Litostratygrafia syluru polskiej czêœci obni enia peryba³tyckiego czêœæ l¹dowa i morska (N Polska)

Litostratygrafia syluru polskiej czêœci obni enia peryba³tyckiego czêœæ l¹dowa i morska (N Polska) Zdzis³aw Modliñski*, Bronis³aw Szymañski*, Lech Teller** Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 9, 2006 The silurian lithostratigraphy of the Polish part of the Peri-Baltic Depression (N Poland). Prz. Geol., 54: 787 796. Summary.TheSilurian rocks of the Peri-Baltic Depression area (N Poland) were penetrated by 208 boreholes (Fig. 1). Seven new formal lithostratigraphical units were recognized and defined: The Barciany Nodular Limestones Formation (Lower Llandoverian Rhuddnian, Aeronian), the Pas³êk Bituminous Claystones Formation with the Jantar Bituminous Black Claystone Z. Modliñski B. Szymañski L. Teller Member (Llandoverian), the Pelplin Green Claystones Formation (Wenlockian Ludlovian), the Kociewie Claystones and Siltstones Formation with the Reda Marly Siltstones Member (Wenlockian Ludlovian) and the Puck Marly Claystones and Siltstones Formation (Ludlovian (Ludfordian) Pridolian). Some of the units have a character of the allostratigraphical ones sensu North American..., (1983) because are bordered by the sedimentary or sedimentary-erosional unconformities. The lithology, stratigraphical position, thickness, paleontological data and spatial relation of the particular units are presented (Fig. 2). Their boundaries have been established and stratotypic sections are proposed. Rock sequences of different Formations have been correlated with lithostratigraphical and genetical equivalents of the adjacent regions of Lithuania and Russia (Kaliningrad District) and also with Denmark (Bornholm) and Germany (western part of the Peri-Baltic Depression). Key words: Silurian, lithostratigraphic units, lithology, petrography, palaeogeography Ska³y syluru w polskiej czêœci obni enia peryba³tyckiego (= obni enia ba³tyckiego) rozpoznano dotychczas w profilach 208 otworów wiertniczych o ró nej rejonizacji strukturalnej, odwierconych w wiêkszoœci z czêœciowym rdzeniowaniem w latach 1935 2004. Z otworów tych 195 wykonano w czêœci l¹dowej obni enia, pozosta³e 13 na obszarze polskiej strefy ekonomicznej akwenu ba³tyckiego (ryc. 1). Jako kryterium wyró nienia poszczególnych formalnych jednostek litostratygraficznych pos³u y³y: zmiennoœæ ich sk³adu litologicznego, jakoœciowe i iloœciowe zró nicowanie struktur sedymentacyjnych i zespo³ów fauny, charakter granic oraz interpretacje zapisów karota u geofizycznego (, PNG, PO, PS). Zmiennoœæ litologiczn¹ osadów poszczególnych profilów wiertniczych przedstawiono zarówno w odcinkach rdzeniowanych, jak i nie rdzeniowanych. Rodzaj osadów tych ostatnich zidentyfikowano na podstawie prób okruchowych i interpretacji karota u geofizycznego g³ównie krzywych pomiarów i PNG, dokonuj¹c ich kalibracji litologicznej i porównuj¹c je z profilami odcinków rdzeniowanych. Za wzorce odniesienia pos³u y³y w szczególnoœci profile Lêbork IG 1 i Pas³êk IG 1 w pe³ni rdzeniowane na ca³ej d³ugoœci i z bardzo dobrym uzyskiem rdzenia. *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; Zdzis³aw.Modliñski@pgi.gov.pl; Bronis³aw.Szymañski@pgi.gov.pl **Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; l.teller@twarda.pan.pl ***Z uwzglêdnieniem póÿniejszych uœciœleñ i propozycji zg³oszonych w latach 80. m.in. przez nastêpuj¹cych autorów: Szulczewski & Wierzbowski (1979), Szulczewski (1986), Karnkowski (1986), Haczewski (1986), Dadlez (1987), Wieczorek (1988) Jako wzorcem klasyfikacji i nomenklatury stratygraficznej pos³u ono siê zalecanymi ustaleniami Zasad polskiej klasyfikacji... (1975)***. Jako skalê chronostratygraficzn¹ wykorzystano natomiast klasyczny podzia³ brytyjski o statusie rekomendowanego przez Podkomisjê Stratygrafii Systemu Sylurskiego (International Subcommission on Silurian Stratigraphic Classification ISSC) standardu globalnego oraz regionalny schemat autorstwa Urbanka i Tellera (1997), uwzglêdniaj¹cy specyfikê regionaln¹ rodzimych profilów systemu. Opis jednostek litostratygraficznych W sekwencji litologicznej systemu wyró niono opieraj¹c siê na makroskopowym zró nicowaniu jakoœciowego sk³adu litologicznego oraz zmiennoœci pierwotnych cech sedymentacyjnych i sedymentacyjno-diastroficznych osadów 7 formalnych jednostek litostratygraficznych, w tym: 5 o randze formacji (fm) oraz 2 rangi ogniwa (og). Z ustanowionych jednostek czêœæ jest ograniczona regionalnymi powierzchniami nieci¹g³oœci sedymentacyjnych lub sedymentacyjno-erozyjnych, spe³niaj¹c tym samym formalne kryteria w³aœciwe kategoriom litostratygraficznym o charakterze allostratygraficznym. Zasiêg stratygraficzny, zgeneralizowan¹ litologiê, mi¹ szoœæ i charakter granic poszczególnych jednostek litostratygraficznych, ich nastêpstwo pionowe i wzajemne relacje przestrzenne przedstawia ryc. 2. Formacja i³owców z Pas³êka (ryc. 2, 3) Nazwa i historia. Cz³on geograficzny w nazwie w³asnej formacji pochodzi od miejscowoœci Pas³êk, po³o onej w województwie warmiñsko-mazurskim, w 787

pobli u której zg³êbiono otwór wiertniczy Pas³êk IG 1. Cz³on geograficzny nazwy proponowanej jednostki u yty zosta³ po raz pierwszy przez Tomczyka (1962), który we wczeœniejszych nieformalnych podzia³ach stratygraficznych profilów syluru Ni u Polskiego wprowadzi³ okreœlenie warstwy pas³êckie dla wyró nienia osadów landoweru i wenloku. W prezentowanym ujêciu formacja z Pas³êka odpowiada jedynie dolnym warstwom pas³êckim sensu H. Tomczyk, wykszta³conym w litofacji ilastej (Tomczyk, 1962 1973). Podzia³. Czêœæ doln¹ formacji na wiêkszoœci omawianego obszaru wyró niono jako ogniwo czarnych i³owców bitumicznych z Jantaru. Typowy profil. Za litostratotyp formacji proponuje siê przyj¹æ fragment profilu otworu wiertniczego Koœcierzyna IG 1: wed³ug prób rdzeniowych z g³êb. 4326,5 394,0 m; wed³ug pomiarów geofizycznych z g³êb. 4330,0 4397,5 m; natomiast jako hipolitostratotyp fragment profilu otworu Olsztyn IG 2: wed³ug prób rdzeniowych z g³êbokoœci 2349,0 2372,0 m; wed³ug pomiarów geofizycznych z g³êbokoœci 2343,0 2365,0 m. Inne profile. Pe³ne profile formacji przewiercono w czêœci l¹dowej i morskiej obni enia ³¹cznie w ok. 120 otworach wiertniczych. Z grupy tych otworów