ROLA I DZIAŁANIA POWIATOWYCH CENTRÓW POMOCY RODZINIE NA RZECZ RODZIN DYSFUNKCJO- NALNYCH, mgr Dorota Głogosz, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Transkrypt

1

2 1 KRAJOWY PROGRAM ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE I INTEGRACJA SPOŁECZNA NA LATA WYZWANIA DLA POLITYKI RODZINNEJ, dr Dariusz Stańko, Dyrektor Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Tomasz Mering, Główny Specjalista Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 2 SYTUACJA RODZIN I POLITYKA RODZINNA W WYMIARZE LOKALNYM. BADANIA IPISS ZAŁOŻENIA, CEL, ZAKRES, METODY, doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska, Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych 3 MOŻLIWOŚCI I BARIERY W REALIZACJI DZIAŁAŃ NA RZECZ RODZINY W ŚWIETLE OPINII PRZEDSTAWICIELI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska, Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych 4 ROLA I DZIAŁANIA POWIATOWYCH CENTRÓW POMOCY RODZINIE NA RZECZ RODZIN DYSFUNKCJO- NALNYCH, mgr Dorota Głogosz, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 5 OCENA DZIAŁAŃ OŚRODKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ NA RZECZ AKTYWIZACJI EKONOMICZNEJ I ŻYCIOWEJ RODZIN, dr Bożena Kołaczek, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 6 OCENA WSPARCIA RODZIN PRZEZ INSTYTUCJE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ŚWIETLE OPINII BENEFICJENTÓW POMOCY SPOŁECZNEJ, doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska, Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, dr Bożena Kołaczek, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 7 PODSUMOWANIE WNIOSKI Z BADAŃ, PROPOZCJE, doc. dr hab. Bożenna Balcerzak- Paradowska, Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

3 dr Dariusz Stańko Dyrektor Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Tomasz Mering Główny Specjalista Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

4 Krajowy Raport Jest wynikiem uczestnictwa Polski w procesie otwartej metody koordynacji w polityce społecznej W jej ramach: Kraje członkowskie wyznaczają wspólne cele dotyczące polityki społecznej Przygotowują raporty określające sposób realizacji celów Monitorują wyniki przy użyciu uzgodnionych wskaźników Wymieniają dobre praktyki

5 Uproszczona OMK Od 2006 r. OMK jest realizowana w ramach trzech zintegrowanych procesów Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej Krajowa Strategia Emerytalna Krajowy Plan na rzecz Opieki Zdrowotnej i Opieki Długoterminowej We wrześniu 2008 r. wszystkie kraje członkowskie przedstawiają Krajowe Raporty na temat Zabezpieczenia Społecznego i Integracji Społecznej Raporty obejmują okres , Skoordynowanie procesu z Krajowymi Programami Reform procesy równoległe, nawzajem się uzupełniające

6 Źródła danych wykorzystane do ustalenia celów strategicznych KPD/Integracja Wytyczne Komitetu ds. Zabezpieczenia Społecznego UE w sprawie przygotowania Krajowych Planów Działań na rzecz Integracji Społecznej Uwagi sformułowane pod adresem KPD/Integracja we Wspólnym Raporcie na rzecz Zabezpieczenia Społecznego i Integracji Społecznej z 2007 Wspólny Raport na rzecz Zabezpieczenia Społecznego i Integracji Społecznej z 2008 Inne dokumenty wspólnotowe (m.in. Raport KE w sprawie ubóstwa dzieci z 2007 r.) Dotychczasowe doświadczenia w realizacji KPD/Integracja

7 Przygotowanie Programu Cztery spotkania konsultacyjne Projekt dokumentu został umieszczony na stronie MPiPS (zakładka Integracja społeczna ) Otrzymano ponad 50 pisemnych stanowisk i opinii na temat Krajowego Programu, które zostały wzięte pod uwagę w opracowaniu ostatecznej wersji dokumentu Dokument został przyjęty przez Komitet Stały Rady Ministrów w dniu 4 grudnia br.

8 Najważniejsze zmiany wprowadzone do dokumentu: Aneks 2.4. Monitoring Krajowego Planu Działań na rzecz Integracji Społecznej na lata Uzupełnienie Programu o 2 nowe działania: Działanie Profilaktyka w zakresie przeciwdziałania narkomanii Działanie Rozwój nieodpłatnej pomocy prawnej Liczne korekty w części ogólnej i na poziomie poddziałań

9 Priorytet I: Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci Poprawa sytuacji dochodowej rodzin aktywizacja zawodowa niepracujących rodziców ulga prorodzinna wsparcie dzieci w ramach systemu świadczeń społecznych Rozwój usług opiekuńczych nad dzieckiem rozwój form opieki nad dzieckiem (w tym również opieki zastępczej) rozwój działań profilaktycznych w zakresie wsparcia rodzin doświadczających trudności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Wyrównywanie szans edukacyjnych oraz wsparcie dla uczących się dzieci z ubogich rodzin obniżenie wieku obowiązku szkolnego oraz upowszechnienie wychowania przedszkolnego wyrównywanie szans edukacyjnych w dostępie do kształcenia dzieci z rodzin ubogich wyrównywanie szans edukacyjnych wynikających z różnic pomiędzy miastem a wsią

10 Priorytet II: Integracja przez aktywizację Rozwój ekonomii społecznej Budowa infrastruktury wsparcia dla ekonomii społecznej Wsparcie Klubów i Centrów Integracji Społecznej Wsparcie rozwoju spółdzielczości socjalnej Rozwój narzędzi i instrumentów na rzecz aktywnej integracji Wypracowanie modelu integracji społecznej na poziomie lokalnym Rozwój narzędzi i instrumentów pracy socjalnej Prace społecznie użyteczne Nowatorska formuła aktywizacji zawodowej osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (przygotowanie zawodowe dorosłych) Rozwój usług integracji społecznej na rzecz osób powracających do kraju (migrantów powrotnych) Realizacja programów integracyjnych na rzecz osób niepełnosprawnych

11 Priorytet III: Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych Poprawa jakości usług edukacyjnych reforma programowa modernizacja systemu kształcenia zawodowego i upowszechnienie dostępu do kształcenia ustawicznego Rozwój budownictwa socjalnego Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych Profilaktyka w zakresie przeciwdziałania narkomanii Rozwój usług dla ludzi starszych Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie Rozwój nieodpłatnej pomocy prawnej

12 doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

13 1. Lokalizm w polityce rodzinnej podstawy teoretyczne i koncepcyjne teoria rozwoju alternatywnego: rozwój społeczny, pojmowany jako ukierunkowana docelowo zmiana, prowadzi do nowej jakościowo formy życia społecznego; wyniki zmian zależą od ich akceptacji, postaw i efektywności działań społeczności lokalnej; są zależne od kapitału społecznego teoria kapitału ludzkiego głównymi nośnikami kapitału społecznego są pierwotne formy organizacji społecznej: rodzina, społeczność lokalna (J. Coleman) zaufanie, normy i powiązania są tymi cechami organizacji społeczeństwa które mogą zwiększyć sprawność jego funkcjonowania, ułatwiają skoordynowane działania (R. Putnam)

