Rozdział 12. Zarządzanie ochroną i monitorowanie środowiska POL

Rozdział 12 Zarządzanie ochroną i monitorowanie środowiska

Spis treści Strona 12 Zarządzanie ochroną środowiska i jego monitorowanie 1715 12.1 Wstęp 1715 12.1.1 Bieżący rozdział 1715 12.1.2 Podstawy efektywnego zarządzania ochroną środowiska 1715 12.2 System zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream 1716 12.2.1 Przegląd systemu zarządzania BHPiOŚ 1716 12.2.2 Zasady i oczekiwania spółki Nord Stream 1719 12.2.3 Procedury BHPiOŚ spółki Nord Stream 1725 12.3 Realizacja 1726 12.3.1 Role i obowiązki 1726 12.3.2 Zarządzanie wykonawcami podczas budowy 1728 12.4 Pomocnicze plany zarządzania ochroną środowiska 1729 12.4.1 Plan rekultywacji po ułożeniu rur 1729 12.4.2 Plan zapobiegania zanieczyszczeniom 1730 12.4.3 Plan zarządzania substancjami chemicznymi 1730 12.4.4 Plan zarządzania odpadami 1731 12.4.5 Plan powiadamiania o awariach i reagowania na awarie 1732 12.4.6 Plan zarządzania statkami 1732 12.4.7 Plan odbioru wstępnego 1732 12.5 Pomocnicze wymagania w zakresie zarządzania 1733 12.5.1 Szkolenia i informacje dotyczące BHPiOŚ 1733 12.5.2 Zapewnienie efektywnej realizacji systemu zarządzania BHPiOŚ 1733 12.5.3 Zarządzanie zmianami 1734 12.5.4 Procedura komunikacji ze stronami trzecimi 1736 12.5.5 Sprawozdawczość 1737 12.6 Zarządzanie podczas eksploatacji 1737 12.7 Program monitorowania środowiska 1738 12.7.1 Monitorowanie środowiska przez spółkę Nord Stream 1738 12.7.2 Opracowanie programu monitorowania środowiska spółki Nord Stream 1739 12.7.3 Główne zagadnienia przy opracowywaniu ostatecznego programu monitorowania 1740 12.7.4 Zarys programu monitorowania firmy Nord Stream 1742 12.7.5 Finalizowanie programu monitorowania środowiska firmy Nord Stream 1748 12.7.6 Realizacja zobowiązań związanych z monitorowaniem 1748

1715 12 Zarządzanie ochroną środowiska i jego monitorowanie 12.1 Wstęp 12.1.1 Bieżący rozdział W tym rozdziale opisano system zarządzania, procedury realizacji i plany działania opracowywane przez spółkę Nord Stream, mające na celu zagwarantowanie, że wszystkie określone zabezpieczenia i środki łagodzące zostaną uwzględnione w projekcie rurociągu oraz podczas jego wykonania, tak aby spółka Nord Stream mogła wypełnić zobowiązanie realizacji projektu w sposób bezpieczny dla ludzi i środowiska. 12.1.2 Podstawy efektywnego zarządzania ochroną środowiska Spółka Nord Stream zamierza zaprojektować, zbudować i eksploatować proponowany rurociąg w sposób bezpieczny oraz odpowiedzialny pod względem ekologicznym. W tym celu spółka opracowała system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ochroną środowiska (BHPiOŚ), będący strukturą porządkującą zarządzanie BHPiOŚ, a także ułatwiającą opracowywanie norm, procedur i planów realizacji efektywnego i niezawodnego zarządzania BHPiOŚ podczas poszczególnych faz projektu: planowania, budowy, odbioru wstępnego, oddawania do eksploatacji, eksploatacji i wycofywania z eksploatacji. System zarządzania BHPiOŚ obejmie również plany umożliwiające Nord Stream spełnienie wszystkich wymagań określonych w pozwoleniach i zrealizowanie zobowiązań zawartych w różnych OOŚ opracowanych przez spółkę, w tym podanych w niniejszym raporcie, wymaganym na mocy konwencji z Espoo. System zarządzania BHPiOŚ został opracowany zgodnie z zasadami określonymi w międzynarodowych normach OHSAS 18001 i ISO 14001. Nord Stream będzie również wymagać od wykonawców. uczestniczących w projekcie gazociągu, stworzenia systemów zarządzania BHPiOŚ zgodnych z zasadami wymienionych wcześniej norm oraz z systemem zarządzania BHPiOŚ wykorzystywanym przez Nord Stream. W celu efektywnego zarządzania BHPiOŚ, a zwłaszcza zidentyfikowanymi w projekcie rodzajami ryzyka związanymi z BHPiOŚ, rozważane są dwie główne metody zmniejszania i kontroli oddziaływania na środowisko:

1716 Zastosowanie najlepszych międzynarodowych praktyk podczas projektowania, budowy i eksploatacji rurociągu Przyjęcie właściwych dla konkretnych lokalizacji środków łagodzących, określonych w procesie oceny oddziaływania na środowisko, które zagwarantują zmniejszenie przewidywanego oddziaływania do odpowiedniego poziomu. W niniejszym rozdziale opisano obecną strukturę systemu zarządzania BHPiOŚ, określającą zasady współpracy Nord Stream z wykonawcami oraz sposób zagwarantowania, że poszczególni wykonawcy zastosują normy i zrealizują zobowiązania spółki. Zasady systemu zarządzania BHPiOŚ zostaną przekazane wszystkim wykonawcom i będą dotyczyć wszystkich działań w ramach projektu Nord Stream. 12.2 System zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream 12.2.1 Przegląd systemu zarządzania BHPiOŚ System zarządzania BHPiOŚ wyraźnie określa zamiary spółki Nord Stream dotyczące ciągłego wprowadzania udoskonaleń, stosowania najlepszych praktyk oraz przestrzegania zgodności z przepisami krajowymi i międzynarodowymi. System zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream ma trzy poziomy funkcji (przedstawione na Rysunku 12.1): Polityka BHPiOŚ (Ramka 12.1) określa filozofię i najważniejsze zobowiązania Nord Stream dotyczące ochrony środowiska, bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników, wykonawców i społeczeństwa oraz nakazuje przestrzeganie obowiązujących przepisów Zasady i oczekiwania określają sposób osiągania celów polityki BHPiOŚ Procedury BHPiOŚ określają minimalne normy BHPiOŚ wymagane do realizacji polityki BHPiOŚ

1717 Rys. 12.1 Struktura systemu zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream Wykonawcy uczestniczący w projekcie będą odgrywali znaczącą rolę w zarządzaniu BHPiOŚ i są umownie zobowiązani do stworzenia systemów zarządzania BHPiOŚ spełniających najważniejsze wymagania spółki Nord Stream dla tego systemu.

