S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Immunologia

Transkrypt

1 S YL AB US MODUŁ U ( PREDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM LK.3.C.001 Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Immunologia Kształcenie Ogólne Wydział Lekarski z Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim Kierunek Lekarski jednolite magisterskie stacjonarne II Semestr studiów Liczba przypisanych punktów ECTS Formy prowadzenia zajęć Osoba odpowiedzialna za moduł Osoby prowadzące zajęcia Strona internetowa jednostki/zakładu Język prowadzenia zajęć III 4 Wykłady 10h, ćwiczenia 45h Prof. dr hab. n. med. Barbara Dołęgowska /adres barbara.dolegowska@pum.edu.pl dr n.med. Iwona Wojciechowska-Koszko dr n.med. Paulina Roszkowska dr n.med. Magdalena Mnichowska-Polanowska dr n.med. B. Wójciuk polski Strona 1 z 9

2 Informacje szczegółowe Cele modułu Wymagania wstępne w zakresie Wiedzy Umiejętności Kompetencji społecznych Celem kształcenia jest zaznajomienie studentów z immunologią podstawową i kliniczną: zapoznanie z metodami diagnostyki, postępowaniem leczniczym i prewencyjnym schorzeń, będących przejawem dysfunkcji układu immunologicznego. Kompetencje na poziom ukończenia szkoły średniej z biologii Systematyczność, nawyk samokształcenia, praca w grupie Opis efektów kształcenia dla modułu (przedmiotu) numer efektu kształcenia Student, który zaliczył moduł (przedmiot) wie/umie/potrafi: ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 SYMBOL (odniesienie do) EKK Sposób weryfikacji efektów kształcenia (forma zaliczeń) W01 na podstawowe pojęcia z zakresu genetyki C.W1 W02 Opisuje zjawiska sprzężenia i współdziałania C.W.2 W03 W04 W05 genów na uwarunkowania genetyczne grup krwi człowieka oraz konfliktu serologicznego na czynniki wpływające na pierwotną i wtórną równowagę genetyczną populacji zna wpływ abiotycznych i biotycznych (wirusy, bakterie) czynników środowiska na organizm i populację oraz drogi ich wnikania do organizmu człowieka; potrafi opisać konsekwencje narażenia organizmu człowieka na różne czynniki chemiczne i biologiczne oraz zasady profilaktyki W06 zna podstawy dezynfekcji, sterylizacji i postępowania aseptycznego W07 zna podstawy rozwoju oraz mechanizmy działania układu odpornościowego, w tym swoiste i nieswoiste mechanizmy odporności humoralnej i komórkowej C.W6 C.W9 C.W14 C.W19 C.W20 W08 opisuje główny układ zgodności tkankowej C.W21, P C.W22 W09 zna typy reakcji nadwrażliwości, rodzaje niedoborów odporności oraz podstawy immunomodulacji; W10 zna zagadnienia z zakresu immunologii W11 nowotworów - określa genetyczne podstawy doboru dawcy i biorcy oraz podstawy immunologii transplantacyjnej C.W23 C.W24 W12 zna nazewnictwo patomorfologiczne C.W25 W13 zna podstawowe mechanizmy uszkodzenia C.W.26 W14 U01 komórek i tkanek określa przebieg kliniczny zapaleń swoistych i nieswoistych oraz opisuje procesy regeneracji tkanek i narządów posługuje się reakcją antygen - przeciwciało w aktualnych modyfikacjach i technikach dla diagnostyki chorób zakaźnych, alergicznych, autoimmunizacyjnych, chorób krwi i nowotworowych C.W27 C.U8 U02 analizuje zjawiska odczynowe, obronne i C.U12 Strona 2 z 9

3 Wykład ajęcia seminaryjne Ćw. laborat. Ćw. projektowe Ćwiczenia kliniczne Ćwiczenia ajęcia praktyczne inne. K01 K02 przystosowawcze oraz zaburzenia regulacji wywoływane przez czynnik etiologiczny - systematycznie wzbogaca wiedzę zawodową i kształtuje umiejętności, dążąc do profesjonalizmu rzetelnie i dokładnie wykonuje powierzone obowiązki zawodowe D.K2 D.K6. Macierz efektów kształcenia dla modułu (przedmiotu) w odniesieniu do form zajęć numer efektu kształcenia Symbol modułu lub Student, który zaliczył moduł (przedmiot) wie/umie/potrafi: Forma zajęć dydaktycznych W01 na podstawowe pojęcia z zakresu genetyki W02 Opisuje zjawiska sprzężenia i współdziałania genów W03 W04 na uwarunkowania genetyczne grup krwi człowieka oraz konfliktu serologicznego na czynniki wpływające na pierwotną i wtórną równowagę genetyczną populacji W05 zna wpływ abiotycznych i biotycznych (wirusy, bakterie) czynników środowiska na organizm i populację oraz drogi ich wnikania do organizmu człowieka; potrafi opisać konsekwencje narażenia organizmu człowieka na różne czynniki chemiczne i biologiczne oraz zasady profilaktyki W06 zna podstawy dezynfekcji, sterylizacji i postępowania aseptycznego W07 zna podstawy rozwoju oraz mechanizmy działania układu odpornościowego, w tym swoiste i nieswoiste mechanizmy odporności humoralnej i komórkowej W08 opisuje główny układ zgodności tkankowej W09 zna typy reakcji nadwrażliwości, rodzaje niedoborów odporności oraz podstawy immunomodulacji; W10 zna zagadnienia z zakresu immunologii nowotworów - W11 określa genetyczne podstawy doboru dawcy i biorcy oraz podstawy immunologii transplantacyjnej W12 W13 zna nazewnictwo patomorfologiczne zna podstawowe mechanizmy uszkodzenia komórek i tkanek W14 określa przebieg kliniczny zapaleń swoistych i nieswoistych oraz opisuje procesy regeneracji tkanek i narządów U01 posługuje się reakcją antygen - przeciwciało w aktualnych modyfikacjach i technikach dla diagnostyki chorób zakaźnych, alergicznych, autoimmunizacyjnych, chorób krwi i nowotworowych U02 analizuje zjawiska odczynowe, obronne i przystosowawcze oraz zaburzenia ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 Strona 3 z 9

4 K01 K02 regulacji wywoływane przez czynnik etiologiczny - systematycznie wzbogaca wiedzę zawodową i kształtuje umiejętności, dążąc do profesjonalizmu rzetelnie i dokładnie wykonuje powierzone obowiązki zawodowe X X Treść modułu (przedmiotu) kształcenia Symbol Odniesienie do efektów treści Opis treści kształcenia kształcenia dla modułu kształcenia TK 01 -W Odpowiedź nieswoista komórkowa i humoralna W01, W02, W07K01 TK 02 - W Odpowiedź swoista komórkowa i humoralna W01, W02, W07K01 TK 03 - W TK 04 - W TK 05 - W TK 06 - CW Rozwój układu immunologicznego. akażenia infekcyjne. Immunoprofilaktyka Nadwrażliwość. Autoimmunizacja. Niedobory odpornościowe. Transplantologia. Immunologia rozrodu i nowotworów Podstawowe elementy i zasady działania układu immunologicznego. Odporność nieswoista humoralna Odporność: wrodzona, nabyta; czynna, bierna; nieswoista, swoista; naturalna, sztuczna; komórkowa, humoralna. Układ limfatyczny: pierwotne (centralne) i wtórne (obwodowe) narządy limfatyczne, krążenie limfocytów. Komórki układu odpornościowego i ich podstawowe funkcje: stemcell, limfocyty B, T, NK, makrofagi, granulocyty, komórki dendrytyczne, komórki tuczne, płytki krwi. Mediatory rozpuszczalne: dopełniacz, przeciwciała, cytokiny (monokiny, limfokiny, interleukiny, chemokiny...), interferony, mediatory zapalne. Odporność nieswoista (wrodzona): drogi wnikania antygenu do ustroju, naturalne bariery anatomiczno-czynnościowe skóry i błon śluzowych, rola flory fizjologicznej, nieswoiste czynniki humoralne (dopełniacz, interferony, lizozym, laktoferyna, fibronektyna, białko C-reaktywne, białka szoku termicznego). Dopełniacz: aktywacja (droga klasyczna, alternatywna i lektynowa), biologiczne efekty układu dopełniacza (zwiększenie przepuszczalności naczyń, chemotaksja i aktywacja neutrofilów, adherencja i opsonizacja, przetwarzanie kompleksów, liza lub uszkodzenie komórki). Receptory dla fragmentów dopełniacza na komórkach. Współdziałanie układu dopełniacza z układem krzepnięcia i kinin. Część praktyczna: Wykonanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemsy. Metody badania układu dopełniacza: oznaczanie stężenia składowych C3, C4, inhibitora C1, czynnika B oraz aktywności hemolitycznej. W03, W05, W14,K01 W01, W02, W03, W07, W09, W12, W14,K01 W01, W03, W04, W07, W08, W09, W10, W11, W12, W14, K01 W01, W02, W06, W07,U01,U02, ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 Strona 4 z 9

5 TK 07 - CW TK 08 - CW TK 09 - CW Odporność nieswoista komórkowa Fagocytoza: migracja komórek fagocytujących, cząsteczki adhezyjne (integryny, selektyny), czynniki chemotaktyczne (składowe dopełniacza, chemokiny), receptory na komórkach fagocytujących, opsonizacja, pochłanianie, wewnątrzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów mechanizmy zależne i niezależne od tlenu. Cytotoksyczność naturalna komórki NK (brak restrykcji MHC), mechanizm działania (perforyny). Rozpoznanie antygenu ( nieswoiste ) - cząsteczki PAMP, receptory PPR, Toll-podobne (TLR), receptory mannozy. Bariera patologiczna odczyn zapalny. Część praktyczna: Ocena rozmazu krwi barwionego metodą Giemsy identyfikacja komórek układu odpornościowego w mikroskopie świetlnym.ocena chemotaksji metoda agarozowa. Metody oceny funkcji komórek fagocytujących odsetek komórek fagocytujących, indeks fagocytarny, odsetek komórek zabitych, test NBT, test z oranżem akrydyny. Swoista odpowiedź immunologiczna komórkowa Antygen: pełnowartościowy, hapten; autologiczny, izogeniczny (syngeniczny), allogeniczny, ksenogeniczny; antygeny MHC (HLA), antygeny reagujące krzyżowo (heterofilne); alergen, tolerogen. Determinanty antygenowe (epitopy), immunogenność (antygenowość), swoistość, immunogenność a budowa chemiczna antygenu i wielkość cząsteczki; antygeny T-zależne i T-niezależne, superantygeny. Limfocyty: B T (subpopulacje: limfocyty pomocnicze - Th1, Th2 CD4 +, cytotoksyczne - Tc CD8 +, regulatorowe - Treg), NK; rozwój, markery/receptory powierzchniowe: antygeny różnicowania - CD, inne: B Ig, T TCR, HLA; krążenie limfocytów. Prezentacja antygenu: komórki prezentujące antygen (APC), przetworzenie antygenu. Główne etapy swoistej odpowiedzi immunologicznej: faza indukcyjna (rozpoznanie antygenu), faza centralna (aktywacja, proliferacja - selekcja klonalna i różnicowanie zaangażowanych komórek w limfocyty efektorowe), faza efektorowa (eliminacja antygenu przy współdziałaniu różnych mechanizmów i komórek). Pamięć i tolerancja immunologiczna. Swoista odpowiedź komórkowa: typu cytotoksycznego - rozpoznanie antygenu (T CD8 - restrykcja MHC kl. I), mechanizmy cytotoksyczności; typu późnego rozpoznanie antygenu (T CD4 MHC kl. II), faza efektorowa (aktywowany makrofag). Część praktyczna: Metody badania ilości i funkcji limfocytów T i B: izolacja limfocytów, ocena markerów powierzchniowych (testy rozetkowe, przy użyciu przeciwciał monoklonalnych metodą IF, cytometria przepływowa), ocena funkcji limfocytów (test transformacji blastycznej pod wpływem fitohemaglutyniny, test zahamowania migracji), ocena stężenia cytokin, testy cytotoksyczne. Swoista odpowiedź immunologiczna humoralna. Układ immunologiczny skóry i błon śluzowych. Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Swoista odpowiedź humoralna: rozpoznanie antygenu przez limfocyty B, współdziałanie T i B, komórki plazmatyczne produkcja przeciwciał, pierwotna i wtórna odpowiedź typu humoralnego. Przeciwciała: budowa, rola Fab i Fc, izotyp, allotyp, idiotyp, paratop, właściwości biologiczne poszczególnych klas Ig, obecność receptorów Fc na komórkach i ich znaczenie biologiczne, przeciwciała monoklonalne, antyidiotypowe; swoistość i siła wiązania z antygenem (powinowactwo affinity, zachłanność avidity). Immunoglobuliny błonowe. Rodzina immunoglobulin. Reakcje antygen przeciwciało: in vivo - neutralizacja, kompleksy immunologiczne, opsonizacja, liza; in vitro odczyny serologiczne: aglutynacja, precypitacja, OWD. Korzystne (ochrona przed czynnikami infekcyjnymi, kontrola rozrostu przednowotworowego) i niekorzystne (alergia, autoimmunizacja, odrzucanie przeszczepu, erytroblastoza płodowa) konsekwencje odpowiedzi swoistej. Kooperacja odpowiedzi swoistej humoralnej i komórkowej: immunofagocytoza, ADCC odpowiedź komórkowa zależna ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 W01, W0,2, W07,U01,U02, W01, W02, W07,U01,U02, W01, W02, W07, U 01,U02, Strona 5 z 9

6 TK 10 - CW TK 11 - CW TK 12 - CW TK 13- CW TK 14 - CW od przeciwciał (NK CD16, makrofagi, neutrofile). Regulacja odpowiedzi immunologicznej: rola antygenu (charakter chemiczny, dawka, droga podania), dopełniacza, przeciwciał, limfocytów regulatorowych (supresyjnych i kontrasupresyjnych), sieć immunologiczna regulacja poprzez idiotypy. Udział cytokin (interleukiny, IFN- ). Interakcje neurohormonalne, pokarmowe i genetyczne. Układ immunologiczny skóry i błon śluzowych: SIS (SALT), MALT: GALT, NALT, BALT, podobieństwa i różnice, tolerancja pokarmowa, wpływ promieniowania UV. Częśćpraktyczna: Oznaczanie poziomów przeciwciał w surowicy w poszczególnych klasach (IgG, IgM, IgA) metodą immunodyfuzji radialnej. Obserwacja funkcji przeciwciał in vivo: odczyn lityczny na przykładzie krwinek czerwonych Diagnostyka immunologiczna Podstawowe i złożone odczyny serologiczne rodzaje, zasada działania, odczyt, interpretacja, wady i zalety: aglutynacja, hemaglutynacja, precypitacja, OWD, odczyn Coombsa, immunofluorescencja, RIA, ELISA, immuno-blotting. Część praktyczna: Wykrycie antygenu lub przeciwciał swoistych w testach serologicznych in vitro prezentacja/ wykonanie testów: aglutynacja szkiełkowa i probówkowa, precypitacja pierścieniowa, podwójna dyfuzja w żelu, immunodyfuzja radialna, odczyn wiązania dopełniacza, immunofluorescencja bezpośrednia i pośrednia, ELISA, immuno-blotting. Niedobory odpornościowe Niedobory pierwotne: zależne od limfocytów B i T, defekty białek dopełniacza, defekty komórek fagocytujących. Niedobory wtórne. AIDS. Część praktyczna:referaty charakterystyka poszczególnych chorób niedoborowych (objawy kliniczne, patomechanizm, diagnostyka, leczenie) Nadwrażliwość Mechanizmy reakcji nadwrażliwości. Reakcje wczesne: typ I anafilaktyczny (charakter antygenu-alergenu, przeciwciała IgE i receptory Fc dla IgE, zaangażowane komórki, mediatory, postacie kliniczne); typ II cytotoksyczny lub cytolityczny (reakcje potransfuzyjne, polekowe, choroby autoimmunologiczne); typ III z udziałem kompleksów immunologicznych (odczyn Arthusa, choroba posurowicza, choroby autoimmunologiczne); reakcje późne: typ IV tuberkulinowy (alergie bakteryjne, np. prątki, alergia kontaktowa). Część praktyczna: Diagnostyka immunologiczna in vitro w schorzeń alergicznych. Omówienie zasad wykonania i interpretacji testów: oznaczanie całkowitego i swoistego IgE - testy RIST i RAST, uwalnianie histaminy z bazofili, test degranulacji bazofilów, test