Uwarunkowania logistyczne eksportu rosyjskiego węgla z portów Pn-Zach. Europy

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 329 UKD:622.330(470): 339.564(470): 622.66: 005.51: 656.615(470) Uwarunkowania logistyczne eksportu rosyjskiego węgla z portów Pn-Zach. Europy dr inż. Katarzyna Stala-Szlugaj* ) Treść: Dzięki swemu geograficznemu usytuowaniu oraz położeniu złóż węgla, Rosja ma możliwość bezpośredniej ekspedycji tego surowca na dwa zasadnicze międzynarodowe rynki: Pacyfiku i Atlantyku. Ponad połowa morskiego eksportu odbywa się przez porty bałtyckie i północne, w związku z tym w artykule skoncentrowano uwagę na tych kierunkach ekspedycji węgla. Głównymi europejskimi importerami rosyjskiego surowca są takie państwa jak: W. Brytania (śr. 24 % udziału w eksporcie drogą morską), Niemcy (10 %), Turcja (8 %), Finlandia (6 %) i Polska (5 %). W artykule scharakteryzowano główne porty eksportowe, terminale węglowe oraz kierunki rozwoju poszczególnych portów. Skupiono się na omówieniu portów w: Rydze (Łotwa), Murmańsku (Rosja), Ventspils (Łotwa) i Ust-Łudze (Rosja), których średni udział w eksporcie węgla z tego rejonu Rosji wynosi odpowiednio: 28 %, 26 %, 11 % i 9 %. Słowa kluczowe: węgiel, porty, eksport, Rosja 1. Wprowadzenie * ) Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. Artykuł opiniował mgr inż. Jerzy Malara; rekomendował prof. dr hab. inż. Wiesław Blaschke. Rosja jest jednym z czołowych producentów i eksporterów węgla na świecie. W 2009 roku zajęła piąte miejsce pod względem produkcji (wg [4]) i trzecie w eksporcie tego surowca (wg [5]). Wolumen eksportu rosyjskiego węgla w latach 2004 2009 z wyszczególnieniem eksportu morskiego zaprezentowano w tablicy 1. Dane dotyczące eksportu ogółem zaczerpnięto ze statystyk Federalnej Służby Celnej Rosji [8], natomiast eksportu morskiego z opracowań Stowarzyszenia Niemieckich Importerów Węgla VDKI Verein Der Kohlenimporteure e.v. [6, 7]. W ciągu sześciu lat morski eksport węgla wzrósł o 49 % (tj. o 30 mln t). Przedstawione zestawienie pokazuje, że główną drogą dystrybucji węgla z Rosji jest transport morski, którego średni udział w eksporcie ogółem wynosi aż 83 %. Rosja dzięki swemu geograficznemu usytuowaniu oraz położeniu złóż węgla ma możliwość bezpośredniej ekspedycji tego surowca na dwa zasadnicze międzynarodowe rynki: rynek Pacyfiku poprzez porty dalekowschodnie, rynek Atlantyku przez porty położone nad Bałtykiem i północnej Rosji oraz M. Czarnym i Azowskim. Należy jednakże nadmienić, że ponad połowa (54 %) eksportu morskiego odbywa się przez porty bałtyckie i północne. Przeciętną strukturę eksportu węgla drogą morską w poszczególnych kierunkach przedstawia rysunek 1, a rysunek 2 pokazuje szczegółowy wolumen tego eksportu w latach 2004 2009. Za wyjątkiem 2008 roku, w którym świat zaczął odczuwać skutki ostatniego globalnego kryzysu gospodarczego, morski eksport węgla z Rosji wykazuje stały trend wzrostowy. Największy wzrost udziału eksportu (o 7 mln t, tj. o 33 % rok do roku) odnotowano w 2009 roku przez porty dalekowschodnie. Wzrost ten wynikał z poszukiwania zbytu przez eksporterów na rynkach Azji spowodowanego znikomą aktywnością na rynku transakcji natychmiastowych (tzw. rynku spot) w Europie. Natomiast największe spadki wystąpiły w 2008 roku w eksporcie węgla przez porty bałtyckie, które wiązały się ze wspomnianym już zachwianiem gospodarki światowej wywołanym ostatnim kryzysem gospodarczym. Biorąc pod uwagę średnie ceny eksportowe węgla w portach bałtyckich, to za ostatnie pięć lat średnia cena FOB Bałtyk wynosiła 83 84 USD/t [2, 3], zaś w stosunku do cen CIF ARA są one niższe o około 4 8 % [1]. 