1718 Ramka 12.1 Polityka BHPiOŚ spółki Nord Stream

1719 System zarządzania BHPiOŚ opiera się na podstawowych zasadach czteroetapowego zarządzania: planowanie, wykonywanie, sprawdzanie, stosowanie (zgodnie z normami ISO 14001 i OHSAS), które jest cyklicznym procesem, mającym na celu osiąganie stałych udoskonaleń. Ten proces ułatwia identyfikowanie występujących w projekcie rodzajów ryzyka związanych z BHPiOŚ, jak również systematyczną kontrolę i zmniejszanie tego ryzyka oraz zarządzanie nim w celu spełnienia wymagań polityki BHPiOŚ. Najważniejsze elementy systemu zarządzania BHPiOŚ przedstawiono poniżej. 12.2.2 Zasady i oczekiwania spółki Nord Stream Polityka BHPiOŚ jest wspierana przez dziesięć zasad BHPiOŚ, zgodnie ze strukturą obejmującą planowanie, wykonywanie, sprawdzanie, stosowanie. Zasady te, zilustrowane na Rysunku 12.2, ułatwiają opracowywanie procedur BHPiOŚ (tym samym tworząc normy minimalne BHPiOŚ projektu). Rys. 12.2 Struktura systemu zarządzania BHPiOŚ Dziesięć podanych niżej zasad BHPiOŚ jest opartych na treści norm ISO 14001 i OHSAS 18001. 1. Polityka, przywództwo i zaangażowanie 2. Ocena zagrożeń i ryzyka 3. Cele i plan BHPiOŚ 4. Struktura organizacyjna, obowiązki i kompetencje 5. Komunikacja i konsultacja 6. Kontrola działania i dokumentacja BHPiOŚ

1720 7. Przygotowanie i reagowanie na awarie 8. Zgłaszanie zdarzeń, badanie ich i działania naprawcze 9. Monitorowanie i pomiary 10. Przegląd kierowniczy i udoskonalanie systemu W celu efektywnego zarządzania BHPiOŚ, każda zasada jest połączona ze związanymi z nią oczekiwaniami, co gwarantuje, że cele Nord Stream są jasno określone i objaśnione za pomocą szczegółowych instrukcji. Oczekiwania te zostały pobrane z dokumentacji systemu zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream i przedstawione w Ramce 12.2 poniżej. Ramka 12.2 Zasady i oczekiwania dotyczące BHPiOŚ spółki Nord Stream Zasada 1. Polityka, przywództwo i zaangażowanie Wyższe kierownictwo musi określić ogólne zasady BHPiOŚ, ustalić oczekiwania i zapewnić zasoby w celu opracowania, wdrożenia i obsługi systemu zarządzania BHPiOŚ. Musi wykazać zaangażowanie i zademonstrować swoją rolę przywódczą, dając przykłady działania. Oczekiwanie 1.1 Polityka BHPiOŚ określa ogólne zasady, które będą stosowane w projekcie i w spółce Nord Stream. Do tych zasad należy uznanie, że szkodzenie ludziom lub środowisku nie jest akceptowalną ani zrównoważoną praktyką biznesową. 1.2 Polityka musi zobowiązywać do przestrzegania wszystkich obowiązujących przepisów, do stałego udoskonalania działań związanych z BHPiOŚ oraz do wyznaczania mierzalnych celów. 1.3 Polityka zostanie podpisana przez Dyrektora Zarządzającego, aby formalnie potwierdzić zaangażowanie kierownictwa w operacje zarządzania BHPiOŚ. 1.4 Wyższe kierownictwo spółki musi pełnić rolę przywódczą i wykazać widoczne zaangażowanie, wspierając osiąganie wzorowych wyników w działaniach związanych z BHPiOŚ. 1.5 To zaangażowanie musi zostać poparte zasobami niezbędnymi do opracowania i wdrożenia systemu zarządzania BHPiOŚ, który posłuży do osiągnięcia celów polityki BHPiOŚ.

1721 Zasada 2. Ocena zagrożeń i ryzyka Działania muszą być planowane w sposób umożliwiający sprawne prowadzenie projektu, przy minimalizacji ryzyka i zapewnieniu zgodności z przepisami. Planowanie obejmuje systematyczne identyfikowanie wymagań prawnych, zagrożeń i oddziaływań, a następnie ocenę i kontrolę ryzyka. Oczekiwanie 2.1 Wszystkie działania mają być prowadzone w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami. 2.2 W odniesieniu do wszystkich działań planowanych i kontynuowanych należy systematycznie i w sposób udokumentowany identyfikować zagrożenia i oddziaływania dotyczące BHPiOŚ. 2.3 Aby ocenić ryzyko w odniesieniu do prawdopodobieństwa i konsekwencji narażenia, należy skorzystać z informacji o zagrożeniach i oddziaływaniach oraz informacji o działaniach operacyjnych. 2.4 Należy skorzystać z informacji dotyczących oceny ryzyka, aby określić zabezpieczenia i środki kontroli ryzyka. Zostaną one wybrane na podstawie wielkości ryzyka, wymagań prawnych, uznanych praktyk branżowych oraz potrzeb biznesowych projektu. 2.5 Należy stworzyć procedury aktualizacji oceny zagrożeń i ryzyka, gdy wystąpią zmiany w działaniach operacyjnych (patrz zasada 6. Kontrola działania). 3. Cele i plan BHPiOŚ Zasadniczym celem systemu zarządzania jest zapobieganie sytuacjom, w których nasze działania narażają na ryzyko ludzi lub środowisko. Aby system był sprawny i efektywny, należy określić, zmierzyć i przekazać konkretne cele. 3.1 Spółka Nord Stream określi dla całego projektu cele dotyczące BHPiOŚ, zgodne z przeglądem kierownictwa systemu zarządzania (patrz zasada 10). Ta operacja będzie powtarzana co najmniej raz na rok. 3.2 Cele powinny dotyczyć istotnych rodzajów ryzyka oraz oddziaływań projektu i powinny zostać udokumentowane w planie BHPiOŚ opisującym działania, osoby odpowiedzialne oraz ramy czasowe realizacji celów. 3.3 Cele powinny być mierzalne, a wyniki osiągane w ciągu roku monitorowane przez kierownictwo. 3.4 Wykonawcy również powinni stworzyć plany BHPiOŚ, obejmujące ich własne działania w ramach projektu.

1722 Zasada 4. Struktura organizacyjna, obowiązki i kompetencje Zarządzanie BHPiOŚ jest zasadniczym elementem projektu. Aby wszystkie zadania były wykonywane z należytym uwzględnieniem BHPiOŚ, należy zdefiniować role i obowiązki oraz poinformować o nich. Pracownicy spółki oraz wykonawców powinni być odpowiednio przeszkoleni, doświadczeni i kompetentni, aby mogli pracować w sposób minimalizujący ryzyko dla BHPiOŚ. 5. Komunikacja i konsultacja Należy przygotować przekazywanie informacji dotyczących BHPiOŚ zarówno wewnątrz projektu, jak i na zewnątrz. Komunikacja powinna następować w języku i stylu odpowiednim dla osób otrzymujących informacje. Należy konsultować się z pracownikami w sprawach związanych z BHPiOŚ i zachęcać ich do udziału w inicjatywach wprowadzających udoskonalenia. Oczekiwanie 4.1 Kwestie dotyczące BHPiOŚ powinny zostać zaliczone do zakresu odpowiedzialności bezpośredniego kierownictwa oraz zintegrowane ze wszystkimi funkcjami w spółce. 4.2 W przypadku wszystkich stanowisk ważnych ze względów bezpieczeństwa (także zajmowanych przez wykonawców) należy określić role i obowiązki (zakresy odpowiedzialności) dotyczące BHPiOŚ. 4.3 Wszyscy pracownicy powinni zostać przeszkoleni w podstawowych kwestiach dotyczących BHPiOŚ, w zakresie odpowiednim ze względu na ryzyko w miejscu pracy oraz wszystkie wymagania prawne. 4.4 Kierownictwo powinno przydzielić wystarczające zasoby do realizacji szkoleń i specjalistycznego wsparcia w zakresie BHPiOŚ, co zapewni osiągnięcie i utrzymywanie właściwego poziomu kompetencji, odpowiadającego ryzyku w miejscu pracy. 5.1 Właściwi pracownicy i wykonawcy muszą zostać poinformowani o wynikach oceny ryzyka i wymaganych środkach kontroli ryzyka (obejmujących procedury awaryjne). 5.2 Właściwe osoby (w tym wykonawcy) muszą zostać poinformowane o rolach i obowiązkach dotyczących BHPiOŚ. 5.3 W projekcie powinien istnieć system przekazywania informacji dotyczących BHPiOŚ, służący promowaniu wspólnej nauki i wymianie najlepszych praktyk. 5.4 Powinien istnieć system zatwierdzania przekazu informacji dotyczących BHPiOŚ podmiotom zewnętrznym. System ma być uczciwy i zgodny z prawem.

