Budowa polskich banknotów

Transkrypt

1 Budowa polskich banknotów 1

2 pieniądz moneta banknot i bilon 2

3 Banknot (niem. Banknote, ang. bank-note kwit bankowy) pojęcie używane w dwóch podobnych znaczeniach: 1. pieniądz papierowy emitowany przez dowolny bank, poświadczający posiadanie przez okaziciela pewnej wartości, np. złota, 2. pieniądz emitowany przez bank centralny, będący prawnym środkiem płatniczym w danym kraju lub obszarze. 3

4 Banknoty są najczęściej wykonane ze specjalnego papieru banknotowego, do którego produkcji używane są przede wszystkim ścier drzewny, celuloza i surowiec włóknisty (np. szmaty wykonane z bawełny). Oprócz banknotów z papieru stosuje się również podobne do nich pieniądze wykonane z tworzyw sztucznych niezawierające celulozy. 4

5 Jak powstają banknoty? Zarówno moneta, jak i banknot musi być starannie zaprojektowana, dobrze zabezpieczona i perfekcyjnie wykonana. W wytworzenie każdego pieniądza zaangażowany jest cały sztab ludzi. Przy produkcji używa się bardzo różnych technologii. Całość prac nad powstaniem pieniądza może trwać nawet rok. 1. Projektowanie banknotu Proces produkcji monet i banknotów zaczyna się od projektu graficznego. Projekt graficzny trafia z Narodowego Banku Polskiego do mennicy lub wytwórni papierów wartościowych, gdzie odbywa się proces przygotowania i produkcji. W tym etapie przedstawiciele NBP, projektant banknotu, graficy, giloszerzy i eksperci od zabezpieczeń i technik druku z PWPW decydują o tym jak banknot będzie wyglądał i jak zostanie zabezpieczony przed fałszerstwem. Zabezpieczenia muszą być wkomponowane w grafikę banknotu i strukturę papieru. Autorem projektów wszystkich obecnych banknotów polskich znajdujących się w obiegu z serii Władcy Polscy (1995 r.) jest Andrzej Heidrich. Od 1968 roku jest głównym projektantem Narodowego Banku Polskiego. 5

6 2. Produkcja papieru Zanim ruszą maszyny drukarskie musi powstać specjalny papier banknotowy. Jego głównym składnikiem jest bawełna. Banknot 600. rocznica urodzin Jana Długosza" powstał na innowacyjnym papierze, który pozwala na zastosowanie techniki grawerowania laserowego. To jeden z pierwszych tego typu banknotów na świecie. Następnie komputerowo dodaje się do tego tła oraz pozostałe elementy ozdobne oraz zabezpieczenia. Do tych prac wykorzystywane jest oprogramowanie niedostępne na otwartym rynku, na przykład aplikacje firmy Esco Graphic czy Jura Security Printing. W Polsce drukiem banknotów zajmuje się Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych (PWPW). Najpierw w papierni przygotowywany jest specjalny papier. W tym samym czasie z akwareli namalowanej przez grafika projektanta rytownik przenosi rysunek na metalową płytkę. Jest to ręczna robota, wykonana w jednym egzemplarzu (przechowywanym w skarbcu), dzięki temu trudniej jest banknot podrobić. 6

7 3. Druk banknotów Banknot drukowany jest przy użyciu kilku różnych technik druku. Najczęściej stosowane to staloryt, offset i sitodruk. Dzięki kombinacji wymienionych technik możliwe jest zastosowanie różnych zabezpieczeń, które są trudne do podrobienia. Proces druku banknotów składa się z kilku faz. Najpierw równocześnie z obu stron drukuje się tła. Częściowo zadrukowane arkusze, zanim trafią do następnej maszyny, muszą kilka dni suszyć się na półkach. W druku stalorytniczym - najpierw z lewej, a po kilku dniach z prawej strony - pojawiają się postacie i pozostałe elementy, które w dotyku na papierze są lekko wypukłe. Na sitodruku banknoty zyskują nominał, zmieniający kolor w zależności od kąta patrzenia. Stamtąd trafiają do maszyny numerującej. 7

