EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kodem szko y dysleksja MBI-P1A1P-052 EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut ARKUSZ I MAJ ROK 2005 Instrukcja dla zdaj cego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron. Ewentualny brak zg o przewodnicz cemu zespo u nadzoruj cego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U ywaj d ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u ywaj korektora. 5. B dne zapisy wyra nie przekre l. 6. Pami taj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie. 7. Podczas egzaminu mo esz korzysta z o ówka i gumki (wy cznie do rysunków) oraz linijki. 8. Wype nij t cz karty odpowiedzi, któr koduje zdaj cy. Nie wpisuj adnych znaków w cz ci przeznaczonej dla egzaminatora. 9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj dat urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadaj ce cyfrom numeru PESEL. B dne zaznaczenie otocz kó kiem i zaznacz w a ciwe. yczymy powodzenia! Za rozwi zanie wszystkich zada mo na otrzyma cznie 50 punktów Wype nia zdaj cy przed rozpocz ciem pracy tylko OKE Kraków, OKE Wroc aw PESEL ZDAJ CEGO KOD ZDAJ CEGO

2 2 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 1. (2 pkt) Schemat przedstawia budow skóry cz owieka. Podaj nazwy struktur oznaczonych literami A i B oraz okre l, jak funkcj pe ni ka da z nich. A - B - Zadanie 2. (1 pkt) Schemat przedstawia budow tkanki kostnej. Okre l cech budowy tkanki kostnej, która pozwala zaliczy t tkank do grupy tkanek cznych.

3 Egzamin maturalny z biologii 3 Zadanie 3. (2 pkt) Uk ad szkieletowy pe ni w organizmie cz owieka ró norodne funkcje. Jedn z nich jest ochrona wa nych narz dów wewn trznych. Podaj dwa przyk ady, elementów uk adu szkieletowego i nazwij narz dy przez nie chronione Zadanie 4. (2 pkt) Rysunek przedstawia mi nie ramienia cz owieka. Wyja nij, jakie znaczenie w ruchu ko czyny górnej ma skurcz a) mi nia dwug owego ramienia..... b) mi nia trójg owego ramienia..... Zadanie 5. (2 pkt) elazo wchodzi w sk ad hemoglobiny, która jest jednocze nie magazynem elaza dla naszego organizmu. Dzienne zapotrzebowanie na elazo dla doros ego m czyzny wynosi 15 mg, a dla doros ej kobiety 18 mg. Podaj jeden skutek zdrowotny niedoboru elaza dla organizmu cz owieka oraz wyja nij, dlaczego dzienne zapotrzebowanie na elazo doros ych kobiet jest wi ksze ni zapotrzebowanie doros ych m czyzn.

4 4 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 6. (2 pkt) Przedstaw schematyczny zapis kolejnych etapów trawienia skrobi przez cz owieka bez ich lokalizacji w organizmie. Uwzgl dnij nast puj ce substancje: glukoza, skrobia, maltoza, dekstryny, maltaza jelitowa, amylaza linowa, amylaza trzustkowa. Zadanie 7. (2 pkt) Wch anianie glukozy przez komórki powierzchniowe (enterocyty) kosmków jelitowych jelita cienkiego zachodzi niezgodnie z gradientem st e i trwa do zupe nego jej wychwycenia z tre ci pokarmowej w jelicie. Okre l, jaki to rodzaj transportu (czynny czy bierny). Odpowied uzasadnij jednym argumentem. Zadanie 8. (2 pkt) Schemat regulacji st enia glukozy we krwi. A Obni ony poziom glukozy Trzustka insulina glukagon W troba B Podwy szony poziom glukozy Ustal, w którym miejscu schematu, A czy B, nale y wstawi opis: pobudzanie wytwarzania glukagonu, a w którym z tych miejsc nale y wstawi opis: pobudzanie wytwarzania insuliny.