1723 Zasada 6. Kontrola działania i dokumentacja BHPiOŚ Wszystkie działania spółki i wykonawców powinny być prowadzone zgodnie z normami BHPiOŚ, wprowadzonymi w celu minimalizacji ryzyka. Negatywne dla BHPiOŚ konsekwencje tymczasowych i trwałych zmian w projekcie powinny zostać ocenione, rozpracowane i zatwierdzone. Zasadnicze znaczenie ma prawidłowe dokumentowanie informacji o ryzyku i zagrożeniach oraz określanie za pomocą pisemnych procedur, jak będą wykonywane czynności, w celu minimalizacji ryzyka. Oczekiwanie 6.1 Należy opracować i wdrożyć pisemne procedury zapewniające adekwatną kontrolę rodzajów ryzyka związanego z planowaniem, budową, oddaniem do eksploatacji, eksploatacją i utrzymaniem rurociągu Nord Stream. 6.2 Wszystkie pisemne procedury dotyczące BHPiOŚ powinny być łatwe do zrozumienia, powinny zawierać praktyczne wymagania i określać osoby odpowiedzialne za ich wykonywanie. 6.3 Powinny istnieć procedury zapewniające okresowy przegląd dokumentacji dotyczącej BHPiOŚ, sprawdzanie jej przez upoważnione osoby i udostępnianie w taki sposób, aby używane były tylko aktualne wersje. 6.4 Należy zapewnić udostępnienie dokumentacji operacyjnej (takiej jak rysunki, procedury robocze, programy obsługi, zapisy z monitorowania itp.) odpowiednim pracownikom i wykonawcom oraz powiązanie jej z dokumentacją dotyczącą BHPiOŚ. 6.5 Całe wyposażenie musi być używane w granicach bezpiecznej eksploatacji i zgodnie z obowiązującymi przepisami. 6.6 Systemy ochronne i bezpieczeństwa muszą być okresowo testowane i objęte programem konserwacji zapobiegawczej. 6.7 Istnieją systemy ponownej oceny ryzyka, zatwierdzania (przez odpowiedni podmiot) i stosowania właściwych środków kontroli ryzyka w przypadku zmiany parametrów działania (zarządzanie zmianami). 6.8 Działania podejmowane przez wykonawców muszą być objęte minimalnymi wymaganiami w zakresie BHPiOŚ określanymi przez spółkę Nord Stream. Wykonawcy powinni stosować te same normy minimalne w stosunku do podwykonawców.

1724 Zasada 7. Przygotowanie i reagowanie na awarie Powinny istnieć plany i procedury pozwalające reagować na możliwe do przewidzenia awarie i minimalizować skutki dla BHPiOŚ. Plany i procedury powinny być okresowo testowane i udoskonalane. Oczekiwanie 7.1 Projekt musi obejmować plan powiadamiania o awariach, gwarantujący szybką i odpowiednią reakcję. 7.2 W projekcie należy ustanowić procedurę reagowania na awarie, umożliwiającą działanie w sposób odpowiedni do ryzyka. 7.3 Dla wszystkich miejsc pracy powinny istnieć plany i procedury dotyczące reagowania na pożar oraz ewakuacji. Podejście do pozostałych typów awarii powinno zależeć od poziomu ryzyka i przepisów. 7.4 Plany awaryjne muszą być udokumentowane, dostępne i łatwe do zrozumienia. 7.5 Skuteczność planów i procedur należy regularnie sprawdzać i w razie potrzeby udoskonalać. 7.6 Plany i procedury powinny być poparte szkoleniami oraz (w stosownych przypadkach) ćwiczeniami. 7.7 Wyposażenie służące do wykrywania awarii i reagowania na awarie powinno być objęte programem konserwacji zapobiegawczej, testowane i ustawiane zgodnie z odpowiednimi normami. 8. Zgłaszanie zdarzeń, badanie ich i działania naprawcze Powinny istnieć procedury natychmiastowego reagowania na zdarzenia, minimalizujące ich skutki. Wszystkie zdarzenia należy zgłaszać kierownictwu odpowiedniego poziomu. Poważne zdarzenia powinny zostać zbadane w celu ustalenia ich głównych przyczyn i zapobieżenia ich ponownemu wystąpieniu. 8.1 Powinny istnieć procedury natychmiastowego reagowania na zdarzenia (patrz zasada 7). 8.2 Powinny istnieć procedury zgłaszania zdarzeń (faktycznych i potencjalnych) kierownictwu odpowiedniego poziomu oraz (w stosownych przypadkach) organom zewnętrznym. 8.3 Zasoby przeznaczone do badania zgłoszenia i działań naprawczych powinny uwzględniać potencjalne, a nie tylko faktyczne skutki zdarzenia. 8.4 Badania należy prowadzić obiektywnie, w celu określenia głównych przyczyn oraz efektywnych działań naprawczych. 8.5 Informacje o działaniach zapobiegawczych i doświadczeniach ze zdarzeń należy odpowiednio przekazywać w ramach projektu.

1725 Zasada 9. Monitorowanie i pomiary Do poprawiania niedoskonałości systemu oraz ilościowej oceny wprowadzanych z czasem udoskonaleń wymaga się monitorowania i pomiarów w zakresie BHPiOŚ. Oczekiwanie 9.1 Kryteria oceny wyników, wybrane według działania do pomiaru celów BHPiOŚ (patrz zasada 3), należy zgłaszać kierownictwu w systemie kwartalnym. 9.2 Zakres i częstotliwość kontroli i audytów powinny zależeć od poziomu ryzyka. 9.3 Urządzenia do monitorowania i pomiarów powinny być instalowane w miejscach, w których niewykrycie emisji niebezpiecznych materiałów lub energii może spowodować poważne zdarzenie lub naruszenie przepisów. 10. Przegląd kierowniczy i udoskonalanie systemu Kierownictwo powinno dokonywać formalnego przeglądu efektywności realizacji systemu zarządzania BHPiOŚ. Faktyczne wyniki należy porównywać z wymaganiami określonymi w polityce oraz w zasadach; należy również identyfikować możliwości udoskonaleń. 10.1 Kierownictwo projektu powinno co najmniej raz na rok dokonać przeglądu. 10.2 Wyniki działań związanych z BHPiOŚ należy zbadać pod kątem zdarzeń, wniosków z audytów oraz powodzenia w realizacji celów planu BHPiOŚ. 10.3 Należy również sprawdzić efektywność spełniania przez system zarządzania BHPiOŚ wymagań polityki BHPiOŚ, z uwzględnieniem możliwych zmian w przepisach i działaniach operacyjnych. 10.4 Należy zidentyfikować możliwości udoskonaleń dotyczących BHPiOŚ i użyć ich jako podstawy przy tworzeniu planu BHPiOŚ, określającego realizację celów w kolejnym roku. 12.2.3 Procedury BHPiOŚ spółki Nord Stream Procedury wspierają dziesięć zasad oraz oczekiwania w zakresie BHPiOŚ, które stanowią normy minimalne spółki Nord Stream. Procedury BHPiOŚ określają sposób realizacji norm minimalnych na każdym etapie projektu. Dlatego wszyscy wykonawcy pracujący w ramach projektu będą musieli osiągnąć lub przekroczyć normy minimalne spółki Nord Stream, zgodnie z hierarchią systemu zarządzania BHPiOŚ, przedstawioną na Rysunku 12.1.

