Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Projektowanie alej. Wybór, sadzenie i jakość materiału szkółkarskiego.

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Projektowanie alej. Wybór, sadzenie i jakość materiału szkółkarskiego. mgr inż. Rafał Wodzicki architekt krajobrazu

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Na każdym etapie inwestycji należy uwzględniać problem ochrony drzew: * na etapie koncepcji * na etapie projektu * na etapie wykonywania 2

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Na każdym etapie koncepcyjnym i projektowym należy rozważyć wariantowanie przebiegu inwestycji, zmiany trasy, kosztów itp., w kontekście walorów przyrodniczych kulturowych i krajobrazowych alej i zadrzewień. Najlepiej jeśli w pracach takich uczestniczy specjalista z zakresu dendrologii lub architektury krajobrazu, który fachowo oceni walory i ewentualne straty. 3

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Ważnym elementem na każdym etapie projektowym inwestycji, a w przypadku projektu budowlanego elementem niezbędnym, jest szczegółowa inwentaryzacja dendrologiczna. Inwentaryzacja dendrologiczna: * część opisowa * część graficzna Operat dendrologiczny inwentaryzacja dendrologiczna + gospodarka drzewostanem 4

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Część opisowa: - nazwa gatunku - obwód pnia (pni) (na wysokości 130 cm) - wysokość drzewa/krzewu - średnica korony drzewa/krzewu - powierzchnia krzewu - opis (uwagi dotyczące stanu wizualnego, stanu zdrowotnego, ubytków, suszu gałęziowego, zagrożenia dla bezpieczeństwa itp.) - zalecenia ze względu na stan zdrowotny (prace pielęgnacyjne, wycinka sanitarna) Elementy dodatkowe: dokumentacja fotograficzna 5

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. W przypadku operatu dendrologicznego wykonywanego dla konkretnej inwestycji należy uzupełnić część opisową o: - opis kolizji z projektem zagospodarowania terenu - przeznaczenie drzewa/krzewu A także o informacje i zalecenia w zakresie ochrony zieleni na etapie budowy m.in. zalecenia do zagospodarowania terenu budowy, organizacji komunikacji, zabezpieczenia drzew, prowadzenia wykopów, składowania materiałów budowlanych. Operat dendrologiczny jest podstawą do uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów związanego ze zmianą zagospodarowania terenu. 6

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Przykładowa tabela operatu dendrologicznego. 7

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Część graficzna (rysunkowa) - wykonana na mapie zasadniczej terenu w skali 1:500: - lokalizacja obiektów z numerem inwentaryzacyjnym oraz zakresem rzutu korony - granica opracowania - metryczka - informacje o zleceniu, autorze itp. W przypadku operatu dendrologicznego część rysunkową należy wykonać na mapie zasadniczej z wrysowanym projektem zagospodarowania terenu wraz z zaznaczeniem kolizji i przeznaczeniem drzew i krzewów. 8

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Przykładowy rysunek inwentaryzacji dendrologicznej. 9

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Przykładowy rysunek operatu dendrologicznego. 10

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda 11

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Informacja praktyczna przy lokalizacji wykopów w zakresie rzutu korony drzew. Promień strefy nienaruszalnej w zależności od średnicy pnia wg Załęskiej-Złomanoff i in. (1978), zmienione Średnica pnia na wys. 1,3 m (cm) Obwód pnia na wys. 1,3 m (cm) Promień strefy nienaruszalnej (m) do 30 do 94 1,5 30 60 95 188 2,0 60 90 188 282 2,5 powyżej 90 powyżej 282 3,0 Załęska-Złomanoff M., Dzięgielewski T., Obarska M. 1978. Poradnik projektanta przemysłowego. Temat 138 - Kształtowanie terenów zieleni w zakładach przemysłowych 12

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Zabezpieczenie drzew na terenie placu budowy dobre i złe praktyki Prowadzenie prac budowlanych w okolicy drzew pociąga za sobą wiele zagrożeń: - zmiana warunków siedliskowych (zmiana właściwości gruntu) przez: składowanie materiałów budowlanych, lokalizację ciągów komunikacyjnych, poruszanie się ciężkiego sprzętu, zmiany chemizmu składowanie cementu, wylewanie betonu, mas bitumicznych, wycieki paliw, oleju, wykopy zmiany poziomu wód gruntowych, nasypy, organizacja parkingu, biuro budowy itd. - uszkodzenia mechaniczne korzeni, pnia, konarów i gałęzi Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (z póź. zm.) w art.. 82 ust. 1 mówi, że prace ziemne oraz inne prace związane z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych, prowadzone w obrębie bryły korzeniowej drzew lub krzewów na terenach zieleni lub zadrzewieniach powinny być wykonywane w sposób najmniej szkodzący drzewom lub krzewom. 13

