdolne do infekowania kolejnych upraw roślin kapustowatych lub chwastów nawet do 20 lat. Próg infekcji wynosi kilka zarodników w 1 g gleby. Szkodliwość sprawcy kiły kapusty jest związana z ilością oraz wiekiem zarodników przetrwalnikowych (inokulum) w podłożu, fazą rozwojową roślin, w której następuje infekcja oraz jej gatunkiem i odmianą, a także odczynem, wilgotnością i temperaturą gleby. Gdy dochodzi do infekcji w początkowych fazach rozwoju roślin, w sprzyjających warunkach do rozwoju patogena, może nastąpić całkowite zniszczenie korzeni. Niekiedy porażone rośliny wydają plon, ale często jest on zredukowany pod względem zarówno ilości i jakości (nasiona małe, niedojrzałe, o niskiej zawartości oleju). Porażona roślina może przeżyć atak sprawcy choroby, gdy gleba jest dostatecznie wilgotna i wykształci wtórny system korzeniowy. Możliwość błędnej identyfikacji: Objawy kiły kapusty przypominają niekiedy uszkodzenia korzeni powodowane przez chowacza galasówka, który w porównaniu z kiłą kapusty tworzy gładkie, zielone guzy, a po ich przekrojeniu, we wnętrzu występują larwy lub ślady po ich żerowaniu w postaci kafry (zagłębienie wygryzione przez szkodnika). Guzy takie nie ulegają rozpadowi podczas wegetacji roślin. Obserwuje się je w okolicy szyjki korzeniowej lub w nieco wyższej części łodyg i są one najczęściej mniejsze od narośli powodowanych przez sprawcę kiły kapusty (fot. 8, objawy kiły kapusty z prawej). Choroba może być mylona jesienią z objawami zgorzeli siewek, ze względu na więdniecie i zamieranie roślin. Pożółknięcie lub poczerwienienie liści może być też mylone z niedoborem substancji pokarmowych w glebie, na której uprawia się rzepak (fot. 9). fot. 8 fot. 9 5

6 Czynniki sprzyjające rozwojowi i rozprzestrzenianiu: Stopień porażenia, możliwość rozprzestrzeniania i skutki infekcji przez P. brassicae zależą od wielu czynników środowiskowych i uprawowych. Czynniki Uwagi Temperatura gleby szeroki zakres temperatur: C optymalnie: C ph gleby poniżej 6,5 optymalnie: 5,3-5,7 Wilgotność gleby wysoka Woda w glebie, erozja gleby, silne deszcze Wiatr Zmianowanie Chwasty z rodziny kapustowatych możliwość aktywnego poruszania się zarodników przenoszenie zarodników z cząsteczkami gleby mniejsza niż 3-4 lata przerwa w uprawie roślin kapustowatych duże ich nasilenie również w uprawach następczych oraz brak ich skutecznego zwalczania Maszyny, ciągniki, narzędzia przenoszenie zarodników z cząsteczkami gleby na pola niezakażone Trwałość zarodników Typ gleby wysoka odporność zarodników (fizjologiczna, morfologiczna) na suszę i niskie temperatury oraz brak w glebie organizmów antagonistycznych np. torfowe, gliny, iły Struktura gleby gleby źle zmeliorowane, zwięzłe, zlewne, oglejone, zalewane okresowo wodą z tendencją do utwardzania i zaskorupiania (pozbawione odpowiedniego dostępu powietrza) 6

7 Źródeł zakażenia pól zarodnikami kiły kapusty jest wiele, część z nich zależy od człowieka, a na część plantator nie ma wpływu. Jest też wiele przyczyn rozprzestrzeniania i wzrostu zagrożenia ze strony kiły kapusty, a najważniejsze z nich to: Środki transportu rolniczego, maszyny i narzędzia do uprawy roli, pielęgnacji i zbioru zanieczyszczone glebą wraz z zarodnikami przetrwalnikowymi kiły lub fragmentami porażonych korzeni oraz drogi publiczne z naniesioną z zakażonych pól glebą. Usługowe prace polowe na zakażonych polach, a następnie bezpośrednie przejazdy tym samym sprzętem na inne pola (bez mycia i dezynfekcji). Rozpoczynanie prac polowych w gospodarstwie od pola zakażonego i przejazd (bez dezynfekcji) na następne pola. Na obuwiu pracowników, jeżeli wcześniej chodzili po polach zakażonych. Nawozy naturalne - obornik, jeżeli zwierzęta karmiono porażonymi roślinami np. brukwi, rzepy. Zarodniki nie giną w przewodzie pokarmowym zwierząt. Zwierzęta na odnóżach lub z kałem np. sarny, jelenie, dziki, łabędzie, gęsi. Wody gruntowe, opadowe zalewowe i powodziowe. Znajdujące się w nich zarodniki przez np. dreny trafiają do rowów melioracyjnych i innych cieków wodnych, skąd przenoszą się na dalekie odległości stwarzając zagrożenie dla wielu plantacji. Chwasty z rodziny kapustowatych na polach uprawnych i miedzach, które są rezerwuarem zarodników patogena. 7