1726 12.3 Realizacja 12.3.1 Role i obowiązki Role i obowiązki pracowników Nord Stream są jasno przedstawione w procedurze systemu zarządzania BHPiOŚ: Organizacja i obowiązki BHPiOŚ. Opracowano również osobny dokument z opisem wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska, przeznaczony dla wykonawców. Jest on przedstawiony w części 12.3.2. Relacje i obowiązki przedstawiono na odwrocie strony, na Rysunku 12.3. Poza ogólnym opisem organizacji i obowiązków dotyczących BHPiOŚ, każda procedura zawiera szczegółowy opis obowiązków związanych z jej przedmiotem. Stosowana jest ogólna zasada, że BHPiOŚ należy do zakresu odpowiedzialności bezpośredniego kierownictwa oraz że kierownictwo spółki Nord Stream powinno otrzymać wystarczające wsparcie i specjalistyczne porady w sprawach związanych z BHPiOŚ.

Rys. 12.3 Obowiązki w zakresie BHPiOŚ w spółce Nord Stream oraz powiązanie z wykonawcami 1727

1728 Przedstawiciel spółki (jeden punkt kontaktu spółki Nord Stream, osoba odpowiedzialna za każdą umowę) wraz z kierownikiem ds. BHPOŚiJ odpowiadają za komunikowanie się z wykonawcą w następujących sprawach: Zagwarantowanie, że plany są właściwe i wystarczające oraz że są przedstawiane do zatwierdzenia Określenie odpowiednich norm technicznych BHPiOŚ dla wykonywanych prac Monitorowanie realizacji planów dotyczących BHPiOŚ Zapewnienie zgodności z poszczególnymi procedurami BHPiOŚ (zarówno procedurami spółki Nord Stream, jak i procedurami własnymi wykonawcy) 12.3.2 Zarządzanie wykonawcami podczas budowy Budowa rurociągów będzie prowadzona przez wykonawców w imieniu spółki Nord Stream i pod kierownictwem zespołu projektu Nord Stream. Spółka Nord Stream rozumie potrzebę przekazania wykonawcom norm minimalnych dotyczących BHPiOŚ, które będą stosowane podczas budowy. Od wykonawców będzie się wymagać wdrożenia systemu zarządzania BHPiOŚ zgodnego z normami OHSAS 18001 i ISO 14001 oraz spełnienia lub przekroczenia norm określonych w systemie zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream. Ten wymóg zostanie włączony do wszystkich umów. Strategia ta zagwarantuje uzyskanie spójności działań związanych z aspektami społecznymi i środowiskowymi oraz wdrożenie zobowiązań, norm i wymagań dla wszystkich aspektów projektu, u wszystkich wykonawców. Zarządzanie istotnymi rodzajami ryzyka i oddziaływania środowiskowego i społecznego należy do celów planu BHPiOŚ. Zostaną one zdefiniowane w planie zarządzania ochroną środowiska i sprawami społecznymi (OŚiSS) przed każdą z głównych faz projektu, tj. budową, odbiorem wstępnym, oddaniem do eksploatacji, eksploatacją i wycofaniem z eksploatacji. W każdym planie zarządzania OŚiSS w odniesieniu do każdej realizowanej fazy zostaną podane zobowiązania spółki Nord Stream z OOŚ oraz zobowiązania wynikające z pozwoleń. Plany zarządzania OŚiSS będą uzupełniane planami dodatkowymi, zajmującymi się specyficznymi problemami w danej fazie (takimi jak zarządzanie ruchami statków podczas budowy). W stosownych przypadkach takie plany dodatkowe zostaną wdrożone przez wykonawców pod kierownictwem Nord Stream, jednak spółka będzie nadal odpowiadać za ich skuteczne wdrożenie. Krótki przegląd typowych planów pomocniczych przedstawiono w części 12.4. Pełny wykaz wszystkich zobowiązań projektowych jest obecnie opracowywany. Wykaz będzie zawierać

1729 wszystkie istotne zobowiązania spółki Nord Stream zawarte w pięciu krajowych OOŚ i w raporcie, wymaganym na mocy konwencji z Espoo. Zgodnie z informacjami podanymi powyżej, Nord Stream wyznaczy przedstawiciela dla każdej z głównych umów (np. dotyczącej układania rur). Przedstawiciel spółki będzie odpowiedzialny za dokonywanie przeglądów BHPiOŚ dla każdego z wyznaczonych wykonawców oraz zagwarantowanie, że wykonawca uwzględni wszystkie zobowiązania dotyczące OOŚ i warunki określone w pozwoleniach w swoim oświadczeniu o metodach pracy, a także podczas faktycznej realizacji prac. 12.4 Pomocnicze plany zarządzania ochroną środowiska Poniższe plany zostały opracowane (lub są opracowywane) na podstawie doświadczeń branżowych w realizacji projektów budowy międzynarodowych rurociągów morskich o podobnej skali. Plan rekultywacji po ułożeniu rur Plan zapobiegania zanieczyszczeniom Plan zarządzania substancjami chemicznymi Plan zarządzania odpadami Plan powiadamiania o awariach i reagowania na nie Plan zarządzania statkami Plan odbioru wstępnego 12.4.1 Plan rekultywacji po ułożeniu rur Duża część oddziaływań związanych z ewentualnymi rurociągami Nord Stream wynika z rozmaitych działań prowadzonych podczas układania rur; znaczenie tych oddziaływań będzie zależeć bezpośrednio od rygorystycznego stosowania przez wykonawcę układającego rury środków łagodzących i zarządzających, które zostały włączone do projektu. Dlatego też przed rozpoczęciem budowy rurociągów zostanie opracowany plan rekultywacji po ułożeniu rur, który ma zapewnić zgodną z zamierzeniami realizację projektu przez wykonawcę (i podwykonawców). W planie zostaną uwzględnione zobowiązania spółki Nord Stream, wynikające z oceny oddziaływania na środowisko oraz wymagania sformułowane w pozwoleniach. Do monitorowania planu rekultywacji posłuży plan zarządzania OŚiSS,

