Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas prowadzenia prac ziemnych

Transkrypt

1 ŻUROWSKI Wojciech 1 Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas prowadzenia prac ziemnych WSTĘP Przystąpienie Polski do krajów Unii Europejskiej oznaczało konieczność dostosowania prawa polskiego do standardów unijnych. Istotne były tu postanowienia Dyrektywy Rady Unii Europejskiej 92/57/EWG w sprawie wdrożenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony na tymczasowych i ruchomych budowach dotyczące problematyki bezpieczeństwa pracy. Za szczególnie ważne należy uznać zawarte w niej przepisy mówiące o zasadach funkcjonowania koordynatorów ds. bezpieczeństwa na etapie projektowania i realizacji budowy oraz wprowadzające obowiązek sporządzania informacji do planu BIOZ oraz opracowywania planu BIOZ. Obowiązek sporządzenia oraz przestrzegania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia został wprowadzony nowelizacją ustawy Prawo budowlane w 2003 roku. Wynika wprost z art. 21a, który nakazuje kierownikowi budowy w oparciu o informację dotyczącą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzoną przez projektanta obiektu sporządzić lub zapewnić sporządzenie przed rozpoczęciem budowy planu BIOZ, uwzględniając specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej. W planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia należy uwzględnić specyfikę rodzaju robót budowlanych. Jednym z rodzajów robót są prace ziemne. W ich przypadku organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości. Często roboty ziemne prowadzone są w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych. Mogą również wymagać użycia materiałów wybuchowych. 1. ZASADY WYKONYWANIA ORAZ BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY PODCZAS PROWADZENIA ROBÓT ZIEMNYCH Zasady zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ziemnych reguluje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. z 2003 r., Nr 47, poz. 401). Rozpoczęcie robót ziemnych powinno być poprzedzone: opracowaniem projektu określającego położenie instalacji i urządzeń podziemnych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych robót; opracowaniem przez wykonawcę robót dokumentacji projektowej oraz instrukcji bezpieczeństwa w przypadku konieczności podgrzewania, rozmrażania lub zamrażania gruntu; ustaleniem przez kierownika budowy, w porozumieniu z właściwą jednostką, w której zarządzie lub użytkowaniu znajdują się instalacje i sieci w bezpośrednim sąsiedztwie robót (np. sieci elektroenergetyczne, gazowe, wodociągowe i kanalizacyjne): bezpiecznej odległości od istniejącej sieci, w jakiej to odległości mogą być one wykonywane, sposobu wykonywania robót; ogrodzeniem i oznakowaniem napisami ostrzegawczymi miejsca robót; sprawdzeniem stanu obudowy i skarp wykopu - przed każdorazowym rozpoczęciem robót. 1 Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Mechaniczny; Radom; ul. Krasickiego 54. Tel: , Fax: , wojciech.zurowski@uthrad.pl 7146

2 1.1. Ogólne zasady prowadzenia robót ziemnych Roboty ziemne muszą być prowadzone na podstawie i zgodnie z projektem, który powinien zawierać: plan sytuacyjny w skali 1:25000, plan sytuacyjno-wysokościowy terenu w skali 1:2000 z wykreślonymi obiektami istniejącymi i przewidzianymi do realizacji wraz z odpowiednim ich opisem, plan istniejącego uzbrojenia terenu (nadziemnego podziemnego) uzgodniony i podpisany przez odpowiednie służby geodezyjne, wyniki badań geotechnicznych, opis techniczny wykonywanego obiektu wraz z obliczeniami statycznymi, obliczenie bilansu mas ziemnych wraz z ich rozdziałem, rysunki techniczno-konstrukcyjne projektowanych obiektów, rysunki architektoniczne, projekt odwodnienia i zabezpieczenia budowy przed wodą opadową, inne dodatkowe rysunki i opisy w zależności od potrzeb i charakteru budowy. Roboty ziemne w zależności od potrzeb można prowadzić trzema metodami: mechaniczną, polegającą na wykonaniu czynności zasadniczych i pomocniczych z zastosowaniem różnego rodzaju sprzętu i maszyn, ręczno-mechaniczną w której odspojenie i załadowanie gruntu do środków wydobywczych następuje ręcznie a transport mechanicznie z zastosowaniem np. transporterów taśmowych, ręczną w której wszystkie czynności są wykonywane siłą mięśni ludzkich i za pomocą narzędzi Dobór metody lub wykonanie robót jednocześnie kilkoma metodami zależy od ilości robót i warunków w jakich mają być prowadzone Przykładowe metody wykonywania wykopów Metoda czołowa (poprzeczna) metoda ta jest wykorzystywana przeważnie przy wykopach pod wszelkiego rodzaju instalacje podziemne, przy poprzecznym przerzucie odspojonej ziemi oraz przy innych głębokich wykopach o niewielkich wymiarach. Rys. 1. Wykonywanie wykopu metodą czołową 7147