14 koncepcja społeczeństwa obywatelskiego: oparcie stosunków społecznych na zaufaniu i współpracy oraz na równowadze praw i obowiązków (R. Dahrendorf); zaufanie i integracja społeczna, determinująca rozwój gospodarczy i społeczny zależą od samozaradności (aktywności), samoorganizacji i samorządności społeczeństwa (R. Putnam) koncepcja rozwoju lokalizmu jako następstwo zmian w modelu państwa opiekuńczego kryzys (niewydolność) państwa opiekuńczego poszukiwanie rozwiązań umożliwiających uczestnictwo i partnerską współpracę różnych podmiotów społecznych: grup społecznych, rodzin i jednostek w negocjowaniu i realizację kształtu organizacji życia społecznego tworzenie społeczeństwa partycypacyjnego ; od welfare state do welfare pluralism

15 2. Rola rodziny w tworzeniu i rozwoju kapitału społecznego wymiar wewnętrzny więzi, kontakty, zobowiązania między członkami rodziny zwiększają szanse (jednostek, całej rodziny) na osiągnięcie danego celu wymiar zewnętrzny kapitał społeczny tworzony przez rodzinę oddziałuje na strategie rozwiązywania problemów środowiska; (strategie społeczne = mobilizacja innych do działań wspólnych)

16 3. Co przemawia za prowadzeniem polityki rodzinnej na szczeblu lokalnym? potrzeby rodzin powstają w środowisku lokalnym i tam istnieją warunki do ich zaspakajania; przez pryzmat potrzeb rodzin można wnioskować o potrzebach lokalnej społeczności; zróżnicowanie warunków życia rodzin (wg struktury demograficznej i społeczno-ekonomicznej i w układzie przestrzennym); możliwość wykorzystania działań wszystkich podmiotów działających na danym terenie na zasadzie współpracy; możliwość aktywizowania danej społeczności. Możliwość stymulowania rozwoju i wykorzystania rodzinnego kapitału społecznego jako czynnika tworzenia nowej jakościowo formy życia społecznego

17 4. Badania IPiSS Decentralizacja polityki społecznej, w tym rodzinnej, wzrost roli lokalnych podmiotów realizujących te polityki, zróżnicowanie regionalne i lokalne sytuacji rodzin z dziećmi inspiracją do podjęcia badań. Zespół realizatorów: - doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska - prof. dr hab. Danuta Graniewska - dr Bożena Kołaczek - mgr Dorota Głogosz współpraca mgr Aneta Wójcik

18 4.1. Cele poznawczy rozpoznanie zakresu, priorytetów, możliwości i barier realizacji polityki rodzinnej na szczeblu lokalnym oraz rozpoznanie zasad, metod i form współpracy wielu podmiotów lokalnych, realizujących bezpośrednio lub pośrednio cele polityki rodzinnej (m.in. NGOs, instytucje wyspecjalizowane systemu edukacji, ochrony zdrowia, wymiaru sprawiedliwości, zakłady pracy). Poprzez badania sytuacji, potrzeb oraz zakresu i form pomocy rodzinom w danym środowisku lokalnym starano się ocenić adekwatność stosowanych metod i środków polityki rodzinnej oraz jej rolę w aktywizacji i reintegracji rodzin. aplikacyjny przedstawienie wniosków i ewentualnych kierunków modyfikacji w zakresie funkcji i zasad lokalnej polityki rodzinnej.

19 4.2. Metody badawcze analiza literatury przedmiotu analiza źródeł zastanych: wyniki dotychczasowych badań danych statystycznych dokumentów (strategie rozwiązywania problemów społecznych na szczeblu: wojewódzkim, powiatowym, gminnym) badania empiryczne wśród przedstawicieli: samorządów lokalnych Państwowych Centrów Pomocy Rodzinie Ośrodków Pomocy Społecznej rodzin świadczeniobiorców pomocy społecznej

20 4.3. Zakres przedmiotowy samorząd lokalny: rozpoznanie i ocena roli samorządu terytorialnego w realizacji polityki rodzinnej, dokonanie diagnozy możliwości i barier realizacji lokalnej polityki rodzinnej, rozpoznanie lokalnych kwestii społecznych, potrzeb, priorytetów, metod i programów ich rozwiązywania przez samorządy terytorialne, a także określenie zakresu i form współpracy z innymi instytucjami. instytucje pomocy społecznej: rozpoznanie i ocena ich roli w realizacji polityki rodzinnej, a w szczególności rozpoznanie priorytetów, możliwości i barier realizacji lokalnej polityki rodzinnej, sposobów i form współpracy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi podmiotami w zakresie rozwiązywania lokalnych kwestii społecznych, sięgnięcie po przykład dobrych praktyk funkcjonowania instytucji samorządowych, a dotyczących metod rozwiązywania konkretnych problemów rodzin na terenie powiatu czy gminy.

21 świadczeniobiorcy: rozpoznanie problemów, potrzeb, szans poprawy swego położenia i napotykanych barier, sposobów i form współpracy z ośrodkami pomocy społecznej oraz z innymi instytucjami i organizacjami o charakterze społecznym, samopomocowym.

22 4.4. Zakres przestrzenny teren czterech województw: małopolskiego, mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego badanie pełne PCPR i OPS kryteria doboru: wskaźniki demograficzne (udział dzieci w wieku 0 17 lat; wskaźnik urodzeń) wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego (PKB na 1 mieszkańca, stopa bezrobocia, sektorowa struktura zatrudnienia) w każdym województwie wybrano po dwa powiaty, w ramach powiatów po dwie gminy o korzystnej sytuacji demo-społecznej oraz dwie o niekorzystnej sytuacji demo-społecznej badanie pogłębione w środowisku przedstawicieli samorządów i świadczeniobiorców pomocy społecznej kryteria doboru: przyrost naturalny przeciętna dzietność odsetek gospodarstw utrzymujących się z pracy stopa bezrobocia wysokość przeciętnego wynagrodzenia struktura sektorowa zatrudnienia (regon rolniczy, przemysłowy, usługowy).

23 5. Rezultaty Badania PCPR i OPS PCPR OPS Województwo wysłane otrzymane w % wysłane otrzymane w % liczba wysłanych liczba wysłanych mazowieckie , ,7 małopolskie , ,7 podlaskie , ,8 śląskie , ,4 Brak danych X X X X 4 X Ogółem , ,9 Uwaga: brak danych oznacza, że otrzymanej ankiety nie można było przypisać określonemu województwu ze względu na brak właściwej informacji. Badania samorządów 8 powiatów 16 gmin Badania świadczeniobiorców 320 osób.

24 Wyniki badań publikacje Część I. Lokalna polityka społeczna i rodzinna. Koncepcje, dotychczasowe doświadczenia, uregulowania prawne Rozdział I. Polityka rodzinna i społeczna w wymiarze lokalnym podstawy koncepcyjne Rozdział II. Podmioty lokalnej polityki rodzinnej podstawy prawno-instytucjonalne. Funkcjonowanie podmiotów polityki rodzinnej w świetle dotychczasowych badań Rozdział III. Zróżnicowanie warunków życia rodzin Rozdział IV. Regionalne zróżnicowanie zasięgu wsparcia udzielonego rodzinom przez samorządową pomoc społeczną Rozdział V. Państwowe Centra Akcji Socjalnej w świetle badań belgijskich nad integracją społeczną

25 Część II. Lokalna polityka rodzinna. Rozdział VI. Charakterystyka badania. Uzasadnienie podjęcia badań, cel, zakres i metody badawcze. Organizacja badań Rozdział VII. Problemy społeczne w strategiach samorządu terytorialnego w badanych województwach Rozdział VIII. Rola samorządu w lokalnej polityce rodzinnej Rozdział IX. Rozdział X. Rozdział XI. Ośrodki pomocy społecznej Powiatowe Centra Pomocy Społecznej Sytuacja i problemy rodzin w świetle przeprowadzonego badania Podsumowanie. Wnioski

26 doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

27 Plan 1. Przedmiotowy zakres kompetencji samorządu terytorialnego 2. Polityka rodzinna w strategiach samorządu terytorialnego 3. Działanie na rzecz rodziny w świetle opinii przedstawicieli samorządów 4. Ocena skuteczności działań 5. Wielopodmiotowość lokalnej polityki rodzinnej 6. Wnioski

28 Samorząd: wyraz upodmiotowienia społeczności lokalnych, które przy pomocy wybranych w demokratycznych wyborach przedstawicieli mogą samodzielnie zarządzać lokalnymi sprawami; szansa na budowanie samodzielności, samorządności i odpowiedzialności społeczności lokalnych za zaspokojenie potrzeb ludności i tworzenie warunków harmonijnego rozwoju.