2. Główne kierunki morskiej dystrybucji rosyjskiego węgla Wykresem zamieszczonym na rysunku 3 zilustrowano wolumen importu węgla rosyjskiego w podziale na kontynent europejski (z wyszczególnieniem Europy Zachodniej i Południowej) oraz azjatycki. Dane zaczerpnięto ze statystyk publikowanych przez [6, 7]. Zestawione statystyki pokazują, że 2/3 dostaw węgla kierowane jest do krajów europejskich, zaś pozostała część do azjatyckich. Spośród krajów europejskich głównymi importerami rosyjskiego węgla są takie państwa, jak (rys. 4): W. Brytania (śr. 24 % udziału w eksporcie drogą morską), Niemcy (10 %), Turcja (8 %), Finlandia (6 %), Polska (5 %). Widoczny jest wzrost importu węgla przez Cypr (będący krajem rejestracji części rosyjskich spółek eksportujących węgiel), jednakże

330 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2011 Tablica 1. Eksport węgla z Rosji w latach 2004 2009 Eksport węgla udział w eksporcie ogółem w tym drogą morską 2) Rok Ogółem 1) w. kamienny 2) w. energetyczny 2) w. koksowy 2) w. kamienny 2) w. energetyczny 2) w. koksowy 2) mln t mln t mln t mln t % % % 2004 72 60 50 10 83 69 14 2005 80 69 61 8 86 76 10 2006 91 77 70 6 84 77 7 2007 98 79 72 6 81 73 6 2008 98 78 75 3 80 77 3 2009 105 90 85 5 85 81 5 Źródło: opracowanie własne na podst. 1) danych [8], 2) [6, 7] Rys. 1. Udział poszczególnych rynków w morskim eksporcie węgla Źródło: opracowano na podst. danych [6, 7] Rys. 3. Główne kierunki dostaw rosyjskiego węgla drogą morską, lata 2004 2009 Źródło: opracowanie własne na podst. danych [6, 7] Rys. 2. Morski eksport węgla z Rosji według portów, lata 2004 2009 Źródło: opracowano na podst. danych [6, 7] kraj ten pełni funkcję reeksportera i nieznani są docelowi odbiorcy tego surowca. 3. Porty Bałtyku i Północnej Rosji Jak wykazano, główny strumień morskiego eksportu rosyjskiego surowca odbywa się przez porty położone nad Bałtykiem oraz w północnej Rosji. W latach 2004 2009 średni wolumen eksportu węgla przez te porty wyniósł 40 mln t. Natomiast udział eksportu węgla z tych portów w całkowitym eksporcie węgla z Rosji wyniósł 45% (tabl. 2). Rozwój eksportu przez porty Bałtyku i w północnej Rosji w latach 2004 2009 pokazano na rysunku 5. Dane za lata 2004 2009 zaczerpnięto ze statystyk [6, 7]. Rys. 4. Europejscy importerzy węgla z Rosji w latach 2004 2009 Źródło: opracowanie własne na podst. danych [6, 7] Połowa morskiego eksportu węgla z tego rejonu Rosji ekspediowana jest z portu w Rydze (Łotwa) 28 % oraz Murmańsku (Rosja) 26 %. Kolejne pozycje w eksporcie rosyjskiego węgla zajmują porty: Ventspils (Łotwa) 11% i Ust-Ługa (Rosja) 9 %. Na rysunku 6 porównano eksport przez poszczególne porty w 2009 i 2010 roku. Jedynie w przypadku rosyjskiego

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 331 Rys. 5. Eksport węgla z portów Bałtyckich i Północnej Rosji w latach 2004 2009: a) ilościowo, b) procentowo Źródło: opracowanie własne na podst. danych [6, 7] Tablica 2. Eksport węgla z portów Bałtyku i Płn. Rosji w latach 2004 2009 Rok Bałtyk i Płn. Rosja 2) mln t udział w eksporcie ogółem % 2004 31 43 2005 38 48 2006 43 47 2007 44 44 2008 41 42 2009 46 44 średnio 40 45 Źródło: opracowano na podst. danych [6, 7] Rys. 6. Eksport rosyjskiego węgla w wybranych portach Bałtyku i Pn. Rosji, 2009 2010 Źródło: opracowanie własne na podst. statystyk portów [15, 14, 10, 12, 11, 13,9] portu Ust-Ługa odnotowano w 2010 roku wzrost eksportu rosyjskiego węgla (40 %). Największe spadki zanotowano w łotewskim Ventspils (30 %) i rosyjskich portach Murmańsk i Wysock (po 21 %). Dane zaczerpnięto z oficjalnych statystyk prezentowanych na stronach internetowych poszczególnych portów. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Transportu Federacji Rosyjskiej [19] w celu rozwoju handlu zagranicznego Rosja kładzie nacisk m.in. na rozwój rodzimych portów w tym portów bałtyckich i północnych umożliwiający eksport paliw płynnych (zwłaszcza ropy naftowej), węgla, nawozów sztucznych oraz towarów przewożonych w kontenerach. Spadek eksportu węgla był wynikiem wielu czynników, m.in. złożyło się na nie niższe zapotrzebowanie oraz niskie ceny węgla w Europie (zmniejszeniu m.in. uległy dostawy do W. Brytanii i Niemiec). W związku ze słabym zainteresowaniem w Europie, producenci coraz częściej przekierowywali swe dostawy węgla do portów dalekowschodnich. W lipcu 2010 roku po raz pierwszy w historii dostawy do Azji były wyższe niż do Europy, zaś w sierpniu 2010 roku zrównały się (i wyniosły po 3 mln t w obu kierunkach). Taką politykę eksporterzy zamierzają kontynuować także w 2011 roku, mając nadzieję, że to podniesie ceny na rynkach europejskich. Do zmniejszenia eksportu węgla przyczyniły się również wysokie koszty przewozów kolejowych. Na przykład koszty transportu 1 tony węgla z Zagłębia Kuźnieckiego do Rygi [20] kształtowały się na poziomie 50 dolarów. Wpływ miał tu również brak dostępności wagonów kolejowych, wynikający z polityki państwa określającej priorytet krajowych przewozów węgla nad eksportowymi. Kolejnym czynnikiem był wybuch metanu w kopalni Raspadskaja (Zagł. Kuźnieckie, maj 2010), w efekcie którego śmierć poniosło 66 górników. Ta katastrofa sprowokowała serię kontroli stanu bezpieczeństwa w kopalniach. W rezultacie zamknięto wydobycie w kilku kopalniach węgla energetycznego w Kuzbasie, z których większość produkcji kierowana jest na eksport na rynek europejski. W tablicy 3 zaprezentowano podstawową charakterystykę wybranych portów pod względem parametrów i grup towarów przeładowywanych w portach. Wyróżniono również terminale węglowe oraz główne firmy eksportujące węgiel. 4. Porty rosyjskie Murmańsk i Ust-Ługa 4.1. Murmańsk Położony za kołem podbiegunowym, nad Zat. Kolską (M. Barentsa) morski port w Murmańsku (Obwód Murmański) jest jedynym w tej części Rosji niezamarzającym portem. Port Murmańsk powstał w 1994 roku, jako państwowe przedsiębiorstwo zarządzane spółką Murmańskij Morskij Torgowyj Port ukierunkowane na obsługę towarów masowych oraz ruchu pasażerskiego. Całodobowo i nieprzerwanie przez cały rok kalendarzowy odbywa się przeładunek, składowanie oraz sortowanie towarów masowych. W obrębie trzech sektorów znajduje się obecnie 19 miejsc kotwiczenia

332 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2011 Tablica 3. Podstawowe dane o wybranych portach Wyszczególnienie Jedn. Murmańsk 1) Ust-Ługa 2) Ryga 3) Ventspils 4) Teren portowy ha b.d. 140 1 962 1 241 dł. nabrzeży m 3 553 b.d. 13 818 11 012 maks. zanurzenie statków m 15,5 b.d. 14,5 15,5 maks. dł. statku m 265 b.d. 230 270 typ masowca Panamax, Capesize Panamax Panamax Panamax tys. DWT 85 75 75 120 Terminal węglowy Główny eksporter Grupy towarowe Gruzowyj Rajon Nr 1 SUEK, Mechel, KRU, Coeclerici węgiel, konc. apatytowy, konc. rudy Fe, metale kolorowe Źródło: opracowanie własne na podst. 1) [9], 2) [12], 3) [10], 4) [14] Kompleks Peregruzki Ugla KRU, SUEK kontenery, ładunki toczne, węgiel RCT, STREK KRU, SDS węgiel ładunki sypkie kontenery, ładunki toczne, ropa naftowe i ropopochodne BCT Zarecznaja (Donetskstal) kontenery, ładunki toczne, ropa i ropopoch. ładunki sypkie statków rozciągających się na przestrzeni ponad 3,5 km (tabl. 3). Dzięki swym parametrom port może obsługiwać statki typu Panamax (o nośności do 80 tys. t) z intensywnością 20 tys. t na dobę. Port ma ponad 15-hektarową powierzchnię magazynową (w tym 2,1 ha zadaszonych magazynów). Ponadto wszystkie składy i cumowiska posiadają odpowiednie podziemne drogi samochodowe oraz tory kolejowe, dzięki którym możliwy jest załadunek/lub rozładunek bezpośrednio ze statku na wagon (i odwrotnie). Port wyposażony jest również w odpowiednią infrastrukturę przeładunkowo-transportową (np. dźwigi o nośności dochodzącej do 40 t, ładowarki samochodowe od 1,5 do 45 t, ciągniki i roll-treilery (platformy na kółkach) do 40 t oraz spycharki [9]. Murmańsk jest głównie portem eksportowym. W 2010 roku [9] udział towarów eksportowych przeładowanych w porcie wyniósł 96 %, pozostałą marginalną działalność portu stanowił przewóz kabotażowy (3,4 %) oraz import (0,8 %). Głównym towarem eksportowym był węgiel, koncentrat apatytowy, koncentrat rudy żelaza oraz metale kolorowe. Węgiel ekspediowany jest głównie do krajów Zach. Europy (m.in. do Hiszpanii, Holandii, Belgii, Francji, W. Brytanii). Kluczowymi eksporterami węgla z tego portu są takie spółki węglowe, jak (tabl. 3): SUEK, Mechel Energy, Krutrade (KRU) oraz Coeclerici Coal and Fuels. W ciągu ostatnich kilku lat przeprowadzono wiele prac modernizacyjnych, dzięki którym powiększono powierzchnie magazynowe portu [9]. Zmodernizowano również dźwigi portowe, zaś dzięki przeprowadzanemu pogłębieniu cumowiska Nr 4 przyjmowane są statki typu Panamax oraz pojawiła się możliwość przyjmowania statków typu Capesize (ponad 140 tys. t). Biorąc pod uwagę eksport węgla, to w sektorze Wtoroj Gryzowoj Rajon Nr 2 planowana jest budowa specjalnego kompleksu do przeróbki tego surowca. Perspektywicznie patrzy się również na przeładunki ropy i gazu w związku z rozwojem wydobycia arktycznych złóż. 4.2. Ust-Ługa Nad Zatoką Fińską u ujścia rzeki Ługi oraz około 110 km na zachód od St. Petersburga (Obwód Leningradzki) znajduje się morski port Ust-Ługa. Port ten położony jest na skrzyżowaniu dwóch intermodalnych korytarzy transportowych: Północ-Południe (łączący Bałtyk, M. Czarne i Kaspijskie) oraz Wschód-Zachód (łączący Europę z Azją), przez co ogrywa ważną rolę w organizowaniu tranzytu towarów w ramach europejskiej infrastruktury transportowej. Port w Ust-Łudze (Morskoj Torgowyj port Ust-Ługa) jest stosunkowo młodym portem. W celu wybudowania portu, w 1992 roku powołano do życia spółkę Kompanija Ust- Ługa. Prace nabrały szczególnego przyspieszenia, gdy po raz pierwszy w Rosji zawarto czterostronne porozumienie/umowę pomiędzy Ministerstwem Transportu FR, rosyjskimi kolejami państwowymi RŻD, władzami Obwodu Leningradzkiego oraz spółką Kompanija Ust-Ługa [12]. Ust-Ługa ma się stać kolejnym obok Primorska ważnym portem naftowym w tej części Rosji. Naftowy port w Ust-Łudze ma ogromne znaczenie strategiczne, gdyż do niego ma dochodzić rurociąg BTS-2. Pozwoli on na ominięcie kłopotliwego tranzytu rosyjskiej ropy przez terytorium Białorusi. W porcie znajduje się obecnie sześć specjalistycznych terminali zajmujących m.in. przeładunkiem węgla, siarki, samochodów i kontenerów, surówki i rudy żelaza oraz ropy naftowej i jej produktów. Docelowo ma powstać 12 terminali przeładunkowych specjalizujących się w przeładunkach: węgla, drobnicy, towarów masowych, płynnych, drewna oraz kontenerów. W Ust-Łudze prowadzona jest również obsługa ruchu pasażerskiego. Dzięki swemu położeniu geograficznemu, port może pracować prawie nieprzerwanie przez cały rok (zamarza jedynie na 40 dni w roku). Natomiast przeprowadzone w ostatnich dwóch latach prace modernizacyjne [12], polegające na pogłębianiu kanału wejściowego (do 16 m głębokości) w połączeniu z jego 3,5-km długością (tabl. 3), czynią go jedynym portem na M. Bałtyckim mogącym