8 4. Grawerowanie laserowe Dzięki specjalnemu papierowi część zabezpieczeń oraz numeracja powstaje przy zastosowaniu lasera, który graweruje powierzchnię banknotu. Wykonane laserem elementy banknotu są wyczuwalne dotykiem. Jest to technika po raz pierwszy zastosowana przy produkcji polskich banknotów. Gotowe arkusze muszą jeszcze sprawdzić pracownicy, a potem maszyna sortująca. Banknoty wydrukowane nierówno, w nieodpowiednich kolorach lub z usterkami są komisyjnie niszczone. Na koniec arkusze są krojone. Odbiór następuje pod nadzorem straży bankowej. 8

9 Zgodnie z terminologią bankową i numizmatyczną banknot posiada dwie strony: awers (przednia strona banknotu) bezwzględnie zawiera informację pisemną o emitencie i nominale banknotu oraz już jako elementy dekoracyjne wizerunek postaci, budynku, rośliny, zwierzęcia lub innego motywu jednoznacznie kojarzącego się z krajem emitenta oraz zawiera szereg zabezpieczeń również wszystkie dodatkowe cechy banknotu zawierane są przede wszystkim na stronie przedniej, np. znaki dla osób niewidomych rewers (tylna strona banknotu) informacje powtórzone z awersu i dodatkowe, elementy ozdobne, emitent podmiot prawa prywatnego lub publicznego emitujący lub zamierzający emitować instrumenty finansowe 9

10 Banknoty polskie przed denominacją 10

11 Banknoty polskie przed denominacją 11

12 Banknoty polskie po denominacji w 1995 roku weszły do obiegu w wyniku denominacji złotego. Projektantem obecnie używanych banknotów z serii Władcy Polscy jest Andrzej Heidrich, także autor wcześniejszej serii banknotów Wielcy Polacy. Nominały 10, 20 i 50 zł wprowadzono 1 stycznia 1995 roku, natomiast 100 i 200 zł 1 czerwca Denominacja złotego w 1995 roku reforma monetarna wprowadzająca w Polsce 1 stycznia 1995 nową jednostkę pieniężną o nazwie złoty i symbolu PLN, która zastąpiła starego złotego (PLZ). Jeden nowy złoty odpowiada starych złotych. 1 PLN = PLZ 12

13 Dane podstawowe Banknot o nominale 10 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce ciemnobrązowo-zielonej. Data emisji: 25 marca 1994 r., 5 stycznia 2012 r. lub 15 września 2016 r. (w zmodernizowanych banknotach). Wymiary: mm Papier: biały 13

14 Awers banknotu W centralnej części portret księcia Mieszka I inspirowany ryciną Jana Matejki. Na lewo od portretu dwie rozety inspirowane wzorem z posadzki katedry gnieźnieńskiej. Na prawo od portretu motyw roślinny spotykany na romańskich naczyniach liturgicznych. W lewym dolnym rogu kwadrat. Numeracja: w układzie poziomym powtórzona dwa razy w lewej części banknotu w kolorze czarnym i w prawej części w kolorze czerwonym. 14

15 Rewers banknotu W centralnej części denar srebrna moneta z okresu panowania Mieszka I. W tle stylizowane kolumny romańskie z Opactwa Benedyktynów w Tyńcu. 15

16 Dane podstawowe Banknot o nominale 20 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce fioletowo-różowej. Data emisji: 25 marca 1994 r., 5 stycznia 2012 r. lub 15 września 2016 r. (w zmodernizowanych banknotach). Wymiary: mm Papier: biały 16

17 Awers banknotu W centralnej części portret króla Bolesława I Chrobrego inspirowany ryciną Jana Matejki. Na lewo od portretu portal romański Na prawo od portretu korona dębu z Drzwi Gnieźnieńskich ze sceny wystawienia zwłok św. Wojciecha. W lewym dolnym rogu okrąg. Numeracja: w układzie poziomym powtórzona dwa razy w lewej części banknotu w kolorze czarnym i w prawej części w kolorze czerwonym. 17

18 Rewers banknotu W centralnej części denar Bolesława Chrobrego srebrna moneta z okresu panowania Bolesława I Chrobrego. Po lewej stronie wizerunku banknotu romańska rotunda pw. św. Mikołaja w Cieszynie. Po prawej stronie wizerunku banknotu motyw lwa rozpiętego na wici roślinnej z obramowania Drzwi Gnieźnieńskich. 18

19 Dane podstawowe Banknot o nominale 50 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce granatowo-niebieskiej. Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 5 stycznia 2012 r. (w zmodernizowanych banknotach). Wymiary: mm Papier: biały 19

