Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego

Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego 02.05.2012 Dnia 3 maja 2012 r. wchodzi w życie istotna nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego. Wprowadza ona liczne zmiany do obowiązującego dotychczas modelu postępowania sądowego w sprawach cywilnych. Głównym jej celem jest uproszczenie struktury postępowania oraz wprowadzenie mechanizmów, które przyczynią się do jego usprawnienia i przyspieszenia. Mechanizmy koncentracji materiału procesowego Od 3 maja 2012 roku zaczną obowiązywać nowe mechanizmy koncentracji materiału procesowego, które mają skłonić strony do jak najszybszej prezentacji twierdzeń faktycznych i dowodów, co pozwoli na szybsze wydanie wyroku. Dla stron oznacza to wyższe wymagania (rygory procesowe) niż dotychczas w zwykłych sprawach cywilnych. Pierwszą zmianą jest modyfikacja art. 3 KPC, która nakłada na strony i uczestników postępowania obowiązek dokonywania czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami. Wprowadzone rozwiązanie ma zapobiec nadużywaniu przez powyższe podmioty uprawnień procesowych. Jednakże dopiero po upływie dłuższego czasu możliwa będzie ocena funkcjonowania wprowadzonej klauzuli generalnej w polskim porządku prawnym. Ponadto w celu usprawnienia postępowania do art. 6 KPC dodano 2, który stanowi, że strony i uczestnicy postępowania zobowiązani są przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. W art. 207 1 KPC doprecyzowano, że pozwany może wnieść odpowiedź na pozew przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę (do tej pory: przed pierwszą rozprawą). Przewodniczący może zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie. Odpowiedź na pozew złożona po terminie podlega zwrotowi. Przewodniczący może także przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę zobowiązać strony do złożenia dalszych pism 1 S t r o n a

przygotowawczych, oznaczając porządek składania pism, termin, w którym należy je złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku sprawy złożenie pism przygotowawczych następuje tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi (postanowienie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym), chyba że pismo obejmuje wyłącznie wniosek o przeprowadzenie dowodu (art. 207 3 KPC). Pismo przygotowawcze złożone z naruszeniem 3 podlega zwrotowi. We wskazanych powyżej wypadkach przewodniczący lub sąd mogą wysłuchać strony na posiedzeniu niejawnym. W świetle art. 207 6 sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Przewodniczący lub sąd jest zobowiązany pouczyć stronę o treści tego przepisu, zarządzając doręczenie pozwu, odpowiedzi na pozew lub złożenie dalszych pism przygotowawczych, jeżeli postanowił o złożeniu pism przygotowawczych w toku sprawy. Rozbudowane zostały obowiązki informacyjne sądu poprzez dodanie 2 1 w art. 201 KPC, zgodnie z którym sąd poucza stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230 KPC. Zmiany dotyczą także obowiązków sądu w zakresie pozyskiwania od stron i uczestników postępowania materiału procesowego w ramach tzw. informacyjnego słuchania stron. Zgodnie z art. 212 KPC w nowym brzmieniu sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby przytoczyły one lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne. W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczący może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego. Strony i uczestnicy postępowania obowiązani będą przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. Strony będą mogły prezentować materiał procesowy do zamknięcia rozprawy (art. 217 1 KPC), ale jednocześnie sąd będzie pomijać spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swej winy lub uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo wystąpią inne wyjątkowe okoliczności (art. 217 2 KPC). Sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne 2 S t r o n a