próby rdzeniowe z ca³ego przewierconego interwa³u jednostki uzyskano m.in. w nastêpuj¹cych otworach wiertniczych: Pas³êk IG 1 (g³êb. 2618,0 2638,0 m), Go³dap IG 1 (g³êb. 1377 1419,0 m) i Bartoszyce IG 1 (g³êb. 1777,0 1816,7 m). Granice. Osady formacji pas³êckiej spoczywaj¹ b¹dÿ niezgodnie na kompleksie ordowickich margli i i³owców formacji z Prabut (Modliñski & Szymañski, 1997), z którymi kontaktuj¹ wzd³u powierzchni rozmycia, b¹dÿ na osadach wapieni formacji z Barcian. Dolna granica jednostki jest znaczona w miejscu wyraÿnej zmiany litologicznej, polegaj¹cej na zast¹pieniu osadów wapiennych lub marglistych ordowickiego pod³o a osadami ilastymi formacji pas³êckiej. Jest to dobrze odwzorowane na wykresach pomiarów geofizycznych (ryc. 3). Z datowañ biostratygraficznych wynika, i przebieg granicy jest wyraÿnie heterochroniczny i mieœci siê w obrêbie b¹dÿ najwy szego aszgilu, b¹dÿ ró nych poziomów landoweru. Górna granica formacji jest prowadzona arbitralnie w miejscu zaniku wk³adek zielonawych oraz szarozielonawych i pojawienia siê szarych i ciemnoszarych i³owców poziomu Cyrtograptus centrifugus, wyznaczaj¹cych sp¹g osadów formacji pelpliñskiej. Litologia. Zespó³ skalny formacji tworz¹ w czêœci przysp¹gowej czarne i³owce bitumiczne, przechodz¹ce ku górze w i³owce ciemnoszare i szare, laminowane i³owcem zielonawym, szarozielonym i czarnym. Jako podrzêdne przewarstwienia sekwencja i³owców niektórych profilów zawiera wk³adki i³owców wapnistych barwy brunatnoczerwonej i brunatnej, nieliczne cienkie ³awice margli i wapieni marglistych oraz laminy bentonitów. Szcz¹tki organiczne i wiek. W osadach formacji zidentyfikowano bardzo liczny i zró nicowany taksonomicznie zespó³ graptolitów (Tomczyk, 1973 1989; Jaworowski, 1965; Podhalañska, 2003). Z datowañ graptolitowych wynika, i najpe³niej rozwiniête stratygraficznie sukcesje formacji napotkano w zachodniej czêœci obszaru (otw. eba 8, Hel IG 1). Ich interwa³ obejmuje osady od poziomu Normalograptus persculptus, najwy szego aszgilu, po poziom Monograptus spiralis najwy szego landoweru. Zasiêg stratygraficzny formacji w czêœci wschodniej obszaru jest ograniczony wy³¹cznie do osadów landoweru i rozpoczyna siê w poszczególnych otworach wiertniczych odpowiednio nastêpuj¹cymi poziomami: otw. Gdañsk IG 1 Paracidograptus acuminatus, otw. Go³dap IG 1 Coronograptus cyphus, Monograptus triangulatus, otw. Prabuty IG 1 Stimulograptus sedgwicki, otw. Olsztyn IG 2 Monograptus crispus (Tomczyk, 1974 1989). Œrodowisko sedymentacji. Zapis osadowy formacji mo na porównaæ do i³ów/mu³ów czêœci centralnej otwartego lub okresowo izolowanego? szelfu epikontynentalnego z dominacj¹ œrodowisk, do których rzadko dociera³ materia³ grubszy. Jakoœciowy sk³ad i cechy osadów wskazuj¹ na depozycjê ich materia³u w œrodowisku otwartego szelfu silikoklastycznego, o spokojnych warunkach hydrodynamicznych w strefie przydennej (Aigner, 1985; Simpson & Eriksson, 1990), poni ej strefy fotycznej, w œrodowisku dysoksycznym lub okresami anoksycznym (Jaworowski, 2000a, b, 2002). Zakres i skala anoksji wód zbiornika mo e byæ interpretowana przynajmniej czêœciowo jako rezultat istnienia elementów barier morfologicznych, morfologiczno-strukturalnych lub skarp strukturalnych skorupy ziemskiej, które zaznacza³y siê niemal w sposób ci¹g³y we wczesnym sylurze. Ich system, rozmieszczenie i rozmiary mog³y prowadziæ do utrudnionej okresami komunikacji z wodami oceanu œwiatowego. Znaczna iloœæ materii organicznej i siarczków w sk³adzie osadu jest pochodzenia poligenicznego i mo e byæ interpretowana jako wynik dzia³alnoœci yciowej mikroorganizmów (endobiotów), w tym g³ównie fotosyntetyzuj¹cych glonów, bakterii anaerobowych, sinic eukariotycznych, akritarch i grzybów, które przy d³ugotrwa³ej ekspozycji subakwalnej osadu umo liwi³y powszechny rozwój intensywnych procesów biomineralizacji. W kategoriach stratygrafii sekwencji osady formacji reprezentuj¹ ci¹g regresywny systemów depozycyjnych wysokiego poziomu morza. Ich wyró nikiem jest relatywnie niska powszechnie stopa depozycji, bêd¹ca zapisem kopalnym d³ugotrwa³ego i powolnego okresami hamowanego pulsu regresji, który zosta³ zapocz¹tkowany we wczesnym aszgilu. Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Zasiêg osadów formacji obejmuje ca³y obszar polskiego fragmentu obni enia peryba³tyckiego, a mi¹ szoœæ zmienia siê w granicach od ok. 70,0 m (otw. Koœcierzyna IG 1) do ok. 15,0 m (otw. Prabuty IG 1). Ekwiwalenty. Jako odpowiedniki litostratygraficzne jednostki w profilach obszarów s¹siednich mo na wskazaæ: na Litwie formacjê Rasyte (Paðkevièius, 1997; Sidaravièienë i in., 1999); w Obwodzie Kaliningradzkim Rosji svitê Griwinsk¹ i czêœæ doln¹ svity Brusowskiej (Zagorodnych i in., 2001; Koren i in., 2005). Ogniwo i³owców bitumicznych Jantaru (ryc. 2, 3) Nazwa i historia. Cz³on geograficzny w nazwie pochodzi od miejscowoœci Jantar w województwie pomorskim, w której wykonano otwór wiertniczy Gdañsk IG 1 788

17 18 19 20 21 22 23 B5-1/01 B4-1/01 D1-1 B3-1/81 D5-1 WARSZAWA A23-1/88 B6-1/82 M O R Z E B21-1/95 B8-1/83 B7-1/91 B A T Y C K I E B A L T I C S E A D6-1 Nida 1 L I T W A L I T H U A N I A Stoniskai 55 54 A8-1/83 S³upsk IG 1 S UPSK B16-1/85 arnowiec IG 1 Ch³apowo IG-3 eba 1 eba IG 1 PUCK Dar lubie IG 1 eba 2 REDA Lêbork IG 1 Bytów IG 1 B2-1/80 GDAÑSK Niestêpowo 1 Koœcierzyna IG 1 KOCIEWIE PELPLIN Hel IG 1 Wis³a Gdañsk IG 1 Krynica Morska 2 ELBL G Henrykowo 1 Henrykowo 5 Malbork 2 PAS ÊK Prabuty IG 1 C8-1 C7-1 Pas³êk IG 1 C9-1 Jagodnoje 1 elazna Góra 3 Olsztyn IG 2 KALININGRAD aduszkino 1 Zarêby 3 OLSZTYN S³awiñsk 1 ROSJA RUSSIA BARCIANY Bartoszyce IG 1 Barciany 1 Zawada 1 Kêtrzyn IG 1 Lesieniec 1 ankiejmy 1 Gusiew 1 Niestierow 1 Go³dap IG 1 Kibartai 22 Jezioro Okr¹g³e IG 1 Kalvarija SUWA KI 0 20 40 60 80 100km BIA ORUŒ BELARUS 55 54 17 Otwory wiertnicze w których stwierdzono osady syluru: Boreholes with sections of the Silurian deposits: profile stratotypowe i hypostratotypowe stratotypical and hypostratotypical borehole sections inne profile wiertnicze other borehole sections 18 19 20 erozyjny zasiêg osadów syluru recent extent of the Silurian deposits erozyjny zasieg osadów pridolu (czêœciowo wed³ug Pokorski, Modliñski, 2005) recent extent of the Pridolian deposits partly after Pokorski and Modliñski, 2005) 21 22 erozyjny zasiêg osadów dewonu recent extent of the Devonian deposits front deformacji kaledoñskich Caledonian deformation front granica polskiej strefy ekonomicznej Morza Ba³tyckiego border of the Polish economic zone on the Baltic Sea 23 Ryc. 1. Mapa lokalizacji otworów wiertniczych Fig. 1. Location map of boreholes S Y L U R S I L U R I A N S T R A T Y G R A F I A S T R A T I G R A P H Y PRIDOL PRIDOLI LUDLOW LUDLOVIAN WENLOK WENLOCKIAN LANDOWER LLANDOVERIAN LUDFORD LUDFORDIAN GORST GORSTIAN HOMER HOMERIAN SHEINWOOD SHEINWOODIAN TELYCH TELYCHIAN AERON AERONIAN RHUDD RHUDDNIAN I.t. transgriedens N. parultimus M.