przyjmować masowce o nośności do 75 tys. t oraz tankowce do 120 tys. t. Niekorzystną cechą portu jest piaszczyste dno, przez co osady będą w sposób ciągły nanoszone przez rzekę i fale morskie, a więc prace nad pogłębianiem kanału będą musiały być regularnie powtarzane. Jednakże dzięki temu, że rozwój portu Ust-Ługa jest pod specjalną kontrolą rządu rosyjskiego i oprócz terminala węglowego w porcie znajduje się terminal eksportu ropy naftowej, rząd będzie żywotnie zainteresowany utrzymaniem odpowiedniej głębokości wejścia do portu i właściwych warunków nawigacyjnych. Terminal węglowy dysponuje 560-metrowym nabrzeżem o głębokości 16 m oraz 53 hektarami powierzchni składowych. Dzięki przeprowadzonym pracom modernizacyjnym w roku

Nr 7-8 PRZEGLĄD GÓRNICZY 333 2010 terminal węglowy w Ust-Łudze osiągnął zdolności przeładunkowe na poziomie 12 mln ton na rok [12]. 5. Porty łotewskie Ryga i Ventspils (Windawa) 5.1. Ryga Łotewski port Ryga (Riżskij Swobodnyj Port) położony jest u ujścia rzeki Dźwiny (Daugawa) do M. Bałtyckiego (Zat. Ryska). Geograficzne położenie portu, w połączeniu z dobrze rozwiniętą siecią linii kolejowych oraz dróg samochodowych, pozwalającą na dogodne skomunikowanie portu z klientami w krajach WNP oraz Unii Europejskiej, umożliwia przyjmowanie i eksportowanie różnych grup towarowych oraz obsługę ruchu pasażerskiego. Położony po dwóch stronach rzeki Dźwiny na powierzchni ponad 6 tys. hektarów port dysponuje prawie 13 km nabrzeży (tabl. 3). W obrębie swych terminali port przystosowany jest do obsługi towarów masowych (np. węgla, nawozów, zbóż, kruszyw, cukru), płynnych (ropy naftowej), drobnicy (np. mleka w proszku, rudy Fe, bawełny, gumy i kauczuku, drewna), kontenerów oraz ładunków tocznych i pojazdów (tzw. ro-ro samochodów, ciężarówek, wagonów, maszyn rolniczych). Przeładunki węgla odbywają się na terminalu węglowym wchodzącym w skład Riga Central Terminal (RCT) oraz terminalu ładunków suchych masowych STREK. Terminal RCT [17] dysponuje nabrzeżem o długości 2,4 km i głębokości 11,7 m, dzięki czemu może obsługiwać statki o nośności 55 tys. t. Ponadto RCT posiada 13 miejsc postoju statku (cumowisk), 100 mobilnych dźwigów (o maksymalnej nośności 45 t). Ogromną zaletą jest duża powierzchnia składowisk (15,8 ha w tym: 5,98 ha magazynów) pozwalająca przechowywać nawet 700 tys. t węgla. Terminal wyposażony jest również w 19,5 kilometrowy układ torów kolejowych oraz możliwość jednoczesnej obsługi 400 wagonów. Terminal STREK posiadający dwa cumowiska, 25 tys. m 2 niezadaszonych składowisk, 23 dźwigi portowe (o nośności od 5 do 40 t), mechaniczne sortownie, kruszarnie oraz stanowiska do magnetycznego oczyszczania węgla, przystosowany jest do obsługi statków typu Panamax (75 tys. t). Roczne zdolności przeładunkowe terminalu STREK wynoszą 4 mln t ładunków [18]. Ryga jest portem dynamicznie rozwijającym się, podejmującym wiele prac modernizacyjnych. W październiku 2009 r. przeprowadzono pomyślne testy załadunku węgla na statek wielkości Panamax na terminalu RCT [10]. Było to możliwe dzięki ukończeniu pogłębiania wejścia do portu i zbudowaniu infrastruktury do cumowania dużych jednostek. W I kwartale 2011 roku, na 56 ha ma rozpocząć się budowa czterech cumowisk towarów masowych: węgla, metali i rudy. Eksploatacja tych cumowisk ma rozpocząć się w 2014 roku. W związku z napiętą sytuacją polityczną pomiędzy Rosją a Białorusią, a także z prowadzoną przez Rosję polityką kierowania swoich produktów do własnych portów, w Rydze w 2010 roku nastąpił wyraźny spadek przeładunków w tym: węgla i ropy naftowej. W związku z przekierowywaniem ropy naftowej do rosyjskiego portu w Ust-Łudze, Ryga