Ocena zagrożenia uzależnieniem od telefonu komórkowego wśród studentów kierunku pielęgniarstwo

Krajewska-Kułak Artykuły oryginalne E i wsp. Ocena / original zagrożenia uzależnieniem papers od telefonu komórkowego wśród studentów kierunku... 375 Ocena zagrożenia uzależnieniem od telefonu komórkowego wśród studentów kierunku pielęgniarstwo Evaluation of mobile phone addiction hazard among students of nursing Elżbieta Krajewska-Kułak 1/, Wojciech Kulak 2/, Bogdan Wieczorek 3/, Andrzej Guzowski 1/, Katarzyna Van Damme-Ostapowicz 1/, Cecylia Łukaszuk 1/, Jolanta Lewko 1/, Agnieszka Lankau 1/, Krystyna Kowalczuk 1/, Emilia Rozwadowska 1/, Mickiewicz Irena 5/, Magdalena Anna Chilicka 4/ 1/ Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Klinika Rehabilitacji Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 3/ Poradnia Zdrowia Psychicznego NZOZ MCD-L L.S. Kisiel, Augustów 4/ Klinika Neonatologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 5/ Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Paliatywnej w Suwałkach Wprowadzenie. Telefon komórkowy stał się już nieodłącznym atrybutem współczesnego człowieka. Cel. Sprawdzenie, jaką rolę w życiu studentów odgrywa telefon komórkowy i czy istnieje u nich ryzyko uzależnienia od niego. Materiał i metodyka. Badaniem objęto łącznie 113 studentów kierunku pielegnairstwo. W badaniu zastosowano kwestionariusz ankietowy, składający się z trzech części: I do wypełnienia dla wszystkich badanych oraz II i III do wypełnienia wyłącznie dla osób będących posiadaczami komórki. Wyniki. Badaniem objęto 113 studentów kierunku pielęgniarstwo, z tego 96,5% posiadających komórki. Badani najczęściej (85,3%) posiadali jeden telefon komórkowy, z reguły od 5 do 10 lat 42,2%. Zdecydowana większość respondentów 72,5% była zdania, iż telefon komórkowy ułatwia im kontakt z ludźmi. O szkodliwości telefonu komórkowego dla wszystkich osób, bez względu na wiek, było przekonanych 34,9% osób. Większość badanych (52,3%) twierdziła, iż czasami zdarzają się sytuacje, w których badany czuje się narażony na denerwujące lub krępujące go zachowanie właścicieli komórek. Korzystanie z telefonu komórkowego i zbyt duże koszty z tym związane nie były przyczyną nieporozumień w 52,3% respondentów. W opinii największej liczby badanych posiadacz telefonu wcześniej powinien wyłączyć komórkę, zanim znajdzie się w teatrze (68 osób 62,4%), na zajęciach na Uczelni (66 osoby 60,6%), w kościele (62 osoby 56,9%) i u lekarza (60 osób 55%). Większość badanych 85,3% była przekonana, iż od telefonu komórkowego można być uzależnionym, a 54% z nich znało definicję nomofobii. Telefon komórkowy najczęściej służył respondentom jako sprzęt do rozmów (87,2% badanych) i do wysyłania SMS-ów (71,6% osób). Większość studentów (82,6%) w deklarowała, iż swojego telefonu nigdy nie wyłącza. Analiza testu uzależnienia od telefonu komórkowego pozwoliła na stwierdzenie, iż najwięcej ankietowanych (63,3%) posługuje się nim w sposób prawidłowy. Cechy uzależnienia wykazało 25,7% studentów. Wnioski. Większość studentów jest posiadaczami telefonu komórkowego od kliku lat, mimo iż jest przekonania o jego szkodliwym wpływie na zdrowie i wiedzy, iż można być od niego uzależnionym. Telefon komórkowy najczęściej służył respondentom, jako sprzęt do rozmów i wysyłania smsów. Zdecydowana większość studentów, w sposób racjonalny posługuje się telefonem komórkowym, ale nigdy go nie wyłącza. Introduction. A mobile phone has become an inseparable attribute of a contemporary human being. Aim. Determination of the role of a mobile phone in students life and a possibility of a mobile phone addiction hazard among the students. Material and methods. The study comprised 113 students of nursing. A questionnaire of three parts was used: the first one for all respondents, the second and third parts were designed for mobile phone users. Results. 96.5% of the 113 students of nursing had a mobile phone. Almost 85.3% of the respondents had one phone and they had used a phone for 5 10 years 42.2%. Most respondents (72.5%) were convinced that a mobile phone facilitates their contact with people. 34.9% of the students were convinced of harmful effects of a mobile phone on people, regardless their age. Most respondents (52.3%) declared that sometimes they felt irritated or embarrassed due to behavior of the mobile phone owners. According to 52.3% of the respondents the mobile phone use and large costs did not cause disagreements. Most respondents declared that mobile phones should be switched off at the theatre 68 (62.4%), at the university 66 (60.6%), in church 62 (56.9%), and at the doctor s 60 (55%). Nearly 85.3% of the respondents were convinced that people can become addicted to mobile phones, and 54% of the students knew the nomophobia definition. Mobile phones were used for conversations (87.2%) and SMS sending (71.6%). Most students (82.6%) never switched off their phones. The analysis of mobile phone addiction test revealed that more than 63% of the respondents used it correctly. The symptoms of mobile phone addiction were manifested by 25.7% of the students. Conclusions. Most students had mobile phones for several years. They knew about their harmful effects and were aware they could become addicted. Mobile phones were used for conversations and SMS sending. Most respondents used mobile phones correctly but they never switched them off. Key words: students, mobile phone, addiction Słowa kluczowe: studenci, telefon komórkowy, uzależnienie Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 375-380 www.phie.pl Nadesłano: 11.06.2010 Zakwalifikowano do druku: 06.08.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Uniwersytet Medyczny ul. M. Curie-Skłodowskiej 7a, 15-096 Białystok tel. (85) 748 55 28, e-mail: elzbieta.krajewska@wp.pl

376 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 375-380 Wprowadzenie Pierwszy telefon komórkowy został wykonany w 1978 r. w Japonii i wtedy też zostało przeprowadzone pierwsze połączenie w sieci NTT DoCoMo [1]. Obecnie szacuje się, iż liczba użytkowników telefonów komórkowych na świecie przekroczyła 3,3 mld. Sam telefon komórkowy okazał się przedmiotem powszechnego użytku, urządzeniem prawie niezbędnym w życiu codziennym i nieodłącznym atrybutem nowoczesnego człowieka, z jednej strony ułatwiającym życie, pracę, kontakt z bliskimi, a z drugiej wpływającym na zmianę obyczajowości i rozwój nowego uzależnienia [1]. We współczesnym świecie u ludzi występują różnego rodzaju uzależnienia, ale najczęściej wyróżnia się: uzależnienie psychiczne (psychologiczne), fizyczne (fizjologiczne) oraz społeczne (socjologiczne) [cyt. za 2]. Można je także podzielić na: uzależnienie od zażywania środków psychoaktywnych (chemicznych, farmakologicznych), od zaspokajania swoich popędów, od wykonywania określonych czynności oraz od podtrzymywania określonych relacji społecznych [cyt. za 2]. Do rozwoju uzależnień może przyczynić się wiele czynników, takich jak: rasa, pochodzenie społeczne, uwarunkowania psychologiczne, pragnienie zmniejszenia odczucia osamotnienia, pragnienie bycia zrozumianym i akceptowanym przez innych, a także stres. Wymienia się także czynniki, jak: pragnienie zmniejszenia bólu i cierpienia, chęć poprawy nastroju, ucieczki od rzeczywistości. Dużą rolę w pojawieniu się uzależnień odgrywają również czynniki społeczne, kulturowe, ekonomiczne i obyczajowe [cyt. za 2]. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, iż od lat sześćdziesiątych prowadzone były badania określające, czym jest uzależnienie i dostarczające informacji, o tym iż jednostka może uzależnić się praktycznie od wszystkiego [cyt. za 2]. W opinii Becelewskiej [cyt. za 2], do lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia najmniejszą uwagę przywiązywano do uzależnienia od niektórych środków farmakologicznych (alkohol, niektóre narkotyki) oraz wybranych grup społecznych (np. jednostek pochodzących z tzw. marginesu społecznego, patologicznych oraz niektórych subkultur). Z czasem zjawisko uzależnień zaczęło dotyczyć coraz liczniejszych jednostek i stało się istotnym problemem społecznym [cyt. za 2]. W ostatnich latach zaczęto zwracać uwagę na nowe uzależnienia, związane ze współczesną cywilizacją, rozwojem techniki i różnymi wynalazkami oraz zmianą obyczajowości. Nowe formy uzależnień pojawiły się m.in. dzięki postępowi technologicznemu i charakterowi nowej cywilizacji. Zdefiniowanych i opisanych jest ich kilkadziesiąt i ciągle pojawiają się nowe takie uzależnienia, jak np. uzależnienie od: Internetu i komputera (siecioholizm); telewizji (teloholizm, telemania, telepsychopatologia); telefonu komórkowego (fonoholizm, nomofobia); hazardu; pracy (pracoholizm); zakupów (zakupoholizm i zakupofobia); jedzenia (ortoreksja); nadmiernego dbania o swoje zdrowie (hipochondria); seksu (seksoholizm); sprzątania, od solarium (tanoreksja); od umięśnionego ciała (bigoreksja); potrzeby przeżycia ryzyka (np. szybka jazda samochodem, skoki na bungee, drifting - niebezpieczne wyścigi samochodowe na górzystych drogach, dream jumping u - skokach marzeń, skoki na linie wykonywanych z wieżowców, wchodzeniu na wysokie budynki bez zabezpieczeń, ryzykowny alpinizm i himalaizm, celowe opóźnianie otwierania spadochronów i wielu innych aktywnościach powodujących) (tanoreksja) [1]. Cel pracy Sprawdzenie, jaką rolę w życiu studentów odgrywa telefon komórkowy i czy istnieje u nich ryzyko uzależnienia od niego. Materiał i metodyka Badaniem objęto łącznie 113 studentów kierunku pielegniarstwo WNoZ UMB. Badania przeprowadzono w marcu 2010 r. Badanie przeprowadzono drogą sondażu diagnostycznego opartego o kwestionariusz ankietowy, specjalnie skonstruowany na potrzeby niniejszego badania, składający się z dwóch części opracowanych na podstawie danych z literatury [3] i przemyśleń własnych oraz testu uzależnienia od telefonu komórkowego autorstwa Guerreschi (część III) [4,5]. Część I wypełniali wszyscy respondenci, zaś części II i III wyłącznie dla osób będących posiadaczami komórki. Część I składała się z 13 pytań, w tym 5 dotyczących wieku, płci, roku studiów, kierunku studiów, miejsca zamieszkania i 6 związanych z tematem zasadniczym badania: czy posiada, czy nie telefon komórkowy, a jeżeli nie ma, to czy chce go posiadać, od kiedy posiada telefon, roli telefonu komórkowego, jaką pełni w życiu respondenta (czy daje poczucie bezpieczeństwa i pewność, że w każdej chwili można wezwać pomoc, lekarza, skontaktować się z kimś bliskim, czy ułatwia kontakt z ludźmi, czy jest narzędziem pracy, czy umożliwia załatwianie spraw, interesów w dowolnym czasie i miejscu, czy umożliwia rodzicom kontrolę nad dziećmi, czy daje poczucie ważności, pewności siebie, poczucie, że jest się kimś, czy nic nie daje, tylko naraża na koszty), zdania na temat szkodliwości korzystania z telefonów komórkowych, opinii czy badany często czuje się narażony na denerwujące lub krępujące go zachowanie właścicieli komórek, czy