29 1. Przedmiotowy zakres kompetencji samorządu terytorialnego (ustawy: z 5.VI.1998 r. o samorządzie województwa; z 5.VI.1998 r. o samorządzie powiatowym; z 28.III.1990 r. o samorządzie gminnym) Szczeble Zadania związane z tworzeniem warunków życia rodzin Zadania branżowe służące zaspokojeniu potrzeb i wspomagające rodzinę Polityka prorodzinna województwo rozwój kulturowy (polskość, świadomość narodowa, obywatelska, tożsamość lokalna) rozwój województwa: gospodarczy, środowiska naturalnego, wspieranie nauki, kultury, transport, drogi, bezpieczeństwo edukacja, ochrona zdrowia, kultura, pomoc rodzinna kultura fizyczna, przeciwdziałanie bezrobociu polityka prorodzinna (poz. 5) powiat transport, drogi, zabytki, gospodarka wodna, ochrona środowiska, rolnictwo, leśnictwo (o charakterze ponadgminnym), porządek publiczny edukacja, zdrowie, pomoc społeczna, wspieranie osób niepełnosprawnych, przeciwdziałanie bezrobociu polityka prorodzinna (poz. 4) - opieka zastępcza dla dzieci (ustawa z 12.III.2004 o pomocy społecznej)

30 Szczeble Zadania związane z tworzeniem warunków życia rodzin Zadania branżowe służące zaspokojeniu potrzeb i wspomagające rodzinę Polityka prorodzinna gmina ład przestrzenny, drogi, wodociągi, transport, targowiska, zieleń, porządek publiczny ochrona zdrowia, pomoc społeczna, mieszkalnictwo, edukacja, kultura, turystyka polityka prorodzinna w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej (16 poz.) - pomoc rodzinom w trudnych sytuacjach (ustawa z 12.III.2004, o pomocy społecznej) - przyznawanie i wypłacanie świadczeń rodzinnych; becikowe (ustawa z 28.XI.2003 o świadczeniach rodzinnych) -przedszkola (ustawa z 7.IX.1991 o systemie oświaty) - żłobki (ustawa z 30.VIII.1991 o zakładach opieki zdrowotnej)

31 samorząd województwa koncentracja na zadaniach rozwojowych: gospodarczych, kulturalnych, społecznych poprzez pryzmat m.in. edukacji, ochrony zdrowia, polityka prorodzinna brak przełożenia na zapisy ustaw szczegółowych; samorząd powiatowy zadania ponadgminne; w zakresie polityki społecznej pierwszoplanowe znaczenie dla edukacji, ochrony zdrowia, rynku pracy, rehabilitacji i zatrudnienia osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna w tym działania prorodzinne pomoc rodzinom zastępczym i opieka zastępcza nad dziećmi; samorząd gminny zadania związane z ekonomicznymi i materialnymi warunkami funkcjonowania społeczności lokalnych + polityką społeczną; polityka rodzinna: przyznawanie świadczeń rodzinnych + świadczenia i usługi z zakresu pomocy społecznej + opieka nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach, szkołach, w tym dziećmi niepełnosprawnymi.

32 2. Polityka rodzinna w strategiach samorządu terytorialnego podstawa prawna: ustawa z 12.III.2004 r. o pomocy społecznej województwo: strategia w zakresie polityki społecznej ( ) obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, rozwiązywania problemów alkoholowych ( ) powiat: strategia rozwiązywania problemów społecznych ( ) uwzględnienie programów pomocy społecznej, wspieranie osób niepełnosprawnych, integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka ( ) gmina: strategia rozwiązywania problemów społecznych ( ) uwzględnienie programów pomocy społecznej, ( ) problemów alkoholowych i innych, w celu integracji osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka

33 2.1. Diagnoza problemów społecznych (w świetle strategii) ubóstwo bezrobocie bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego niepełnosprawność długotrwała choroba potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności alkoholizm trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego sieroctwo bezdomność narkomania przemoc w rodzinie Zakres zidentyfikowanych problemów społecznych jest analogiczny na wszystkich poziomach samorządów terytorialnych Różnica dotyczy natężenia danego zjawiska ujawniającego się w określeniu pozycji w rankingu problemów

34 2.2. Cele i kierunki działań (w świetle strategii) Szczeble Ogólne /wpływające na poprawę warunków życia/ Ukierunkowane bezpośrednio na rodzinę ukierunkowane na określone grupy osób/problemów województwo - zwalczanie ubóstwa - walka z bezrobociem - ograniczenie wykluczenia społecznego - wyrównywanie poziomu życia - ograniczenie procesów rozkładu rodziny - wzmocnienie rodziny - rodziny patologiczne - polepszanie jakości życia rodzin - wspieranie edukacyjnej i kulturowej funkcji rodziny - poradnictwo rodzinne - alkoholizm - osoby starsze -niepełnosprawni -przestępczość -uzależnienie - dzieci i młodzież powiat - rozwój systemu wsparcia społecznego - rozwój i współpraca z instytucjami i organizacjami sfery społecznej - podnoszenie jakości usług pomocy społecznej - promocja zatrudnienia - ograniczenie skutków ubóstwa - pomoc bezrobotnym - wspieranie rodzin w kryzysie - rodzicielstwo zastępcze - pomoc rodzinom niewydolnym wychowawczo - pomoc w przypadku przemocy w rodzinie - monitoring sytuacji rodzin - szkoły dla rodziców - opieka nad rodzicami w trudnej sytuacji - dzieci i młodzież - osoby starsze -niepełnosprawni -uzależnienia gmina - pomoc bezrobotnym - pomoc ubogim - rozwój systemu kształcenia ustawicznego -współpraca organizacji i instytucji, wyższa jakość usług - pomoc rodzinom w trudnej sytuacji - walka z przemocą w rodzinie - eurosieroctwo jako skutki migracji zarobkowych - wsparcie dla rodzin dotkniętych ubóstwem - poprawa funkcjonowania rodzin patologicznych -niepełnosprawni -uzależnieni - dzieci i młodzież - osoby starsze

35 3. Działania na rzecz rodziny (w świetle opinii przedstawicieli samorządów) 3.1. Najważniejsze zadania samorządów lokalnych (wg częstotliwości wskazań) powiaty edukacja ochrona zdrowia pomoc społeczna polityka rodzinna ochrona środowiska budownictwo mieszkaniowe porządek publiczny transport kultura zaopatrzenie w wodę gmina pomoc społeczna edukacja ochrona środowiska ochrona zdrowia kultura zaopatrzenie w wodę porządek publiczny polityka prorodzinna sport budownictwo mieszkaniowe transport

