ZAKOPANE na cztery pory roku folklor kultura imprezy B i u r o P r o m o c j i www.zakopane.pl
2 Spis treści Miasto kultury 3 Podróż do przeszłości 4/5 Wierność tradycji 6/7 Zakopane literackie 8/9 Różne oblicza sztuki 10/11 Jazz pod Tatrami 12/13 Różnorodność muzycznych wrażeń 14/15 Święto gór 16/17 Jesień dla koneserów 18/19 Królestwo śniegu 20/21 Adresy 22/23
MIASTO KULTURY Zakopane wraz z Tatrami, od momentu przybycia tu pierwszych przybyszów z nizin, stało się miejscem, które upodobała sobie elita artystyczna XIX i XX wieku. Sztuka kwitła tutaj dzięki temu, że miasto stanowiło enklawę wolności w czasach zaborów. Zjeżdżali do niego artyści poszukujący swobody wyrazu i natchnienia w pięknie otaczającego krajobrazu. Spotkanie z unikalną sztuką podhalańską stało się inspiracją do stworzenia wielkich dzieł literackich, muzycznych i architektonicznych o nieprzemijającej wartości. To tutaj Henryk Sienkiewicz pisał Krzyżaków, w których wykorzystał gwarę góralską, Karol Szymanowski skomponował balet Harnasie, a Stanisław Witkiewicz zaprojektował perły stylu zakopiańskiego. Niezwykły artystyczny klimat miasta pod Giewontem zachował się do dziś. Zakopane może pochwalić się niespotykaną dla tej wielkości miast liczbą galerii i pracowni artystycznych, odbywających się koncertów, festiwali i spotkań twórczych. Pozostaje miastem kultury od ponad wieku. 3
Podróż DO PRZESZŁOŚCI KULTURA Znajdujące się przy Krupówkach Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego jest skarbnicą wiedzy o Tatrach i Podhalu. Pierwszą placówkę muzealną otwarto w Kuźnicach w 1875 roku. Budowę gmachu, w którym dziś mieści się muzeum, rozpoczęto w 1913 roku według projektu Stanisława Witkiewicza. Muzeum, poza głównym budynkiem, posiada jeszcze kilka innych oddziałów porozrzucanych po całym Zakopanem i Podhalu. W zbiorach znajduje się wiele ciekawych eksponatów, jak chociażby najstarszy obraz przedstawiający krajobraz tatrzański Morskie Oko Jana Nepomucena Głowackiego z 1837 roku. Wśród obrazów znajdziemy też bogatą kolekcję portretów Stanisława Ignacego Witkiewicza, z prowadzonej przez niego w latach 20. ubiegłego wieku Firmy Portretowej. Ogromne wrażenie sprawiają na zwiedzających zbiory geologiczne i przyrodnicze, Siedziba Muzeum Tatrzańskiego niemal trzy tysiące skał, skamieniałości i minerałów oraz siedemdziesiąt tysięcy okazów zoologicznych i botanicznych. Niezwykły dorobek tatrzańskiej kultury ludowej, zebrany w muzeum, to wynik wielu lat pracy etnografów, entuzjastów i kolekcjonerów, wśród których główne miejsce należy się długoletniemu dyrektorowi Muzeum Tatrzańskiego, Juliuszowi Zborowskiemu. Do prawdziwych rarytasów zaliczyć można pochodzące sprzed dziesiątków lat pasterskie narzędzia i stroje, ceramikę i wyroby rzemiosła artystycznego. 4
Willa Koliba Muzeum Stylu Zakopiańskiego znajduje się w willi Koliba, pierwszym domu zaprojektowanym według stylu zakopiańskiego przez jego twórcę Stanisława Witkiewicza. Podczas zwiedzania budynku można zapoznać się nie tylko z charakterystycznymi dla stylu zakopiańskiego elementami architektonicznymi, lecz także doskonale się z nimi komponującymi meblami i sprzętami codziennego użytku. Koliba Willa Opolanka Muzeum Kornela Makuszyńskiego mieści się w willi Opolanka, w której pisarz wraz z żoną spędził ostatnie lata swego życia. Honorowy Obywatel Zakopanego od 1931 roku, aktywnie uczestniczył w życiu miasta. W pozostawionych przez siebie listach i felietonach popularyzował Zakopane, ale też nieraz piętnował jego przywary. Grób na Pęksowym Brzyzku jest tłumnie odwiedzany przez dzieci i młodzież pamiętające Przygody Koziołka Matołka czy Pannę z mokrą głową. MUZEUM JANA KASPROWICZA NA HARENDZIE Muzeum na Harendzie to