SZCZĘŚĆ BOŻE www.kopalnia.pl 1
Wydawca: Kopalnia Soli Wieliczka Trasa Turystyczna sp. z o.o. 32-020 Wieliczka, ul. Daniłowicza 10 www.kopalnia.pl czerwiec 2013 2
SŁOWO METROPOLITY KRAKOWSKIEGO zlak pielgrzymkowy noszący znamienną nazwę S Szczęść Boże w Kopalni Soli Wieliczka pielęgnuje wielką tradycję górników, którzy świadomi niebezpieczeństw pracy pod ziemią uciekali się zawsze do Boga o pomoc oraz wzywali wstawiennictwa Świętych Patronów, Opiekunów ciężkiej pracy górniczej. Wyrazem tej wiary jest kult św. Kingi, głównej Patronki kopalni, św. Antoniego Padewskiego, św. Klemensa i św. Barbary oraz wspaniałe kaplice podziemne, przez które prowadzi ten szlak. Szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże mówi nie tylko o cudach natury, jakich w kopalni soli nie brakuje, ale także jest świadectwem głębokiej wiary ludzi, którzy przez wieki pracowali w tej kopalni i stworzyli wspaniałą kulturę górniczą opartą na wartościach chrześcijańskich. Świadectwem tej kultury są rzeźby solne, sprzęty, jakich używali górnicy i przedmioty świadczące o wierze i kulcie. Już w XVII wieku istniała w podziemiach kopalni kaplica św. Antoniego, a z czasem przybyły następne: kaplica św. Krzyża, kaplica św. Kingi, w której jest solny pomnik dedykowany Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II, kaplica św. Jana, gdzie pielgrzymi mogą uczestniczyć we Mszy świętej. Na szlaku znajduje się też ekspozycja Sacrum w dziedzictwie solnym. Inauguracja podziemnej Drogi Krzyżowej, 2 kwietnia 2010 roku (fot. R. Stachurski) Kopalnia soli w Wieliczce jest wielkim dziełem myśli górników i artystów polskich. Powinniśmy być dumni z tego dziedzictwa duchowego naszych przodków, konserwować je i pokazywać ludziom przybywającym tu z całego świata. Wszystkim pracującym pod ziemią i zwiedzającym kopalnię soli i jej wspaniałe zabytki życzę Szczęść Boże! Stanisław Kardynał Dziwisz Metropolita Krakowski 3
MODLITWA MODLITWA DO ŚWIĘTEJ KINGI PATRONKI ZIEMI WIELICKIEJ I KOPALNI SOLI WIELICZKA Patronko nasza, święta Kingo, Bądź dla nas pocieszycielką, lekarką, Żywicielką i świętą matką. Święci nie przemijają, gdyż noszą W sobie siłę, której na imię miłość; Dlatego obecna wśród nas wspieraj Swoim wstawiennictwem u Odkupiciela człowieka, Jezusa Chrystusa, Mieszkańców ziemi wielickiej, Władze samorządowe, Górników i pracowników kopalni soli, Przybywających tutaj pielgrzymów i turystów. Wypraszaj dar odwagi dawania świadectwa Świętości życia, realizowania naszego Powołania, szczególnie w rodzinach I pełnionych obowiązkach zawodowych; Niech młodzież broni swojej wewnętrznej Wolności, abyśmy trzecie tysiąclecie wiary Uczynili erą ludzi świętych. Imprimatur: Kuria Metropolitalna w Krakowie, dnia 7.XII 2009.12.17, Nr 3416 /2009 bp. Jan Szkodoń, wik. gen. Amen Święta Kinga - mal. Piotr Moskal (fot. M. Gardulski) GÓRNICZE SZCZĘŚĆ BOŻE Górnicze pozdrowienie Szczęść Boże jest nie tylko grzecznościowym zwrotem wypowiedzianym w kierunku spotkanych w kopalni braci i sióstr, ale przede wszystkim modlitwą, która buduje braterstwo, życzeniem opieki Bożej Opatrzności. Jest słowem, które staje się darem. Jest miłością, która staje się służbą. 4