upatruje nadzieję w tranzycie wenezuelskiej ropy do białoruskich rafinerii. Pomimo tak prowadzonej rosyjskiej polityki, wiele rosyjskich spółek będących współinwestorami terminali przeładunkowych w tym terminali węglowych nadal zainteresowanych jest dalszą współpracą z Rygą. W zaistniałej sytuacji (w związku z obniżeniem przeładunku surowców energetycznych) obecnie w Rydze następuje dywersyfikacja strategicznych towarów, za które uważa się produkty rolne (zboża, oleje roślinne) oraz produkty przemysłu metalurgicznego. Poza tym port ukierunkowuje się na towary przewożone w kontenerach (szczególnie na tranzyt towarów chińskich przez łotewskie porty do Rosji). Perspektywicznie patrzy się na tranzyt w kontenerach niewojennych towarów NATO do Afganistanu. Ponadto zwiększa się przeładunek drewna. Na wzrost obrotów tej grupy towarów wpłynęła sprzedaż łotewskiego drewna do Rosji i Ukrainy, a także tranzytowe przeładunki drewna z Białorusi i Rosji do dalszego transportu do Norwegii i Niemiec. Według najbliższych planów portu [10], Ryga nastawia się na zwiększenie przeładunków towarów tocznych (ro-ro), samochodów, metali, nawozów mineralnych oraz stawia na wysoką jakość usług portowych, który cenią sobie właściciele ładunków. 5.2. Ventspils (Windawa) Położony bezpośrednio nad M. Bałtyckim łotewski port Ventspils (Windawa), u ujścia rzeki Venty (Windawy) zajmuje się obsługą ruchu pasażerskiego oraz towarowego. Ventspils jest portem niezamarzającym, dzięki czemu może pracować cały rok kalendarzowy. Ponadto port ten jest również ważnym centrum tranzytowym. W chwili obecnej przeładunki towarów w porcie prowadzone są na 50 % zdolności przeładunkowych portu. Na dziesięciu specjalistycznych terminalach prowadzony jest przeładunek towarów płynnych (ropa naftowa i ropochodnych, soków owocowych oraz surowców chemicznych: np. amoniak, spirytus), towarów masowych (metale, węgiel, zboża, cukier, sól potasowa), drobnicy (materiałów z drewna, jego kawałków) oraz towarów w kontenerach [14]. Przeładunki węgla odbywają się na specjalistycznym terminalu węglowym BCT (Baltic Coal Terminal) [16]. Terminal węglowy BCT został oddany do użycia 21 listopada 2008 roku. Terminal wyposażony jest w infrastrukturę kolejową, wywrotnice wagonów (2 24 wagony/godz.), ogrzewane magazyny służące do rozmrażania węgla w wagonach (2 24 wagony/godz.), a także systemy magnetycznego oczyszczania oraz rozdrabniania węgla (2 1800 t/godz.). Ze względu na ochronę środowiska (dotrzymanie standardów wymaganych przez Unię Europejską) w terminalu zadaszono skład na 240 tys. t węgla i przykryto linie przenośników transportujące węgiel na pirs (dł. 2,5 km, 1800 3000 t/godz.). Ponadto wszystkie linie technologiczne zostały wyposażone w system zasysający pył węglowy. Zbudowano również nowy pirs (o zdolności przeładunkowej do 3000 t/godz.) do załadunku statków o nośności 120 tys. t i maksymalnym zanurzeniu do 15,5 m (tabl. 3). Spółka akcyjna BCT została założona przez Ventspils Tirdzniecibas Osta (VTO) firmę obecnie handlującą węglem w Ventspils oraz Indtec Baltic Coal firmę powiązaną z ukraińskim Donetskstal. Donetskstal jest właścicielem aktywów i producentem węgla największej w Kuzbasie kopalni Zarechnaya. 6. Podsumowanie Pomimo rosnącego znaczenia eksportu węgla na rynek Pacyfiku, kraje europejskie będą nadal kluczowymi odbiorcami rosyjskiego węgla. Dlatego w niektórych bałtyckich portach podjęto prace modernizacyjne, mające na celu zwiększenie ich zdolności przeładunkowych. W wielu europejskich krajach węgiel nadal utrzymuje poważną pozycję w bilansie energetycznym i przyczynia się do bezpieczeństwa energetycznego danego państwa.