20 Awers banknotu W centralnej części portret portret króla Kazimierza III Wielkiego inspirowany ryciną Jana Matejki. Na lewo od portretu ornament gotycki. Na prawo od portretu ukoronowana litera K z monogramu królewskiego z drzwi katedry na Wawelu. W lewym dolnym rogu romb. Numeracja: W układzie poziomym po lewej stronie (czarna czcionka) pionowym po prawej (czerwona czcionka). 20

21 Rewers banknotu W centralnej części wizerunek orła z pieczęci majestatycznej Kazimierza III Wielkiego, poniżej insygnia królewskie jabłko i berło. W tle panorama Krakowa i Kazimierza z drzeworytu Hartmanna Schedla. 21

22 Dane podstawowe Banknot o nominale 100 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce zielonooliwkowej (strona przednia) i ciemnozielono-oliwkowej (strona tylna). Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 5 stycznia 2012 r. (w zmodernizowanych banknotach). Wymiary: mm Papier: biały 22

23 Awers banknotu W centralnej części króla Władysława II Jagiełły. Po obu stronach portretu stylizowane elementy ornamentyki gotyckiej. W lewym dolnym rogu równoramienny krzyż. Numeracja: W układzie poziomym po lewej stronie (czarna czcionka) pionowym po prawej (czerwona czcionka). 23

24 Rewers banknotu W centralnej części Orzeł Biały na tarczy herbowej z nagrobka Władysława II Jagiełły, poniżej skrzyżowane dwa nagie miecze, hełm i płaszcz krzyżacki. Po lewej stronie wizerunku tarczy zamek krzyżacki w Malborku. 24

25 Dane podstawowe Banknot o nominale 200 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce żółtooliwkowej (strona przednia), brązowo-oliwkowej (strona tylna). Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 30 marca 2015 r. (w zmodernizowanych banknotach). Wymiary: mm Papier: biały 25

26 Awers banknotu W centralnej części portret króla Zygmunta I Starego inspirowany ryciną Jana Matejki. Na lewo od portretu fragment wieńca przewiązanego wstęgą. Na prawo od portretu rysunek małego wieńca (pierwsza seria) lub tarcza herbowa z literą S (od 2016 r.). W lewym dolnym rogu równoramienny trójkąt. Numeracja: Dwie duże litery i siedem cyfr numeracji w układzie rosnącym W układzie poziomym po lewej stronie (czarna czcionka) pionowym po prawej (czerwona czcionka). Tylko zmodernizowane banknoty (od 2016 r.): po 10 ukośnych pasków wzdłuż obydwu krótszych krawędzi 26

27 Rewers banknotu W centralnej części wizerunek orła przeplecionego literą S w sześcioboku z Kaplicy Zygmuntowskiej katedry na Wawelu. W tle wizerunku orła fragment dziedzińca arkadowego zamku na Wawelu. 27

28 Dane podstawowe Banknot o nominale 500 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce fioletowoszaro-żółto-niebieskiej (strona przednia), szaro-niebieskiej (strona odwrotna). Data emisji: 16 lutego 2016 r. Data wprowadzenia do obiegu: 10 lutego 2017 r.wymiary: mm Papier: biały 28

29 Awers banknotu W centralnej części portret króla Jana III Sobieskiego inspirowany ryciną Jana Matejki. Na lewo od portretu wizerunek herbu Janina. Na prawo od portretu szyszak husarski. W lewym dolnym rogu 8 małych kółek z białymi krzyżykami w dwóch kolumnach. Numeracja: W układzie poziomym powtórzona dwa razy w lewej i prawej części banknotu w kolorze czarnym. Po 15 ukośnych pasków wzdłuż obydwu krótszych krawędzi 29

30 Rewers banknotu Wizerunek Orła Białego za panowania Jana III Sobieskiego, W tle wizerunku orła pałac w Wilanowie. 30

31 16 października 2006 roku, w 28. rocznicę wyboru Karola Wojtyły na papieża, Narodowy Bank Polski wyemitował banknot kolekcjonerski z wizerunkiem Jana Pawła II. Jest to pierwszy w historii naszego kraju banknot kolekcjonerski. 31