GÓRNICZA RELIGIJNOŚĆ o. Ludwik Bronisław Kurowski OFM, kapelan i kustosz obiektów sakralnych Barbórkowa Msza św. w kaplicy św. Kingi (fot. R. Stachurski) Od XVII w. po dzień dzisiejszy opiekę duszpasterską nad wielickimi górnikami sprawują franciszkaniereformaci. MODLITWA FRANCISZKAŃSKA Uczyń mnie Boże, narzędziem Twojego pokoju, Spraw, abym wnosił miłość, Sprawiedliwość i przebaczenie, Wszędzie tam, gdzie panuje Nienawiść i krzywda. Tam, gdzie zwątpienie i rozpacz, Niech zaszczepiam wiarę i nadzieję, Ciemność niech rozjaśniam światłem, A smutek radością. Zanim zapragnę pociechy, Zrozumienia i miłości dla siebie, Niech wpierw innych pocieszam, Staram się ich zrozumieć i darzyć miłością. Pozwól mi pojąć tę prawdę, że im kto więcej daje tym bardziej się wzbogaca, A przebaczając bliźniemu, na Twoje Boże zasługuje przebaczenie I że, przez śmierć cielesną, Rodzimy się do życia wiecznego. Amen Ojciec Święty Jan Paweł II 9 czerwca 1979 roku w Sanktuarium Krzyża w Mogile powiedział m. in. Wspólnie pielgrzymujemy do Krzyża Pańskiego, od niego bowiem rozpoczął się nowy czas w dziejach człowieka [...] Nie można oddzielić Chrystusa od ludzkiej pracy. Te słowa Ojca Świętego można również odnieść do pracy wielickich górników, która trwa nieprzerwanie od niemal ośmiu wieków. Podziemny labirynt wyrobisk Kopalni Soli Wieliczka znaczony jest szlakiem stawianych tu krzyży, bowiem najwięcej kaplic poświęconych było tematyce pasyjnej. W głównym ołtarzu znajdował się najczęściej drewniany wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego. Kaplicom tym patronowała również Matka Boża i święci, którzy w sposób szczególny związani są z kopalniami i górnictwem św. Kinga, św. Klemens, św. Antoni, św. Barbara. Na przestrzeni wieków (XVI-XX w.) w wielickiej kopalni soli istniało ponad 40 miejsc i obiektów sakralnych. Niekiedy prosty krzyż, innym razem w pełni wyposażona kaplica wyrzeźbione w drewnie, wykute w soli przez utalentowanych górników po dziś dzień skłaniają do refleksji i modlitwy. Obiekty sakralne często wędrowały wraz z górnikami, którzy przenosili się w kolejne miejsca eksploatacji. Kaplice takie jak ta dedykowana św. Antoniemu lub św. Janowi powstawały w pobliżu szybów dziennych, przy ważnych szlakach komunikacyjnych. Każdego ranka udający się do pracy górnicy uczestniczyli w podziemnej Mszy świętej. Tych kilka najcenniejszych, bo najpiękniejszych i najstarszych kaplic zachowało się do naszych czasów. Układają się w unikatowy podziemny szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże poświęcony przez J. E. Księdza Stanisława Kardynała Dziwisza 6 stycznia 2010 roku. 5
KAPLICA św. ANTONIEGO BAROK W SOLI KUTY Jest to najstarsza kaplica wielickiej kopalni, jako pierwsza powstała w całości w soli w XVII w. Anonimowi artyści najpewniej wieliccy górnicy, wykuli ją w bryle soli w bliskim sąsiedztwie szybu Daniłowicza. ŚWIĘTY ANTONI PADEWSKI Opiekun ubogich i bezdomnych. Jako patron ludzi i rzeczy zaginionych strzegł pracujących w solnym labiryncie górników. Barokowa kaplica składa się ze sklepionego kolebkowo prezbiterium, nawy ze sklepieniem krzyżowym oraz przedsionka. W ołtarzu głównym umieszczono krucyfiks, po jego lewej stronie znajduje się Matka Boska z Dzieciątkiem, po prawej zaś św. Antoni. U