8 Metody ograniczania występowania choroby: W celu ograniczania porażenia rzepaku przez sprawcę kiły kapusty największe znaczenie ma przestrzeganie zasad agrotechnicznych oraz uprawa odmian odpornych, bowiem chemiczne sposoby zwalczania są niezadowalające. Skuteczne ograniczanie strat wynikających z wystąpienia kiły kapusty wymaga konsekwentnego stosowania wielu, wzajemnie uzupełniających się metod, a do najważniejszych z nich należą: Odpowiednia długa przerwa w uprawie rzepaku i innych roślin kapustowatych na tym samym polu. W sytuacji, kiedy na plantacji wystąpiła kiła kapusty, przerwa ta powinna wynosić co najmniej 7 9 lat. W zmianowaniu uprawiać należy gatunki niebędące żywicielami sprawcy kiły kapusty, np. zboża, buraki, ziemniaki, facelię, motylkowate. Po zbiorze rzepaku dokładnie przyorać resztki pożniwne, skutecznie zniszczyć samosiewy i chwasty. W międzyplonach ścierniskowych bezwzględnie nie uprawiać roślin kapustowatych np. gorczycy, rzepiku. Zwalczanie chwastów z rodziny kapustowatych w uprawach następczych oraz na miedzach oraz nieużytkach znajdujących się w pobliżu. Eliminuje się w ten sposób rośliny żywicielskie, a tym samym źródło infekcji. Utrzymanie odpowiedniego ph (6,5 7,2). Wapnowanie przeprowadzać po okresie przerwy, dopiero w roku poprzedzającym uprawę roślin kapustowatych. Kwaśny odczyn gleby sprzyja kiełkowaniu zarodników P. brassicae, które zginą jeśli nie napotkają na żywiciela. Zasadowy odczyn gleby nie niszczy zarodników, natomiast istotnie hamuje ich rozwój. Dodatkowo ważne jest nawożenie m.in. borem, manganem, cynkiem, molibdenem i magnezem. Poprawa struktury gleby i uregulowanie stosunków wodnych w glebie. Zapobieganie jej zaskorupianiu, utwardzaniu, zbrylaniu i zalewaniu wodą. Unikanie wczesnych terminów siewu rzepaku. Przyspieszony siew w nadmiernie ogrzaną i wilgotną glebę zwiększa ryzyko infekcji. Optymalny termin siewu umożliwia dobre ukorzenianie i rozwój roślin, co może zmniejszyć skutki porażenia. Na plantacjach o wyższym ryzyku, należy zminimalizować zabiegi uprawowe, aby unikać nadmiernego rozprzestrzeniania się sprawcy choroby na danym polu. Zabiegi te powinny jednak gwarantować optymalne napowietrzenie i uwilgotnienie gleby. Prace polowe na polu zakażonym najlepiej wykonywać w ostatniej kolejności. 8

9 Czyszczenie maszyn, narzędzi i ciągników. Dokładne usunięcie resztek gleby z maszyn i kół ciągników zaraz po użyciu ich na polach zainfekowanych istotnie ogranicza rozprzestrzenianie się sprawcy na inne jeszcze wolne od patogena plantacje. Częsta i dokładna kontrola pól, szczególnie w rejonach potencjalnie zagrożonych. Ewidencja miejsc, gdzie występuje choroba i unikanie uprawy w tych miejscach pola roślin z rodziny kapustowatych. Badanie gleby na obecność zarodników kiły kapusty przed planowaną uprawą rzepaku lub innych kapustowatych w rejonach gdzie występuje choroba. Uprawa odmian o zwiększonej odporności na porażenie przez kiłę kapusty. Reakcja wybranych odmian na porażenie przez Plasmodiophora brassicae (badania IOR PIB ) ODMIANY % porażonych roślin Średni wskaźnik porażenia (1-4) [wg EPPO PP 1/39 (2)] Odmiany odporne SY Alister 2,5 1,1 Odmiana 2 5,9 1,2 Odmiana 3 2,8 1,1 Odmiany nieodporne Odmiana 4 92,5 3,7 Odmiana 5 82,1 3,4 Odmiana 6 90,6 3,5 Legenda: 1 - brak guzów, 2 - bardzo niewielkie guzy na korzeniach bocznych, 3 - guzy na korzeniach głównym lub bocznych, 4 - całkowicie zdeformowany korzeń