32 Polskie banknoty w obiegu 32

33 Zabezpieczenia polskich banknotów Uwaga do zabezpieczeń: część zabezpieczeń banknotów jest utajniona i stanowi ścisłą tajemnicę banków centralnych emitujących dane banknoty. 33

34 Banknoty posiadają zabezpieczenia chroniące przed fałszerstwami i tym samym należą do grupy druków zabezpieczonych. Oto niektóre z nich: specjalna, tajna receptura papieru, nadająca specyficzne cechy wytrzymałościowe i optyczne; zastępowanie papieru podłożem polimerowym trudnym do zadruku (np. polimerowy banknot rumuński); stosowanie mikrodruku (np. banknot 100 zł: napis nad listwą ozdobną Rzeczpospolita Polska i RP wypełniające listwę); recto-verso, jest to obraz widoczny w prześwicie, utworzony z dokładnie dopasowanych elementów, znajdujących się po obu stronach banknotu. 34

35 35

36 Po 1996 r. na banknotach z całego świata (oczywiście nie wszystkich i nie we wszystkich krajach) pojawiło się zabezpieczenie, teoretycznie, uniemożliwiające obróbkę cyfrową. EURion (Konstelacja EURion), bo tak się ono nazywa, to układ pięciu okręgów - w kolorze pomarańczowym, zielonym lub żółtym - których rozmieszczenie przypomina konstelację Oriona. 36

37 37

38 Pierwszym krokiem jest sprawdzenie banknotu dotykiem. Oryginalne banknoty mają charakterystyczną, lekko wypukłą fakturę. Znajdują się na nich wyczuwalne dotykiem oznaczenia dla niewidomych i portret. 38

39 39

40 Następnie warto spojrzeć na banknot pod światło. Znajdują się tam trzy zabezpieczenia - znak wodny przedstawiający wizerunek władcy z poprzedniej strony banknotu i cyfrowe oznaczenie nominału oraz korony wydrukowane po obu stronach, uzupełniające się, gdy patrzy się przez dokument (tzw. recto-verso).. 40

41 oraz nitka zabezpieczająca. 41

42 Trzecim krokiem jest przechylenie banknotu - znajduje się na nim bowiem specjalna farba zmieniająca kolor i wzór w zależności od kąta patrzenia. Na banknotach jest także metalizująca (błyszcząca) farba, a na najwyższym nominale hologram. 42

43 43

44 44

45 Banknoty mają różne zabezpieczenia, pozwalające odróżnić je od fałszywych. 1. Znak wodny 2. Nitka zabezpieczająca 3. Recto - verso 4. Farba zmienna optycznie 5 i 6. Efekt kątowy 7. Hologram 45

46 8. Mikrodruk 9. Oświetlenie światłem UV 10. Podświetlanie banknotów w świetle podczerwonym 46

47 Sprawdzając autentyczność banknotów stosuj cztery techniki weryfikacji: 47

48 EURion (recto-verso) 48

49 Cechy charakterystyczne polskich banknotów Obyczaj nakazuje, żeby na każdym banknocie był co najmniej trzy razy powtórzony nominał. Kolejną zasadą jest dwukrotne umieszczanie numeru banknotu po to, by po przedarciu każdą połówkę można było zidentyfikować. Zazwyczaj na banknotach są również tak zwane gilosze, czyli linie układające się w niezwykle skomplikowane wzory. Projektuje się je komputerowo. Banknoty mają też zazwyczaj znak wodny. Każdy polski banknot i moneta obiegowa musi mieć godło, napis Rzeczpospolita Polska, nominał i datę emisji. 49

50 Na każdym banknocie są umieszczone następujące elementy: 1. portret władcy 2. godło Rzeczpospolitej Polskiej 3. wartość nominalna wyrażona słownie 4. wartość nominalna wyrażona cyfrowo 5. podpisy: Prezesa NBP i Głównego Skarbnika NBP 6. nazwa emitenta: Narodowy Bank Polski 7. oznaczenia dla osób niewidomych ułatwiające rozpoznanie ich wartości: 50

51 Schemat budowy awersu banknotu zależne od nominału 51

52 Zadanie dla Ciebie Konkurs na plastyczny projekt awersu banknotu z wizerunkiem Stargardu (z wykorzystaniem wizerunku gotyckich budowli Stargardu) Przykładowy projekt awersu banknotu, wyk. Beata Podolak Regulamin konkursu na stronie internetowej szkoły 52

53 Żródło: