20 POSTANOWIENIE z dnia 16 lutego 2000 r. Sygn. Ts 97/99 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Lech Garlicki przewodniczący Wiesław Johann sprawozdawca Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 30 listopada 1999 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Arkadiusza R., p o s t a n a w i a: nie uwzględnić zażalenia. Uzasadnienie: W skardze konstytucyjnej Arkadiusza R. z 7 lipca 1999 r. zarzucono, iż 2 ust. 8 pkt 4 oraz 3 ust. 14 regulaminu przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów Uniwersytetu w K. wydanego na podstawie art. 152 ust. 4 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz.U. Nr 112, poz. 488) jest niezgodny z art. 70 ust. 4, art. 2 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącego zakwestionowane regulacje naruszają prawo do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia poprzez
dyskryminujące pozbawienie możliwości pobierania stypendium za wyniki w nauce osoby, która uzyskała zgodę na przeniesienie ze studiów zaocznych na studia dzienne na tym samym kierunku. Ponadto skarżący podniósł, iż naruszają one także wyrażone w art. 70 ust. 4 zd. 2 prawo do dostępu do środków systemu indywidualnej pomocy finansowej dla studentów poprzez wyłączenie możliwości pobierania stypendium za wyniki w nauce, mimo spełnienia obiektywnych wymagań. Skarżący dopatrzył się także niezgodności zakwestionowanych regulacji z zasadą sprawiedliwości społecznej, zasadą państwa prawnego oraz z zasadą równości. Ponadto skarżący zakwestionował zgodność art. 16 i 19 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Zdaniem skarżącego zakwestionowane regulacje wyłączając akty wewnętrzne zakładu administracyjnego (jakim jest uniwersytet państwowy) z kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego zamyka tym samym drogę sądową w tym zakresie. Skarżący wskazał, iż po przeniesieniu się ze studiów zaocznych na studia dzienne na Wydziale Prawa i Administracji UJ ubiegał się o uzyskanie stypendium za wyniki w nauce w związku z uzyskaniem średniej ocen przekraczającej znacznie minimum uzasadniające przyznanie takiego stypendium. Dziekan Wydziału Prawa i Administracji w 21 października 1998 r. negatywnie rozpatrzył jego wniosek, zaś Prorektor Uniwersytetu w K. pismem z 11 czerwca 1998 r. poinformował skarżącego, iż nie przysługuje mu prawo do uzyskania stypendium za wyniki w nauce na rok akademicki 1998/1999 z uwagi na to, iż w poprzedzającym roku akademickim był on studentem studiów zaocznych. W związku z tym stanowiskiem władz uczelni skarżący wniósł do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę, w której podniósł, iż 2 ust. 8 pkt 4 oraz 3 ust. 14 regulaminu przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów Uniwersytetu w K. jest sprzeczny z Konstytucją RP. Skarżący wywodził w niej jednocześnie, iż kognicja Naczelnego Sądu Administracyjnego do rozpoznania jego skargi wynika z art. 77 Konstytucji RP. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 18 maja 1999 r. (sygn. akt II SA/Kr910/99) skargę tę odrzucił stwierdzając, iż regulamin przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów Uniwersytetu w K., jako akt wewnętrzny zakładu, jakim jest uniwersytet, nie podlega jego kognicji określonej w ustawie z 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
Postanowieniem z 30 listopada 1999 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż wskazane przez skarżącego prawo do otrzymania stypendium za wyniki w nauce, którego naruszenie uczynił podstawą tej skargi nie ma charakteru prawa konstytucyjnego wyprowadzonego z treści art. 70 ust. 4 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny uznał także, iż odmowa przyznania skarżącemu stypendium naukowego nie narusza przysługującego mu prawa do dostępu do wykształcenia. Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady państwa prawnego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż zarzutu tego w żadnym stopniu nie uzasadniono. Oceniając z kolei tę część skargi konstytucyjnej, która odnosiła się do art. 16 i 19 ustawy z 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym Trybunał Konstytucyjny ustalił, iż pierwszy z tych przepisów w ogóle nie stanowił podstawy wydania wskazanego w skardze konstytucyjnej orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego, zaś orzeczenie to nie narusza przysługującego skarżącemu prawa do sądu w związku z odmową przyznania mu stypendium za wyniki w nauce. Na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej skarżący wniósł zażalenie, w którym stwierdził, iż stypendium naukowe obok elementu nagrody ma także charakter pomocy finansowej. Zdaniem skarżącego, jakkolwiek stypendium to nie jest wymienione expressis verbis jako prawo gwarantujące prawo do nauki, to można je wyprowadzić z treści art. 70 ust. 4 zdanie 2 oraz art. 2 Konstytucji RP. W stosunku do tego ostatniego przepisu skarżący podkreślił, iż zawiera on także określone treści o charakterze materialnym. Ponadto skarżący podkreślił, iż nieprzekonujące jest stanowisko Trybunału Konstytucyjnego o braku podstaw do formułowania zarzutu naruszenia przez art. 16 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym art. 45 i art. 77 ust. 2 konstytucji. Skarżący stwierdził także, iż regulacje dotyczące prawa do stypendium naukowego nie mogą pozostać poza kontrolą sądową, zaś prawo do kontroli regulaminów przyznawania tego stypendium, z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją powinien posiadać Trybunał Konstytucyjny. Skarżący złożył ponadto do Trybunału Konstytucyjnego samodzielnie sporządzone pismo, w którym uzupełnił argumentację zawartą w złożonym wcześniej przez jego pełnomocnika zażaleniu. W piśmie tym stwierdził w szczególności, iż doszło do naruszenia przysługującego mu prawa do równego dostępu do środków pomocy finansowej dla studentów, a przez to do równego dostępu do wykształcenia. Skarżący przyznał jednocześnie,
iż samo stypendium za wyniki w nauce nie jest jako takie wartością konstytucyjną. Skarżący podkreślił, iż stypendium za wyniki w nauce jest świadczeniem pomocy materialnej ze środków budżetu państwa przyznawanym wyższej uczelni. Stypendium za wyniki w nauce jest ponadto podstawowym świadczeniem pomocy materialnej ( 3 ust. 1 zakwestionowanego regulaminu), a o roli tej świadczy także wymiar finansowy tego stypendium w porównaniu z np. stypendium socjalnym. Zdaniem skarżącego, pozbawienie prawa do stypendium za wyniki w nauce nie zamyka mu wprawdzie dostępu do wykształcenia, ale niewątpliwie wyłącza równość tego dostępu. Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje: W skardze konstytucyjnej skarżący podniósł, iż odmowa przyznania mu stypendium za wyniki w nauce narusza przysługujące mu prawo do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia oraz dostępu do środków systemu indywidualnej pomocy finansowej. Nadto odnosząc się do orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego odrzucającego jego skargę złożoną do tego sądu, skarżący zarzucił naruszenie prawa do sądu. W zażaleniu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie przedstawiono wszakże dostatecznych argumentów wskazujących na to, iż odmowa przyznania stypendium naukowego ogranicza dostęp skarżącego do wykształcenia, bądź też w jakikolwiek sposób dyskryminuje go w tym zakresie. Wynikająca z art. 70 ust. 1 Konstytucji RP gwarancja równego dostępu do wykształcenia wyraża z jednej strony zakaz ustanawiania takich regulacji, które ograniczałyby możliwość korzystania z tego wykształcenia przez określone grupy osób, z drugiej strony obliguje państwo do usuwania faktycznych barier i ograniczeń w korzystaniu z systemu edukacji publicznej. Jak wynika z dalszej części tego przepisu, ów obowiązek konkretyzuje się w nakazie tworzenia i wspierania systemów indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla studentów i uczniów. Skarżący nie wykazał bezpośredniego związku pomiędzy uzyskaniem stypendium naukowego a możliwością korzystania przez niego z zajęć dydaktycznych prowadzonych w szkole wyższej. Powołana przez niego okoliczność, iż w grupie osób uzyskujących te same wysokie wyniki w nauce, jedni mają prawo do stypendium naukowego, a inni nie, może sugerować odstępstwo od formalnie pojmowanej zasady równości w uzyskiwaniu tego