Krajewska-Kułak E i wsp. Ocena zagrożenia uzależnieniem od telefonu komórkowego wśród studentów kierunku... 377 w rodzinie respondentów zdarzyło się, iż korzystanie z telefonu komórkowego i zbyt duże z tym koszty były przyczyną nieporozumień oraz opinii badanych na temat zachowania posiadacza telefonu komórkowego, gdy zadzwoni na cmentarzu, przyjęciu, randce, u lekarza, w kawiarni/restauracji, kinie, teatrze, kościele, pociągu/autobusie, w pracy, w sklepie, w szpitalu podczas odwiedzin chorych, w trakcie zajęć na Uczelni oraz w urzędach. Część II zawierała 6 pytań dotyczących: ilości posiadanych telefonów, kto pokrywa koszty jego rozmów, czy można być uzależnionym od telefonu komórkowego, co oznacza termin nomofobia, funkcji jakie w życiu respondenta spełnia telefon (sprzęt do rozmów, do wysyłania SMS-ów, aparat fotograficzny, połączenia z Internetem, zegarek, sprzęt do gier, robienie notatek) oraz kiedy wyłącza badany telefon. Część III zawierała test uzależnienia od telefonu komórkowego [4,5], składający się z 10 pytań o: stosunek do SMS-ów, oddziaływanie na badanego dzwonków od znajomych, narzeczonego (narzeczonej), co robi badany z telefonem, gdy jest w szkole, na wykładzie lub w podobnej sytuacji, co dzieje się z telefonem kiedy w np. sobotę wieczorem ankietowany wychodzi ze znajomymi, kto zna numer jego telefonu komórkowego, jak często zmienia telefon komórkowy, na co zwraca uwagę przy jego zakupie, czy zwraca uwagę na promocje darmowych SMS-ów, kiedy ładuje baterię swojego aparatu oraz w jakich sytuacjach ma włączony telefon. Badany udzielał odpowiedzi w trzech możliwych wariantach: a, b i c. Wybranie przez badanego większości wskazań a (grupa I) świadczyło o tym iż telefon komórkowy dla danej osoby nie jest niezbędny. Wybranie większości odpowiedzi b (grupa II) że dla ankietowany posługuje się telefonem komórkowym we właściwy sposób, do kontaktuje ze znanymi osobami i żeby być uchwytnym w razie konieczności, nie stresując siebie i ich z tego powodu, zaś większość wskazań c (grupa III) świadczyło o tym, iż badany jest fanatykiem telefonu komórkowego. Wyniki Badaniem objęto 113 studentów kierunku pielęgniarstwo, studiów licencjackich i magisterskich uzupełniających, z tego 109 (96,46%) posiadających telefony komórkowe i 4 (3,53%) nie posiadających. W dalszej analizie brano pod uwagę wyłącznie 109 posiadaczy telefonów komórkowych. Respondenci w większości byli w przedziale wiekowym od 31 do 40 lat 49 (44,95%) osób, następnie od 18 do 20 lat 27 (24,778%) osób, od 21 do 30 lat 19 (17,43%) osób i od 41 do 50 lat 14 (12,84%) osób. W grupie badanej dominowały kobiety 107 (98,17%) i mieszkańcy miast 81 (74,31%) osób. Mężczyzn było 2 (1,83%), a mieszkańców wsi 28 (25,69%). Badani najczęściej posiadali jeden telefon komórkowy 93 (85,32%). Dwa telefony miało 13 (11,93%) osób, a więcej niż dwa 3 (2,75%) osoby. Z reguły ankietowani byli posiadaczami telefonów od 5 do 10 lat 46 (42,20%) ankietowanych, a następnie 2-5 lat 30 (27,52%) osób, od roku 11 (10,09%) osób lub od ponad 10 lat 4 (3,67%) osoby. Rachunki za telefon ankietowani opłacali z reguły z samodzielnie zarobionych pieniędzy 52 (47,71%) osoby. W przypadku 29 (26,61%) studentów robili to rodzice, a za 8 (7,34%) ktoś inny, np. dziadkowie. Z kieszonkowego rachunki pokrywało 13 (11,93%) badanych, a 7 (6,42%) twierdziło, iż różnie bywa z tym, kto za nich płaci. Zdecydowana większość respondentów 79 (72,48%) była zdania, iż telefon komórkowy ułatwia im kontakt z ludźmi. W opinii 57 (52,29%) z nich daje poczucie bezpieczeństwa, pewność, że w każdej chwili można wezwać pomoc, lekarza, skontaktować się z kimś bliskim. Za narzędzie pracy, które umożliwia załatwianie spraw, interesów w dowolnym czasie i miejscu traktowało go 36 (33,03%) badanych. Zdaniem 17 (15,59%) osób umożliwia on rodzicom kontrolę nad dziećmi. Według 6 (5,50%) osób dawał poczucie ważności, pewności siebie, poczucie, że jest się kimś, a 3 (2,75%) badanych uważało, iż nic nie daje tylko naraża na koszty. O szkodliwości telefonu komórkowego, bez względu na wiek, było przekonanych 38 (34,86%) osób. O tym, iż