piękny, drewniany budynek, z którego okien roztacza się widok na Tatry, z ulubionym przez poetę, imponującym Lodowym Szczytem. Na Harendzie gorące intelektualne dysputy prowadzili między innymi Michał Choromański, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Witold Gombrowicz i Henryk Worcell. Po śmierci Jana Kasprowicza, jego żona Maria urządziła w domu muzeum pisarza, które można zwiedzać do dziś. POZAZAKOPIAŃSKIE ODDZIAŁY MUZEUM TATRZAŃSKIEGO By lepiej poznać codzienne życie górali na przełomie XIX i XX wieku, warto wybrać się do zagrody Sołtysów w Jurgowie i zagrody Korkoszów w Czarnej Górze. Inny z oddziałów, dwór w Łopusznej, to przykład typowego folwarku szlacheckiego z XVI wieku. Najczęściej odwiedzanym oddziałem Muzeum Tatrzańskiego jest Muzeum Powstania Chochołowskiego, otwarte w Chochołowie w 1978 roku, czyli w 132 lata po zbrojnym wystąpieniu górali przeciwko Austrii. 5
WIERNOŚĆ TRADYCJI Rdzenni mieszkańcy Podhala po dziś dzień hołdują góralskiej tradycji. Na ulicach słychać gwarę, a podczas ważniejszych świąt kościelnych czy państwowych można zobaczyć górali ubranych w tradycyjne stroje. Ciągle żywa jest sztuka podhalańska: malarstwo na szkle, haft czy rzeźbiarstwo artystyczne. Liczni twórcy ludowi prezentują swe dzieła w Polsce i na świecie, gdzie cieszą się one niesłabnącym zainteresowaniem. Nie ma sobie równych góralska muzyka. Donośny śpiew i żywiołowy taniec co roku wzbudzają aplauz zgromadzonej na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich publiczności. Co ważne, w zespołach chętnie występują coraz to młodsi członkowie góralskich rodów. Podobnie jest z malarstwem, rzeźbiarstwem, kowalstwem czy stolarstwem. Tradycja przekazywana z ojca na syna trwać będzie przez wieki, gdyż jest powodem prawdziwej dumy mieszkańców Skalnego Podhala. Taniec góralski jest jedyny w swoim rodzaju KULTURA 6
Góralskie tradycje kultywuje też Związek Podhalan. Założony w 1919 roku skupia obecnie ponad sześćdziesiąt oddziałów, a swoje przedstawicielstwa ma nawet w odległej Australii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Jego działania przerwały tylko II wojna światowa i stan wojenny. Zadaniem ruchu jest pielęgnowanie i promocja kultury góralskiej w Polsce i na świecie. Stąd przeróżne imprezy, koncerty i posiady organizowane przez zakopiański oddział Związku, którym jest Tatrzański Ośrodek Swojszczyzny. Wnętrze chaty Sabały Gra na tradycyjnych instrumentach nie zamiera Gęśliki 7
KULTURA ZAKOPANE LITERACKIE Od początku swego istnienia Zakopane było mekką artystów. Literaci, malarze i muzycy szukali w nim spokoju i natchnienia. Jednym z pierwszych był wielki popularyzator podhalańskiej sztuki ludowej Stanisław Witkiewicz, znany jako twórca stylu zakopiańskiego. Z miastem związany był także jego syn, Stanisław Ignacy Witkiewicz Witkacy. Malarz, dramaturg, pisarz i filozof był jedną z barwniejszych postaci zakopiańskiej cyganerii artystycznej. Wraz z kręgiem przyjaciół, wśród których do najbliższych należeli Leon Chwistek, Bronisław Malinowski i August Zamoyski, prowadził niekończące się dysputy o sztuce i życiu. Był założycielem Teatru Formistycznego, a później Firmy Portretowej St. I. Witkiewicz. Niektóre z namalowanych przez Witkacego portretów znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego. W Zakopanem mieszkał także popularny pisarz Kornel Makuszyński. Jak wielu jemu podobnych początkowo odwiedzał Zakopane jedynie podczas wakacji, by ostatecznie osiąść w nim na stałe. Po pierwszej wojnie światowej miasto odwiedzał często Stefan Żeromski. Jego patriotyczne zaangażowanie Grób Kornela Makuszyńskiego na Pęksowym Brzyzku Portret Stanisława Witkiewicza pędzla Jana Malczewskiego Autoportret Witkacego spowodowało, iż został on wybrany prezydentem powstałej na miesiąc przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku Rzeczypospolitej Zakopiań- 8