1730 a wyniki monitorowania zostaną wykorzystane do określenia wymaganych modyfikacji planu rekultywacji. Plan rekultywacji po ułożeniu rur będzie stosowany zarówno do podmorskich, jak i lądowych elementów konstrukcji rurociągów. 12.4.2 Plan zapobiegania zanieczyszczeniom Powinien zostać opracowany plan zapobiegania zanieczyszczeniom, określający dla całego projektu metody eliminacji lub zmniejszenia ryzyka emisji zanieczyszczeń w czasie trwania projektu. Plan zapobiegania zanieczyszczeniom będzie dokumentem wysokiego poziomu, opisującym metody zapobiegania zanieczyszczeniom i poruszającym takie tematy jak: Identyfikowanie i zmniejszanie ryzyka Praktyki stosowane podczas kontroli lokalizacji Ogólne zasady dotyczące emisji do atmosfery, wody i gleby 12.4.3 Plan zarządzania substancjami chemicznymi W fazie budowy, zarówno na lądzie jak i na morzu, będą zapewne używane różne substancje chemiczne. Szczególnie istotną kwestią jest zapobieganie wyciekom paliwa. Przed rozpoczęciem budowy wykonawcy będą zobowiązani przedstawić do zatwierdzenia spółce Nord Stream plany zarządzania substancjami chemicznymi. Spółka Nord Stream opracowała politykę, definiującą normy zarządzania substancjami chemicznymi w sposób minimalizujący ryzyko dla ludzi i środowiska. Ta polityka określa również treść planów zarządzania substancjami i obejmuje: Określenie osób odpowiedzialnych za realizację planu Sposób prowadzenia rejestrów substancji chemicznych Sposób prowadzenia kart charakterystyki substancji niebezpiecznych; Udokumentowane oceny ryzyka w zakresie użycia substancji chemicznych Udokumentowane procedury przechowywania, etykietowania i użycia Zapobieganie zdarzeniom i awariom Procedury reagowania na awarie

1731 Organizację szkoleń Plan zarządzania substancjami chemicznymi zostanie dostosowany i dołączony do planów zapobiegania zanieczyszczeniom, zarządzania odpadami, reagowania na awarie oraz do bardziej ogólnych wymagań w zakresie BHP, określonych w procedurach systemu zarządzania BHPiOŚ. Plan zarządzania substancjami chemicznymi będzie zawierać instrukcje odnoszące się konkretnie do przechowywania i transportu ropy naftowej na lądzie i na morzu. Powinny zostać podane wymagania dotyczące instalacji oraz sposoby ich utrzymania, w tym wymagania dotyczące: Systemów zapobiegania przepełnieniom Systemów powstrzymywania wycieków Systemów ściekowych i odprowadzających płyny Systemów alarmowych, w tym alarmów wysokiego poziomu Systemów zapobiegania pożarom i wybuchom Programów kontroli i konserwacji sprzętu i przyrządów Programów integralności zasobów Szkoleń pracowników w zakresie zapobiegania wyciekom i reagowania na awarie 12.4.4 Plan zarządzania odpadami Spółka Nord Stream opracowała politykę zarządzania odpadami. Dla wszystkich faz projektu zostaną opracowane plany zarządzania opadami, gwarantujące realizację określonych w polityce zobowiązań odnoszących się do minimalizacji, monitorowania, sprawozdawczości i zgodności z przepisami. W planach zarządzania odpadami zostaną uwzględnione odpady wytworzone podczas faz budowy i eksploatacji, w instalacjach znajdujących się na lądzie i na morzu. W planach zarządzania odpadami zostaną określone: typ, źródło, ilość oraz trasa usuwania każdego strumienia odpadów, od jego początku do końca. Zostaną wybrane zatwierdzone sposoby usuwania odpadów lub odpowiedni wykonawcy oraz określone szczegółowe dane dotyczące sprawozdawczości, monitorowania i audytu wykonawców będących stronami trzecimi.

1732 12.4.5 Plan powiadamiania o awariach i reagowania na awarie Ten plan już istnieje. Jego celem jest udostępnienie wykonawcom i pracownikom Nord Stream jasno określonych procedur postępowania w sytuacjach awaryjnych. W planie skoncentrowano się na procedurze powiadamiania kierownictwa Nord Stream o wystąpieniu awarii dotyczącej BHPiOŚ oraz określono sposoby reagowania ze strony wyższej kadry kierowniczej. Plan ten podlega regularnym rewizjom i będzie dalej opracowywany tak, aby uwzględniać fazy budowy i eksploatacji w miarę postępów ich realizacji. 12.4.6 Plan zarządzania statkami Ze względu na liczbę statków, które mają zostać użyte do budowy rurociągu (statek układający rury oraz statki pomocnicze), ważne jest opracowanie planu zarządzania statkami. Plan ten potwierdzi stosowanie takich praktyk jak wykorzystywanie akceptowanych i typowych szlaków żeglugowych, metody działania w obszarach wrażliwych i zgłaszania łamania się lodu, monitorowanie obecności ssaków, zgodność z planem zarządzania substancjami chemicznymi i planem zarządzania odpadami oraz z wymaganiami minimalnymi przepisów międzynarodowych, dotyczących BHPiOŚ. 12.4.7 Plan odbioru wstępnego Opracowany zostanie plan zarządzania problemami ochrony środowiska, związanymi z testowaniem i oddaniem do eksploatacji rurociągu. Podstawę planu będą tworzyć potencjalne oddziaływania i związane z nimi środki łagodzące, określone w OOŚ. W planie zostaną omówione następujące konkretne kwestie: Odprowadzanie wody do odbioru wstępnego Uzdatnianie wody używanej podczas odbioru wstępnego Wymagania dotyczące uzdatnienia i wypompowania wody z odbioru wstępnego W planie zostanie również określony sposób monitorowania, wymagany do ustalenia, czy jakość wypompowanej wody mieści się w granicach podanych w pozwoleniach; zostanie on włączony do ogólnego programu monitorowania środowiska wraz z wymaganiami dotyczącymi sprawozdawczości dla spółki Nord Stream i właściwych organów krajowych.

1733 12.5 Pomocnicze wymagania w zakresie zarządzania 12.5.1 Szkolenia i informacje dotyczące BHPiOŚ Wszyscy nowi pracownicy spółki zostają wprowadzeni w tematykę BHPiOŚ. Wprowadzenie obejmuje następujące tematy: Informacje o lokalizacji i procedury awaryjne Ogólne zasady BHPiOŚ, przepisy oraz dostęp do dokumentacji związanej z BHPiOŚ Informacje o systemie zarządzania BHPiOŚ Potrzeby szkoleniowe dla każdego stanowiska są oceniane raz do roku, w czasie osobistej oceny pracownika, z udziałem jego bezpośredniego przełożonego. Wtedy podejmowana jest decyzja o szkoleniach w zakresie BHPiOŚ - wewnętrznych lub świadczonych przez firmę zewnętrzną. Możliwe są również szkolenia dodatkowe, poza ustalonymi podczas oceny pracownika, wymagające zgody bezpośredniego przełożonego. Szkolenia z zakresu BHPiOŚ oraz odpowiednie kompetencje wykonawców i podwykonawców są zasadniczym wymogiem umieszczanym w umowach. Jego wypełnianie jest ściśle monitorowane przez spółkę Nord Stream podczas prac. 12.5.2 Zapewnienie efektywnej realizacji systemu zarządzania BHPiOŚ W ramach sprawdzania procesu zarządzania, obejmującego planowanie, wykonywanie, sprawdzanie, stosowanie (patrz Rysunek 12.2), spółka Nord Stream opracowała procedurę audytu i kontroli BHPiOŚ. Ocena efektywności systemów zarządzania wykonawców i dostawców będzie przeprowadzana za pomocą planowanych audytów oraz niezapowiedzianych kontroli w miejscach robót. W procedurze audytu i kontroli BHPiOŚ opisano strukturę planowania i wykonywania kontroli i audytów oraz szczegółowe wymagania dotyczące prezentowania realizacji planów BHPiOŚ wykonawców. Zamierzeniem procedury jest skierowanie planowania audytów i kontroli na obszary o wysokim ryzyku, ale można ją zmodyfikować w reakcji na jakiekolwiek zdarzenia i niedoskonałości wykryte w systemie wykonawcy. Kierownik ds. BHPiOŚ spółki Nord Stream odpowiada w całości za planowanie, przegląd sprawozdań oraz śledzenie przypadków niezgodności. Jak wspomniano, audyty są ukierunkowane na obszary wysokiego ryzyka i przeprowadzane w celu oceny zgodności z normami określonymi w systemie zarządzania BHPiOŚ, takimi jak:

1734 Normy minimalne BHPiOŚ dla miejsc pracy wykonawców Plan BHPiOŚ wykonawcy Procedura zgłaszania i badania zdarzeń dotyczących BHPiOŚ Procedura komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej Plan zapobiegania zanieczyszczeniom Plan zarządzania substancjami chemicznymi Plan zarządzania odpadami Plan zarządzania statkami 12.5.3 Zarządzanie zmianami Uwagi ogólne Po zakończeniu procesu oceny oddziaływania na środowisko, przed rozpoczęciem budowy, z pewnością pozostaną luki i niejasności w informacjach dotyczących projektu i procesu OOŚ. System zarządzania BHPiOŚ, a dokładniej plan BHPiOŚ, wymaga wdrożenia formalnych procedur zarządzania zmianami, tak aby zmieniające się okoliczności i zmiany początkowych założeń mogły zostać w pełni przemyślane, a ich skutki dla OOŚ uwzględnione. Harmonogram i proces OOŚ Proces OOŚ projektu Nord Stream został rozpoczęty w 2005 roku, wraz ze wczesnymi studiami wykonalności projektu i zakończył się wraz z powstaniem dokładniejszego projektu. Mógł on wpływać na tworzenie projektu, ponieważ kwestie związane z ochroną środowiska i oddziaływaniem na nie były określane jednocześnie z pracami projektowymi. Umożliwiło to również konsultacje z zainteresowanymi stronami i uwzględnienie ich w projektowaniu rurociągu. W rezultacie uzyskano dobrą zgodność zakresu OOŚ ze szczegółami realizacji projektu. Dlatego nie oczekuje się większych zmian projektu, które mogłyby wpłynąć na wyniki tej OOŚ. Problem niepewności i przyszłych zmian Ważne jest zrozumienie, że niepewność jest naturalną cechą OOŚ. W przypadku rurociągów Nord Stream, głównymi obszarami niepewności są: wiedza o podstawowym środowisku (ekosystemie, siedliskach itd.) oraz założenia przyjęte podczas oceny oddziaływania.

1735 Na tym etapie tworzenia projektu Nord Stream plany są już dobrze opracowane - w stopniu bez wątpienia wystarczającym do zidentyfikowania i oceny wszystkich potencjalnie istotnych oddziaływań. Identyfikacja wszystkich pozostałych ważnych czynników niepewności, tj. tych, które mogą w istotny sposób wpłynąć na ocenę oddziaływań przedstawionych w poprzednich częściach, ma na celu stworzenie planów pozyskania pozostałych informacji i korzystanie z nich w ramach planu zarządzania OŚiSS projektu. Z niepewnością należy sobie radzić w sposób uporządkowany i przejrzysty. Wdrożony przez spółkę Nord Stream system do wprowadzania zmian projektowych po przekazaniu OOŚ posłuży również do zarządzania bieżącą niepewnością. W systemie zarządzania zmianami OOŚ w przypadku zmian projektowych i niepewności wyróżnia się trzy rodzaje zmian / czynników niepewności. Pierwszy rodzaj występuje wówczas, gdy zmiana lub niepewność nie ma istotnego znaczenia dla wyników OOŚ. Jedynym wymaganym działaniem jest modyfikacja wykazu zobowiązań i planu zarządzania OŚiSS w celu opisania (w razie potrzeby) jak zmiana lub niepewność zostanie ostatecznie rozwiązana. Drugi rodzaj występuje wówczas, gdy zmiana lub niepewność ma istotne znaczenie dla wyników OOŚ, ale mieści się w granicach zdefiniowanego wariantu podstawowego projektu, objętego daną OOŚ. Wymagane działania to określenie zmiany, ocena oddziaływań i środków łagodzących. Często będzie to wpływać na jeden lub większą liczbę planów zarządzania; jeśli ten wpływ będzie istotny, wymagane będą dodatkowe powiadomienia i konsultacje z innymi interesariuszami Trzeci rodzaj występuje wówczas, gdy przyszła zmiana projektowa lub niepewność powoduje odejście od wariantu podstawowego lub jego ważnego aspektu. Prawdopodobnie wymagany będzie dodatek do OOŚ oraz proces formalnego przekazania i zatwierdzenia Sposób obsługi zmian i czynników niepewności w okresie następującym po zakończeniu niniejszego raportu, wymaganego na mocy konwencji z Espoo, przedstawiono na Rysunku 12.4. Aby zapewnić podczas trwania projektu stosowanie sprawnego systemu zarządzania zmianami, system zarządzania BHPiOŚ spółki Nord Stream będzie wymagać od wykonawców klasyfikowania wszelkich zmian w projekcie lub procesie oraz oceny tych zmian w celu ustalenia, czy wpłyną one na znaczenie oddziaływania na środowisko i powiązanych środków łagodzących. Jeśli zostanie wskazane jakiekolwiek istotne oddziaływanie na środowisko, spółka Nord Stream będzie działać zgodnie z procesem zarządzania zmianami.

1736 Rys. 12.4 Proces OOŚ do obsługi niepewności oraz zmian projektowych po przekazaniu 12.5.4 Procedura komunikacji ze stronami trzecimi Spółka Nord Stream opracuje zorganizowaną procedurę obsługi całej komunikacji pochodzącej od stron trzecich, takich jak przedstawiciele opinii publicznej, organizacje pozarządowe, pracownicy wykonawców spółki Nord Stream oraz inni interesariusze. Celem procedury komunikacji ze stronami trzecimi jest przejęcie całej komunikacji przychodzącej, ustnej i pisemnej, obejmującej skargi, informacje itp. Procedura umożliwi rejestrowanie komunikacji

1737 i kierowanie przekazów do odpowiednich stron, które we właściwy sposób odpowiedzą osobie inicjującej komunikację. Wszystkie odpowiedzi będą rejestrowane. 12.5.5 Sprawozdawczość Procedura systemu zarządzania BHPiOŚ określa wymagania programu sprawozdawczości wewnętrznej i zewnętrznej na wszystkich etapach projektu. Wykonawcy muszą ściśle przestrzegać programu sprawozdawczości pod względem terminowego przekazywania sprawozdań oraz ich treści. Program sprawozdawczości powinien zawierać następujące elementy: Sporządzanie sprawozdań z audytów i kontroli Zgłaszanie zdarzeń powodujących zanieczyszczenie środowiska, urazy ciała, opóźnienia, potencjalne opóźnienia lub skutki dla postępu prac Sporządzanie sprawozdań zgodnych ze wszystkimi odnośnymi wymaganiami OOŚ, pozwoleniami itp., odnoszących się do zakresu prac wykonawców oraz wskazujących wszelkie obszary braku zgodności i działania naprawcze Tworzenie uaktualnionych harmonogramów, określających postęp poszczególnych zadań Ustanowione zostaną również kanały komunikacji, ułatwiające organizowanie komunikacji zewnętrznej i sprawozdawczości spółki Nord Stream, przeznaczonej dla właściwych organów krajowych oraz wymaganej na mocy konwencji z Espoo. 12.6 Zarządzanie podczas eksploatacji Przed uruchomieniem i użytkowaniem rurociągu, spółka Nord Stream stworzy dział eksploatacji, odpowiedzialny za eksploatację rurociągu we wszystkich warunkach. Najważniejsi pracownicy tego działu zostaną kompleksowo przeszkoleni w zakresie stosowania protokołów i procedur eksploatacji. Wewnątrz działu zostaną jasno określone i udokumentowane wszystkie procedury awaryjne, struktury organizacyjne i zakresy odpowiedzialności, a wszyscy odpowiedni pracownicy zostaną kompleksowo przeszkoleni w zakresie stosowania tych procedur. Aby zagwarantować terminowe planowanie i wdrażanie wszystkich wymienionych powyżej środków, w spółce Nord Stream powołano już Dyrektora ds. Eksploatacji. Przed uruchomieniem rurociągu, podczas oddawania go do eksploatacji, zostaną w całości sprawdzone wszystkie systemy i protokoły komunikacyjne, systemy automatyczne, systemy bezpieczeństwa ciśnienia oraz wszystkie systemy mechaniczne. Zostaną wyregulowane