3 Metoda warstwowa (podłużna) umożliwia prowadzenie robót dwoma sposobami: warstwami (rys. 2) grubości zależnej od użytego sprzętu na całej powierzchni terenu (używa się wtedy spycharko-zgarniarek) lub koparkami robiącymi wykop szerokości i głębokości równej zasięgowi ramienia koparki, taki wykop poszerza się i pogłębia stopniowo do założonych wymiarów (rys. 3) Rys. 2. Wykonywanie wykopu metodą warstwową Rys. 3. Wykonywanie wykopu metodą warstwową 1.3. Sposoby zabezpieczania wykopów Wykopy o głębokości do 1 metra wykonywane w gruntach zwartych, w przypadku gdy teren przy wykopie nie jest obciążony w pasie o szerokości równej głębokości wykopu mogą posiadać ściany pionowe nieumocnione, bez rozparcia lub podparcia. Wykopy o głębokości większej niż 1 m, lecz nie większej od 2 m - można wykonywać bez umocnień, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja geologiczno-inżynierska. Pozostałe wykopy o głębokości do 4 m umacnia się przez obudowanie ścian elementami z drewna (lub blachą stalową tłoczoną o równoważnej wytrzymałości): ściany z bali o grubości min. 50 mm, nakładki 60 mm. Rozpory z okrąglaków o średnicy min. 120 mm. 7148

4 Rozstaw elementów rozpierających lub podpierających nie większy niż 1 m w pionie i 1,5 m w poziomie. Najwyżej położony element deskowania powinien wystawać 15 cm ponad krawędź wykopu. Rys. 4. Przyład zabezpieczenia wykopu Sposób zabezpieczenia ścian wykopu głębszego niż 4 m powinien być określony szczegółowo w specjalnie w tym celu opracowanej dokumentacji projektowej. 2. PODSTAWOWE ZASADY BHP PRZY WYKONYWANIU ROBÓT ZIEMNYCH Przy wykopach wykonywanych sprzętem zmechanizowanym wyznaczyć strefę niebezpieczną (praca maszyny) oznakować w sposób widoczny strefę (znaki ostrzegawcze etc.). Przy wykonywaniu wykopów dostępnych dla osób niezatrudnionych przy tych pracach (osób postronnych) wygrodzić wykop balustradą ochronną (wysokość min. 1,1m w odległości 1m od krawędzi wykopu) lub taśmą BHP jeżeli wykop jest tymczasowy, przy zajęciu pasa ruchu drogowego (w nocy balustrady zaopatrzyć w czerwone światło) umieścić w widocznych miejscach napisy i znaki ostrzegawcze w przypadkach uzasadnionych szczelnie przykryć wykop. Zapewnić stały nadzór w przypadku niemożności ogrodzenia miejsca prowadzenia robót. Zapewnić i sprawdzać stan umocnień wykopów każdorazowo przed rozpoczęciem robót (zwłaszcza po deszczu, mrozie, lub dłuższej przerwie w pracy. Zabezpieczyć ściany wykopu o głębokości powyżej 1m (z wyjątkiem wykopu w skałach zwartych lub wykopu szerokoprzestrzennego - skarpowanego). Demontować umocnienia wykopu etapowo w miarę zasypywania, zaczynając od dna wykopu. Wykonać zejścia do wykopów co 20 m (dla wykopów głębszych od 1m). Zachować bezpieczne odległości wykopów od istniejących budowli. Sprzęt do pracy (koparki, ładowarki, etc.) ustawiać poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu min. 0,6 m. Nie obciążać terenu przy wykopie w pasie o szerokości równej głębokości wykopu, chyba że przewidziane jest to w doborze umocnienia lub przy projektowaniu skarpy. W pasie terenu przylegającego do górnej krawędzi wykopu wykonać spadki umożliwiające odpływ wód deszczowych. Prace w wykopach powyżej 2 m muszą być wykonywane przez co najmniej 2 osoby. Po zlokalizowaniu nie zinwentaryzowanych przewodów, linii etc. Roboty ziemne należy prowadzić pod nadzorem osób z kierownictwa ze szczególna ostrożnością. 3. INSTRUKCJA WYKONYWANIA ROBÓT ZIEMNYCH Występujące najczęściej zagrożenia to: zasypanie pracowników w wyniku zawalenia się ścian wykopu, wpadnięcie do wykopu np. na skutek uderzenia przez ruchomą część maszyny budowlanej (np. łyżkę koparki), 7149