(U.) spineus C. aversus C. hemiaversus N. nilssoni C. ludensis C. lundgreni C. ellesae C. centrifugus M. spiralis S. turriculatus S. sedgwickii M. triangulatus C. cyphus WIEK AGE (Ma) 416,0 (2,7) 418,7 (4,2) 422,9 (5,3) 428,2 (15,5) W og. Redy OBNI ENIE PERYBA TYCKIE PERI-BALTIC DEPRESSION formacja i³owców i i³owców wapnistych z Pucka Puck Formation Reda Mem. formacja i³owców i mu³owców z Kociewia Kociewie Formation ogniwo i³owców bitumicznych Jantaru Jantar Member formacja i³owców z Pelplina Pelplin Formation formacja i³owców z Pas³êka Pas³êk Formation formacja wapieni gruz³owych z Barcian Barciany Formation E P. acuminatus 443,7 Ryc. 2. Tabela litostratygraficzna syluru polskiej czêœci obni enia peryba³tyckiego Fig. 2. Silurian litostratigraphy of the Polish part of the Peri-Baltic Depression 789

(ryc. 3). W polskim nazewnictwie stratygraficznym proponowana nazwa nie by³a dotychczas stosowana. Podzia³. Nie dokonany. Typowy profil. Za litostratotyp ogniwa proponuje siê przyj¹æ fragment profilu otworu wiertniczego Gdañsk IG 1 (g³êb. 3084,8 3089,0 m wed³ug prób rdzeniowych i pomiarów geofizycznych). Inne profile. Osady ogniwa z Jantaru rozpoznano w profilach ok. 100 otworów wiertniczych, z których w pe³ni przerdzeniowane zosta³y m.in. profile otworów Koœcierzyna IG 1 (g³êb.4382,0 4394,0 wed³ug prób rdzeniowych i 4385,5 4397,5 m wed³ug pomiarów geofizycznych) oraz Hel IG 1 (g³êb. 2964,8 2971,5 m wed³ug prób rdzeniowych i 2968,0 2975,0 wed³ug pomiarów geofizycznych). Granice. Dolna granica ogniwa stanowi zarazem doln¹ granicê formacji pas³êckiej i zosta³a scharakteryzowana przy jej omawianiu. Górna granica jest znaczona w miejscu zaniku jednolitego kompleksu czarnych i³owców bitumicznych i pojawieniu siê i³owców szarych i ciemnoszarych laminowanych szarozielonymi i czarnymi. Granice ogniwa s¹ dobrze odwzorowane na wykresach pomiarów geofizycznych, poniewa ska³y ordowickiego pod³o a i wy szej czêœci formacji pas³êckiej charakteryzuj¹ siê wyraÿnie ni szymi wartoœciami naturalnego promieniowania gamma. Litologia. Zespó³ skalny ogniwa tworz¹ i³owce czarne, zawieraj¹ce liczny piryt, bitumiczne, bezwapniste z laminami i wk³adkami ciemnoszarych i³owców wapnistych oraz nielicznymi cienkimi wk³adkami i gruz³ami ciemnoszarych wapieni marglistych. Szcz¹tki organiczne i wiek. W i³owcach ogniwa zidentyfikowano bardzo liczny zespó³ graptolitów dokumentuj¹cy (Tomczyk, 1973 1989; Podhalañska, 2003), i osady te nale ¹ do najwy szego aszgilu (poziom Normalograptus persculptus) ni szego landoweru (od poziomu Paracidograptus acuminatus maksymalnie po poziom Monograptus triangulatus). Œrodowisko sedymentacji. Osady formacji mo na porównaæ do i³ów/mu³ów czêœci centralnej silikoklastycznego szelfu epikontynentalnego z dominacj¹ œrodowisk o z³ym natlenieniu i ograniczonej cyrkulacji wód w strefie przydennej, do których rzadko dociera³ materia³ okruchowy o grubszej frakcji. Zakres i skala anoksji wód zbiornika podlega³y kontroli czynników scharakteryzowanych na str. 8. Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Osady ogniwa s¹ rozprzestrzenione na wiêkszoœci omawianego obszaru, ich lokalny brak w rejonie Mor¹ga i Kêtrzyna wynika z obocznych zmian facjalnych. Mi¹ szoœæ ogniwa zmienia siê w granicach od 0 do ok. 12,0 m (otw. Koœcierzyna IG 1). Ekwiwalenty. Za odpowiednik litostratygraficzny ogniwa w profilach obszarów s¹siednich mo na uznaæ odpowiednio: na Litwie najni sz¹ czêœæ formacji Rastyte (Paškevièius, 1997); w Obwodzie Kaliningradzkim Rosji czêœæ przysp¹gow¹ svity Griwinskiej (Zagorodnych i in., 2001; Koren i in., 2005). Zespó³y skalne czarnych i³owców z wk³adkami wapieni bitumicznych formacji Rastyte i svity Griwinskiej nie zosta³y dotychczas wyró - nione jako odrêbne jednostki litostratygraficzne. Formacja wapieni gruz³owych z Barcian (ryc. 2, 4) Nazwa i historia. Cz³on geograficzny w nazwie formacji pochodzi od miejscowoœci Barciany w województwie warmiñsko-mazurskim. W rodzimym nazewnictwie stratygraficznym nazwa ta nie by³a dotychczas stosowana. Podzia³. Nie dokonany. Typowy profil. Jako litostratotyp formacji proponuje siê uznaæ profil otworu wiertniczego Kêtrzyn IG 1 (g³êb.1520,9 1544,5 m wed³ug prób rdzeniowych i 1517,0 1540,5 m wed³ug pomiarów geofizycznych); w charakterze hipolitostratotypu profil otworu Prabuty IG 1 (g³êb. 3348,6 3356,6 m wed³ug prób rdzeniowych i g³êb. 3347,0 3355,0 m wed³ug pomiarów geofizycznych). Inne profile. Osady formacji napotkano w ok. 50 otworach wiertniczych, w tym ich pe³ny interwa³ przerdzeniowano m.in. w profilu Olsztyn IG 2 (g³êb. 2372,0 2376,5 m wed³ug prób rdzeniowych oraz 2365,0 2369,5 m zgodnie z pomiarami geofizycznymi) oraz w otworze Bartoszyce IG 1 (g³êb. 1803,0 1816,7 m zgodnie z próbami rdzeniowymi oraz 1804,0 1817,5 m wed³ug pomiarów geofizycznych). Granice. Osady formacji wapieni gruz³owych z Barcian s¹ u³o one na odmiennie wykszta³conych utworach ordowiku formacji margli i i³owców z Prabut lub formacji margli z Ornety, z którymi kontaktuj¹ z luk¹ sedymentacyjn¹ wzd³u dobrze czytelnej powierzchni erozyjnej. Górna granica jest równie dobrze odwzorowana i sytuuje siê w miejscu zast¹pienia wapieni gruz³owych przez i³owce formacji pas³êckiej. Zarówno dolna, jak i górna granica jednostki s¹ bardzo dobrze czytelne na wykresach pomiarów geofizycznych (ryc. 4). Litologia. Jednostkê buduj¹ wapienie gruz³owe z³o one z nieregularnych bry³ i gruz³ów wapiennych i wapienno-marglistych barwy jasnobe owej, ó³tawej i szarobr¹zowej, tkwi¹cych w ciemniejszym ilasto-marglistym i/lub marglistym tle skalnym barwy ciemnoszarej lub brunatnoszarej. Szcz¹tki organiczne