Willa na Harendzie skiej. Wielkim miłośnikiem Tatr i folkloru góralskiego był Kazimierz Przerwa Tetmajer. Twórca cyklu opowieści Na skalnym Podhalu i tatrzańskiej epopei Legenda Tatr został pochowany, jak i wielu innych zasłużonych dla Zakopanego artystów, na Pęksowym Brzyzku. Na niedalekiej Harendzie, w specjalnie wystawionym granitowym mauzoleum spoczywa inny wybitny poeta i miłośnik Tatr Jan Kasprowicz. To spod jego pióra wyszedł jeden z piękniejszych opisów przyrody tatrzańskiej, wiersz Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach. Przedstawienie w Teatrze im. Witkacego WITKACY WCIĄŻ ŻYWY W 1985 roku pod Giewont przybyli młodzi adepci krakowskiej szkoły teatralnej. Zafascynowani Witkacym postanowili stworzyć teatr w jego rodzinnym mieście. I świetnie im się to udało. Istniejący ponad 20 lat Teatr im. St. I. Witkiewicza zdobył serca widzów i na stałe wpisał się w kalendarz kulturalnych imprez w Zakopanem. Na spektakle premierowe i niezwykle hucznie obchodzone w lutym każdego roku urodziny teatru i jego patrona, zjeżdża publiczność z całej Polski. Teatr łączy w sobie eksperyment z tradycją, a gesty i mimika aktorów są tu równie ważne jak słowa. Oprócz spektakli, w teatrze odbywają się koncerty, wernisaże i spotkania autorskie. 9
RÓŻNE OBLICZA SZTUKI KULTURA Malarstwo, rzeźba i muzyka to dyscypliny sztuki bliskie wszystkim zakopiańczykom. Wiele zakopiańskich willi było świadkami twórczych porywów, które zaowocowały nietuzinkowymi dziełami. W Atmie, w której mieszkał Karol Szymanowski, zgromadzone są pamiątki po kompozytorze dobitnie świadczące o wpływie góralskiej muzyki na jego twórczość. Ale muzyka pod Tatrami ma różne oblicza, to także Tatrzańska Orkiestra Klimatyczna wykonująca muzykę klasyczną i zespół Zakopower, który robi karierę za sprawą wokalisty Sebastiana Karpiela Antoni Kenar Bułecki. Tymczasem w Galerii Władysława Hasiora słychać mroczną muzykę, którą wybrał sam artysta. On także zaaranżował wnętrze i wykreował atmosferę galerii, w której można oglądać nietypowe instalacje i rzeźby. Wychowanek Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara swe prace wystawiał na całym świecie, między innymi w Paryżu i Rzymie. Warto zwiedzić również Galerię Sztuki im. W. i J. Kulczyckich na Kozińcu, której największą chlubą jest unikalna kolekcja kobierców i tkanin wschodnich pochodzących z Iranu, Afganistanu i Azji Zachodniej. Wystawy sztuki współczesnej odbywają się w Miejskiej Galerii Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego, zaś twórcy ludowi prezentują swe dzieła szerokiej publiczności podczas Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich. Wnętrze Atmy 10
Spektakl Teatru im. Witkacego w Atmie Młodzieżowy Zakopower 11
JAZZ POD TATRAMI Wraz z nadchodzącą wiosną do Zakopanego wkracza jazz, a to za sprawą odbywającego się od 2004 roku United Europe Jazz Festival Zakopiańskiej Wiosny Jazzowej. Inicjatywa miast - Znany polski jazzmen Jan Ptaszyn Wróblewski słowackiej Banskiej Bystrzycy, czeskiego Hradec Kralove, węgierskiego Salgotarian i Zakopanego miała na celu uczczenie wstąpienia czterech państw do Unii Europejskiej. Dziś festiwal żyje już swoim życiem, czyniąc z Zakopanego miasto pełne jazzowego feelingu. Muzyka rozbrzmiewa w restauracjach, karczmach i pubach, a także pod gołym niebem na Równi Krupowej i Placu Niepodległości. Festiwalowi co roku towarzyszy Tatrzański Zlot Pojazdów Zabytkowych. Przejazdowi oldsmobili ulicami Zakopanego przygląda się całe miasto. Na festiwalu grali najlepsi z najlepszych: Big Joe Turner, Janice Harrington, Steve Logan, Walk Away, Tomasz Stańko, Janusz Muniak i wielu, wielu innych. IMPREZY Magiczna improwizacja 12