36 3.2. Najważniejsze problemy rodzin danego terenu (wg częstotliwości wskazań) czynniki dysfunkcji rodziny: bezrobocie, niepełnosprawność, bezdomność, przemoc w rodzinie, alkoholizm trudności materialne: ubóstwo, trudna sytuacja mieszkaniowa, niedożywienie dzieci trudności w wypełnieniu zadań opiekuńczych i wychowawczych: brak opieki nad małym dzieckiem, nad dziećmi w wieku szkolnym, trudności w opiece nad osobami starszymi, niepełnosprawnymi, sieroctwo społeczne, niewydolność wychowawcza

37 3.3. Priorytetowe zadania lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych (wg częstotliwości wskazań) powiaty wsparcie dla rodzin zapewnienie opieki starszym ograniczenie bezrobocia i jego skutków pomoc niepełnosprawnym rozwój edukacji organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży gmina wsparcie dla rodzin zapobieganie wykluczeniu społecznemu ograniczenie bezrobocia i jego skutków przeciwdziałanie patologiom poprawa stanu zdrowia rozwiązywanie problemów wychowawczych rozwój edukacji opieka nad starszymi

38 3.4. Inne dokumenty dotyczące rozwiązywania problemów społecznych Programy: rozwiązywania problemów alkoholowych działań na rzecz osób niepełnosprawnych pomocy dzieciom i rodzinie przeciwdziałania narkomanii (profilaktyka przez szkolenia, organizację czasu wolnego dla dzieci i młodzieży) wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży (stypendia, opieka nad dzieckiem) zrównoważonego rozwoju (zapobieganie wykluczeniu społecznemu, zapewnienie odpowiedniej jakości usług edukacyjnych, bezpieczeństwo socjalne, poprawa jakości życia, mieszkania socjalne, placówki wsparcia) przeciwdziałania bezrobociu i ubóstwu m.in. poprzez aktywizację na rynku pracy, aktywizowanie rodzin do samopomocy

39 4. Ocena skuteczności działań samorządu na rzecz rodzin działania na rzecz ekonomicznego usamodzielnienia się ludności raczej skuteczne 46% mało skuteczne 42% zupełnie nieskuteczne 8% działania na rzecz wyprowadzenia rodzin z trudnej sytuacji mało skuteczne 46% raczej skuteczne 37% zupełnie nieskuteczne 12%

40 Poprawa sytuacji rodzin w opinii przedstawicieli samorządów dostęp do wypoczynku dostęp do kultury dostęp do edukacji poprawa zdrowia ograniczenie ubóstwa sytuacja materialna integracja społeczna poprawa znacząca poprawa niewielka brak poprawy Źródło: badanie IPiSS 2007

41 Bariery skuteczności działań samorządów zasady funkcjonowania samorządów brak środków finansowych rozproszenie kompetencji nadmiar innych zadań niedostatek zasobów kadrowych brak społecznego zaangażowania brak organizacji społecznych (NGOs) niski poziom świadomości społecznej

42 Kierunki potrzebnych działań (wg częstotliwości wskazań) w zakresie usamodzielnienia się rodzin: tworzenie miejsc pracy poprawa sytuacji gospodarczej większa samodzielność ekonomiczna samorządów większa liczba pracowników większa świadomość prawna rodzin wykorzystanie EFS polityka rozwoju lokalnego

43 w zakresie ułatwienia rodzinom wychodzenia z trudnej sytuacji: aktywizacja poradnictwo zatrudnienie terapia uzależnień praca socjalna rozwój opieki zastępczej większe uprawnienia samorządów

44 Warunki poprawy skuteczności działań samorządów większe środki finansowe realizacja strategii rozwiązywania problemów społecznych większe zasoby kadrowe włączenie się innych podmiotów

45 5. Wielopodmiotowość lokalnej polityki rodzinnej 5.1. Współpraca z innymi podmiotami Instytucje i organizacje, z którymi współpracują samorządy powiatowe i gminne (w odsetkach) zakład pracy szkoła kuratorium sąd NGOs parafia/kościół inne gminy/powiaty policja poradnie zdrowia poradnie specjal. szpitale poradnie P-P inne 12, , ,2 37,5 37,5 43, , , ,4 87,5 87,5 87,5 93, gmina powiat

46 5.2. Dostępność instytucji usług społecznych Instytucja Ocena Plany rozwoju Uwagi dostępności (przewaga) żłobek pozytywna nie nie powołani do oceny przedszkole pozytywna nie lekarz rodzinny pozytywna nie nie powołani do oceny przychodnie pozytywna nie brak potrzeb, środków, inne pediatryczne pozytywna nie priorytety świetlice szkolne pozytywna nie stołówki szkolne umiarkowana nie świetlice pozytywna nie brak środków, inne priorytety środowiskowe brak potrzeb placówki kulturalne pozytywna nie brak potrzeb WYKAZ SLAJDÓW PREZENTACJI

47 6. Wnioski 1) Polityka prorodzinna kierowana do rodzin w trudnej sytuacji; przejawy szerszego spojrzenia na adresatów polityki rodzinnej, a więc na wszystkie rodziny 2) Szeroki zakres kompetencji samorządów powoduje, że polityka rodzinna nie jest traktowana priorytetowo w działaniach samorządów. 3) Miejsce polityki rodzinnej w strategiach rozwiązywania problemów społecznych wynika z ustawowego zakresu kompetencji samorządów poszczególnych szczebli (koncentracja na problemach mieszczących się w zakresie kompetencji podległych im instytucji wyspecjalizowanych uznawanych przez samorządowców za główne podmioty realizacji polityki rodzinnej). 4) Współpraca z innymi podmiotami polityki rodzinnej zależy od zakresu kompetencji samorządów poszczególnych szczebli, ma charakter interwencyjny (systematyczny ze szkołami). Istnieje świadomość potrzeby współdziałania. 5) Dostrzeżenie niedostatku kapitału społecznego (brak zorganizowania i aktywności społeczności lokalnych).

48 mgr Dorota Głogosz Zakład Problemów Rodziny, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

49 DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN Diagnozę opracowało 47 z 65 PCPR Najważniejsze problemy mające bardzo duży wpływ na sytuację rodzin (liczba wskazań): Problemy liczba wskazań jako najważniejsze dla sytuacji rodzin bezrobocie 35 ubóstwo 29 alkoholizm członka rodziny 25 niewydolność wychowawcza rodziców 23 nieporadność w sprawach organizacji życia w rodzinie 18 niepełnosprawność 15 przemoc w rodzinie 14 trudna sytuacja mieszkaniowa 11 brak opieki nad małym dzieckiem 10 sieroctwo społeczne 10 brak opieki nad dzieckiem w wieku szkolnym 8 brak opieki w rodzinie nad osobą starszą /niepełnosprawną 5 bezdomność 4 niedożywienie dzieci i młodzieży 3

50 DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN cd. Wpływ najczęściej wymienianych problemów na sytuację rodzin (opinie respondentów) Wpływ rosnący Wpływ bez zmian Wpływ malejący BEZROBOCIE przemoc w rodzinie NIEWYDOLNOŚĆ WYCHOWAWCZA RODZICÓW emigracja zarobkowa rodziców niepełnosprawność ALKOHOLIZM CZŁONKA RODZINY UBÓSTWO, trudne warunki mieszkaniowe, bezdomność, niedożywienie dzieci i młodzieży nieporadność w sprawach organizacji życia rodzinnego.