jest on szkodliwy wyłącznie dla dzieci, myślało 23 (21,10%) badanych. Zdania w powyższej kwestii nie miało 27 (24,77%) respondentów, a iż nie jest szkodliwy dla nikogo twierdziło 21 (19,27%) z nich. Większość respondentów 57 (52,29%) uważała, iż czasami zdarzają się im sytuacje, w których badany czuje się narażony na denerwujące lub krępujące go zachowanie właścicieli komórek. O tym, że są one częste, przekonanych było 30 (27,52%) studentów, a o tym iż nie zdarzają, bo telefony komórkowe do tego służą, żeby korzystać z nich w dowolny sposób, w dowolnym miejscu i czasie 13 (11,93%) osób. Zdania w powyższej kwestii nie miało 9 (8,26%) ankietowanych. W rodzinie respondentów zdarzyło się, w przypadku 30 (27,52%) niezbyt często, a w przypadku 16 (14,68%) bardzo często, iż korzystanie z telefonu komórkowego i zbyt duże koszty z tym związane były przyczyną nieporozumień. W większości rodzin badanych (57 52,29%) takie sytuacje nie miały miejsca. Zdanie w tej kwestii nie miało 6 (5,50%) osób. W opinii badanych posiadacz telefonu może spokojnie odebrać połączenie i swobodnie rozmawiać w sklepie (29 osób 26,61%), w pociągu/autobusie

378 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 375-380 (24 osoby 22,02%) i na randce (19 osób 17,43%). Połączenie może odebrać i rozmawiać tak, aby nikomu nie przeszkadzać w pracy (69 osób 63,30%), w pociągu/autobusie (65 osób -59,63%), w kawiarni/ restauracji (58 osób 53,21%) oraz na przyjęciu (57 osób 52,29%). Bezwzględnie powinien wyłączyć komórkę i nie prowadzić rozmowy w kinie (37 osób 33,94%), w urzędach (36 osób 33,03%) oraz w szpitalu podczas odwiedzania chorych (35 osób- 32,11%). Wcześniej powinien wyłączyć komórkę, zanim znajdzie się: w teatrze (68 osób 62,39%), na zajęciach na Uczelni (66 osoby 60,55%), w kościele (62 osoby 56,88%) i u lekarza (60 osób 55,05%). Pozostałe dane zawiera tabela I. Większość badanych 93 (85,32%) była przekonana, iż od telefonu komórkowego można być uzależnionym. Przeciwnych temu było 7 (6,42%) osób, a zdania w powyższej kwestii nie miało 9 (8,26%) osób. O tym, iż termin nomofobia oznacza odczuwanie dyskomfortu (a nawet strachu) spowodowanego nie możnością komunikowania się za pomocą telefonu komórkowego, wiedziało 59 (54,13%) respondentów. Nie mogło podjąć w tej kwestii decyzji 41 (37,61%) badanych, a 9 (8,26%) uważało, iż nie jest to definicja poprawna. Telefon komórkowy, jako sprzęt do rozmów traktowało 95 (87,16%) badanych, do wysyłania SMS ów 78 (71,56%) osób, jako zegarka 53 (48,62%) osoby, jako aparat fotograficzny 38 (34,86%) z nich, a do gier 19 (17,43%) ankietowanych. Do robienia notatek używało go 12 (11,01%) studentów, a do połączenia z Internetem 8 (7,34%) osób. Większość respondentów deklarowała, iż swojego telefonu nigdy nie wyłączała (90 osób 82,57%). Wyłączało go, ale tylko w określonych porach dnia 11 (10,09%) badanych, a w określonych sytuacjach 3 (2,75%) osoby. Telefon 5 (4,59%) osób działał tylko w ciągu dnia. Analiza testu uzależnienia od telefonu komórkowego pozwoliła na stwierdzenie, iż najwięcej ankietowanych należało go grupy II, wybierającej w większości warianty b odpowiedzi (69 osób 63,30%). Warianty c (grupa III) preferowało 28 (25,69%) osób, a wariant a (grupa I) 8 (7,34%) osób. Dwóch osób nie udało się zakwalifikować do żadnej z trzech grup, ze względu na brak przewagi któregoś z możliwych wariantów odpowiedzi. Dyskusja Badania CBOS z 2001 r. wykazały, iż w tym okresie 42% polskich gospodarstw miało do dyspozycji co najmniej jeden telefon komórkowy [3]. W telefon stacjonarny lub komórkowy wyposażonych było łącznie 85% gospodarstw domowych. Co czwarty ankietowany (27%) miał telefon komórkowy wyłącznie do własnej dyspozycji, będąc jego właścicielem [3]. W badaniach z 2002 roku, w którym