10 Zapobieganie przełamaniu odporności odmian zarządzanie odpornością (czyli utworzenia nowej agresywnej rasy patogena): - - odmiany odporne wysiewać na pola zainfekowane z zachowaniem 4 letniej przerwy w uprawie rzepaku; jeżeli to możliwe zmieniać odmiany (o innych genach odporności odporne na różne rasy patogena); - nie mieszać nasion odmian odpornych z nasionami odmian wrażliwych. Literatura uzupełniająca: Agrios G.N Plant Pathology. Elsevier Academic Press, 922 ss. Korbas M., Jajor E., Walczak F Prognozowanie i sygnalizacja terminów zabiegów ochrony rzepaku przed chorobami. s W: Poradnik Sygnalizatora Ochrony Rzepaku (F. Walczak, red.). Inst. Ochr. Roślin PIB, Poznań, 153 ss. Korbas M., Jajor E., Budka A Clubroot (Plasmodiophora brassicae) a threat for oilseed rape. J. Plant Protection Res., 49 (4): Kryczyński S., Weber Z (red.). Fitopatologia tom 2, Choroby roślin uprawnych. PWRiL, Warszawa, 464 ss. Kurowski T. P., Majchrzak B., Jaźwinska E., Wysocka U Skuteczność fungicydu zawierającego fluazynam w ochronie rzepaku ozimego przed kiłą kapusty (Plasmodiophora brassicae WORONIN). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (1): Rimmer S.R., Shattuck V.I., Buchwaldt I Compendium of Brassica Diseases. The APS, St. Paul, 117 pp. Autorzy fotografii: Marek Korbas, Ewa Jajor, Magdalena Gawlak, Paweł Węgorek, Jakub Danielewicz 10

11 NOWOŚĆ Odporność na kiłę kapusty SY Alister Kiła? Zakaz wjazdu! Najwyższe plony wśród odmian odpornych w badaniach rejestrowych w Niemczech Odmiana sprawdzona w Polsce w warunkach porażenia kiłą kapusty Wysoka zimotrwałość Bisztynek Bisztynek SY Alister doskonała wydajność w przypadku porażenia kiłą kapusty SY Alister Mieszaniec SY Alister nieodporny Mieszaniec nieodporny Łasin Płużnica Pszczółki Miłki Ryn Giżycko Łasin Płużnica Pszczółki Miłki Ryn Giżycko Średnio 11,6 dt/ha zwyżki plonu = 2150 PLN/ha* SY Alister Mieszaniec SY Alister odporny Mieszaniec odporny Budry Bisztynek Bartoszyce Bajdyty Srokowo Średnio 5,3 dt/ha zwyżki plonu = 980 PLN/ha* Budry Bisztynek Bartoszyce Bajdyty Srokowo *przy cenie rzepaku 1860 PLN Źródło: Syngenta 2012 r., wewnętrzne badania w Polsce w warunkach porażenia kiłą kapusty.

12 Mistrz regeneracji Wysoki plon potwierdzony w doświadczeniach COBORU Zdolności regeneracyjne poprawiające bezpieczeństwo uprawy Małe wymagania glebowe SY Kolumb Odkryj nowe horyzonty 51,8 56,3 42,4 47,1 45,4 SY Kolumb Wzorzec SY Kolumb % wzorca 120% wzorca Plon nasion w [dt/ha] Doświadczenia rejestrowe i porejestrowe COBORU Wzorzec SY Kolumb Wzorzec % wzorca 38,8 SY Kolumb 38,0 Wzorzec % wzorca 32,2 SY Kolumb 44,4 Wzorzec % wzorca 41,5

13 NOWOŚĆ SY Saveo Nadciąga nowy standard Odmiana wyznaczająca nowe standardy plonowania Wysoka zimotrwałość potwierdzona w badaniach w Polsce i na Ukrainie Doskonała regeneracja po okresach stresu roślinnego Mieszaniec nr 1 w Europie

14 Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia i przestrzegaj zasad bezpiecznego stosowania produktu wskazanych na etykiecie.

15 pierwszy regulator wzrostu i rozwoju rzepaku oraz fungicyd w jednym Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia i przestrzegaj zasad bezpiecznego stosowania produktu wskazanych na etykiecie.

16 Produkty Syngenta do ochrony rzepaku 0,8-1,0 l/ha 3-4 l/ha 3-4 l/ha 2-3 l/ha 0,15 kg/ha 0,12-0,15 l/ha 0,12-0,15 l/ha 0,25-0,5 kg/ha 0,5-2,5 l/ha 0,3 l/ha 0,5 l/ha 2,5-4 l/ha 2 l/ha Kiełkowanie Wschody Formowanie rozety Formowanie łodygi Pąkowanie 61 Początek kwitnienia 69 Koniec kwitnienia Formowanie nasion i dojrzewanie