1738 i przetestowane wszystkie alarmy i punkty regulacji. Po sprawdzeniu powyższych systemów, zostanie przetestowana integralność rurociągu, przez zbadanie szczelności, zgodnie z odpowiednimi normami technicznymi i przepisami krajowymi. Po pomyślnym zakończeniu wszystkich procedur testowych systemu, rurociąg będzie gotowy do eksploatacji - pod kontrolą działu eksploatacji. 12.7 Program monitorowania środowiska 12.7.1 Monitorowanie środowiska przez spółkę Nord Stream Realizując zobowiązania spoczywające na odpowiedzialnym operatorze, spółka Nord Stream zamierza osiągnąć cel w postaci zapobiegania emisjom zanieczyszczeń i minimalizowania oddziaływania na środowisko związanego z jej działalnością. Z tego względu spółka Nord Stream zapewniła włączenie do Projektu środków łagodzących na wysokim poziomie, i to już od wczesnego etapu jego opracowywania, oraz określiła ciążące na niej w ramach OOŚ zobowiązania jako prowadzące do osiągnięcia tego celu. Jednym z kluczowych sposobów wykazania, że spółka Nord Stream osiąga założony cel, jest monitoring. Spółka Nord Stream zamierza wdrożyć ukierunkowany i dostosowany do potrzeb program monitorowania środowiska, o następujących celach: Spełnienie wymagań określonych w pozwoleniach krajowych Zweryfikowanie ogólnych wyników modelowania zastosowanego do przewidywania oddziaływań Zagwarantowanie, że budowa i eksploatacja rurociągów nie spowoduje oddziaływań nie określonych uprzednio w OOŚ Zagwarantowanie, że budowa i eksploatacja rurociągu nie spowoduje zwiększenia znaczenia znanych oddziaływań ponad przewidywane Zweryfikowanie skuteczności środków łagodzących Zidentyfikowanie nieprzewidzianych niekorzystnych skutków na wczesnym etapie oraz podejmowanie środków zaradczych Monitorowanie rekultywacji środowiska po budowie

1739 12.7.2 Opracowanie programu monitorowania środowiska spółki Nord Stream Proces OOŚ umożliwia zrozumienie sytuacji wyjściowej Projektu pod kątem jego wartości i wrażliwości poprzez określenie zakresu oddziaływań, studiowanie literatury, zaangażowanie ekspertów oraz szczegółowe badania i analizy środowiska fizycznego, biologicznego i społecznego/społeczno-ekonomicznego. W dalszej kolejności w ramach procesu OOŚ następuje identyfikacja oddziaływań (planowanych i nieplanowanych) związanych z Projektem, przewidywanie ich wielkości (np. na drodze podejścia modelowego) oraz ocena znaczenia oddziaływania na podstawie jego wielkości doświadczanej w porównaniu z wartością i wrażliwością zasobu lub przedmiotu oddziaływania. W podejściu OOŚ zakłada się, że monitorowanie środowiska będzie ukierunkowane na te obszary wrażliwe ze względów środowiskowych, które według przewidywań zetkną się ze znaczącymi (o umiarkowanym lub większym znaczeniu) oddziaływaniami ze strony Projektu. Równie ważne jest kierowanie działaniami monitorującymi w przypadkach, w których dokładność oceny oddziaływania pozostaje w znacznym stopniu niepewna, oraz w których wynik monitorowania może wpłynąć na ingerencję ze strony Projektu, zmniejszającą znaczenie oddziaływania. W kontekście Projektu występują trzy możliwe obszary zastosowania wniosków wyciągniętych z monitorowania: w miejscu monitorowania lub w jego pobliżu, na kolejnych odcinkach trasy rurociągu oraz w stosunku do drugiego rurociągu. Program monitorowania środowiska spółki Nord Stream dostarczy zatem podstawowych informacji, umożliwiających kierownictwu decydowanie o zastosowaniu niezbędnych środków naprawczych na etapach budowy i eksploatacji. Program ten będzie stanowić podstawę oceny efektywności środków łagodzących oraz identyfikacji nieprzewidzianych niekorzystnych skutków na wczesnym etapie, co pozwoli na wdrożenie odpowiednich działań naprawczych. Przyszłe działania monitorujące będą koncentrować się na dwóch głównych celach: Monitorowanie oddziaływań: Ten rodzaj monitorowania będzie stosowany przez cały okres Projektu i musi zostać wdrożony w celu zagwarantowania, że najważniejsze oddziaływania na środowisko pozostają na przewidzianym poziomie i że osiągane są określone cele dotyczące ochrony środowiska Monitorowanie zgodności: Ten rodzaj monitorowania zostanie wdrożony w celu zagwarantowania, że wybrane środki łagodzące przyniosą przewidziane i pożądane skutki. Monitorowanie będzie prowadzone okresowo, w różnych terminach zależnych od parametrów. Wykonywane będzie w razie potrzeby (i gdy zostanie nakazane przez właściwe organy) w celu sprawdzenia, czy poziomy parametrów dotyczących środowiska odpowiadają poziomom akceptowalnym, są zgodne z przepisami, normami lub wytycznymi. W programie należy uwzględnić stosowanie środków naprawczych w razie braku zgodności czyli wówczas, gdy środki łagodzące okażą się nieadekwatne lub gdy oddziaływania zostaną niedoszacowane w OOŚ