stóp ołtarza klęczą dwaj mnisi. W bocznych wnękach między kolumnami ustawiono patrona Polski i diecezji krakowskiej św. Stanisława ze Szczepanowa (po lewej) i patrona parafii wielickiej św. Klemensa (po prawej). Prawy ocios (ścianę) prezbiterium zdobi scena pasyjna. W nawie znajdują się cztery rzeźby przedstawiające anioły oraz dwa ołtarze boczne św. Piotra z Alcantary (po lewej) i św. Kazimierza Królewicza (po prawej). Przedsionek od nawy oddziela solna Ołtarz główny (fot. M. Gardulski) Widok z przedsionka na nawę i prezbiterium (fot. R. Stachurski) 6
Sala pasyjna (fot. M. Gardulski) Przedsionek z amboną (fot. M. Gardulski) fot. R. Stachurski NA OŁTARZU GOREJĄ ŚWIECE; PRZED KRZYŻEM, NA KTÓRYM CHRYSTUS ROZPIĘTY, PALĄ OGNIE [ ]. TA PODZIEMNA KAPLICA, GDZIEŚ O TYLE STÓP ODDALONA OD POWIERZCHNI, GDZIE WRE ŻYCIE, WYWIERA POTĘŻNE WRAŻENIE. Cz. Jankowski, Z podziemi Wielickich, Wieliczka 1903 MADONNA Z SIELCA Wpochodzącej z I poł. XVII wieku komorze Sielec, po prawej stronie górnicy umieścili oleodruk przedstawiający Matkę Boską Zwycięską. Madonna znajduje się w otoczeniu aniołów, trzyma w ramionach Dzieciątko, stopami depcze węża symbol szatana. Górnicy w wielu miejscach kopalni pozostawili święte obrazy i obrazki, krzyże, które naznaczały miejsce ich pracy. balustrada. Umieszczono w nim posągi czterech świętych: św. Franciszka, św. Dominika, św. Piotra, św. Pawła oraz ambonę. Pomimo wysiłków konserwatorskich detale architektoniczne oraz solne rzeźby zatraciły swoje pierwotne kształty w wyniku procesu ługowania, czyli rozpuszczania soli przez wilgotne powietrze. GÓRNICZA MSZA Pierwszą Mszę św. odprawiono w kaplicy św. Antoniego w lipcu 1698 roku. Wystarano się u króla Augusta II Mocnego o pensję w wysokości 300 zł polskich dla kapelana dolnego, który każdego ranka celebrował tutaj mszę dla górników. 7
KAPLICA św. KRZYŻA WOTUM WDZIĘCZNOŚCI Jest przykładem kaplicy wędrującej, bowiem elementy jej wystroju pochodzą z różnego czasu i różnych miejsc wielickiej kopalni, a także z powierzchni. Urządzono ją w XIX w. w komorze im. Franciszka Józefa jako wotum wdzięczności za uratowanie saliny przed zalaniem podczas potężnego wycieku słodkiej wody w poprzeczni Kloski. Ołtarz główny to wpuszczona w ocios (ścianę) i wsparta na dwóch solnych kolumnach wnęka z drewna, w której znajduje się pochodzący z XIX w. krucyfiks. Naprzeciw ołtarza głównego, u wylotu chodnika poszukiwawczego ustawiono polichromowaną figurę Matki Boskiej Zwycięskiej. Ta rzeźba o wyjątkowych walorach artystycznych powstała w XVII wieku. Wyrzeźbiona w topolowym drewnie Madonna z Dzieciątkiem na ręku zachwyca urodą i ciekawą formą. Wnętrze kaplicy św. Krzyża oświetla żyrandol wykonany z drewna i kryształów halitu. Na jednej ze ścian kaplicy można zobaczyć ślady ręcznej pracy górników zarys odbitej od ściany prostopadłościennej bryły soli, tzw. kłapcia. Górnicy przy ręcznej eksploatacji soli używali kilofów i żelaznych klinów. Matka Boska z Dzieciątkiem (fot. M. Gardulski) MNISI Z BOCZAŃCA Przed ołtarzem głównym umieszczono dwie solne rzeźby. Mnisi przywędrowali najpewniej z komory Boczaniec, w której po dziś dzień znajdują się pozostałości kapliczki dedykowanej św. Kunegundzie. Pierwsza kaplica na Boczańcu powstała w roku 1645 jako wotum wdzięczności za szczęśliwe ugaszenie pożaru kopalni. Była najstarszym udokumentowanym obiektem sakralnym w wielickich podziemiach. Niestety spłonęła w roku 1697. Odbudowano ją w innej części komory. Ślady po tej kaplicy mogą zobaczyć turyści zwiedzający Trasę górniczą. Ołtarz główny (fot. M. Gardulski) 8