CAST-ELISA, oznaczanie trypazy w surowicy, oznaczanie eozynofilowgo białka katinowego ECP w surowicy, oznaczanie ilości eozynofili w preparacie z BAL-u. Omówienie odczynu tuberkulinowego Mantou, testów skórnych (metoda skaryfikacyjna, śródskórna), testów prowokacji (próba nosowa, próba oskrzelowa) Autoimmunizacja Tolerancja immunologiczna, mechanizmy tolerancji. Autoimmunizacja.Autoantygeny, autoprzeciwciała, czynniki wpływające na zaburzenie stanu tolerancji na własne antygeny, mechanizmy powstawania chorób autoimmunizacyjnych (typ II, III, IV), uwarunkowania genetyczne i hormonalne, swoistość odpowiedzi autoimmunologicznej choroby narządowo-swoiste i układowe, przykłady. Mimikra antygenowa (gorączka reumatyczna). Najważniejsze choroby autoimmunologiczne patomechanizm i diagnostyka. Pozytywna rola IgE, autoimmunizacji i tolerancji. Część praktyczna: asady diagnostyki chorób autoimmunizacyjnych - wykrywanie autoprzeciwciał metodą IF i ELISA oraz kompleksów immunologicznych. Algorytmy postępowania Rozwój immunologicznego. Immunologia infekcyjna Filogeneza i ontogeneza układu odpornościowego: rozwój ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 W07,U01,U02, W01, W02, W07, W09, W12, W13, W01, W02, W03, W07, W09, W12, W0, W02, W07, W09, W12, W13, W05, W06, W07, W13, Strona 6 z 9

7 TK 15 - CW TK 16 - CW układu immunologicznego w okresie płodowym, odporność u noworodków i dzieci, fizjologiczne starzenie się układu immunologicznego. Gatunkowe, indywidualne i inne nieswoiste czynniki wpływające na odporność. Rola flory fizjologicznej w odporności. akażenie wypadkowa pomiędzy właściwościami drobnoustroju do namnażania i wywołania choroby a zdolnością makroorganizmu do szybkiej mobilizacji nieswoistych i swoistych mechanizmów obronnych. Typy zakażeń: obligatoryjne pasożyty wewnątrzkomórkowe (wirusy, chlamydie, riketsje, Tooplasmagondii), fakultatywne pasożyty wewnątrzkomórkowe (prątki, brucelle, listerie, niektóre grzyby), obligatoryjne pasożyty zewnątrzkomórkowe (większość bakterii gronkowce, paciorkowce, pałeczki Gram-ujemne). Odporność w zakażeniach bakteryjnych: zależność od budowy ściany komórkowej i chorobotwórczości (adherencja, toksyczność, inwazyjność), rola poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swoistych w różnych typach zakażeń bakteryjnych. Wstrząs septyczny, zjawisko Kocha. Odporność w zakażeniach wirusowych: zakażenia ostre, przewlekłe, latentne, powolne (priony), odporność wrodzona (interferony, NK, makrofag), udział przeciwciał, dopełniacza, DTH i mechanizmów cytotoksycznych. Odporność w zakażeniach grzybiczych i pasożytniczych znaczenie poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swoistych. Sposoby unikania mechanizmów obronnych ustroju przez drobnoustroje. Część praktyczna: Analiza wyników odczynów serologicznych w wybranych zakażeniach: Helicobacterpylori, Borreliaburgdorferi, Mycoplasmapneumoniae, Chlamydophila pneumonia. Immunologia transplantacyjna Immunologia transplantacyjna: budowa układu HLA, zasady doboru tkanek do przeszczepu, mechanizmy odrzucania przeszczepu allogenicznego; przeszczep szpiku, reakcja GvH. Wykorzystanie badania układu HLA w wykluczaniu ojcostwa. wiązek HLA z chorobami. Część praktyczna:metody badania antygenów zgodności tkankowej: oznaczanie HLA kl. I i II metodami serologicznymi oraz metodami molekularnymi (PCR-SSP, PCR-SSO).Demonstracja testu limfocytotoksycznego.asady doboru dawcy i biorcy. Immunoterapia - immunoprofilaktyka, immunomodulacja, immunosupresja. Uodpornienie czynne:szczepienia ochronne: typy