wzięły udział instytuty z Polski (CBOS), Węgier (TÁRKI) i Czech (CVVM), a także stali partnerzy z Rosji (WCIOM) i Rumunii (IMAS), wykazano, iż w grupie badanych z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Polacy klasują się za Węgrami i Czechami, jeżeli chodzi o rozpowszechnienie telefonii komórkowej [6]. Telefon komórkowy do osobistego użytku miało trzy piąte Czechów (61%), dwie Tabela I. Preferowane zachowania posiadacza komórki, w momencie gdy zadzwoni telefon Table I. Preferred behaviors of mobile phone owners when their telephone rings Miejsce/ Place Może odebrać telefon /Can answer the phone i swobodnie rozmawiać /and talk freely i rozmawiać tak, żeby nikomu nie przeszkadzać /and talk discreetly Powinien wyłączyć komórkę /Should switch off the phone i nie prowadzić rozmowy /and not talk wcześniej zanim znajdzie się w tym miejscu /earlier before coming to the place Trudno powiedzieć / difficult to say Na cmentarzu/ cemetery 6 27 14 48 14 Na przyjęciu/ party 18 57 19 11 4 Na randce/ date 19 27 33 19 8 U lekarza/ doctor s 3 14 27 60 5 W kawiarni, restauracji/ cafe, restaurant 17 58 18 12 4 W kinie/ cinema 1 11 37 57 3 W kościele/ church 5 17 24 62 1 W pociągu/autobusie/ train, bus 24 65 10 6 4 W pracy/ work 15 69 15 7 3 W sklepie/ shop 29 58 13 4 5 W szpitalu podczas odwiedzin chorych/ hospital visit 6 42 35 22 7 W teatrze/ theatre 3 7 26 68 5 W trakcie zajęć/ classes 2 8 28 66 5 W urzędzie/ office 6 23 36 38 7

Krajewska-Kułak E i wsp. Ocena zagrożenia uzależnieniem od telefonu komórkowego wśród studentów kierunku... 379 piąte Węgrów (40%) i jedna trzecia Polaków (32%) [6]. W Rumunii odsetek osób posiadających telefon komórkowy był znacznie wyższy niż w Rosji (odpowiednio: 23% i 6%) [6]. W Polsce posiadanie telefonu komórkowego było ściśle związane z płcią, wiekiem, wykształceniem, miejscem zamieszkania i sytuacją materialną badanych. Posiadacze telefonów komórkowych byli częściej mężczyznami. Wraz z wiekiem malała także popularność tego środka komunikowania się. Telefon komórkowy miała połowa najmłodszych respondentów (49%) i co dwunasta osoba powyżej 65 roku życia (8%) [6]. Posiadaczami telefonów komórkowych częściej byli mieszkańcy miast, niż wsi [6]. Badania CBOS z 2006 r. wykazały, iż już ponad połowa badanych wówczas Polaków (54%) posiadała telefon komórkowy do osobistego użytku [7]. Od marca 2005 r. odsetek użytkowników zwiększył się o 7 punktów. Telefon miały najczęściej osoby młode. W najmłodszej grupie badanych posiadało go blisko dziewięć dziesiątych respondentów, w najstarszej mniej więcej jedna dziesiąta. Prawdopodobieństwo posiadania telefonu rosło także wraz z wykształceniem [7]. W badaniu CBOS z 2008 r. ponownie stwierdzono, że liczebność użytkowników telefonów komórkowych szybko rośnie, a telefon komórkowy do osobistego użytku miała już wyraźna większość ankietowanych dorosłych (71%) [8]. W ciągu ostatniego roku odsetek użytkowników zwiększyła się o 10 punktów i obecnie jest ich więcej niż mających telefon stacjonarny w domu [8]. Raport Rady Monitoringu Społecznego z 2009 r. wykazał, iż telefony komórkowe posiadają osoby z 81,8% gospodarstw domowych i są one obecne w zdecydowanie większej ilości gospodarstw domowych niż telefony stacjonarne [9]. W przypadku obecnych badań telefon komórkowy posiadało 96,5% studentów, z reguły (74,2%) mieszkańców miast i najczęściej były to kobiety (98,2%), jednakże ten ostatni fakt, z pewnością był związany ze specyfiką kierunku studiów. W opinii większości respondentów z badania CBOS z 2001 roku posiadanie telefonu komórkowego: dawało im przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa, pewność, że w każdej chwili można wezwać pomoc, lekarza, skontaktować się z kimś bliskim (78%), ułatwiało im kontakt z ludźmi (68%) oraz umożliwiało załatwianie spraw lub interesów w dowolnym czasie i miejscu (67%) [3]. Jedna trzecia badanych (34%) sądziła również, że telefon komórkowy umożliwia rodzicom sprawniejszą kontrolę nad dziećmi. Mniej niż jedna piąta (18%) przypisywało mu znaczenie prestiżowe (poczucie ważności, pewności siebie), a tylko nieliczni uważali, że posiadanie telefonu komórkowego nic nie daje, tylko naraża na koszty [3]. Podobnie w obecnym badaniu zdecydowana większość ankietowanych (72,5%) była zdania, iż telefon komórkowy ułatwia im kontakt z ludźmi i daje poczucie bezpieczeństwa oraz pewność, że w każdej chwili można wezwać pomoc, lekarza, skontaktować się z kimś bliskim (52,3%). Obecni respondenci, w mniejszym, niż w cytowanym badaniu CBOS odsetku (15,6%) uważali, iż może być on narzędziem ułatwiającym rodzicom kontrolę nad dziećmi, być może także ze względu na wiek badanej populacji. Mniejsza także grupa (5,5%) osób uważała, iż daje on poczucie ważności, pewności siebie, poczucie, że jest się kimś, a podobna, jak w badaniu CBPOS z 2001 r., iż telefon komórkowy nic nie daje, a tylko naraża na koszty. W opinii ponad połowy (łącznie 58%) ankietowanych przez CBOS w 2001 r. zdarzało się, że posiadacze telefonów komórkowych korzystali z nich w miejscach publicznych w sposób, który ich razi, denerwuje lub krępuje [3]. W obecnym badaniu powyższą opinię podzielało 52,3% studentów. Według badanych z badania CBOS z 2001 r. posiadacz telefonu komórkowego powinien ją wyłączyć, jeśli wchodzi do kościoła, kina, teatru, do szkoły lub na uczelnię [3]. Może z niej natomiast korzystać, ale w taki sposób, by nie przeszkadzać innym, w takich miejscach użyteczności publicznej, jak: sklep, poczta, środki komunikacji miejskiej, kawiarnia, restauracja. Najmniej rygorystycznie oceniali ankietowani możliwość odbierania telefonu komórkowego i prowadzenia swobodnej rozmowy na imprezie sportowej oraz podczas randki [3]. W opinii największej liczby obecnie badanych studentów posiadacz telefonu może spokojnie odebrać połączenie i swobodnie rozmawiać w sklepie, w pociągu/autobusie i na randce, a zdecydowanie wcześniej powinien wyłączyć komórkę, zanim znajdzie się w teatrze, na zajęciach na uczelni, w kościele i u lekarza. Respondenci z badania CBOS z 2001 r. używali swoich telefonów do porozumiewania się za pomocą SMS-ów (76%) i załatwiania spraw służbowych (54%) [3]. W obecnym badaniu telefon komórkowy, jako sprzęt do rozmów traktowało 87,2% badanych, a do wysyłania SMS-ów 71,6% z nich. Z pewnością z racji wieku i statusu (studenci) za narzędzie pracy, które umożliwia załatwianie spraw, interesów w dowolnym czasie i miejscu traktowało go jedynie 33% badanych. W badaniu CBOS z 2006 r. ponad połowa użytkowników (30% ogółu ankietowanych) miała telefon wyposażony w funkcję pozwalającą na połączenie z Internetem [7]. Korzystało z niej około jednej trzeciej badanych mających taką możliwość (9% ogółu) [8]. W badaniu z 2008 r. stwierdzono, że pomimo wzrostu liczebności użytkowników telefonów komórkowych,

380 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 375-380 nie zyskało na popularności łączenie się z Internetem przez telefon [8]. Deklarację, że ma telefon wyposażony w funkcję pozwalającą na połączenie z Internetem, złożyło około połowy użytkowników (34% ogółu). Jedynie nieliczni (9% ogółu) mający techniczną możliwość łączyli się jednak z Internetem przez telefon. Od 2006 roku liczebność tej grupy się nie zmieniła [8]. W przypadku obecnych badań telefon komórkowy, jako sprzęt do połączenia z Internetem używała także nieliczna grupa studentów, bo jedynie 8 (7,3%) osób. Większość posiadaczy telefonów komórkowych (65%) z badania CBOS z 2001 r. twierdziła, że nie jest od nich uzależniona, z tym że znaczna część (30%) wyrażała to przekonanie w sposób dość umiarkowany [3]. Jednak co trzeci użytkownik komórki (34%) przyznawał, że życie bez niej byłoby dla niego trudne [3]. W piśmiennictwie fachowym niewiele jest doniesień dotyczących zjawiska nomofobii. King i wsp. [10] opisali przypadek mężczyzny, odczuwającego lęk, jeżeli nie miał przy sobie telefonu komórkowego. Pacjent, u którego rozpoznano nomofobię, był właścicielem telefonu komórkowego od 1995 r. Z telefonem czuł się bezpiecznie, a bez niego odczuwał wzmożony niepokój i lęk. Z tego powodu leczony był psychiatrycznie przez 4 lata z dobrym efektem [10]. Flynn i wsp. [11] opisali dwa przypadki fobii związanej z kierowaniem samochodem. Osoby te w miarę wzrostu przejechanych kilometrów, coraz częściej rozmawiały przez telefon [11]. Reid i Reid [12] badali 158 dorosłych osób odczuwających lęk społeczny i samotność. Autorzy wykazali, iż wolały one rozmawiać przez telefon komórkowy, niż wysyłać SMS [12]. Większość (82,6%) obecnych respondentów deklarowała, iż swojego telefonu nigdy nie wyłącza. Analiza testu uzależnienia od telefonu komórkowego pozwoliła na stwierdzenie, iż najwięcej ankietowanych (63,3%), telefon komórkowy traktowało, jako środek techniczny, z którego korzysta się w ciągu dnia. Taki wybór odpowiedzi świadczył, iż badani posługują się nim w większości we właściwy sposób, kontaktując się ze znanymi osobami i aby być uchwytnym w razie konieczności, nie stresując siebie i ich z tego powodu. Jednakże prawie 1/4 osób (28 osób 25,69%) wykazywała cechy komórkowego maniaka, będąc fanatykiem telefonu komórkowego. Wynik zastosowanego testu sugerował, że ta grupa osób, bez ukochanego aparatu czułaby się zagubiona, ponieważ ich aparat jest włączony, nawet w sytuacjach, gdy powinien zachowywać się dyskretnie. Wnioski 1. Większość studentów jest posiadaczami telefonu komórkowego od kliku lat, mimo iż jest przekonania o jego szkodliwym wpływie na zdrowie i wiedzy, iż można być od niego uzależnionym. 2. Telefon komórkowy najczęściej służył respondentom, jako sprzęt do rozmów i wysyłania SMS ów. 3. Zdecydowana większość studentów, w sposób racjonalny posługuje się telefonem komórkowym, ale nigdy go nie wyłącza. Piśmiennictwo / References 1. Janiszewski W. Stare i nowe uzależnienia podobieństwa i różnice. Probl Narkom 2009, 1: 66-84. 2. Seweryn J. Uzależnienie od nowych mediów wśród młodzieży w wybranych czasopismach pedagogicznych, Wyd E bookowo 2008: 1-87. 3. CBOS: Komunikat z badań: Opinie o korzystaniu z telefonów komórkowych. Warszawa, 8, 2001, BS/106/2001. 4. Guerreschi C. Nowe uzależnienia. Wyd Salwador, Kraków, 2006: 1-317. 5. Edukacja medialna wyzwaniem XXI wieku. www. edukacjamedialna.pl, data pobrania 7.04.2010. 6. CBOS: Komunikat z badań: Komputery, internet, telefony komórkowe: Wyposażenie gospodarstw domowych i użytkownicy w niektórych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Warszawa, 5, 2002, BS/83/2002. 7. CBOS: Komunikat z badań: Internet i komputery: wyposażenie gospodarstw domowych, sposoby i cele korzystania. Warszawa, 4, 2006, BS/58/2006. 8. CBOS: Komunikat z badań: Polacy w sieci. Warszawa, 4, 2008, BS/58/2008. 9. Czapiński J, Panek T. Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków. Raport. Rada Monitoringu Społecznego. Warszawa, 29.11.2009. 10. King AL, Valenca AM, Nardi AE. Nomophobia: the mobile phone in panic disorder with agoraphobia: reducing phobias or worsening of dependence? Cogn Behav Neurol 2010, 23, 52-54. 11. Flynn TM, Taylor P, Pollard CA. Use of mobile phones in the behavioral treatment of driving phobias. J Behav Ther Exp Psychiatry 1992, 23: 299-302. 12. Reid DJ, Reid FJ. Text or talk? Social anxiety, loneliness, and divergent preferences for cell phone use. Cyberpsychol Behav 2007, 10, 424-435.