51 STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Strategię opracowano w 59 w 65 powiatów 1. niewydolność wychowawcza rodziców opieka zastępcza (45 wskazań), 2. niepełnosprawność (44 wskazania), 3. pomocy rodzinom z problemem alkoholowym i dotkniętym przemocą (42 wskazania), 4. pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi i narkomanom (27 wskazań), 5. pomoc osobom starszym (19 wskazań), 6. pozarodzinna opieka nad dzieckiem (19), 7. budowa sieci specjalistycznego poradnictwa dla rodzin (19).

52 POWIATOWE PROGRAMY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW RODZIN Strategie: brak infrastruktury PROGRAMY LOKALNE: potrzeba rozwoju infrastruktury o zasięgu ponadpowiatowym (inwestycji współtworzonej i współfinansowanej przez sąsiadujące powiaty) oraz współpracy między instytucjami szczebla gminnego i powiatowego w rozwiązywaniu problemów społecznych.

53 POWIATOWE PROGRAMY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW RODZIN cd. Programy szczegółowe: - profilaktyka problemów dzieci i rodziny - przeciwdziałanie przemocy w rodzinie (21 powiatów). Rzadziej pojawiały się: - programy integracji rodzin w sytuacji ryzyka (8 powiatów) - pomocy rodzinom wielodzietnym (także 8 powiatów) i niepełnym (7 powiatów). Pojedynczo wskazywano na: - pomoc osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom - pomoc rodzinom dotkniętym problemem alkoholowym - integracja środowiskowa wychowanków rodzin zastępczych i domów dziecka - pomoc ofiarom przemocy w rodzinie i osobom z zaburzeniami psychicznymi.

54 POWIATOWE PROGRAMY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW RODZIN cd. Potrzeba uruchomienia dodatkowo następujących programów: dla niezaradnych wychowawczo (6 wskazań). dla bezrobotnych (2 wskazania) dla niepełnosprawnych (3) dla alkoholików i osób z ich otoczenia (3) dla usamodzielnionych wychowanków placówek opiekuńczych (2) dla samotnych matek, rodzin niepełnych (3) dla rodzin wielodzietnych (2) dla rodzin zastępczych (1) dla placówek (personelu) opieki nad dziećmi poza rodziną (1).

55 WIELOPODMIOTOWOŚĆ LOKALNEJ POLITYKI RODZINNEJ 1. organizacje reprezentujące interesy rodzin działały w 29 spośród 65 objętych badaniami powiatów, a organizacje nieformalne z w 10 powiatach. 2. W 46 z 65 badanych powiatów w działania innych podmiotów realizujących określone elementy polityki rodzinnej włączani byli także i beneficjenci: rodziny w różnych sytuacjach kryzysowych.

56 WIELOPODMIOTOWOŚĆ LOKALNEJ POLITYKI RODZINNEJ Instytucje współpracujące z PCPR w celu rozwiązywania problemów rodzin (liczba wskazań) rada powiatu starosta ops zakłady pracy szkoły kuratorzy sąd NGOs parafia/kościół sąsiednie powiaty inne Źródło: badanie IPiSS 2006/2007

57 ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Pod opieką PCPR pozostawało nawet 15% mieszkańców powiatu 2. Większość (50-75%) stanowią kobiety Badane instytucje wg zmiany liczby świadczeniobiorców (%) 5,2 36,2 58,6 wzrost spadek bez zmian Źródło: badania IPiSS 2006/2007

58 ŚWIADCZENIOBIORCY cd. Kategorie rodzin wskazywane jako bardzo często korzystające z różnych form pomocy: rodziny zastępcze i ich wychowankowie rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem rodziny szczególnego ryzyka* samotne matki rodziny wielodzietne rodziny malodzietne z problemami samotni ojcowie inne typy rodzin** * m.in. doświadczające przemocy i niewydolne wychowawczo ** z problemem alkoholowym, rodziny bezrobotnych, związki nieformalne Źródło: badanie IPISS2006/2007

59 ŚWIADCZENIOBIORCY cd. Trudno jednoznacznie określić, jakie postawy charakteryzują określone grupy rodzin korzystających z pomocy. Ocena zachowań rodzin świadczeniobiorców na rzecz poprawy swojej sytuacji (liczba wskazań) Grupa rodzin Podejmują współpracę z PCPR w celu poprawy swojej sytuacji Samodzielnie działają na rzecz poprawy swojej sytuacji Nie podejmują działań na rzecz rozwiązania swoich problemów Rodziny długotrwale bezrobotnych Rodziny, w których trudna sytuacja jest następstwem zdarzeń losowych Rodziny wielodzietne Rodziny z problemem alkoholowym Rodziny dotknięte przemocą Samotni rodzice Źródło: badanie IPiSS 2006/2007 najrzadziej za skuteczne rozwiązanie aktywizujące rodziny respondenci uznawali zwiększenie kwot świadczeń pieniężnych

60 REALIZACJA ZADAŃ USTAWOWYCH Adresaci polityki rodzinnej samorządu powiatowego (liczba wskazań) tylko rodziny w trudnej sytuacji wszystkie rodziny tylko rodzin najuboższe Źródło: badanie IPiSS 2006/2007

61 OCENA ZADAŃ USTAWOWYCH PCPR 1. Wystarczający w stosunku do występujących w rodzinach problemów (51) 2. Nadmiernie rozbudowany (3) niezrozumiały i niejasny dla klienta całkowicie nie odpowiadający współczesnym problemom rodzin i możliwościom udzielania pomocy w sytuacjach kryzysowych; nieefektywny i kosztowny zbiurokratyzowany i niespójny nieprecyzyjny podział zadań i odpowiedzialności 3. Niewystarczający (10) : poszerzenie pracy socjalnej o nowe metody i szersze ich wykorzystanie

62 GŁÓWNA KATEGORIA PODOPIECZNYCH: RODZINY ZASTĘPCZE Badane instytucje wg zmian liczby rodzin zastępczych (%) Propozycje uzupełnienia wsparcia: poszerzenia form pomocy o poradnictwo psychologiczne i prawne dla zastępczych rodziców, zmiany sposobu finansowania okresu usamodzielniania dziecka w rodzinie zastępczej, zwiększenia kwot pomocy finansowej, (?!) ograniczenia biurokracji rozliczeń środków przekazywanych tym rodzinom z funduszy publicznych. Źródło: badania IPiSS 2006/2007

63 BARIERY SKUTECZNEGO DZIAŁANIA (opinie respondentów) 1. Bariery tworzenia rodzin zastępczych (brak ODPOWIEDNICH kandydatów) i ich funkcjonowania (niewydolność wychowawcza, zwłaszcza rodzin spokrewnionych) 2. Bierność środowiska (???) 1. Niska ranga priorytetów polityki rodzinnej w działaniach samorządu lokalnego 2. Niedostateczne środki finansowe utrudniające odpowiednią jakość działania (5 do 50% budżetu placówki) 3. Brak środków na nowe etaty