334 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2011 Niebagatelny wpływ na wielkość morskiego eksportu rosyjskiego węgla zarówno w sezonie zimowym, jak i letnim ma dostępność wagonów kolejowych. Na przykład w minionym roku brak dostępności wagonów kolejowych m.in. wynikał z polityki państwa, która określiła priorytet krajowych przewozów węgla nad eksportowymi. Wielkość morskiego eksportu węgla jest uzależniona również od warunków pogodowych. Ograniczająco wpływa sezon zimowy, kiedy mroźna pogoda redukuje dostawy tego surowca. Na skutek bardzo niskich temperatur spada wydobycie w kopalniach odkrywkowych oraz zamarzają dostawy w wagonach kolejowych. Spowolnieniu ulegają również przeładunki w portach, zaś w niektórych muszą pracować lodołamacze. Brak terminowości kolejowych dostaw węgla z kopalń do portów odczuwalny jest również latem, kiedy przeprowadzane są prace konserwacyjne i remontowe trakcji kolejowych. W efekcie wpływają one na zmniejszenie przepustowości i prędkości pociągów a tym samym wydłużają czas przewozu węgla. Z drugiej strony, zgodnie z Zarządzeniem Ministra Transportu Federacji Rosyjskiej z dn. 12 maja 2005 r. [19] w celu rozwoju handlu zagranicznego Rosja będzie kładła nacisk na rozwój rodzimych portów. Wpłynie to na zwiększenie ich zdolności przeładunkowych. Jednocześnie jednak wymusi modernizację obecnych połączeń kolejowych oraz budowę nowych dróg umożliwiających transport węgla z rejonów wydobywczych do portów. Literatura 1. Grudziński Z.: Analiza cen głównych nośników energii. Przegląd Górniczy nr 7-8, 2011. 2. Lorenz U.: Wzrosty i spadki cen węgla energetycznego na świecie w 2008 roku. Przegląd Górniczy t. 65, nr 3-4, 2009, s: 1 8. 3. Lorenz U.: Rynki mi ędzynarodowe jako punkt odniesienia dla cen węgla energetycznego w kraju. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Polityka Energetyczna t. 13, z. 2, 2010, s:311-324. 4. BP Statistical Review of World Energy, June 2010 5. Coal Information 2010 (with 2009 data). Wyd. IEA, Paryż 2010. 6. VDKI Annual report 2009. Facts and Trends 2008/2009., Verein der Kohlenimporteure e.v., 2009 7. VDKI, 2004 2008 Annual report. Verein der Kohlenimporteure e.v. Roczniki z lat 2004 2008 8. Federalna Służba Celna Rosji (www.customs.ru) 9. Port Murmańsk (www.portmurmansk.ru) 10. Port Ryga (www.rigasbrivosta.lv) 11. Port St. Peterburg (www.pasp.ru) 12. Port Ust-Ługa (www.ust-luga.ru) 13. Port Wysock (www.pasp.ru) 14. Port Ventspils (www.portofventspils.lv) 15. Port Tallin (Muuga) (www.portoftallinn.com) 16. Baltic Coal Terminal (www.balticcoal.com) 17. Riga Coal Terminal (www.rigact.lv) 18. Terminal ładunków suchych masowych STREK (www.strek.net) 19. Prikaz Mintransa RF nr 45 z dn. 12 maja 2005 r. Ob utwierżdenii Transportnoj strategii Rosyjskoj Federacji na period do 2020 goda. Об утверждении Транспортной стратегии Российской Федерации на период до 2020 года (www.complexdoc.ru/ntdtext/539418/1) 20. www.rzd-partner.ru