i wiek. W osadach formacji napotkano nieliczne s³abo zachowane szcz¹tki makrofauny, w tym m.in. fragmenty nie sp³aszczonych graptolitów oraz trylobity, z których w stratotypowym profilu Kêtrzyn IG 1 zidentyfikowano okazy Encrinurus ex gr. kiltsiensis Rosenst. i Leonaspis olini Troeds. (Jaworowski & Modliñski, 1968). Zidentyfikowane formy nie stanowi¹ jednak podstawy dla wyci¹gniêcia jednoznacznych wniosków o wieku osadów. Z datowañ graptolitowych wystêpuj¹cych bezpoœrednio pod i nad osadami formacji (Modliñski, 1973; Tomczyk, 1974 1977) p³ynie poœrednio wniosek, i jej osady stanowi¹ element sekwencji, mieszcz¹cy siê ca³kowicie w obrêbie dolnego landoweru, obejmuj¹cego poziomy od Paracidograptus acuminatus maksymalnie po poziom Spirograptus turriculatus. Œrodowisko sedymentacji. Zespó³ wapieni gruz³owych formacji mo na interpretowaæ jako wynik depozycji w obrêbie otwartego szelfu, w œrodowisku o niewielkiej g³êbokoœci, po³o onym poni ej normalnej podstawy falowania i charakteryzuj¹cym siê warunkami redukcyjnymi strefy przydennej. Zdaniem Jaworowskiego 790

i Modliñskiego (1968) s¹ to ska³y o genezie poligenicznej, powsta³e w wyniku budina u sedymentacyjnego, predysponowanego rozpuszczaj¹c¹ dzia³alnoœci¹ pr¹dów przydennych i czêœciowo procesami osuwiskowymi. Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Zasiêg osadów formacji jest ograniczony do terenów po³o onych miêdzy Pas³êkiem a rejonem Kêtrzyna. Mi¹ szoœæ osadów formacji jest zmienna od 0,2 m w profilu Pas³êk IG 1 do 23,6 m w profilu Kêtrzyn IG 1. Ekwiwalenty. Odpowiednikiem wiekowym i litologicznym jednostki s¹ kolejno: na obszarze Litwy wystêpuj¹ce w ci¹g³oœci sedymentacyjnej z osadami ordowickimi wapienie formacji Staèiûnai i formacji Apaðèia (Paðkevicius, 1997; Sidaravièiene, 1999); w Obwodzie Kaliningradzkim Rosji svita Szmelewska (Zagorodnych i in., 2001). Formacja i³owców z Pelplina (ryc. 2, 5) Nazwa i historia. Nazwa formacji pochodzi od miasta Pelplin usytuowanego w województwie pomorskim. W polskim nazewnictwie stratygraficznym nazwa ta nie by³a dotychczas stosowana. Podzia³. Nie dokonany. Typowy profil. Za litostratotyp jednostki proponuje siê przyj¹æ fragment profilu otworu Lêbork IG 1 z g³êbokoœci 3080,0 3248,0 m (wed³ug prób rdzeniowych i pomiarów geofizycznych). Inne profile. Inne profile jednostki to m.in. wiercenia Gdañsk IG 1 (g³êb. 1650 do ok. 2460 m wed³ug prób rdzeniowych, okruchowych i pomiarów geofizycznych) i arnowiec IG 1 (g³êb. ok. 2210,0 2582,0 m wed³ug prób rdzeniowych i pomiarów geofizycznych). Granice. Dolna granica jednostki jest zarazem górn¹ granic¹ formacji pas³êckiej; górna granica doln¹ granic¹ formacji kociewskiej. Ich charakterystykê przedstawiono przy omawianiu dwu w/w jednostek. Litologia. W ni szej czêœci formacji dominuj¹ i³owce ciemnoszare i szare, rzadziej czarne, miejscami wapniste z cienkimi wk³adkami i soczewkami wapieni marglistych. Czêœæ wy sz¹ sekwencji buduj¹ i³owce szare i szarozielonawe, laminowane, czêsto mniej lub bardziej wapniste. Jako podrzêdne przewarstwienia w serii i³owców spotyka siê liczne laminy bentonitów. Szcz¹tki organiczne i wiek. W i³owcach jednostki zidentyfikowano zró nicowane taksonomicznie spektrum graptolitów (Tomczyk, 1973 1989; Jaworowski, 1965; Teller, 1976). Dolna granica formacji sytuuje siê w obrêbie osadów poziomu Cyrtograptus centrifugus. Granica górna przebiega heterochronicznie i sytuuje siê w ró nych poziomach stratygraficznych. Zgodnie z tym, zasiêg czasowy formacji jest niesta³y: w profilu otworu Koœcierzyna IG 1 ogranicza siê do osadów ni szego wenloku (poni ej poziomu Gothograptus nassa); w profilu wiercenia Gdañsk IG 1 obejmuje wenlok i dolny ludlow (gorst), a w profilu otworu arnowiec IG 1 zawiera siê w przedziale od najni szego wenloku po poziom Bohemograptus praecornutus górnego ludlowu (Jaworowski, 2000). Œrodowisko sedymentacji. Zespó³ ska³ ilastych formacji mo na porównaæ do i³ów/mu³ów medialnej czêœci otwartego szelfu silikoklastycznego (offshore), którego hemipelagicze œrodowiska depozycji by³y pozbawione dostawy grubszego materia³u terygenicznego. Ich strefa przydenna charakteryzowa³a siê okresowo ograniczon¹ cyrkulacj¹ i z³ym natlenieniem wód, prowadz¹cymi do rozwoju warunków redukcyjnych. Rozprzestrzenienie i mi¹ szoœæ. Seria i³owców formacji jest rozprzestrzeniona na ca³ym obszarze polskiego fragmentu obni enia peryba³tyckiego. Jedyny wyj¹tek stanowi zachodnia czêœæ obszaru w rejonie S³upska, w którym sekwencja i³owców ulega ca³kowitemu wyklinowaniu. Ich maksymalna wartoœæ w profilu arnowiec IG 1 i Prabuty IG 1 wynosi ok. 400 m; w profilach Koœcierzyna IG 1 i Lêbork IG 1 na zachodzie obni enia osi¹ga ok. 150 200 m, a w profilach Pas³êk IG 1 i Bartoszyce IG 1 na wschodzie wynosi ok. 200 250 m. Ekwiwalenty. Na przyleg³ych terenach obni enia peryba³tyckiego osadom formacji odpowiadaj¹: na obszarze Litwy zwi¹zane ci¹g³ym przejœciem sedymentacyjnym osady formacji Raginë Siesartis Rusnë (Paðkevicius, 1997; Sidaravièiene, 1999; Radzevièius & Paškevièius, 2005); w granicach Obwodu Kaliningradzkiego Rosji czêœæ górna svity Brusowskiej, svita Dubowskaja oraz svita Janowskaja (Zagorodnych i in., 2001; Koren i in., 2005). Formacja i³owców i mu³owców z Kociewia (ryc. 2, 5) Nazwa i historia. Cz³on geograficzny w nazwie formacji pochodzi od Kociewia krainy geograficznej w obrêbie Pojezierza Wschodnio-Pomorskiego. W literaturze stratygraficznej nazwa ta nie by³a dotychczas u yta. Podzia³. W wy szej czêœci formacji wyró niono ogniwo Redy, stanowi¹ce najbardziej charakterystyczny horyzont litostratygraficzny i geofizyczny w obrêbie monotonnej serii osadów wy szego syluru. Typowy profil. Jako litostratotyp formacji przyjêto fragment profilu z otworu wiertniczego Lêbork IG 1 (g³êbokoœæ ok. 1650 3080 m wed³ug prób rdzeniowych i pomiarów geofizycznych); natomiast jako hipolitostratotyp proponuje siê fragment profilu otworu Gdañsk IG 1 (g³êb. ok. 2460 2787,0 wed³ug pomiarów geofizycznych). Inne profile. Z innych profilów formacji nale y wymieniæ: w czêœci l¹dowej i in. otwory S³upsk IG 1 (g³êb. ok. 1480 4483,0 (?) m wed³ug pomiarów geofizycznych) i arnowiec IG 1 (g³êb. ok. 1845 2210 m wed³ug pomiarów geofizycznych i prób okruchowych); w polskiej strefie ekonomicznej akwenu ba³tyckiego wiercenie B5 1/01 (g³êb. ok. 1400 1550 m wed³ug pomiarów geofizycznych i prób okruchowych). Granice. Dolna granica jest znaczona w miejscu stopniowego przejœcia od i³owców formacji pelpliñskiej do i³owców prze³awiconych mu³owcami formacji kociewskiej. Granicê górn¹ wyznacza natomiast zanik prze³awiceñ mu³owcowych i pojawienie siê ilastych osadów dolnej czêœci formacji puckiej. Obie granice jednostki s¹ wyraÿnie heterochroniczne, przy czym dolna przebiega w obrêbie ró nych poziomów w interwale od dolnego wenloku po górny ludlow, a górna w obrêbie górnego ludlowu, obejmuj¹cego najwy szy dolny ludford i ni szy górny ludford. Litologia. Jednostka jest zbudowana z szarych i ciemnoszarych i³owców i i³owców wapnistych, gêsto prze³awi- 791