64 ROLA PCPR W LOKALNEJ POLITYCE RODZINNEJ 1. ROLA KOORDYNATORA (34) 2. ROLA REALIZATORA POLITYKI RODZINNEJ W POWIECIE (14) 3. ROLA INSPIRATORA (14) dla innych podmiotów lokalnej polityki rodzinnej w powiecie i gminie. 4.ROLA KONTROLNO-NADZORUJĄCA (2)

65 WNIOSKI W priorytetowych zapisach strategii znalazły odbicie wskazane przez respondentów bariery udzielania wsparcia rodzinom: Zarysował się szeroki zakres zadań przypisanych powiatom, często łatwiejszy do zrealizowania przy współpracy z sąsiadującymi powiatami. Współpraca ta jest też sposobem przełamywania barier finansowych, przy niedostatecznym zakresie korzystania z funduszy pomocowych UE. Potrzeba realizowania wieloaspektowych (wielomodułowych) programów lokalnych Współpraca (wielopodmiotowość) zbyt rzadko oznacza współrealizowanie działań; zbyt często jest tylko wymianą informacji lub zleceniem pracy Bierność środowiska lokalnego czy brak animatora/koordynatora/inspiratora (???) Brak zaangażowania świadczeniobiorców w rozwiązywanie problemów własnych i problemów środowiska.

66 Dziękuję za uwagę Dziękuję za uwagę

67 dr Bożena Kołaczek Zakład Problemów Rodziny, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

68 Zjawiska społeczne a priorytety w świetle opinii OPS 1. Bezrobocie 99,7 87,3 2 Ubóstwo 94,5 64,5 3. Alkoholizm 92,2 48,4 4. Niepełnosprawność 91,9 37,1 5. Nieporadność 77,8 28,2 6. Niewydolność wychowawcza 67,7 15,2 7. Przemoc w rodzinie 66,8 21,9 8. Trudna sytuacja mieszkaniowa 63,1 8,3 9. Niedożywienie dzieci 53,3 29,1 10. Brak opieki nad starszą osobą 51,8 10,6 11. Bezdomność 46,4 4,9 12. Brak opieki nad małym dzieckiem 34,3 4,9 13. Brak opieki nad dzieckiem szkolnym 30,8 2,6 14. Sieroctwo społeczne 24,8 0,6

69 Najważniejsze czynniki wpływające na sytuację społeczno-ekonomiczną rodzin w świetle opinii OPS 1. Bezrobocie 95,4% 2. Ubóstwo 87,4% 3. Alkoholizm 81,7% 4. Niepełnosprawność 62,0% 5. Niedożywienie dzieci 34,8% 6. Przemoc 34,1%

70 Możliwości i bariery realizacji zadań ustawowych w świetle opinii OPS A. Wypłata zasiłki okresowe i celowe -zależnie od potrzeb - 70% OPS + zależnie od możliwości finansowych 30% OPS B. Udzielanie schronienia 70% + 30% C. Posiłek dla niedożywionych % D. Zapewnienie ubrania E. Składki na ubezpieczenia społeczne F. Usługi opiekuńcze -65% + 35% G. Miejsce w domu pomocy społecznej % H. Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się w formie zasiłków, pożyczek oraz w naturze ok. 9% OPS zawsze, gdy zaistnieje potrzeba

71 Zadania własne-gminne programy rozwiązywania problemów rodzin = tworzenie i realizacja programów osłonowych (w świetle opinii OPS) *program profilaktyki nad dzieckiem i rodziną =wspieranie rodziny, poprawa sytuacji dziecka - 23% gmin *program rozwiązywania problemów alkoholowych - 88% gmin *program rozwiązywania problemów przemocy w rodzinie ~24% *program pomocy rodzinom bezradnym w sprawach opiekuńczych - 12,4% *program pomocy rodzinom wielodzietnym - 12,7% *program pomocy rodzinom niepełnym - 12,4%

72 Zadania własne-opracowywanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych w świetle opinii OPS W ~63% gmin strategie opracowane Główne cele to: 1/ pomoc rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym i pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb (w 50% strategii) 2/ powstanie spójnego systemu pomocy rodzinie i prowadzenie polityki prorodzinnej (w 40% strategii)

73 Ocena realizacji zadań w świetle opinii OPS A. Najlepsze oceny: *świadczenia pracy socjalnej -90% gmin *dożywiania dzieci - ~91% gmin B. Najmniej ocen dobrych, co spowodowane trudnościami finansowymi w odniesieniu do: *przyznawania zasiłków okresowych 33% *przyznawania zasiłków celowych - 25% C. Miejsc w domach pomocy z powodu braku właściwej infrastruktury ~25% D. Świadczenia usług opiekuńczych (w tym specjalistycznych) z powodu braku możliwości kadrowych ~25%

74 Potencjalne możliwości wsparcia Liczba pracowników socjalnych nie przekracza 5. 80% ogółu OPS Struktura OPS wg liczby mieszkańców na 1 pracownika socjalnego: Do 2 tys. ponad 17% 2 3 tys. około 48% 3 4 tys. - około 23% Pow.4 tys.- około 10% Przygotowywanie diagnozy sytuacji społecznoekonomicznej rodzin około 53% OPS

75 Zasięg wsparcia rodzin w świetle opinii OPS: * do 5% świadczeniobiorców w liczbie ludności - 38 % OPS * pow.5 do 10% - 44,4 % OPS Co trzecia gmina - wszystkie rodziny potrzebujące pomocy otrzymują ją Kategorie rodzin, które najczęściej korzystają z pomocy społecznej : 1/ rodziny wielodzietne 2/ rodziny niepełne.

76 Ocena postaw świadczeniobiorców i ich aktywności własnej w świetle opinii OPS A. Przewaga postaw roszczeniowych (63%) B. Ale ponad połowa OPS potwierdza, że świadczeniobiorcy podejmują współpracę z OPS i pracownikiem socjalnym w zakresie wychodzenia z trudnych sytuacji życiowych (54,2%) C. Samodzielne, aktywne działania (26,5%)

77 Zinstytucjonalizowane formy działania rodzin w świetle opinii OPS Działania organizacji rodzin w zakresie polityki rodzinnej - w 30% gmin działały organizacje reprezentujące interesy rodzin Zakres: 1/najwięcej działa na rzecz osób niepełnosprawnych 2/ sport i rekreacja koła sportowe, kluby 3/ organizacje parafialne

78 Rola OPS w ekonomicznym usamodzielnieniu miejscowej ludności w świetle opinii OPS: Duża 7,1 % Raczej średnia 35,2 % wskazań Raczej niewielka 34,9% - - Znikoma 19,3%. Rola OPS w aktywizacji w trudnych sytuacjach: Duża -22,2% Średnia 55% Raczej niewielki 15,6% Znikomy 5,2%

79 Działania OPS żeby zwiększyć aktywność rodzin w sytuacjach kryzysowych ( w % OPS): *częstsze odwiedzanie rodzin w domu - 67,7% *częstsze kontakty w OPS 44,7% *zwiększenie świadczeń pieniężnych na określony cel 13,3% *inne działania 11,2% (zawieranie kontraktu, oferowanie zatrudnienia, zapewnienie pomocy specjalisty itd.)