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda 14

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 15 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda fot. Piotr Reda 16

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 17 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 18 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 19 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. źródło: Chachulski Z. 2000. Poradnik - Chirurgia drzew 20

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda 21

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda 22

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. fot. Piotr Reda 23

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 24 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. 25 fot. Piotr Reda

Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne poprawiające kondycję drzew: - regularne podlewanie - nawożenie - napowietrzanie strefy korzeniowej (aeracja) - mikoryza - ściółkowanie lub zadarnienie strefy rzutu korony (utrzymywanie wilgotności gleby) 26

PROJEKTOWANIE ALEJ Aleja to droga lub ciąg pieszy dwustronnie obsadzony drzewami z zachowaniem rytmu (odległości pomiędzy drzewami) i powiązań krajobrazowych. Aleje mogą być jednogatunkowe lub wielogatunkowe oraz jedno-, dwu- lub wielorzędowe. W Polsce w krajobrazie otwartym spotykamy najczęściej aleje jednorzędowe jednogatunkowe (liściaste). 27

Przy projektowaniu alej i zadrzewień przydrożnych należy wziąć pod uwagę następujące czynniki: - warunki siedliskowe i naturalne wymagania roślin - lokalne uwarunkowania krajobrazowe - uwarunkowania techniczne i formalne 28

Projekty alej przepisy i zalecenia: - odległość sadzenia drzew od skrajni drogi - odległość sadzenia drzew od istniejącej i projektowanej liniowej infrastruktury technicznej podziemnej i nadziemnej - zachowanie i poprawa bezpieczeństwa na drodze - dobór gatunków - więźba sadzenia 29

Odległość sadzenia drzew od skrajni drogi Rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie - odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być mniejsza niż 3,0 m, (w przypadku remontów i modernizacji odległość ta może być mniejsza) - drzewa powinny być tak usytuowane aby nie niszczyć nawierzchni drogi, - szerokość pasa zieleni powinna wynosić co najmniej 3,0 m. 30

Odległość sadzenia drzew od istniejącej i projektowanej liniowej infrastruktury technicznej podziemnej i nadziemnej Brak jest w aktów prawnych, które kompleksowo regulują odległości projektowanych drzew od obiektów podziemnych, naziemnych i nadziemnych (z wyjątkiem sieci gazowych). W przypadku projektowania należy kierować się zdrowym rozsądkiem i przewidywać możliwe kolizje w przyszłości. 31

Zachowanie i poprawa bezpieczeństwa na drodze. W przypadku alej projektowanych należy uwzględnić wszelkie wymogi bezpieczeństwa użytkowników drogi szczególnie na skrzyżowaniach, wyjazdach z posesji pole widoczności. Projekt należy uzgodnić z zarządcą drogi. Poprawa bezpieczeństwa w przypadku istniejących alej przez odpowiednie oznakowanie - znaki informacyjne, ostrzegawcze, malowanie pni, odblaski na pniach. 32

Dobór gatunków Kryteria doboru gatunków w krajobrazie otwartym: - klasa drogi - lokalne warunki siedliskowe - dostępne miejsce pod nasadzenia - uwarunkowania lokalnego krajobrazu - względy kulturowe Należy unikać gatunków obcych, inwazyjnych, takich jak: robinia akacjowa, dąb czerwony, klon jesionolistny, topole mieszańcowe! W miastach stosuje się odmienne kryteria doboru drzew do nasadzeń alejowych. 33

Więźba sadzenia Im większe rozmiary osiągają sadzone drzewa tym większe powinny być odległości pomiędzy nimi, tak aby jak najdłużej zachować ich naturalny pokrój, co zapewnia mniejsze nakłady na pielęgnacje i większe walory krajobrazowe: - lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, jesion wyniosły, topola czarna, topola biała: co 10 12 m, - klon jawor, klon polny, brzoza brodawkowata, grab pospolity, topola osika, czereśnia ptasia, jabłoń domowa: co 6 8 m, - jarząb pospolity, głóg jednoszyjkowy: co 4 6 m, 34

fot. Piotr Reda fot. Piotr Reda 35

fot. Piotr Reda 36

fot. Piotr Reda fot. Piotr Reda 37

fot. Jakub Józefczuk 38

fot. Jakub Józefczuk 39

fot. Jakub Józefczuk 40

fot. Aleksandra Wodzicka 41

SADZENIE I JAKOŚĆ MATERIAŁU SZKÓŁKARSKIEGO Wszelkie wymogi i zasady oceny materiału, a także sposób wykonania nasadzeń powinny być określone w projekcie wykonawczym i uszczegółowione w Specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SIWZ), w przypadku procedur zamówień publicznych (jako dokumentacja przetargowa). 42