zostały już dostatecznie wyjaśnione (art. 217 3 KPC). Wykluczenie spóźnionych dowodów nie nastąpi z mocy prawa, lecz na mocy decyzji sądu. To sąd oceni, czy strona powołała twierdzenia lub dowód we właściwym czasie, czy też uczyniła to zbyt późno. W uzasadnieniu projektu zmian w KPC czytamy, że ocena ta powinna być uwarunkowana tym, czy strona mogła i, z uwagi na naturalny bieg procesu, powinna była powołać twierdzenie lub dowód wcześniej ze względu na jego łączność z materiałem poprzednio zaprezentowanym. Ustalenie, że doszło do opóźnienia w prezentacji twierdzenia lub dowodu, obligować będzie sąd do jego pominięcia, z wyjątkiem trzech sytuacji, tj. gdy strona wykaże, że nie ponosi winy w opóźnieniu, gdy uwzględnienie spóźnionych twierdzeń lub dowodów nie spowoduje zwłoki w postępowaniu oraz gdy wystąpią inne wyjątkowe okoliczności. Modyfikacji uległo również postępowanie upominawcze. Do art. 503 1 dodano zdanie trzecie, które stanowi, że sąd pominie spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznawaniu sprawy alboż występują inne wyjątkowe okoliczności. O treści powyższej regulacji należy pouczyć pozwanego, doręczając mu nakaz zapłaty. Organizacje pozarządowe Kolejnym przejawem nowelizacji jest zmiana zasad udziału w postępowaniu cywilnym organizacji pozarządowych. Pojęcie to od 3 maja 2012 roku zastąpi określenie organizacji społecznych. Warunkiem podjęcia przez ten podmiot jakiejkolwiek aktywności procesowej (wytoczenie powództwa, przystąpienie do postępowania) będzie uzyskanie uprzedniej pisemnej zgody osoby, na której rzecz toczyć się będzie postępowanie. Zgodnie z nowymi przepisami w zakresie swoich zadań statutowych, organizacje pozarządowe będą mogły, przystąpić do toczącego się postępowania lub wytaczać powództwa na rzecz osoby fizycznej w sprawach o: alimenty, ochronę środowiska, ochronę konsumentów, ochronę praw własności przemysłowej oraz ochronę równości i niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli. Ponadto za zgodą przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, wyrażoną na piśmie, organizacja pozarządowa, której jest on członkiem, będzie mogła na jego rzecz wytoczyć powództwo lub przystąpić do niego w toczącym się postępowaniu w sporze z innym przedsiębiorcą o roszczenia wynikające z prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z powyższym, do pozwu lub pisma obejmującego przystąpienie organizacja pozarządowa dołącza wyrażoną na piśmie zgodę osoby fizycznej. Zgodnie z art. 62 1 KPC do organizacji pozarządowych wytaczających powództwa na rzecz osób fizycznych stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze wytaczającym powództwo na rzecz oznaczonej osoby, z wyjątkiem art. 58 3 S t r o n a

zdanie drugie. W związku z powyższym prawomocne rozstrzygnięcie sprawy o roszczenia majątkowe pozbawi stronę zainteresowanej, która nie brała udziału w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeń. Natomiast art. 62 2 KPC stanowi, że w zakresie przystąpienia organizacji pozarządowych do strony w toczącym się postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy o interwencji ubocznej, do której nie mają odpowiedniego zastosowania przepisy o współuczestnictwie jednolitym (tzw. interwencja uboczna niesamoistna). Także w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych, za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, mogą wytaczać powództwa na rzecz pracownika lub wnosić odwołania od decyzji organów rentowych, a także, za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, przystępować do nich w toczącym się postępowaniu (art. 462 KPC). Konsekwencją powyższej zmiany jest modyfikacja wszystkich tych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które operowały terminem organizacja społeczna. Pisma procesowe Znowelizowany art. 89 1 wymaga, by pełnomocnik przy pierwszej czynności procesowej dołączył do akt sprawy nie tylko pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelnym odpisem pełnomocnictwa, ale również jego odpis dla strony przeciwnej. Zmiany wprowadzane omawianą nowelizacją spowodowane są również postępującą informatyzacją postępowania, co przejawia się w zakresie regulacji dotyczących pism procesowych. Art. 125 2 1 KPC wskazuje, że jeżeli przepis szczególny tak stanowi, pisma procesowe wnosi się za pomocą systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (drogą elektroniczną). Jeżeli przepis szczególny przewiduje, że pisma wnosi się wyłącznie drogą elektroniczną, pisma niewniesione tą drogą nie wywołują skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu. Ponadto urzędowe formularze powinny być dostępne w siedzibach sądów oraz bezpłatnie w sieci Internet. W zakresie wnoszenia pism drogą elektroniczna, wydane zostanie rozporządzenie wykonawcze. W art. 127 KPC dodano, że strony mogą w pismach przygotowawczych wskazywać podstawy prawne swoich żądań i wniosków. Ponadto zgodnie z art.139 1 1 pismo złożone w placówce pocztowej operatora publicznego lub innego operatora pocztowego może zostać odebrane także przez osobę upoważnioną do odbioru przesyłek pocztowych na podstawie pełnomocnictwa pocztowego. Powyższe rozwiązanie ma na celu ułatwienie korespondencji podmiotów uczestniczących w postępowaniu z sądem. 4 S t r o n a