80 Kontrakt socjalny w świetle opinii OPS Pozytywy (55% OPS): 1/samodzielne działania klienta -25,9% 2/podjęcie zatrudnienia -17,7% 3/zwiększenie kompetencji do działania 17,7% 4/zwiększenie obowiązkowości, podjęcie współpracy z pracownikiem socjalnym 10,1% 5/podjęcie leczenia/terapii - 6,6% Negatywy (45% OPS): 1/niezrealizowanie przez klienta uzgodnień kontraktu 18,6% 2/wycofywanie się klienta z kontraktu-17,5% 3/biurokracja, brak czasu ze strony pracownika socjalnego- 16,4% 4/brak realnych ofert pomocy w sprawach pracy 12,6% 5/oczekiwanie klienta na większą pomoc finansową 12,6%

81 Rezultat kontraktu- wyjście z systemu pomocy społecznej - co trzeci OPS W związku z (odpowiedzi twierdzące = 100%): 1/ uzyskaniem zatrudnienia 37,9% 2/ podjęciem pracy w szarej strefie - 15,6% 3/ uzyskaniem innych źródeł dochodu - 12,3% 4/ podjęciem pracy na własny rachunek- 7,4%. Przyczyny wykreślania z rejestru pomocy społecznej (w % OPS): 1/ uzyskanie zatrudnienia - 78,1% 2/ pozyskanie innych źródeł dochodu- 40,6% 3/ nie spełnianie kryteriów Ustawy o pom.społ.-31,1% 4/ praca na własny rachunek - 15,3% 5/ praca na czarno, wyjazd za granicę, inne -9,8%.

82 Jaką rolę powinien pełnić OPS w aktywizacji ekonomicznej i społecznej mieszkańców? Opinie przedstawicieli badanych ośrodków 1/ pobudzanie aktywności zawodowej, własnej osób i rodzin 30% OPS 2/ udzielanie wsparcia osobom poszukującym pracy- 15,9% 3/ skoordynowanie działań różnych instytucji, zakładów pracy i OPS na rzecz osób i rodzin w trudnej sytuacji życiowej 10,3% 4/ wiodąca rola OPS w poradnictwie specjalistycznym i zawodowym 9,1% 5/ wiodąca rola OPS w podejmowaniu działań służących integracji społecznej 7,4%.

83 Instytucje, z którymi współpracuje OPS Szkoły 99,1% Policja 97,7% PCPR 97,4% PUP 96,2% Rada gminy 91,9% Sądy 91,6% Wójt, sołtys 79,6% Kościół 76,9% Inne gminy 75,2% NGOs 62,5% Zakłady pracy 55,9% Kuratoria 46,1% Starosta 35,8% Burmistrz 34,6% Najlepsze oceny ze strony OPS szkoły - kwestia dożywiania dzieci Zakres współpracy wynika z kompetencji określonej instytucji

84 Wnioski 1.Działania OPS na rzecz rodzin są zdeterminowane przez: * zasięg i natężenie problemów społecznych dotykających rodziny w gminie *zakres zadań ustawowych *możliwości finansowe, instytucjonalne i kadrowe. 2. Metody i formy działania OPS to głównie: *udzielanie świadczeń pieniężnych *udzielanie schronienia, posiłku *zapewnienie ubrania *opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne *świadczenie usług opiekuńczych *zapewnienie miejsca w domu pomocy społecznej.

85 Wnioski cd. 3.Istotnym czynnikiem skuteczności działań OPS na rzecz aktywizacji i usamodzielnienia rodzin jest właściwa sieć współpracy z innymi instytucjami na terenie gminy oraz zasoby finansowe 4. OPS w jeszcze większym stopniu niż obecnie powinien pełnić rolę koordynatora działań różnych instytucji na terenie gminy na rzecz osób i rodzin w trudnej sytuacji *zwłaszcza w obszarze integracji społecznej *w poradnictwie specjalistycznym, rodzinnym

86 doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych dr Bożena Kołaczek Zakład Problemów Rodziny, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

87 Świadczeniobiorcy i ich rodziny Feminizacja osób zgłaszających się po pomoc = feminizacja odbiorców (77% kobiet w liczbie 320 respondentów ogółem). Wiek: do 30 lat 6% lata 41% lat 43% ponad 60 lat ~10% Wykształcenie: średnie i wyższe 23% zasadnicze zawodowe 42% podstawowe i niepełne 35%

88 Świadczeniobiorcy i ich rodziny Typy rodzin: 1. wielodzietne (troje i więcej dzieci) 46% 2. dwoje dzieci 22% 3. jedno dziecko 13% 4. bezdzietne 19% Aktywność zawodowa respondentów: 1. Bezrobocie 48,4% 2. Bierni zawodowo 31,1% 3. Pracujący 20,5%

89 Sytuacja materialna świadczeniobiorców i ich rodzin Źródła dochodów (liczba wskazań): 1. Zasiłki z pomocy społecznej Zasiłki rodzinne Dochód ze stałej pracy Dochód z pracy dorywczej Zasiłek dla bezrobotnych 16

90 Przejawy ubóstwa Brak pieniędzy na: 1. Ubranie 59,4% 2. Żywność 54,4% 3. Opłaty mieszkaniowe 44,7% 4. Wyjazd wypoczynkowy dzieci 42,8% 5. Leki i leczenie 35,9% 6. Zakup podręczników i przyborów 29,4% 7. Opłaty na szkołę 16,6% 8. Rezygnacja z przedszkola 4,7%

91 Skutki ubóstwa 1. Konieczność oszczędzania na wydatkach na kształcenie dzieci 44,1% rodzin, w tym: * 76% rodzin nie płaci składek na komitet rodzicielski * 32% rezygnacja z posyłania dziecka na odpłatne zajęcia pozaszkolne 2. Pozafinansowe skutki: * dzieci słabo uczą się 9,7% * dzieci palą papierosy 5,0% * współmałżonek nadużywa alkoholu 9,4% * współmałżonek obojętny na problemy rodziny 5,3%

92 Strategie działań rodzin na rzecz poprawy sytuacji Czy podjęto starania? 1. Tak i przyniosły rezultaty 13,4% 2. Tak, ale bez rezultatu 58,1% 3. Nie 24,7%.

93 Rodzaje działań własnych Respondent: Współmałżonek: 1) dążenie do uzyskania pracy 56,3% 1) dążenie do uzyskania pracy 14,8% 2) praca dorywcza 29,7% 2) praca dorywcza 12,2% 3) podnoszenie kwalifikacji 3) zmiana pracy na lepiej płatną 4,8% 4) wyjazd okresowy za granicę 5) zmiana pracy na lepiej płatną 6) założenie własnej firmy

94 Przyczyny korzystania z pomocy społecznej Respondenci według przyczyn korzystania z pomocy społecznej Przyczyny w % Trudna sytuacja materialna 82,8 Bezrobocie 50,6 Trudna sytuacja mieszkaniowa 15,6 Niedożywienie dzieci i młodzieży 8,1 Alkoholizm członka rodziny 7,2 Niepełnosprawność dziecka 5,9 Trudności w sprawach organizacji życia w rodzinie 5,9 Brak zapewnienia opieki nad małym dzieckiem 3,1 Brak opieki nad niepełnosprawną osobą dorosłą 2,8 Brak zapewnienia opieki nad dzieckiem w wieku szkolnym 0,9 Trudności wychowawcze z dziećmi 0,9 Brak opieki nad osobą starszą w rodzinie 0,6 Przemoc w rodzinie 0,6 Suma odpowiedzi nie równa się 100%; respondenci mogli podkreślić każdą właściwą odpowiedź. Źródło: badanie IPiSS 2007