5 obsunięcia się ziemi z krawędzi wykopu, poślizgnięcia się, spadanie na pracujących w wykopie brył ziemi, kamieni itp., porażenie prądem podczas wypompowywania wody deszczowej/gruntowej z wykopu Zasady BHP przy wykonywaniu robót ziemnych W trakcie wykonywania wykopów z wykorzystaniem sprzętu zmechanizowanego należy: 1. wyznaczyć strefę niebezpieczną (praca maszyny) 2. oznakować w sposób widoczny strefę (znaki ostrzegawcze etc.). Przy wykonywaniu wykopów dostępnych dla osób niezatrudnionych przy tych pracach (osób postronnych): 3. wygrodzić wykop balustradą ochronną (wysokość min. 1,1 m w odległości 1 m od krawędzi wykopu) lub taśmą BHP jeżeli wykop jest tymczasowy, przy zajęciu pasa ruchu drogowego (w nocy balustrady należy zaopatrzyć w czerwone światło), 4. umieścić w widocznych miejscach napisy i znaki ostrzegawcze, 5. w przypadkach uzasadnionych szczelnie przykryć wykop. Ponadto należy: 6. zapewnić stały nadzór w przypadku niemożności ogrodzenia miejsca prowadzenia robót, 7. zapewnić i sprawdzać stan umocnień wykopów każdorazowo przed rozpoczęciem robót (zwłaszcza po deszczu, mrozie, lub dłuższej przerwie w pracy, 8. zabezpieczyć ściany wykopu o głębokości powyżej 1m (z wyjątkiem wykopu w skałach zwartych lub wykopu szerokoprzestrzennego skarpowanego), 9. demontować umocnienia wykopu etapowo w miarę zasypywania, zaczynając od dna wykopu, 10. wykonać zejścia do wykopów co 20 m (dla wykopów głębszych od 1 m), 11. zachować bezpieczne odległości wykopów od istniejących budowli, 12. sprzęt do pracy (koparki, ładowarki, etc.)ustawiać poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu min. 0,6 m, 13. nie obciążać terenu przy wykopie w pasie o szerokości równej głębokości wykopu, chyba że przewidziane jest to w doborze umocnienia lub przy projektowaniu skarpy, 14. w pasie terenu przylegającego do górnej krawędzi wykopu wykonać spadki umożliwiające odpływ wód deszczowych, 15. prace w wykopach powyżej 2 m muszą być wykonywane przez co najmniej 2 osoby, 16. po zlokalizowaniu nie zinwentaryzowanych przewodów, linii etc., roboty ziemne prowadzić pod nadzorem osób kierujących z zachowaniem szczególnej ostrożności Czynności zabronione Ze względów bezpieczeństwa zabrania się: 1. przebywania osób pomiędzy ścianą wykopu a koparką nawet w czasie jej postoju; 2. przebywania osób niezatrudnionych w miejscu wykonywania robót; 3. wchodzenia do wykopu i wychodzenia po rozporach oraz przemieszczania osób urządzeniami służącymi do wydobywania urobku; 4. poruszania się środków transportu w granicach klina naturalnego odłamu gruntu; 5. składowania urobku, materiałów i wyrobów w odległości mniejszej niż 0,6 m od krawędzi wykopu, jeżeli ściany wykopu są obudowane oraz jeżeli obciążenie urobku jest przewidziane w doborze obudowy, w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeżeli ściany wykopu nie są obudowane; 6. napełniania pojemników do transportu urobku powyżej ich górnej krawędzi lub równo z nią; 7. stosowania zabezpieczenia ażurowego ścian wykopów w okresie zimowym; 8. używania elementów obudowy wykopu niezgodnie z przeznaczeniem; 9. dopuszczania do tworzenia się nawisów gruntu podczas wykonywania wykopów. 7150