Jazz tradycyjny zawsze modny GÓRALSKI FOLK Długi weekend majowy w Zakopanem to nie tylko jazz, lecz także odbywająca się na placu pod Gubałówką Majówka Tatrzańska. Pokazy kowalstwa w ramach Międzynarodowych Targów Kowalstwa Artystycznego, występy folklorystyczne, wielkie gotowanie i Homernickie Śpasy pokaz góralskiej ciesielki, przyciągają tłumy wczasowiczów. Wieczorne koncerty w wykonaniu gwiazd polskiej muzyki rozrywkowej są wyczekiwane szczególnie przez młodą publiczność. Podczas majówki świetnie bawią się górale i turyści 13
RÓŻNORODNOŚĆ MUZYCZNYCH WRAŻEŃ Przez całe wakacje trwa pod Giewontem Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej. W zakopiańskich kościołach występują wybitni organiści z Polski i z zagranicy. Z kolei atmosfera wesołości i zabawy towarzyszy Tatrzańskim Wiciom. Jest to cykl imprez odbywających się we wszystkich gminach powiatu tatrzańskiego, przybliżających najpiękniejsze elementy góralskiej tradycji. Jednym z wydarzeń są wybory Nojśwarniyjsyj Górolecki, czyli najpiękniejszej mieszkanki Podhala, która powinna zachwycić jurorów urodą, mądrością i pracowitością. Konkurs odbywa się nieopodal Zakopanego, w Białym Dunajcu. Lato w Zakopanem to także cykl imprez organizowanych przez Fundację Andrzeja Brandstaettera Pro Artis, podczas których uzdolniona, niepełnosprawna młodzież z całej Polski uczestniczy w koncertach, warsztatach, wycieczkach krajoznawczych i spotkaniach integracyjnych. IMPREZY Koncert zorganizowany przez Fundację Pro Artis 14
Maryla Rodowicz Nojśwarniyjsa górolecka 2007 15
Występ Indian amerykańskich Święto gór Niewątpliwie najbardziej wyczekiwaną i najciekawszą imprezą lata pod Tatrami jest Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, odbywający się rokrocznie od 1968 roku. Zespoły rywalizują o Złotą, Srebrną i Brązową Ciupagę w trzech kategoriach: zespołów autentycznych, artystycznie opracowanych i stylizowanych. Festiwal otwiera Msza Św. Ekumeniczna i barwny pochód zespołów głównymi ulicami miasta, który przyciąga tysiące turystów i mieszkańców. W namiocie na Równi Krupowej w ostatnich latach występowały zespoły ludowe z Bułgarii, Francji, Hiszpanii, Łotwy, Macedonii, Serbii i Czarnogóry, Słowacji, Rosji, Rumunii, Turcji, Ukrainy, Kanady i Węgier, a także z tak egzotycznych krajów jak Papua Nowa Gwinea, Tybet czy Indie. Występom konkursowym towarzyszą pokazy wesela góralskiego, Dni Narodowe i kiermasz sztuki regionalnej. Artyści zapraszają do swych pracowni, a przewodnicy zabierają na wycieczki na najwyższe tatrzańskie szczyty. IMPREZY Parada na Krupówkach 16
Trombity zwołują na festiwal Goście z Ameryki Płd. Egzotyka zawsze w cenie Z dalekiej Azji... 17
JESIEŃ DLA KONESERÓW Nieco bardziej kameralny charakter ma odbywający się końcem września Jazz Camping Kalatówki, impreza, której korzenie sięgają lat pięćdziesiątych XX wieku. To muzyczne spotkanie sław polskiego jazzu z młodym pokoleniem muzyków przybiera formułą trwającego do białego rana jam session, któremu sprzyja niepowtarzalny klimat hotelu na Kalatówkach. Również jesienią przyjeżdżają do Zakopanego miłośnicy muzyki klasycznej, by uczestniczyć w Międzynarodowych Mistrzowskich Kursach Interpretacji Muzycznej. Młodzi muzycy doskonalą swe umiejętności pod okiem wielkich mistrzów, w ważnych dla polskiej kultury miejscach. Publiczność ma okazję posłuchać efektów ich nauki podczas kilku koncertów w Miejskiej Galerii Sztuki, Atmie i Galerii Hasiora. Równie niezwykłych wrażeń dostarczają Zakopiańskie Zaduszki Jazzowe, które są częścią słynnych, przyciągających gwiazdy Krakowskich Zaduszek Jazzowych. Amatorzy sztuki wizualnej i sportów przestrzeni powinni wziąć udział w odbywających się we Koncert zespołu Henryka Miśkiewicza IMPREZY 18