PATRONKA GÓRNIKÓW Figura św. Kingi w ołtarzu głównym kaplicy jej poświęconej (fot. R. Stachurski) GÓRNIK WIELICKI BARDZO JEST NABOŻNY, PODOBNIE JAK WSZYSCY LUDZIE OD ŚWIATA ODDZIELENI. L. Zejszner, Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki, Berlin 1843 ŚW. KUNEGUNDA ZWANA KINGĄ Urodziła się w roku 1234, była dzieckiem króla Węgier Beli IV i Marii Laskaris, córki cesarza greckiego Teodora I. Pochodząca z możnej i silnej dynastii Arpadów Kinga poślubiła Bolesława V Wstydliwego, księcia krakowsko-sandomierskiego. Czasy panowania tej książęcej pary były bardzo trudnym okresem dla Polski osłabionej rozbiciem dzielnicowym, pozbawionej silnej władzy królewskiej. Kinga dbała o pomyślność duchową i materialną swojej nowej ojczyzny. Swoimi staraniami przyczyniła się do kanonizacji św. Stanisława biskupa i męczennika, która miała miejsce w Asyżu 17 września 1253 roku. Jej to również przypisywane jest odkrycie soli kamiennej w Małopolsce. Kinga wyróżniała się od najmłodszych lat miłosierdziem i hojnością. Znaczną część swojego posagu przeznaczyła na żołd dla rycerstwa oraz na odbudowę państwa po niszczycielskich najazdach tatarskich. Kinga w roku 1280 ufundowała w Starym Sączu klasztor klarysek, któremu zapisała miasto oraz 28 okolicznych wiosek. W kilka lat po śmierci Bolesława osiadła w starosądeckim klasztorze, gdzie przebywała aż do śmierci w 1292 roku. Zrezygnowała z wszelkich zaszczytów i godności, służyła biednym i potrzebującym. Władała biegle łaciną i językiem polskim. Dla panien przyjmowanych do klasztornej szkoły Kinga wprowadziła modlitwy, kazania i pieśni po polsku. Na ołtarze wyniósł ją w roku 1690 papież Aleksander VIII. W 1715 roku papież Klemens XI ogłosił Kingę patronką Królestwa Polskiego i Litwy. W 2007 roku ks. bp Piotr Libera ogłosił, że św. Kinga została decyzją Stolicy Apostolskiej ustanowiona patronką polskich samorządowców. Dopełnieniem jej dokonań i wiary był akt kanonizacji przeprowadzony przez Jana Pawła II w 1999 roku. Wspomnienie liturgiczne tej świętej w Kościele katolickim obchodzone jest w dies natalis czyli 24 lipca i ma w Polsce rangę wspomnienia obowiązkowego. 9
KAPLICA św. KINGI SERCE WIELICKIEJ KOPALNI Agnieszka Wolańska, doradca zarządu ds. historii Kaplica św. Kingi widok ogólny (fot. M. Gardulski) 10
Ostatnia Wieczerza Antoniego Wyrodka (fot. M. Gardulski) WYSTRÓJ KAPLICY I JEJ TWÓRCY Kaplica św. Kingi jest najokazalszą i najbogatszą w formie podziemną świątynią wielickiej kopalni. Jej zasadniczy wystrój powstał w latach 1896-1963 i jest dziełem utalentowanych górników-rzeźbiarzy. Za głównego autora założeń architektoniczno-rzeźbiarskich kaplicy uznawany jest Józef Markowski, pracujący nad wystrojem kaplicy w latach 1895 1920. Dzieło kontynuował jego młodszy brat Tomasz, a następnie Antoni Wyrodek i Mieczysław Kluzek. Tradycją stało się, że każde pokolenie