95 Formy pomocy i częstotliwość korzystania z nich Rodziny korzystające z różnych form pomocy i częstotliwości korzystania z nich Formy pomocy Ogółem Raz Kilka razy Jednorazowo Stale korzysta w miesiącu w miesiącu Zasiłek celowy 60,4 18,1 1,3 30,6 9,1 Zasiłek okresowy Dożywianie dzieci Praca socjalna Pomoc w naturze Zasiłek stały 58,4 52,5 27,5 16,9 14,1 32,2 7,2 10,0 5,9 6,9 2,5 4,1 10,0 1,3 0,0 8,4 0,3 1,9 8,1 0,0 9,7 40,9 4,7 1,3 7,2 Poradnictwo 7,5 1,9 3,1 1,9 0,3 rodzinne Źródło: badania IPiSS 2007

96 Ocena form pomocy dokonana przez respondentów Ocena form pomocy dokonana przez respondentów zasiłek celowy zasiłek okresowy dożywianie dzieci praca socjalna zasiłek stały poradnictwo rodzinne pomoc w naturze wystarczający niewystarczajacy Źródło: badania IPiSS 2007

97 Kontrakt socjalny Zakres podmiotowy 11,9% respondentów Charakter zobowiązań: większe starania w poszukiwaniu pracy (47,9% objętych kontraktem) podjęcie pracy (21,2%) uczestnictwo w szkoleniach (10,5%) leczenie się z choroby alkoholowej (13,2%) zgłoszenie się do psychologa (10,5%) Ocena nie przyniósł żadnych rezultatów 55,3% pozwolił na usamodzielnienie się (?), ale nadal korzysta z pomocy

98 Warunki pozwalające na pozytywną zmianę sytuacji rodziny (w opinii respondentów) podjęcie pracy (57,5%) postawy podjęcie pracy przez współmałżonka (24,2%) aktywne podjęcie dodatkowej pracy (12,8%) usamodzielnienie się dorosłego dziecka/ci (16,3%) postawy zwiększenie świadczeń z pomocy społecznej (25%) bierne zwiększenie pomocy rzeczowej (9,7%)

99 Szansa na usamodzielnienie się dzięki pomocy społecznej Respondenci uważający, że pomoc OPS pozwoli na usamodzielnienie się i rezygnację z pomocy społecznej tak, na pewno raczej tak nie wiem raczej nie na pewno nie Źródło: badania IPiSS 2007

100 Pomoc innych podmiotów lokalnej polityki społecznej Instytucje Organizacje społeczne i środowiskowe urząd gminy (27,8%) organizacje (8,1%) parafia (25%) rodzina spokrewniona (30,9%) szkoła (22,2%) sąsiedzi (22,5%) burmistrz/starosta (8,4%) rodziny niespokrewnione (4,9%) PCPR wójt/sołtys ośrodek zdrowia zakład pracy kurator oświaty policja sąd/kurator sądowy (6,3%) (4,7%) (4,4%) (3,1%) (0,3%) (1,9%) (13%) Pomoc rodzinna i środowiskowa opiera się na zasadzie ekwiwalentności

101 Wnioski 1) Dominującą formą pomocy są świadczenia pieniężne. Utrwalają one sytuację rodziny jako biernego odbiorcy świadczeń i ustalają możliwość zmiany sytuacji. Kontrakt socjalny może stanowić szansę na wyjście z systemu pomocy społecznej jeżeli towarzyszyć temu będzie stworzenie realnych warunków umożliwiających realizację wynikających z niego zobowiązań (podjęcie pracy) 2) Świadczeniobiorcy postrzegają rolę OPS jako dostarczyciela świadczeń, znacznie rzadziej jako instytucji wspomagającej starania w uzyskaniu pracy 3) OPS są głównie instytucją pomocy dla rodzin w trudnych sytuacjach (określonych w ustawie o pomocy społecznej). Dla części rodzin pomoc pochodzi od innych instytucji (urząd gminy, parafie, szkoła) oraz środowiska rodzinnego i sąsiedzkiego, częściej niż od organizacji społecznych. Przyczyną był brak takich organizacji (na badanych terenach), co może także świadczyć o braku aktywności społecznej, inicjującej powstanie NGO.

102 doc. dr hab. Bożenna Balcerzak-Paradowska Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

103 Obecne oblicze polityki rodzinnej w świetle omówionych badań polityka prorodzinna w zapisach ustawowych; brak jej zdefiniowania, określenia zakresu i instrumentów szczególnie w wymiarze lokalnym; realizowana polityka rodzinna są to działania na rzecz rodzin w trudnych sytuacjach, określonych przepisami ustawy o pomocy społecznej, realizowane głównie przez podmioty i instrumenty tego systemu; koncentracja na interwencyjnej funkcji polityki rodzinnej (pomocy społecznej); dostrzeganie znaczenia działań aktywizujących;

104 dominuje pogląd, iż adresatem polityki rodzinnej powinny być rodziny w trudnej sytuacji; pozytywne zmiany dostrzeganie polityki rodzinnej jako działania na rzecz wszystkich rodzin zamieszkałych na danym terenie; dostrzeganie szerokiego grona podmiotów realizujących cele polityki rodzinnej, do których zaliczono instytucje i organizacje działające w sferze społecznej; brak instytucjonalnego koordynatora działań w ramach polityki rodzinnej; pozytywne zwrócenie uwagi na potrzeby w tym zakresie.

105 Czym powinna być lokalna polityka rodzinna? Definicja: całokształt różnorodnych działań podejmowanych przez lokalne podmioty (instytucje, organizacje) w celu optymalnego zaspokojenia potrzeb różnych grup rodzin zamieszkałych na danym terenie, a zwłaszcza zapewniających kształtowanie warunków sprzyjających powstawaniu rodzin i wypełnianiu ich społecznych funkcji, uwzględniających lokalne uwarunkowania wpływające na jakość życia i wykorzystujących lokalne zasoby

106 Możliwość wpływania na rozwój społeczny poprzez realizację następujących funkcji polityki rodzinnej: prewencyjnej kreatywnej (stymulującej) aktywizującej naprawczej wychowawczo-socjalizacyjnej tworzenie warunków zapobiegających powstawaniu zagrożeń i kwestii społecznych stymulowanie potrzeb, ważnych ze społecznego punktu widzenia oraz postaw i zachowań rodzin i ich członków tworzenie warunków dla rozwoju aktywnych postaw i zachowań rodzin (jej członków) na rzecz zmiany własnej sytuacji oraz działań na rzecz szerszego społeczeństwa bezpośrednie zaspokojenie potrzeb rodzin, w sytuacjach, gdy nie są one w stanie same rozwiązać swych problemów oddziaływanie na kształtowanie wartości o charakterze wspólnotowym i pobudzanie do działań o charakterze demokratycznopartycypacyjnym ( szkoła demokracji )

107 Zasady lokalnej polityki rodzinnej: pomocniczości przyjęcie określonego porządku w jakim następuje wsparcie rodziny: rodzina wspólnota lokalna państwo solidarności przeniesienie części ryzyka społecznego związanego z sytuacją rodziny na szersze wspólnoty i społeczeństwo aktywności tworzenie warunków i wykorzystywanie instrumentów aktywizujących rodziny wielości podmiotów wykorzystanie zasobów instytucyjnych i organizacyjnych partycypacji i partnerstwa między podmiotami, z aktywnym udziałem rodzin polityki explicite i implicite wykorzystanie zasobów: finansowych, instytucjonalnych, kadrowych, kompetencyjnych