1740 12.7.3 Główne zagadnienia przy opracowywaniu ostatecznego programu monitorowania Program monitorowania środowiska firmy Nord Stream uwzględnia cztery osobne etapy działań monitorujących. Przed rozpoczęciem budowy Podczas budowy Bezpośrednio po zakończeniu budowy Podczas eksploatacji Między uzasadnieniem monitoringu a obszarem, na którym skupiają się jego cztery wyznaczone etapy, będą występować pewne różnice. Program monitorowania stanowi ponadto bezpośrednią odpowiedź na oddziaływania i kwestie środowiskowe uwzględnione w OOŚ, w szczególności te, które wymagają wdrożenia środków łagodzących i monitoringu. Należy zatem zauważyć, że wymóg monitorowania określonych parametrów lub jego zakres (czasowy lub przestrzenny) będzie znacznie się różnił w różnych miejscach, na przykład w zależności od zróżnicowanych cech podregionów ekologicznych, jak również w celu uwzględnienia szczególnych wymogów raportowania na poziomie krajowym. W celu jasnego określenia skuteczności środków łagodzących oraz potencjalnych, faktycznych oddziaływań związanych z projektem przedmioty/wskaźniki oddziaływań określone dla programu monitorowania środowiska muszą charakteryzować się niewielką zmiennością naturalną, szerokim zakresem zastosowania do konkretnych podregionów ekologicznych, mierzalnością oraz rzetelnością serii danych historycznych. Ponadto ich wybór powinien zostać dokonany odpowiednio do skali zakłóceń, mechanizmu oddziaływań oraz dynamiki czasowej i przestrzennej. Z programem monitorowania środowiska związane są następujące dalsze kluczowe zagadnienia: Spójność: pożądane jest zastosowanie w najszerszym praktycznie możliwym zakresie zharmonizowanego podejścia do kwestii protokołów pobierania i analizy próbek na całej trasie rurociągu. W przypadku niektórych parametrów na poziomie krajowym mogą występować wymogi preskryptywne, jednak tam gdzie tak nie jest, podejście zharmonizowane dostarczy danych, które można łatwiej porównywać, oraz umożliwi ulepszenie zarządzania środowiskiem i jego wydajności. Zastosowanie podejścia zharmonizowanego ułatwią już istniejące porozumienia dotyczące monitoringu naukowego, zawarte na mocy konwencji HELCOM. Synergia: w ramach Projektu wykonane zostaną badania i pomiary inżynieryjnokonserwacyjne. Obejmują one badania dna morskiego w celu zrozumienia cech podłoża i obecności obiektów oraz stanu rurociągów i ich podpór. Pomiary te, wykonywane z użyciem zdalnie sterowanych robotów podwodnych, można łatwo połączyć z pomiarami stanu dna

1741 morskiego, zabytków kultury itd. Należy przyjąć zasadę opracowywania zintegrowanych protokołów z pomiarów, które zmaksymalizują zjawisko synergii różnych celów. Raportowanie i udostępnianie danych: Ważne jest, aby osoby zajmujące się Projektem miały dostęp do bieżących programów zdobywania danych stron trzecich i instytucji rządowych, tak aby mogły jak najpełniej interpretować gromadzone przez siebie dane. Dostęp ten może potencjalnie rozciągać się na korzystanie ze wspólnych stacji monitoringu kontrolnego w ramach podejścia BACI (Before-After-Control-Impact, patrz też niżej). Tym samym, z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących ujawniania danych ustanowionych przez organy krajowe, osoby uczestniczące w Projekcie zobowiązują się do udostępniania posiadanych danych zainteresowanym stronom oraz dokonywania ustaleń ułatwiających ten proces. Firma Nord Stream zobowiązuje się na poziomie Projektu jako całości do regularnego ogłaszania publicznych raportów dotyczących jej programu monitorowania. Na poziomie krajowym wyniki monitorowania będą udostępniane organom krajowym z częstotliwością do ustalenia z każdym z organów. Zmienność sezonowa i międzyroczna a BACI: ważne jest uwzględnienie wrodzonej zmienności naturalnej, którą charakteryzuje się wiele parametrów używanych w programach monitoringu morza. Na przykład zmienność sezonowa i międzyroczna sukcesu reprodukcyjnego małży może łatwo maskować zmiany spowodowane Projektem lub prowadzić do nieprawidłowych wniosków co do jego zakładanych oddziaływań. Podobnie istotne jest korzystanie z odpowiednich parametrów kontrolnych i lokalizacji referencyjnych celem uwzględnienia zmienności przestrzennej, która może wystąpić w środowisku morskim. Tu właśnie widać szczególną wartość podejścia BACI, w myśl którego dane pozyskiwane są z obszaru oddziaływania (wstępnie zdefiniowanego w OOŚ) oraz z obszarów referencyjnych umiejscowionych w odległości wystarczającej do zapewnienia, że Projekt nie ma na nie wpływu, w których zachowane są naturalne warunki środowiskowe. Zalecane może być stosowanie wspólnego korzystania ze stacji monitorowania stron trzecich (HELCOM itd.) Odległości stacji kontrolnych od obszaru Projektu będą się różnić w zależności od różnych rodzajów oddziaływań przewidzianych w OOŚ. Aby program monitorowania był skuteczny, należy wysunąć sprawdzalne hipotezy dotyczące oddziaływań Projektu na naturalną zmienność. Z powyższego wynika, że wybrane metody i parametry oraz liczba pobranych próbek zapewnią statystycznie ścisłe podejście zdolne wykryć znaczne zmiany. Ocena i zakończenie monitorowania: monitorowanie nie jest procesem otwartym. Istotna jest regularna ocena wyników monitorowania, nie tylko z perspektywy oddziaływań, lecz także w celu ustalenia, czy zachodzi potrzeba dalszego stosowania określonych elementów monitoringu lub ich stosowania w aktualnej postaci. Niektóre elementy systemu monitorowania zostaną po osiągnięciu wyznaczonego celu przerwane. Nasilenie lub częstotliwość innych elementów może w reakcji na nowo uzyskaną wiedzę ulec zwiększeniu. Ogólnie rzecz biorąc, ważne jest, aby program stale nadawał się do

1742 założonego celu i realizował główne założenia monitoringu przez cały cykl życia Projektu. W związku z tym należy powierzyć fachowcom regularne dokonywanie oceny systemu w celu zapewnienia, że założenia te pozostają prawidłowe. 12.7.4 Zarys programu monitorowania firmy Nord Stream Monitoring na etapie poprzedzającym budowę Etap poprzedzający budowę, w którym jak należy zauważyć wiele danych zostało już zgromadzonych i zgłoszonych w ramach krajowych wniosków o zezwolenie oraz sytuacji wyjściowej opisanej w raporcie wymaganym na mocy konwencji z Espoo (Rozdział 8), odnosi się do wszelkich danych zbieranych przed (czy to kilka miesięcy, czy kilka dni) rozpoczęciem budowy, które poszerzają sytuację wyjściową przed startem Projektu. Podczas monitorowania na etapie przed rozpoczęciem budowy priorytet nadano informacjom wypełniającym luki lub uzupełniającym dane sytuacji wyjściowej o tematy i parametry mające znaczenie w kolejnych fazach monitorowania oraz w kontekście podejścia BACI (Before-After- Control-Impact). W tym celu podjęto już szeroko zakrojony program badań morskich, mający ustalić warunki wyjściowe wzdłuż przebiegu trasy rurociągu. W przypadku gdy krajowy program monitorowania środowiska wymaga na etapie poprzedzającym budowę monitoringu dodatkowego w stosunku do prac już dokonanych, monitoring ten zostanie uzgodniony z wcześniejszymi pomiarami w celu zapewnienia ciągłości w ramach programu monitorowania środowiska. Monitoring podczas budowy Monitoring ten uwzględnia oddziaływania na etapie budowy, tj. w trakcie fizycznego prowadzenia robót, w celu gromadzenia danych dotyczących faktycznych oddziaływań budowy. Podczas monitorowania na etapie budowy priorytet nadano: Oddziaływaniom cechującym się związkiem przyczynowo-skutkowym z pracami budowlanymi Skutkom, które można i należy złagodzić Skutkom, które można zmierzyć Skutkom, z którym wiążą się jakieś wątpliwości Skutkom istotnym z punktu widzenia wyników procesu oceny oddziaływań