S Y L U R S I L U R I A N ORDOWIK ORDOVICIAN WENLOK WENLOCKIAN L A N D O W E R L L A N D O V E R I A N ASZGIL ASHGILL T E L Y C H T E L Y C H I A N AERON AERONIAN RHUDD RHUDDNIAN FM. Z PELPLINA PELPLIN FM F O R M A C J A I O W C Ó W Z P A S Ê K A P A S Ê K F O R M A T I O N FM. Z PRABUT PRABUTY FM OGNIWO JANTARU JANTAR MEMBER KOŒCIERZYNA IG 1 4326,5 4382,0 4394,0 GDAÑSK IG 1 3049,0 3084,8 3089,0 Objaœnienia jak na ryc. 4 Explanations as in fig. 4 OLSZTYN IG 2 2349,0 2372,0 2376,5 Ryc. 3. Korelacja litostratygraficzna profilów formacji i³owców bitumicznych z Pas³êka Fig. 3. Correlation scheme of sections Pas³êk Bituminous Claystones Formation S Y L U R S I L U R I A N L A N D O W E R L L A N D O V E R I A N FM. I OWCÓW Z PAS ÊKA PAS ÊK FORMATION OGNIWO JANTARU JANTAR MEMBER FORMACJA Z BARCIAN BARCIANY FORMATION KÊTRZYN IG 1 1520,9 LESIENIEC 1 1338,0 PRABUTY IG 1 3348,6 ORDOWIK ORDOVICIAN ASZGIL ASHGILL PORKUNI FORMACJA Z ORNETY ORNETA FORMATION 1544,5 1358,0 3356,6 i³owce czarne i ciemnoszare bitumiczne bituminous black claystones i³owce pstre czerwonobrunatne brown-red claystones piaskowce sandstones wapienie gruz³owe nodular limestones interwa³y nierdzeniowane uncored intervals i³owce szare i ciemnoszare grey and dark grey claystones mu³owce ilaste (py³owce) shaley siltstones margle marls anhydryty anhydrites i³owce zielonawe szarozielone green and grey green claystones mu³owce piaszczyste (py³owce) sandy siltstones wapienie limestones powierzchnie nieci¹g³oœci sedymentacyjnych surfaces of discontinuity Ryc. 4. Korelacja litostratygraficzna profilów formacji wapieni gruz³owych z Barcian Fig. 4. Litostratigratigraphical correlation of the sections of the Barciany nodular limestones Formation 792

conych jasnoszarymi i szarymi mu³owcami oraz mu³owcami wapnistymi z licznymi blaszkami muskowitu. Sporadycznie spotyka siê cienkie wk³adki i laminy bentonitów. Zestaw przewarstwieñ mu³owcowych zawiera liczne struktury sedymentacyjne, z których najczêstsze to laminacja pozioma i ripplemarkowa (Jaworowski, 1971). Szcz¹tki organiczne i wiek. W osadach formacji zidentyfikowano liczny zespó³ graptolitów (Tomczyk, 1973 1989; Teller, 1976; Szymañski & Modliñski, 2003), który datuje jej zró nicowany wiek w poszczególnych profilach. Na skutek obocznej zmiennoœci facjalnej, interwa³ stratygraficzny serii ilasto-mu³owcowej formacji w poszczególnych czêœciach obni enia zmienia siê w szerokim przedziale czasowym. Najpe³niej sekwencja formacji jest rozwiniêta w profilu otworu S³upsk IG 1 na zachodzie regionu, gdzie obejmuje przedzia³ od poziomu Monograptus riccartonensis dolnego wenloku po poziom Neocucullograptus kozlowskii dolnego ludlowu (Jaworowski, 2000a, b). W profilach otworów Koœcierzyna IG 1 i Lêbork IG 1 interwa³ jej wystêpowania jest wê szy i mieœci siê w przedziale górny wenlok górny ludlow. Dalej ku pó³nocnemu wschodowi ogranicza siê do ludlowu, a w profilu arnowiec IG 1 obejmuje poziomy Bohemograptus praecornutus M. (Slovinograptus) balticus (ludford dolny i najni sza czêœæ ludfordu górnego), na koniec w profilu Gdañsk IG 1 poziomy od Saetograptus leintwardinensis po Neocucullograptus kozlowskii dolny ludford (Jaworowski, 2000a, b). Œrodowisko sedymentacji. Zespó³ i³owców i mu³owców jednostki mo na sklasyfikowaæ jako powsta³y na obszarze rozleg³ej równi g³êbokowodnej czêœci dystalnej i centralnej zbiornika szelfowego. Jego powolna sedymentacja by³a przerywana wielokrotnie przez podmorskie sp³ywy grawitacyjne dostarczaj¹ce do zbiornika materia³ py³owcowy. Czêœæ osadów mu³owcowych mo na za Jaworowskim (2000a, b, 2002) uznaæ za produkt depozycji sp³ywów kohezyjnych. S¹ to osady, których mechanizm powstania jest najbli szy debrytom. W szczególnoœci dotyczy to warstw py³owców odznaczaj¹cych siê wyraÿn¹ powierzchni¹ stropow¹ i sp¹gow¹. Masywne warstwy py³owców przechodz¹ce stopniowo w nadleg³y i³owiec s¹ natomiast zapisem sumowania siê dwóch wzajemnie zwi¹zanych procesów depozycyjnych kohezyjnego sp³ywu materia³u py³owego oraz pr¹du zawiesinowego. Z kolei, warstwy py³owców o wyraÿnych powierzchniach sp¹gowych z licznymi hieroglifami pr¹dowymi oraz stopniowym przejœciem w stropie w nadleg³y i³owiec, to niew¹tpliwie osady pr¹dów zawiesinowych, tj. turbidyty. Zespo³y warstw tego rodzaju mo na sklasyfikowaæ jako powsta³e na skutek przerobienia osadu py³owcowego przez pr¹dy denne. Za obszar Ÿród³owy materia³u py³owcowego dla sekwencji ilasto-mu³owcowej formacji pos³u y³a kaledoñska pryzma akrecyjna ci¹gn¹ca siê wzd³u strefy kolizji kontynentu Baltiki i terranu Wschodniej Awalonii (Jaworowski, 2000a, b, 2002), Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Zasiêg osadów formacji na l¹dzie jest ograniczony do fragmentu obni enia po³o onego na zachód od okolic Braniewa i Ostródy, a na akwenie Ba³tyku obejmuje ca³y obszar obni enia w granicach polskiej strefy ekonomicznej. Stwierdzona mi¹ szoœæ osadów formacji zmienia siê od ok. 300 400 m w rejonie Pas³êka, Gdañska i arnowca, poprzez ok. 1500 m w okolicach Lêborka i Koœcierzyny do ponad 3000 m w profilu S³upsk IG 1. Ekwiwalenty. Na obszarze Litwy i Obwodu Kaliningradzkiego Rosji nie stwierdzono dotychczas ekwiwalentów litologicznych formacji kociewskiej. Jako odpowiedniki litologiczne ni szej czêœci formacji kociewskiej na zachodzie obni enia peryba³tyckiego mog¹ byæ natomiast traktowane profile dwu obszarów: na Bornholmie mu³owce tzw. Silur Skifer (Nielsen, 1993); w otworze G14 wykonanym w niemieckiej strefie ekonomicznej akwenu ba³tyckiego formacja