Rozprawa Wprowadzane zmiany dotyczą także regulacji posiedzeń sądowych przy drzwiach zamkniętych. W związku z likwidacją odrębnego postępowania gospodarczego, do art. 153 dodano 1 1 (przed nowelizacją art. 479 10 KPC), który umożliwia stronie złożenie wniosku na podstawie którego sąd zarządzi odbycie posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę jej przedsiębiorstwa. Natomiast 2 uprawnił sąd również do zarządzenia na wniosek strony odbycia części posiedzenia przy drzwiach zamkniętych (a nie tylko całości jak dotychczas), jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli roztrząsane być mają szczegóły życia rodzinnego. Modyfikacji ulegają również regulacje dotyczące wpływu ogłoszenia upadłości na tok postępowania z udziałem podmiotu, w stosunku do którego ma być ona ogłoszona. Uchylony został art. 182 1 KPC przewidujący umorzenie procesu cywilnego w przypadku ogłoszenia upadłości pozwanego obejmującej likwidację jego majątku. Kolejną zmiana polega na tym, że podczas składania przyrzeczenia świadka sędziowie nie muszą stać (art. 269 1 KPC). Zgodnie z art. 5 KPC uprawnienie sądu do udzielania stronom i uczestnikom postępowania pouczeń, co do czynności procesowych, może być realizowane gdy strony działają bez profesjonalnych pełnomocników. Po nowelizacji wśród tych podmiotów poza adwokatem lub radcą prawnym znajdą się również rzecznik patentowy i radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Również w art. 327 1 KPC, obok adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego, został dodany radca Prokuratorii Generalnej. Jeżeli strona działa bez któregokolwiek z wyżej wymienionych profesjonalnych pełnomocników procesowych, przewodniczący udziela wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia. Podobnie radca Prokuratorii Generalnej został dodany w art. 357 2 KPC. Środki odwoławcze Po nowelizacji pozwany, przeciwko któremu zapadł wyrok zaoczny, ma więcej czasu na złożenie sprzeciwu (dwa tygodnie od doręczenia mu wyroku; do tej pory tydzień). W piśmie zawierającym sprzeciw pozwany powinien przytoczyć zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Co istotne, sąd jest obowiązany pouczyć pozwanego, że sąd ma prawo pominąć spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. 5 S t r o n a

Termin do wniesienia apelacji uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji. W takim wypadku sąd ten niezwłocznie przesyła apelację do sądu, który wydał zaskarżony wyrok (369 3 KPC w nowym brzmieniu). Stronie będzie przysługiwać zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 394 1 1 KPC). Do KPC wprowadzona została również możliwość zaskarżenia do Sądu Najwyższego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania (art. 394 1 1 1 KPC). Do postępowania przed Sądem Najwyższym toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio art. 394 2 i 3, art. 395, art. 397 1, art. 398 6 3, art. 398 10, art. 398 14, art. 398 15 1 zdanie pierwsze, art. 398 16, art. 398 17 i art. 398 21. (art. 394 1 3 KPC). Zmiany polegają również na wprowadzeniu tzw. zażalenia poziomego w odniesieniu do niektórych postanowień sądu drugiej instancji, które polega na możliwości zaskarżenia niektórych postanowień sądu drugiej instancji do innego składu tego sądu (art. 394 2 1 KPC). Zażalenie będzie przysługiwać na postanowienia, których przedmiotem są: oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia. Nie dotyczy to postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Z kolei na orzeczenia referendarza sądowego co do istoty sprawy oraz na orzeczenia kończące postępowanie, jak również na orzeczenia, o których mowa w art. 394 1 pkt 1, 2, 4 2 i 5-9, przysługuje skarga, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 398 22 1 KPC). Skargę rozpoznaje sąd, w którym wydano zaskarżone orzeczenie. W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sądowego traci moc (art. 398 22 2 KPC). Modyfikację w przedmiocie wyłączenia referendarza sądowego wprowadza art. 54 KPC. Przed nowelizacją wniosek ten był przekazywany organowi nadrzędnemu (prezesowi sądu), a rozstrzygnięcie nie było zaskarżalne (art. 394 1 pkt 10 nie znajduje zastosowania). Od 3 maja 2012 r. przepisy dotyczące wyłączenia sędziego będzie się stosować odpowiednio również do wyłączenia referendarza sądowego. Oznacza to, że w przedmiocie powyższego wniosku rozstrzyga sąd, natomiast jego oddalenie wniosku jest zaskarżalne zażaleniem. 6 S t r o n a