6 PODSUMOWANIE Plac budowy zalicza się do najbardziej niebezpiecznych miejsc pracy, trudne warunki pracy, zmienne warunki pogodowe i rygor czasowy, to czynniki powodujące stres zarówno pracowników jaki i nadzoru. W trakcie realizacji inwestycji ziemnych bardzo często występuje sytuacja, kiedy w jednym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców. Dlatego zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy powinno stanowić priorytet przy rozpoczynaniu robót ziemnych i budowlanych. Pracodawcy ponoszą odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy i zobowiązani są chronić zdrowie oraz życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Mimo że art. 207 k.p. wskazuje jedynie pracowników jako osoby, którym należy zagwarantować odpowiednie warunki pracy, to jednak słusznym wydaje się pogląd, że na pracodawcy ciąży bezwzględny obowiązek zapewnienia bezpiecznej pracy wszystkim zatrudnionym w zakładzie, niezależnie od podstawy prawnej tego zatrudnienia, oraz niezależnie od tego, czy podmiot zatrudniony faktycznie pracę wykonuje, a także czy wykonuje ją w sposób należyty. Należy podkreślić, że przepisy prawa pracy oraz prawa budowlanego wskazują także inne podmioty, które są odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa i higieny pracy, nakładając na nie szereg obowiązków. Obowiązki takie wynikają zarówno bezpośrednio z przepisów bhp, zobowiązujących ustalone osoby do określonych czynności, jak również wynikają pośrednio z istoty pełnionej funkcji. Zatem co do zasady każdy, kto w zakładzie pracy organizuje oraz nadzoruje pracę innych osób, jest odpowiedzialny także za bezpieczne i higieniczne warunki tej pracy, oczywiście w takim zakresie, w jakim to od niego zależy. Wśród najważniejszych osób odpowiedzialnych za stan bhp, a wskazanych w przepisach prawa pracy, można wymienić: osobę kierującą pracownikami, osobę wyznaczoną do bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi lub wyznaczonego przez kilku pracodawców koordynatora do spraw bhp. Streszczenie Zgodnie z ustawą Prawo budowlane kierownik budowy w oparciu o informacje dotyczącą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzoną przez projektanta obiektu powinien sporządzić lub zapewnić sporządzenie przed rozpoczęciem budowy planu BIOZ, uwzględniając specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej. W planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia należy uwzględnić specyfikę rodzaju robót budowlanych. Jednym z rodzajów robót są prace ziemne. W ich przypadku organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości. Często roboty ziemne prowadzone są w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych. Mogą również wymagać użycia materiałów wybuchowych. Słowa kluczowe: roboty ziemne, BHP. Health and safety during ground works Abstract According to the Law of Building construction manager on the basis of information on the health and safety of the object drawn by the designer should prepare or provide requested prior to the commencement of construction BIOZ plan, taking into account the specificities of the work and the conditions of construction, including the planned simultaneous conduct of construction and production industry. The plan of safety and health should be taken into account the specificity of the type of works. One of the types of works are earthworks. In the case of an organization or place of business creates a particularly high risk of danger to human health and safety, in particular burial ground or falling from a height. Often earthworks are carried out in the vicinity of overhead power lines or active lines of communication. They may also require the use of explosives. Keywords: ground works, OHS. 7151

7 BIBLIOGRAFIA 1. Bryła R., Bryła J., Bezpieczne stanowisko pracy, Wydawnictwo Elamed, Bydgoszcz Górska E., Tytyk E., Ergonomia w projektowaniu stanowisk pracy. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Romanowska-Słomka I., Słomka A., Zarządzanie ryzykiem zawodowym. Tarbonus Tarnobrzeg Romanowska-Słomka I., Słomka A.: Ryzyko zawodowe. Procedury metody zagrożenia. Wrocław Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. z 2003 r., Nr 47, poz. 401). 6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 169). 7. Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego, procedury postępowania, wzory dokumentacji, przykłady obliczeń. Wydawnictwo ODDK Gdańsk Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy z późniejszymi zmianami. 9. Zawieska W.M:, Ocena Ryzyka zawodowego. Metodyczne podstawy oceny. CIOP PIB, Warszawa