5 Egzamin maturalny z biologii 5 Zadanie 9. (1 pkt) W sk ad niektórych, dost pnych na rynku, preparatów odchudzaj cych wchodzi b onnik. Zalecane stosowanie polega, np. na po ykaniu oko o minut przed posi kiem pigu ek zawieraj cych b onnik, które nale y popi wod. Wyja nij rol tak stosowanego b onnika w procesie odchudzania. Zadanie 10. (3 pkt) Schemat ilustruje procesy zachodz ce w erytrocytach. I 4 O 2 + Hb oksyhemoglobina II a) Okre l, gdzie w organizmie zachodzi proces I, a gdzie proces II. b) Wyja nij, co oznacza, e oksyhemoglobina jest utlenowan hemoglobin. Zadanie 11. (2 pkt) Ucze ma do dyspozycji: zlewk szklan, wod wapienn [roztwór Ca(OH) 2 ], rurk szklan. Podaj kolejno czynno ci ucznia, który na lekcji biologii sprawdzi, e w powietrzu wydychanym znajduje si CO 2.

6 6 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 12. (2 pkt) Mia d yca naczy krwiono nych spowodowana jest, mi dzy innymi, gromadzeniem si t uszczów, g ównie cholesterolu, wewn trz cian t tnic (powstaj tzw. blaszki mia d ycowe). Zmiany te s przyczyn zw ania si, a czasem ca kowitego zamkni cia wiat a t tnic, co utrudnia przep yw krwi przez t tnice. Schorzenie to dotyczy te naczy wie cowych serca, które zaopatruj w krew mi sie sercowy. Uzasadnij pogl d, e mia d yca naczy wie cowych mo e doprowadzi do a) niewydolno ci kr enia. b) zawa u serca.... Zadanie 13. (1 pkt) Gdy zranimy cia o i nie oczy cimy rany, do organizmu mog wnikn bakterie t ca. Toksyny produkowane przez te bakterie mog spowodowa bardzo gro ne dla organizmu skutki. eby temu przeciwdzia a, podaje si zranionemu surowic przeciwt cow. Odporno organizmu uzyskana przy zastosowaniu surowicy przeciwt cowej jest A. naturalna, bierna. B. naturalna, czynna. C. sztuczna, bierna. D. sztuczna, czynna. Zadanie 14. (2 pkt) W pewnej miejscowo ci wi kszo mieszka ców sprzeciwi a si planowanej tam budowie o rodka dla nosicieli wirusa HIV, w tym chorych na AIDS. Mieszka cy uzasadniali swój sprzeciw trosk o zdrowie w asne i swoich dzieci. Przedstaw dwa ró ne argumenty, które pozwol przekona mieszka ców tej miejscowo ci, e sama obecno nosicieli wirusa HIV i chorych na AIDS nie powoduje zagro enia zaka eniem.

7 Egzamin maturalny z biologii 7 Zadanie 15. (2 pkt) Schemat przedstawia w sposób uproszczony wytwarzanie moczu w kanaliku nerkowym. Okre l, w której cz ci nefronu (A, B czy C) zachodzi proces filtracji. Podaj nazw produktu otrzymanego w wyniku filtracji. Zadanie 16. (2 pkt) Je eli umys cz owieka nie napotyka coraz to nowych wyzwa, przyzwyczaja si do rutynowego dzia ania i sprawno intelektualna cz owieka maleje. Zaproponuj dwa przyk ady dzia a cz owieka, które umo liwi mu zachowanie du ej sprawno ci umys u. Zadanie 17. (2 pkt) Ze wzgl du na rodzaj odbieranego bod ca receptory dzielimy na nast puj ce grupy: a) fotoreceptory, c) mechanoreceptory, b) chemoreceptory, d) elektroreceptory. Okre l, do których z wymienionych grup nale receptory umo liwiaj ce funkcjonowanie: I narz dów smaku i w chu, II narz du s uchu i równowagi. I... II...