Postępowanie gospodarcze Jedną z najdalej idących modyfikacji wprowadzonych na mocy ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 16 września 2011 roku jest uchylenie przepisów dotyczących postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych. Rozwiązanie to oznacza, że powyższe sprawy podlegać będą tym samym regułom procesowym, które obowiązują w zwykłych sprawach cywilnych. W tym kontekście należy wspomnieć, że likwidacji postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych towarzyszą zmiany przepisów ogólnych o procesie, zmierzające do usprawnienia i przyspieszenia rozpoznawania spraw cywilnych. Nowe przepisy rozszerzają rygoryzm procesowy na wszystkie sprawy cywilne, co przejawia się między innymi w zastosowaniu mechanizmu koncentracji materiału procesowego. Pomimo likwidacji postępowania w sprawach gospodarczych nadal funkcjonować będą sądy gospodarcze jako wydziały sądów powszechnych., w których wyspecjalizowani sędziowie będą rozpoznawali sprawy pomiędzy przedsiębiorcami. Z drugiej strony, likwidacja odrębnego postępowania gospodarczego oznacza także rezygnację ze stosowania instytucji, które przyspieszały proces pomiędzy przedsiębiorcami. np. możliwości wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. Egzekucja Na mocy art. 183 15 1 KPC ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest tytułem wykonawczym. Ustawą został dodany art. 821 1 KPC, wedle którego jeżeli egzekucja została skierowana do wynagrodzenia za pracę lub innych praw majątkowych, z którymi związane jest prawo dłużnika do świadczeń okresowych, sąd na wniosek dłużnika może określić kwotę, jaką dłużnik może pobierać w okresie zawieszenia postępowania w celu zaspokajania bieżących potrzeb. Na postanowienie sądu określające kwotę, którą dłużnik może pobierać w celu zaspokajania bieżących potrzeb, wierzycielowi służy zażalenie. W zakresie egzekucji świadczeń niepieniężnych nowelizacja przewiduje, że w jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż dziesięć tysięcy złotych, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przekraczać miliona złotych (art. 1052 KPC). Nowym rozwiązaniem jest również możliwość zagrożenia dłużnikowi nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz wierzyciela za każdy dzień zwłoki w wykonaniu czynności, niezależnie od roszczeń przysługujących wierzycielowi na zasadach ogólnych. Chodzi tutaj o niewykonanie przez dłużnika czynności, której inna osoba nie może za niego wykonać, a której wykonanie zależy wyłącznie od jego woli. 7 S t r o n a

Po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego dłużnikowi do wykonania czynności, sąd na wniosek wierzyciela nakazuje dłużnikowi zapłatę wierzycielowi sumy pieniężnej (art. 1050 1 KPC). Nowelizacja wprowadza wyższe grzywny nakładane przez komorników za nieuzasadnioną odmowę wyjaśnień z 500 zł do 2 tys. zł, za przeszkadzanie czynnościom komornika z 200 zł do 1 tys. zł i za nieudzielenie informacji przez pracodawcę w egzekucji z wynagrodzenia za pracę - z 500 zł do 2 tys. zł. Aby zapewnić dostęp do informacji o publicznej licytacji nieruchomości oraz statków morskich w egzekucji jak najszerszemu gronu osób zainteresowanych zakupem licytowanych rzeczy oraz zapobiec powstawaniu niewłaściwych praktyk dotyczących licytacji komorniczych, informacje takie umieszczane są na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej. Od maja 2012 r. znajdą się tam również informacje o uproszczonych egzekucjach z nieruchomości, o wszczęciu egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego oraz o wszczęciu egzekucji przez zarząd przymusowy. Przepisy przejściowe Istotne znaczenie w zakresie omawianej regulacji mają przepisy przejściowe. Nowy stan prawny stosuje się w pełni dopiero do postępowań wszczętych po dniu 3 maja 2012 r. Postępowania wszczęte do tego dnia toczyć się będą na dotychczasowych zasadach (art. 9 ust. 1). Z kolei w sprawach z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, regulacji telekomunikacji i poczty oraz regulacji transportu kolejowego przepisy art. 479 1-479 2, art. 479 4, art. 479 6 i art. 479 6a, art. 479 8, art. 479 9-4791 4b, art. 4791 6-4791 9a oraz art. 479 22 k.p.c., stosuje się nadal, jeżeli decyzja prezesa właściwego urzędu wydana została przed dniem wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji (art. 9 ust. 7). Istnieje jednak grupa przepisów, szczegółowo wymieniona w ustawie nowelizującej, których stosowanie rozpocznie się z dniem wejścia w życie ustawy, także w stosunku do postępowań będących już w toku. Są to przepisy art. 3, art. 5, art. 54, art. 174 1 pkt 4 oraz 3, art. 180 1 pkt 5, art. 327 1, art. 357 2 (stosuje się je z dniem wejścia w życie ustawy czyli od 3 maja 2012 roku); art. 183 12 2 1 (stosuje się go po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy); art. 182 1 i art. 474 (nie stosuje się ich od dnia wejścia w życie ustawy); art. 369 3 (stosuje się do apelacji wniesionych po dniu wejścia w życie ustawy); art. 394 1 i art. 394 2 (stosuje się do zaskarżenia orzeczeń wydanych po dniu wejścia w życie ustawy). KONTAKT: Maciej Szermach LL.M., Adwokat (RA PL) Adrian Ciesielski, Aplikant adwokacki tel. 71 346 70 70 faks: 71 346 70 90 e-mail: wroclaw@bramorski.pl www: www.bramorski.pl ul. Rzeźnicza 32-33 50-150 Wrocław 8 S t r o n a