Gwiazda polskiego rocka Ira podczas koncertu w Zakopanem wrześniu Spotkaniach z Filmem Górskim. Program festiwalu wypełniają filmy, pokazy slajdów oraz rozmowy z utytułowanymi polskimi i zagranicznymi alpinistami i podróżnikami. Festiwalowi towarzyszy konkurs filmów i zawody wspinaczkowe. Międzynarodowe Mistrzowskie Kursy Interpretacji Muzycznej 19
Lot ku sławie? KRÓLESTWO ŚNIEGU Zimą Zakopane opanowują narciarze zjazdowi i biegowi oraz skoczkowie. Odbywające się w styczniu zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich gromadzą tłumy kibiców i najlepszych zawodników z całego świata. Sława polskiej publiczności, żywiołowo dopingującej skoczków, obiegła świat. Zagraniczni zawodnicy co roku podkreślają, że do Zakopanego przyjeżdżają bardzo chętnie ze względu na niesamowitą atmosferę, a także piękny, naturalny obiekt, jakim jest Wielka Krokiew. Niesłabnącą popularnością cieszą się także zawody w narciarstwie klasycznym, rozgrywany rokrocznie Bieg Gąsieniców i wyczekiwany przez najmłodszych Puchar Koziołka Matołka. Śnieg w Zakopanem polubili też gracze w polo. Wprawdzie polo kojarzy się raczej z grą na trawie, ale można w nie grać i na śniegu. Jest to bardzo popularna dyscyplina w takich kurortach narciarskich IMPREZY Polo na śniegu nowy sport w Zakopanem 20
Puchar Świata w skokach narciarskich przyciąga tysiące kibiców jak Aspen, Cortina d Ampezzo czy Davos. W 2007 roku dołączyło do nich Zakopane. Pierwsze zawody odbyły się na Równi Krupowej i przyciągnęły rzesze kibiców. Na prestiżowy turniej Polo Snow Master przyjechali najlepsi zawodnicy, nie zabrakło więc emocji i pięknych zagrań. Zimą w gminach powiatu tatrzańskiego odbywają się zawody kumoterek, czyli wyścigi koni zaprzężonych do sań, zwanych kumoterkami. Często towarzyszą im parady gazdowskie, a także zmagania najodważniejszych górali w skiskiringu, czyli jeździe na nartach za koniem. 21
ADRESY Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem ul. Krupówki 10, 34-500 Zakopane tel. 018 201 52 05, 018 201 29 35, fax 018 206 38 72 biuro@muzeumtatrzanskie.pl www.muzeumtatrzanskie.pl Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza willa Koliba ul. Kościeliska 18 tel. 018 201 36 02 Muzeum im. Kornela Makuszyńskiego willa Opolanka ul. Tetmajera 15 tel. 018 201 22 63 Galeria Sztuki im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich Koziniec 8 tel. 018 201 29 35 22
Galeria Władysława Hasiora ul. Jagiellońska 18b tel. 018 206 68 71 Muzeum Karola Szymanowskiego w willi Atma ul. Kasprusie 19 tel./fax 018 201 34 93 e-mail: atmamuzeum@wp.pl Harenda Muzeum Jana Kasprowicza Harenda 12 tel. 018 206 34 26 Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego ul. Krupówki 41 tel./fax 018 201 27 92 Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza ul. Chramcówki 15 tel./fax 018 200 06 60, 206 82 97 e-mail: teatr@witkacy.zakopane.pl www.witkacy.pl Projekt i skład Zdjęcia: A. Brzoza, Arch. Biura Promocji Zakopanego, Arch. Muzeum Tatrzańskiego, Arch. Urzędu Miasta, T. Oleksy 23
Zakopane zaprasza Centrum Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 17 Centrum udziela informacji na temat atrakcji turystycznych miasta, warunków narciarskich oraz wszystkich imprez odbywających się w Zakopanem Czynne od poniedziałku do piątku od 8.00 do 18.00 Telefon: (+48) (18) 20-122-11, fax: (+48) (18) 20-660-51 e-mail: info@promocja.zakopane.pl Biuro Promocji Zakopanego Biuro Promocji Zakopanego ul. Generała Galicy 8, 34-500 Zakopane tel. +48 18 20 66 950 fax +48 18 20 66 656 office@promocja.zakopane.pl www.zakopane.pl N a s i p a r t n e r z y m e d i a l n i