Rastrites Schiefer (Franke i in., 1994). Ogniwo mu³owców wapnistych Redy (ryc. 2, 6) Nazwa i historia. Cz³on geograficzny nazwy w³asnej ogniwa pochodzi od rzeki Redy i miejscowoœci o tej samej nazwie w województwie pomorskim (ryc. 1). Dla okreœlenia jednostki litostratygraficznej proponowana nazwa u yta zostaje po raz pierwszy. Podzia³. Nie dokonany. Typowy profil. W charakterze litostratotypu ogniwa proponuje siê fragment profilu otworu Pas³êk IG 1 (g³êb. 2175,5 2186,0 m wed³ug prób rdzeniowych i 2174,0 2185,0 wed³ug pomiarów geofizycznych); natomiast jako hipolitostratotyp fragment profilu otworu Lebork IG 1 (g³êb. 1942,5 1967,0 m wed³ug prób rdzeniowych i pomiarów geofizycznych). Inne profile. Z sekwencji osadów ogniwa próby rdzeniowe uzyskano w nielicznych otworach wiertniczych. S¹ to m.in. czêœciowo rdzeniowane profile: w polskiej czêœci strefy ekonomicznej akwenu ba³tyckiego otworu B5 1/01 (g³êb. 1462,0 1474,0 m wed³ug pomiarów geofizycznych, a próby rdzeniowe pobrano z interwa³u 1467,0 1473,0 m); w czêœci l¹dowej otworu Koœcierzyna IG 1 (g³êb. 2543,5 2570,0 m wed³ug pomiarów geofizycznych, a rdzeñ z interwa³u 2563,5 2572,5 m). Granice. Na wykresach pomiarów geofizyki otworowej dolna i górna granica ogniwa s¹ dobrze czytelne (ryc. 6). W skalnym materiale rdzeniowym granice jednostki wyra one s¹ stopniowym przejœciem od osadów mu³owcowo-wapiennych ogniwa Redy do i³owców z wk³adkami mu³owców pozosta³ej czêœci formacji kociewskiej. Litologia. Jednostkê buduj¹ zwiêz³e mu³owce wapniste i silnie margliste szare i jasnoszare wapienie z laminami i cienkimi wk³adkami i³owców szarych, ciemnoszarych i szarozielonawych. W mu³owcach i i³owcach obecny jest liczny rozproszony muskowit. Szcz¹tki organiczne i wiek. W osadach ogniwa profilu Koœcierzyna IG 1 napotkano niezbyt liczne szcz¹tki graptolitów, w tym m.in.: Pristiograptus cf. dubius (Suess), Monoclimacis haupti (Kühne), M. tomczyki Willefert oraz g³owonogi Orthoceras i ma³ e Cardiola sp. (Tomczyk, 1982). Z analizy po³o enia ogniwa w poszczególnych profilach (Tomczyk, 1973 1989) mo na poœrednio wnioskowaæ, i stanowi ono poziom izochroniczny usytuowany w obrêbie górnego ludfordu poziomu graptolitowego Pseudomonoclimacis latilobus/m. (Slovinograptus) balticus (Urbanek & Teller, 1997; Szymañski & Modliñski, 2003). 793

S UPSK IG 1 1150,0 ~1480,0 1565,0 ~1596,0 LÊBORK IG 1 1027,8 S Y L U R S I L U R I A N P R I D O L P R I D O L I L U D L O W L U D L O V I A N WENLOK WENLOCKIAN L U D F O R D L U D F O R D I A N GORST GORSTIAN F O R M A C J A Z P U C K A P U C K F O R M A T I O N FM. Z KOCIEWIA KOCIEWIE FM FORMACJA Z PELPLINA PELPLIN FORMATION OG. REDY REDA MEM. Objaœnienia jak na ryc. 4 Explanations as in fig. 4 GDAÑSK IG 1 1650,0 ~2460,0 2493,0 2506,0 2787,0 3049,0 HEL IG 1 1110,5 ~2385,0 2472,0 2485,0 ~2655,0 2925,5 1650,0 1942,5 1967,0 ~3080,0 3248,0 4483,0? Ryc. 5. Korelacja litostratygraficzna profilów formacji szarych i³owców z Pelplina, formacji i³owców i mu³owców z Kociewia oraz formacji mu³owców i i³owców wapnistych z Pucka Fig. 5. Litostratigratigraphical correlation between the sections of the Pelplin Grey Claystone Formation, of the claystons and siltstones of the Kociewie Formation and of the calcareous siltstones and claystons of the Puck Formation Œrodowisko sedymentacji. Zespó³ mu³owców i i³owców jednostki mo na sklasyfikowaæ jako powsta³y analogicznie jak formacji z Kociewia na obszarze rozleg³ej równi g³êbokowodnej czêœci centralnej i dystalnej zbiornika szelfowego. Ich powolna sedymentacja by³a przerywana wielokrotnie przez podmorskie sp³ywy grawitacyjne dostarczaj¹ce do zbiornika materia³ py³owcowy oraz redeponowany ze strefy pobrze a i/lub towarzysz¹cych mu terenów œródmorskich p³ycizn mikrytowy materia³ wêglanowy. Zdaniem Jaworowskiego (2000a, b, 2002) mu³owce sekwencji, reprezentuj¹ drobnoziarniste debryty i dystalne turbidyty, które pod wieloma wzglêdami przypominaj¹ flisz ³upkowy. Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Zasiêg osadów ogniwa jest identyczny z rozprzestrzenieniem formacji kociewskiej. Stwierdzona pe³na ich mi¹ szoœæ wynosi w rejonie Pas³êka, KOŒCIERZYNA IG 1 LÊBORK IG 1 HEL IG 1 PAS ÊK IG 1 2543,5 1942,5 S Y L U R S I L U R I A N LUDLOW LUDLOVIAN LUDFORD LUDFORDIAN F O R M A C J A Z K O C I E W I A K O C I E W I E F O R M A T I O N OGNIWO REDY REDA MEMBER 2175,5 2186,0 2472,0 2485,0 2570,0 1967,0 Objaœnienia jak na ryc. 4 Explanations as in fig. 4 Ryc. 6. Korelacja litostratygraficzna profilów ogniwa mu³owców wapnistych Redy Fig. 6. Litostratigratigraphical correlation of the sections of the calcareous siltstones of the Reda Member 794

Gdañska i Helu ok. 10,0 15,0 m osi¹gaj¹c maksymalnie 34,0 m w profilu otworu S³upsk IG 1. Ekwiwalenty. Na s¹siednich obszarach Litwy i Obwodu Kaliningradzkiego Rosji nie wyodrêbniono dotychczas litostratygraficznych odpowiedników ogniwa Redy. Jednak nale y przypuszczaæ, i odpowiada mu œrodkowa czêœæ formacji pagégaiskiej, tj. warstwy rukaiskie z graptolitami poziomu M. (Slovinograptus) balticus (Paškevicius, 1977; Sidaravièiene, 1999). Formacja i³owców i i³owców wapnistych z Pucka (ryc. 2, 5) Nazwa i historia. Nazwa formacji pochodzi od miasta Puck w województwie pomorskim. W nazewnictwie stratygraficznym nazwa ta u yta zostaje po raz pierwszy. Podzia³. Nie dokonany. Typowy profil. Za litostratotyp formacji proponuje siê przyj¹æ fragment profilu otworu Hel IG 1 (g³êb. 1110,5 ok. 2385 m wed³ug pomiarów geofizycznych). Inne profile. Inne niepe³ne stratygraficznie profile formacji to m.in.: fragmenty profilów z otworów Lêbork IG 1 (g³êb. 1027,8 ok. 1650 m wed³ug prób rdzeniowych), otworu B8 1/83 (g³êb. 768,0 ok. 1680 m wed³ug pomiarów geofizycznych) oraz otworu Gdañsk IG 1 (g³êb. 1650,0 ok. 2460 m wed³ug pomiarów geofizycznych). Granice. Dolna granica formacji znaczona jest umownie w miejscu ci¹g³ego przejœcia sedymentacyjnego od osadów mu³owcowo-ilastych formacji kociewskiej do wy³¹cznie ilastych osadów dolnej czêœci formacji puckiej. Znaczona jest ona w stropie najwy ej usytuowanej ³awicy mu³owców. Z danych biostratygraficznych wynika, i przebieg granicy jest heterochroniczny i sytuuje siê w obrêbie ró nych poziomów górnego ludlowu (ryc. 2). Górna granica, w wiêkszoœci profilów, przebiega wzd³u bardzo