8 8 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 18. (2 pkt) Ilo wiat a docieraj cego do siatkówki oka zale y od wielko ci renicy. Wielko ta jest regulowana przez t czówk oka i zale y od warunków wietlnych otoczenia. Wyja nij, w jaki sposób warunki wietlne otoczenia wp ywaj na wielko renicy oka. Zadanie 19. (2 pkt) W Polsce i na wiecie zauwa ono od dawna zanikanie u niektórych doros ych umiej tno ci czytania i pisania (czyli zjawisko wtórnego analfabetyzmu), mimo e opanowali oni te czynno ci w szkole. Okre l, do jakiej kategorii odruchów nale umiej tno ci czytania i pisania oraz wyja nij, dlaczego. Podaj prawdopodobn przyczyn zaniku tego typu odruchu w ród wtórnych analfabetów. Zadanie 20. (2 pkt) U cz owieka wyst puje zró nicowanie cech (dymorfizm p ciowy), dzi ki którym mo emy odró ni kobiet od m czyzny. Podaj dwa przyk ady cech budowy cia a cz owieka, które okre laj ró nice mi dzy kobiet i m czyzn.

9 Egzamin maturalny z biologii 9 Zadanie 21. (2 pkt) Schemat przedstawia kariotyp kobiety z zespo em Downa. Ustal, jaki to rodzaj mutacji oraz wyja nij, na czym polega ta mutacja w przypadku zespo u Downa. Zadanie 22. (2 pkt) Pewien gatunek bakterii produkuje substancj Bt, która jest truj ca m.in. dla larw stonki ziemniaczanej, a nie jest szkodliwa dla ludzi. W zwalczaniu stonki ziemniaczanej substancj t mo na stosowa w sposób tradycyjny (opryskiwanie upraw ziemniaków) lub zastosowa metod genetycznej modyfikacji ziemniaków. Wyja nij, na czym, w tym przypadku, polega metoda genetycznej modyfikacji ro lin, oraz uzasadnij, e metoda genetyczna mniej szkodzi rodowisku ni Bt u yte tradycyjnie.

10 10 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 23. (1 pkt) Z podanych ni ej przyk adów wybierz zapis na pewno nieprawid owy. A) kodon ACU treonina B) kodon GAU asparagina C) kodon AGC arginina lizyna AGU D) kodony: seryna AGC Zadanie 24. (1 pkt) U kobiet uszkodzenie genu BRCA1 cz sto ko czy si zachorowaniem na raka piersi. Wyja nij, jakie znaczenie dla profilaktyki raka piersi maj badania genetyczne wykrywaj ce u kobiet uszkodzenie tego genu. Zadanie 25. (2 pkt) Substancje chemiczne, np. rodki stosowane do zwalczania chwastów i szkodników, znajduj ce si w rodowisku mog przemieszcza si wzd u a cuchów pokarmowych. Schemat przedstawia zmiany poziomu st enia rodka owadobójczego (jednostki umowne), np. DDT, w poszczególnych ogniwach a cucha pokarmowego stawu, który tworz : rybo ów, larwy j tki, fitoplankton, pstr g producenci konsumenci I konsumenci II konsumenci III Wpisz w odpowiednie prostok ty schematu organizmy wymienione w zadaniu i wyja nij, dlaczego u konsumentów III rz du wyst puje najwy szy poziom st enia DDT.

11 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 26. (2 pkt) Schemat sieci pokarmowych w ekosystemie lasu bukowego. W przedstawionym lesie bukowym zastosowano rodek owadobójczy niszcz cy wszystkie owady. Podaj dwa przyk ady skutków ekologicznych zastosowania tego rodka owadobójczego.

12 12 Egzamin maturalny z biologii Zadanie 27. (2 pkt) W 1839 r. farmerzy australijscy sprowadzili do swojej ojczyzny olbrzymie opuncje, by wykorzysta je na ywop oty. Plenno opuncji przeros a jednak ich oczekiwania i wkrótce ro lina ta sta a si plag. W 1924 r. zaj a powierzchni licz c ponad 3 miliony hektarów pól uprawnych! Nie pomog o karczowanie, ani rodki chemiczne. Dopiero sprowadzona z Ameryki g sienica Cactoblastis cactorum upora a si z ni. Wdzi czni Australijczycy wystawili ar ocznemu szkodnikowi pomnik. a) Uzasadnij, podaj c jeden argument, e nazwanie w powy szym tek cie g sienicy Cactoblastis cactorum szkodnikiem jest niestosowne w opisanej sytuacji. b) Podaj przyk ad korzy ci dla rodowiska wynikaj cej z metody przyj tej przez farmerów. a)... b)...

13 Egzamin maturalny z biologii 13 BRUDNOPIS