stypendium, tym niemniej nie można owej nierówności utożsamiać z naruszeniem zasady równego dostępu do wykształcenia. Niezależnie od powyższych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż podkreślane przez skarżącego naruszenie zasady równości w zakresie kryteriów uzyskiwania stypendium naukowego ma charakter pozorny. Jak podkreślał to bowiem sam skarżący, stypendium za wyniki w nauce ma charakter nagrody o dominującej funkcji motywacyjnej. Należy wszakże podkreślić, iż w przypadku osób, które uzyskały wysokie wyniki w nauce studiując w trybie zaocznym, funkcje takiej nagrody spełnia możliwość przeniesienia na bezpłatne studia dzienne. Skarżący z tej możliwości skorzystał, a przyznanie mu dodatkowo w takiej sytuacji stypendium naukowego mulitiplikowałoby ową nagrodę. Wbrew więc stwierdzeniom skarżącego, jego sytuacja była odmienna w stosunku do innych osób, które uzyskały wysokie wyniki w nauce studiując w trybie dziennym. Odmienność ta uzasadnia zróżnicowanie kryteriów przyznawania stypendium naukowego, a tym samym uchyla zarzut naruszenia zasady równości. Odnosząc się do zarzutów skarżącego związanych z naruszeniem prawa do równego dostępu do środków pomocy finansowej dla studentów, Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż zgodnie z art. 70 ust. 4 zdanie drugie Konstytucji RP chodzi wyłącznie o taki system pomocy finansowej i organizacyjnej, którego celem jest zapewnienie obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Nie wszystkie więc świadczenia finansowe, które może uzyskać osoba studiująca ze środków budżetowych mają charakter gwarancji prawa do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Kryteria przyznawania stypendium za wyniki w nauce nie są związane z faktycznymi ograniczeniami możliwości korzystania z procesu dydaktycznego prowadzonego w szkołach wyższych, szczególnie nie jest ich celem niwelowanie ewentualnych różnic, jakie mogą istnieć w tym zakresie. Jak słusznie stwierdza skarżący, stypendium za wyniki w nauce niewątpliwie stanowi formę pomocy finansowej dla osób studiujących co zresztą wprost wynika z art. 152 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385) w związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz.U. Nr 112, poz. 488). Nie można wszakże twierdzić, iż wszelkie formy tej pomocy mają charakter podmiotowych praw konstytucyjnych.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził także, iż skarżący powołując się w złożonym zażaleniu na treść art. 2 Konstytucji RP, w żaden sposób nie uzasadnił, dlaczego z tego przepisu należałoby wywodzić jego prawo do uzyskania stypendium za wyniki w nauce. Z samego faktu, iż zasada zawarta w tym przepisie zawiera także reguły o charakterze materialnym nie wynika jeszcze automatycznie, iż jedną z tych reguł jest prawo studenta do uzyskania stypendium naukowego. Oceniając z kolei zarzuty skarżącego odniesione do odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 16 i 19 ustawy z 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż uzasadnienie tych zarzutów nie odnosi się do podstaw tej odmowy. W szczególności skarżący podniósł, iż wskazane przepisy zamykają drogę do uzyskania wyroku tylko dlatego, iż zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygnięcie oparte zostało na akcie normatywnym w postaci regulaminu przyznawania stypendiów za wyniki w nauce. Kwestia ta nie tylko nie była przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, ale również nie znajduje potwierdzenia w treści zakwestionowanych przepisów. Określając bowiem kompetencje Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie posługują się one w ogóle kryterium charakteru aktu normatywnego, który stanowił podstawę decyzji lub innego rozstrzygnięcia objętego kognicją tego sądu. Podobnie poza zakresem przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej pozostawała kwestia, czy zakwestionowany przez skarżącego regulamin przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów Uniwersytetu w K. może stanowić przedmiot skargi konstytucyjnej. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało uznać za zasadne postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 30 listopada 1999 r. i nie uwzględniać zażalenia złożonego na to postanowienie.