szczepionek, szczepienia obowiązkowe, zalecane, szczepienia w grupach ryzyka, szczepionki wieloskładnikowe, cykle szczepień, odstępy pomiędzy szczepieniami, przeciwskazania, reakcje niekorzystne. Adiuwanty mechanizmy działania. Uodpornienie bierne. (Seroterapia). Surowice odpornościowe, gamma-globuliny rodzaje, wskazania i powikłania. Szczepionki nieswoiste typy szczepionek, wskazania i ogólne zasady podawania. Autoszczepionki wskazania, zasady podawania. W01, W02, W07, W08, W11, W12, W13, W03, W05, W06, W07, W13, TK 17 - CW Odczulanie szczepionki stosowane w chorobach atopowych. Nieswoista immunoterapia (preparaty roślinne, bakteryjne, cytokiny). astosowanie w praktyce klinicznej. Immusupresja efekty działania podstawowych grup leków immunosupresyjnych. Część praktyczna:demonstracja różnego typu szczepionek profilaktycznych i surowic odpornościowych. Demonstracja różnego typu szczepionek nieswoistych oraz innych preparatów immunomodulacyjnych. Autoszczepionki zasady doboru i prowadzenia chorych. Immunologia rozrodu i nowotworów. Immunologia rozrodu: immunologiczne podstawy niepłodności u mężczyzn i kobiet, immunoterapia nawracających poronień samoistnych. Ciąża jako przeszczep ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 W01, W02, W03, W04, W07, W10, W12, W13, W14,U01,U02, Strona 7 z 9

8 TK 18 - CW TK 19 - CW TK 20 - CW allogeniczny- mechanizmy immunologiczne w ciąży. Konflikt serologiczny mechanizm, diagnostyka i profilaktyka. Immunologia nowotworów: antygeny nowotworowe, reakcja układu immunologicznego na komorki nowotworowe, antygeny płodowo-nowotworowe (CEA, AFP), markery nowotworowe (PSA, Ca 125, Ca 19-9), wirusy kancerogenne. Mechanizmy ułatwiające rozwój nowotworu. Immunoterapia nowotworów Część praktyczna:wykonanie odczynu Coombsa bezpośredniego i pośredniego (wykrywanie przeciwciał niekompletnych). Immunoprofilaktyka kobiet Rh(-) zasady podania immunoglobuliny anty-d.wykrywanie przeciwciał antyplemnikowych metodą IF. Ocena morfologii komórek NK. Analiza wyników badań cytometrycznych w diagnostyce rozrostowych chorób krwi. Ćwiczenie 13: Diagnostyka chorób o podłożu immunologicznym przypadki kliniczne. Postępowanie w konkretnych przypadkach chorób o podłożu immunologicznym.. Część praktyczna:analiza konkretnych przypadków klinicznych Powtórzenie materiału Odróbka zajęć aliczenie końcowe - test W01, W02, W07, W09, W12, W13, W01, W07, W09, W10, W12, W13, W01, W07, W09, W12, W13, W14, U01,U02, Piśmiennictwo i pomoce naukowe 1. Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stokłosa T Immunologia wyd.6 zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Male D., Brostoff J., Roth D.B., Roitt I. Immunologia 7 ed., Elsevier Urban&Partner, Wrocław, Podstawy immunologii W. Ptak 4. Immunologia kliniczna M. Kowalski Nakład pracy studenta (bilans punktów ECTS) Forma nakładu pracy studenta (udział w zajęciach, aktywność, przygotowanie sprawozdania, itp.) Obciążenie studenta [h] Nauczyciel Student Średnia Godziny kontaktowe z nauczycielem 55 Przygotowanie do ćwiczeń 60 Czytanie wskazanej literatury 10 Napisanie raportu z laboratorium/przygotowanie projektu Przygotowanie do egzaminu Inne - zaliczenie Uwagi Sumaryczne obciążenie pracą studenta 145 Punkty ECTS za moduł 4 Metody oceniania np.: E egzamin- rozwiązanie problemu ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 Strona 8 z 9

9 S sprawdzenie umiejętności praktycznych R raport D dyskusja wyników P prezentacja Inne zaliczenie ; ałącznik nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 Strona 9 z 9