Specyfikacja istotnych warunków zamówienia (SIWZ) powinna określać: - wymagania dotyczące materiału roślinnego (zgodne z projektem, polskimi normami, odpowiednio uformowane sadzonki roślin bez oznak uszkodzenia, chorób i szkodników) - szczegółowy opis realizacji nasadzeń (pora sadzenia, miejsce, wymiary dołków i ich zaprawy, sposób zabezpieczenia paliki, osłonki, podlanie, ściółkowanie misy itp.) - warunki kontroli i odbioru prac - wymagania dotyczące pielęgnacji w kolejnych latach (podlewanie, odchwaszczanie, nawożenie, ochrona przed szkodnikami, poprawki mis, wymiany obumarłych roślin itp.) 43

WYBÓR MATERIAŁU ROŚLINNEGO - wielkość W przypadku nasadzeń drzew w alejach przydrożnych w krajobrazie otwartym dobiera się materiał nieco mniejszy (obwód pnia 10 12 cm) niż w przypadku nasadzeń w miastach (16 18cm). Materiał taki ma większe szanse na przyjęcie się i wymaga mniejszych nakładów na pielęgnację niż większe drzewa. - typ korony Zazwyczaj wybiera się drzewa w formie piennej (Pa) z wyprowadzonym prostym pniem lub naturalnej (N) z pniem ugałęzionym na całej długości. Niedopuszczalne jest rozwidlenie V-kształtne pędów wierzchołkowych. 44

WYBÓR MATERIAŁU ROŚLINNEGO - System korzeniowy W handlu spotykamy 3 typy drzew dzielonych według korzeni: z gołym korzeniem (bb), z bryłą korzeniową (B) oraz w pojemnikach (C 80). Korzenie powinny być zwarte i mocno rozrośnięte, co daje bardzo duże szanse na przyjęcie się, nawet w przypadku sadzenia drzew z gołym korzeniem. - Termin sadzenia Najlepszym terminem na wykonanie nasadzeń drzew liściastych z gołym korzeniem jest wiosna, a z bryłą korzeniową jesień i wiosna. W przypadku drzew iglastych należy sadzić je z bryłą korzeniową wiosną. Rośliny uprawiane w pojemnikach można sadzić cały rok (z wyjątkiem zimy kiedy ziemia jest zmarznięta). 45

SADZENIE DRZEW ALEJOWYCH - transport i przechowywanie W trakcie transportu i przechowywania należy drzewa (system korzeniowy) zabezpieczyć przed słońcem i wiatrem aby nie dopuścić do jego przesuszenia. W przypadku konieczności przechowywania roślin należy chronić drzewa przed przemrożeniem, co może doprowadzić do obumarcia roślin (jesień), oraz przed rozpoczęciem wegetacji przed posadzeniem na docelowe miejsce (wiosna). 46

SADZENIE DRZEW ALEJOWYCH - przygotowanie miejsca Miejsce pod nasadzenia powinno zostać wyznaczone zgodnie z projektem. Teren pod nasadzenia powinien zostać odchwaszczony z traw i wieloletnich chwastów (perz, mniszek). - sadzenie roślin Drzewa sadzimy w doły dostosowane do wielkości bryły korzeniowej. W przypadku gleb nieurodzajnych doły powinny zostać zaprawione (np. kompostem). Drzewa po posadzeniu powinny zostać ustabilizowane za pomocą palika lub palików (2 3 szt.). Wokół roślin należy ukształtować misę i wyściółkować ją materiałem utrzymującym wilgotność (kora, zrębki drewniane). Drzewom powinno się zapewnić stałą kontrolę i pielęgnację w okresie gwarancyjnym (najlepiej 3 lata). 47

Zalecenia dotyczące materiału szkółkarskiego i zalecenia dotyczące realizacji terenów zieleni możemy znaleźć w opracowaniach: Zalecenia jakościowe dla ozdobnego materiału szkółkarskiego. Związek Szkółkarzy Polskich, Warszawa 2011 dostępne na stronie: www.zszp.pl Zalecenia dotyczące realizacji terenów zieleni. Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu, Kraków 2007 dostępne na stronie: www.sak.pl 48

fot. Jakub Józefczuk 49

fot. Jakub Józefczuk fot. Jakub Józefczuk 50

fot. Jakub Józefczuk 51

52 fot. Jakub Józefczuk fot. Jakub Józefczuk

fot. Rafał Wodzicki fot. Rafał Wodzicki 53

fot. Rafał Wodzicki fot. Rafał Wodzicki 54

fot. Rafał Wodzicki 55

56

fot. Marek Liszewski 57

fot. Marek Liszewski 58

fot. Marek Liszewski 59

fot. Marek Liszewski 60

Dziękuję za uwagę mgr inż. Rafał Wodzicki architekt krajobrazu LEAF PROJECT STUDIO www.lps.com.pl