wyraÿnej powierzchni niezgodnoœci, a na osadach formacji wystêpuj¹ bezpoœrednio utwory permu. Granica ta jest równie dobrze wyra ona na wykresach pomiarów geofizycznych. W dwóch profilach wiertniczych usytuowanych w akwenie polskiej czêœci Ba³tyku (otw. B7 1/91 i B8 1/83) na formacji puckiej le ¹ osady dewonu dolnego reprezentowane przez tzw. doln¹ pstr¹ seriê terygeniczn¹ nale ¹c¹ najprawdopodobniej do edynu. Z wykresów geofizycznych i próbek okruchowych wynika, i granica formacji z utworami dewonu w dwu tych profilach przebiega w obrêbie ci¹g³ej sedymentacyjnie sekwencji osadów ilastych wykszta³conych w facjach morskich. Litologia. Jednostkê buduj¹ w ni szej czêœci i³owce i i³owce wapniste szare miejscami z odcieniem zielonawym, laminowane, sporadycznie z laminami bentonitów. Ku górze przechodz¹ one w i³owce wapniste szarozielonawe, laminowane z wk³adkami i soczewkami wapieni marglistych i organodetrytycznych jasnoszarych oraz margli z licznym detrytem fauny. Szcz¹tki organiczne i wiek. W ni szej czêœci formacji zidentyfikowano (Tomczyk, 1973 1989) liczny zespó³ graptolitowów, dokumentuj¹cy obecnoœæ górnego ludlowu (górny ludford) od poziomu Monograptus (Slovinograptus) balticus i ni szego pridolu po poziom Neocolonograptus lochkovensis (Urbanek & Teller, 1997). Pocz¹wszy od poziomu graptolitowego Monograptus (U.) spineus w osadach pojawiaj¹ siê szcz¹tki przewodnich form ma³ oraczków (Tomczykowa & Witwicka, 1972, 1974; Nehring-Lefeld, 1988), które dokumentuj¹ obecnoœæ najwy szego ludlowu poziomu Hemsiella hemsiensis oraz wszystkich poziomów pridolu od Neobeyrichia incerta po Nodibeirichia gedanensis. Œrodowisko sedymentacji. Zespó³ mu³owców i i³owców jednostki mo na interpretowaæ jako powsta³y analogicznie jak formacji z Kociewia na obszarze rozleg³ej równi g³êbokowodnej czêœci centralnej i dystalnej zbiornika szelfowego. Ich intensywna sedymentacja przebiega³a w œrodowisku hemipelagicznym i wielokrotnie by³a przerywana przez podmorskie sp³ywy grawitacyjne dostarczaj¹ce do zbiornika materia³ py³owcowy oraz mikrytowy materia³ wêglanowy redeponowany ze strefy pobrze a i/lub towarzysz¹cych mu terenów œródmorskich p³ycizn. Rozprzestrzenie i mi¹ szoœæ. Osady formacji wystêpuj¹ na ca³ym obszarze polskiego fragmentu obni enia peryba³tyckiego. Najpe³niejsze stratygraficznie sekwencje zachowa³y siê w dwu obszarach: w polskiej strefie ekonomicznej akwenu ba³tyckiego w profilu otworu B8 1/83 oraz w rejonie W³adys³awowa i Pó³wyspu Helskiego. W profilach pierwszego z tych obszarów przyjmuje siê ci¹g³oœæ sedymentacji w facjach morskich miêdzy sylurem i dewonem; w drugim erozja epigenetyczna usunê³a jedynie czêœæ osadów najwy szego poziomu Nodibeyrichia gedanensis pridolu (Modliñski i in., 1994). Stwierdzona mi¹ szoœæ formacji w otworze B8 1/83 wynosi ponad 900,0 m, natomiast jej mi¹ szoœæ niepe³na w profilach rejonu W³adys³awowo Hel osi¹ga ok. 1300,0 m (otw. Hel IG 1). Na zachód od tego rejonu mi¹ szoœæ osadów maleje do ok. 300,0 m w profilu S³upsk IG 1, natomiast w kierunku wschodnim nastêpuje stopniowa redukcja ich mi¹ szoœci a do ca³kowitego wyklinowania na pó³nocnym sk³onie wyniesienia mazursko-suwalskiego. Ekwiwalenty. W charakterze ekwiwalentów formacji mo na traktowaæ kolejno: na Litwie osady wy szej czêœci formacji Pagégai, formacji Minja i formacji Jûra (Paðkevicius, 1997; Paðkevicius i in., 1994); w granicach Obwodu Kaliningradzkiego Rosji svitê Okuniewsk¹ (Kaljo & Sarv, 1976; Zagorodnych i in., 2001). * P³ytki cienkie i powierzchnie polerowane wykona³a Pracownia Szlifierska Muzeum Geologicznego PIG, komputerowe ilustracje graficzne T. Grudzieñ i B. Szymañski. Zbiory dokumentacyjne próbek litologicznych, okazów paleontologicznych, powierzchni polerowanych i p³ytek cienkich z sekwencji skalnych ustanowionych jednostek litostratygraficznych zdeponowano w Zak³adzie Geologii Regionalnej i Naftowej PIG w Warszawie. Skalny materia³ rdzeniowy poszczególnych profilów jest przechowywany w Archiwum Rdzeni Wiertniczych i Próbek Geologicznych Centralnego Archiwum Geologicznego (CAG) w Iwicznej k. Piaseczna (otw. Kêtrzyn IG 1, Lêbork IG 1, Prabuty IG 1) oraz w Archiwum w Ho³ownie k. Bia³ej Podlaskiej (otw. Olsztyn IG 2, Koœcierzyna IG 1, Gdañsk IG 1, Hel IG 1, arnowiec IG 1, Pas³êk IG 1). Ich wynikowe dokumentacje geologiczne wraz z wykresami 795

pomiarów geofizycznych s¹ zdeponowane w CAG w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Szczegó³owe profile litologiczno-stratygraficzne otworów Bartoszyce IG 1, Bytów IG 1, Gdañsk IG 1, Go³dap IG 1, Hel IG 1, Koœcierzyna IG 1, Olsztyn IG 2, Pas³êk IG 1, Prabuty IG 1 i arnowiec IG 1 zosta³y opublikowane w zeszytach serii wydawniczej Profile G³êbokich Otworów Wiertniczych Pañstwowego Instytutu Geologicznego (1973 1989). Literatura AIGNER T. 1985 Strom Depositional Systems. Lecture Notes in Earth Sciences, 3: 174. Springer-Verlag, Berlin. DADLEZ R. 1987 Allostratygrafia, cyklicznoœæ sedymentacji, litostratygrafia. Kwart. Geol., 31: 637 678. FRANKE D., GRÛNDEL J., LINDERT W., MEISSNER B., SCHULZ E., ZAGORA I. & ZAGORA K. 1994 Die Ostseebohrung G 14 eine Profilübrsicht. Zeirschr. Geol. Wiss., 22: 235 240. HACZEWSKI G. 1986 Miejsce i rola litologicznych poziomów przewodnich w lito- i chronostratygrafii. Prz. Geol., 34: 247 250. HEDBERG H. D. (ed.) 1976 International stratigraphic guide. J. Wiley Sons. New York, London, Sidney, Toronto, p. 200. HUGHES R.A. 1995 The durations of Silurian graptolite zones. Geol. Mag., 132: 113 115. KALJO D. & SARV L. 1976 Stratigraphy of the Upper Silurian section of the Dubovskoye boring (Kaliningrad Region). Geoloogia, 4; 325 333. Tallinn. KARNKOWSKI P. H. 1986 Jednostki allostratygraficzne propozycja nowych wydzieleñ formalnych w polskiej klasyfikacji stratygraficznej. Prz. Geol., 34: 255 257. KOREN T. N., SUYARKOVA A.A. & ZAGORODNYKH Z. 2005 Silurian graptolite succession of the Kalliningrad District, Northwest Russia. New Information from Drill Cores. [In:] The sixth Baltic Stratigraphical Conference. Abstracts., 53 56. St. Petersburg. JAWOROWSKI K. 1964 Struktury nagromadzeñ graptolitów na powierzchniach warstwowania. Kwart. Geol., 8: 91 101. JAWOROWSKI K. 1965 Strop warstw pas³êckich w obni eniu litewskim a granica wenlok ludlow. Kwart. Geol., 9: 511 523. JAWOROWSKI K. 1971 Sedimentary structures of the Upper Silurian siltstones in the Polish Lowland. Acta Geol. Pol., 21: 519 571. JAWOROWSKI K. 2000a Sylurskie py³owce pó³nocnej Polski turbidyty czy debryty? Posiedz. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 56: 13 14. JAWOROWSKI K. 2000b Facies analysis of the Silurian shale-siltstone succession in Pomerania. Geol.Quart., 44: 297 315. JAWOROWSKI K. 2002 Profil dolnego paleozoiku w pó³nocnej Polsce zapis kaledoñskiego stadium rozwoju basenu ba³tyckiego. Posiedz. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 58: 9 10. JAWOROWSKI K. & MODLIÑSKI Z. 1968 Dolnosylurskie wapienie gruz³owe w pó³nocno-wschodniej Polsce. Kwart. Geol., 12: 493 506. MODLIÑSKI Z. 1973 Stratygrafia i rozwój ordowiku w pó³nocno-wschodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., 72. MODLIÑSKI Z., NEHRING-LEFELD M. & RYBA J. 1994 The Palaeozoic Complex in the Polish Part of the Baltic Sea. Zeitsch. Geol. Wiss., 22: 227 234. Berllin. NEHRING-LEFELD M. 1988 Biostratygrafia piêtra podlaskiego (górny sylur) w polskim akwenie Ba³tyku. Kwart. Geol., 32: 577 604. North American Stratigraphic Code 1983 Am. Ass. Petrol. Geol. Bull., 67: 847 873. NOWLAN G.S. 1995 Left hand column for correlation charts. Silurian Times, 3: 8. NIELSEN A.T. 1993 6. Exkursion B Phanerozoic of Bornholm. [In:] Rügen Bornholm Exkursionsführer Gesell. f. Geowiss. Berlin: 151 178. PAŠKEVIÈIUS J., LAPINASKAS P., BRAZAUSKAS A., MUSTEIKIS P. & JACYNA J. 1994 Stratigraphic Revision of the Regional Stages of the Upper Silurian in the Baltic Basin. Geologija, 17: 64 87. Academia. Vilnius. PAŠKEVIÈIUS J. 1997 The Geology of the Baltic Republics. Vilnius University Geological Survey of Lithuania. Vilnius. PODHALAÑSKA T. 2003 Late Ordovician to Early Silurian transition and the graptolites from Ordovician/Silurian boundary near the SW rim of East European Craton (northern Poland). INSUGEO, Serie Correlation Geologica, 18: 165 171. POKORSKI J. & MODLIÑSKI Z. (eds) 2005 Mapa geologiczna po³udniowego Ba³tyku bez utworów permu i mezozoiku. Inst. Geologiczny. CAG 839/2006. Profile G³êbokich Otworów Wiertniczych Instytutu Geologicznego, 1973 1989 Pas³êk IG 1 (z. 9 1973), Bartoszyce IG 1, Go³dap IG 1 (z. 14 1974), Prabuty IG 1 (z. 27 1975) arnowiec IG 1 (z. 32 1976), Olsztyn IG 2 (z. 39 1977), Koœcierzyna IG 1 (z. 54 1982), Hel IG 1 (z. 63 1986), Gdañsk IG 1 (z. 67 1989), Bytów IG 1 (z. 40 1997). Inst. Geol. RADZEVIÈIUS S. & PAŠKEVIÈIUS J. 2005 Revision of late Wenlock biostratigraphy in Lithuania. [In:] The sixth Baltic Stratigraphical Conference. Abstracts: 100 103. St. Petersburg. SIDARAVIÈIENË N. (red.), 1999 Lietuvos stratigrafiniai padalinai. Lietuvos Geologijos Tarnyba. Vilnius. SIMPSON E.L. & ERIKSSON K.A. 1990 Early Cambrian progradational and trangressive sedimentation patterns in Virginia: an example of the early history of a passive margin. J. Sediment. Petrol., 60: 84 100. SZULCZEWSKI M. 1986 Koncepcje i rzeczywistoœæ klasyfikacji stratygraficznej. Prz. Geol., 34: 233 237. SZULCZEWSKI M. & WIERZBOWSKI A. 1979 W sprawie doboru stratotypu jednostki litostratygraficznej. Kwart. Geol., 23: 579 582. SZYMAÑSKI B. & MODLIÑSKI Z. 2003 Nowelizacja stratygrafii syluru w wybranych profilach wiertniczych obni enia ba³tyckiego. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 405: 109 138. Warszawa. TELLER L. 1976 Morphplogy of some Upper Wenlockian Cyrtograptinae from Zawada 1 profile (NE Poland). Acta Geol. Pol., 26: 469 484. TELLER L. 1997a The subsurface Silurian in the East European Platform. Palaeon. Polonica., 56: 7 21. Warszawa. TELLER L. 1997b Grapyolites and Stratigraphy of the Pridoli Series in the East European Platform. Palaeon. Polonica, 56: 59 70. TOMCZYK H. 1962 Stratigraphic problems of the Ordovician and Silurian in Poland in the light of recent studies. Pr. Inst. Geol., 35: 1 134. TOMCZYK H. 1973 Sylur. Pas³êk IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 9: 57 65, 85 95. TOMCZYK H. 1974a Sylur. Bartoszyce IG 1, Go³dap IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 14: 53 59; 93 100; 122 137. Warszawa. TOMCZYK H. 1974b Szczegó³owy profil litologiczno-stratygraficzny. Sylur. Dokumentacja wynikowa otworu badawczego S³upsk IG 1. CAG 119304. TOMCZYK H. 1975 Sylur. Prabuty IG1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 27: 39 47; 69 76. Warszawa. TOMCZYK H. 1976 Sylur. arnowiec IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 32: 20 28, 56 68. Warszawa. TOMCZYK H. 1977a Sylur. Bytów IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 40: 42 62. Warszawa. TOMCZYK H. 1977b Sylur. Olsztyn IG 1, Olsztyn IG 2. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 39: 76 84; 107 123. Warszawa. TOMCZYK H. 1977c Profil syluru otworu Lêbork IG 1. Dokumentacja wynikowa otworu Lêbork IG 1. CAG, 67709. TOMCZYK H. 1982 Sylur. Koœcierzyna IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 54: 37 55; 84 116. Warszawa. TOMCZYK H. 1986 Sylur. Hel IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 63: 21 37; 63 85. Warszawa. TOMCZYK H. 1989 Sylur. Gdañsk IG 1. Profile G³êb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 67: 27 40; 76 93. Warszawa. TOMCZYKOWA E. & WITWICKA E. 1972 Z badañ stratygrafii górnego syluru w obszarze ba³tyckim. Kwart. Geol., 16: 1006 1008. TOMCZYKOWA E. & WITWICKA E. 1974 Stratigraphic correlation of Podlasian deposits on the basis of ostracodes and trilobites [In:] Tomczykowa E. & Witwicka E. Peri Baltic Area of Poland (Upper Silurian). Bull. Inst. Geol., 276: 55 86. WIECZOREK J. 1988 Zasady polskiej klasyfikacji stratygraficznej ocena krytyczna. Prz. Geol., 36: 98 102. URBANEK A. & TELLER L. 1997 Graptolites and stratigraphy of the Wenlock and Ludlow Series in the East European Platform. Palaeont. Pol., 56: 23 57. Warszawa. ZAGORA K. 1994 Die Ostseebohrung G 14 eine Profilübersicht. Zeitschr. Geol. Wiss. 22: 235 240. ZAGORODNYCH W. A., DOWBNAJA A. W. & AMOIDA W. A. 2001 Stratigrafia Kaliningradskogo Regiona. Kaliningrad. Zasady Polskiej Klasyfikacji, Terminologii i Nomenklatury Stratygraficznej, 1975 Instrukcje i metody badañ geologicznych, 33. Inst. Geol. Warszawa. Praca wp³ynê³a do redakcji 06.10.2005 r. Akceptowano do druku 12.07.2006 r. 796