górników-rzeźbiarzy pozostawia w kaplicy św. Kingi ślad swojego talentu i wiary. Przy wyjściu z kaplicy od 1999 roku stoi solny pomnik Jana Pawła II. Ołtarz główny najstarszy element wystroju kaplicy, dzieło Józefa Markowskiego, składa się z trzech części. Po środku umieszczono figurę św. Kingi otoczoną kryształami halitu. W bocznych wnękach ołtarza, pomiędzy dwoma parami kolumn W KAPLICY ŚW. KUNEGUNDY PRZED JEJ OŁTARZEM, RÓWNIE JAK WSZYSTKO Z SOLI WYCIOSANYM ZANIEŚLIŚMY GORĄCE MODŁY DO OJCA PRZEDWIECZNEGO I DO TEJ PATRONKI ZIEMI NASZEJ [ ] GŁOSY NASZE CZYSTE, ZDA SIĘ IŻ ANIELI O BIAŁYCH SKRZYDŁACH, CZUWAJĄCY NAD KOPALNIĄ WIELICKĄ PONIEŚLI Z PODZIĘKĄ PRZED TRON BOGA I MARYI. A. Kisielewski, Z Krakowa do Gdańska Wisłą. Wspomnienia z podróży z kilkunastoma doborowymi drzeworytami, Lwów 1869 Ambona wyrzeźbiona przez Józefa Markowskiego w 1903 roku (fot. M. Gardulski) 11
Widok na ołtarz główny (fot. R. Stachurski) znajdują się postaci św. Józefa, patrona cieśli oraz św. Klemensa, patrona parafii wielickiej. Autorstwa Józefa Markowskiego są również ołtarze boczne: Serca Pana Jezusa (prawa ściana) i Serca Matki Boskiej oraz kaplica Zmartwychwstania (lewa ściana). Spod jego dłuta wyszły też znajdujące się przy schodach figury Matki Boskiej z Lourdes i górnika z kagankiem. Wnętrze kaplicy oświetla pięć wspaniałych żyrandoli, które rozbłysły światłem elektrycznym w roku 1918. Na największy żyrandol składa się ponad 2,5 tys. solnych kryształów. W 1903 r. została wykuta na wypełnisku skały solnej na północnej ścianie u zbiegu prezbiterium i nawy niezwykle oryginalna ambona. Jedyna praca Józefa Markowskiego sygnowana datą i nazwiskiem autora. W architekturze ambony znalazły się elementy świeckie wawelskie mury z basztą i smokiem, dalej elementy górnicze na przemian z herbami Litwy (Pogoń), Polski (Orzeł w koronie) i Rusi Kijowskiej (Anioł z dwoma mieczami). Wprowadzenie treści religijnych, górniczych i patriotycznych nadaje całości dzieła niezwykłą wymowę. Wyposażanie kaplicy kontynuował Tomasz Markowski, który jest autorem wielofigurowych płaskorzeźb znajdujących się na prawym ociosie: Wyroku Heroda, Rzezi Niewiniątek. Wykonał również postaci trzech Marii w kaplicy Zmartwychwstania. Cykl scen z Nowego Testamentu dokończył Antoni Wyrodek, rzeźbiąc po prawej stronie kaplicy Ucieczkę do Egiptu, W drodze do Betlejem, Dwunastoletniego Jezusa w świątyni, zaś po stronie lewej Cud w Kanie Galilejskiej, Ostatnią Wieczerzę (wzorowaną na mediolańskim fresku Leonarda da Vinci) i Niewiernego Tomasza. Zarząd kopalni docenił talent Wyrodka i umożliwił mu studia artystyczne w Krakowie. Antoni Wyrodek jest również twórcą ołtarzyka św. Kingi znajdującego się nad schodami, zaprojektował też kutą w solnej caliźnie posadzkę. W czasach nam współczesnych (lata 1999-2003) dzieło wielkich poprzedników kontynuował górnik rzeźbiarz Stanisław Anioł, zmieniając wystrój prezbite- 12
rium. Wzbogacił go o Stół Boży (tzw. ołtarz centralny), ambonkę Słowa Bożego, tron papieski i dwa boczne sedilia oraz stalle na osiem miejsc. Środkowa część balustrady, oddzielającej prezbiterium od nawy została otwarta w celu odsłonięcia ołtarza centralnego i lepszego kontaktu z wiernymi, np. przy udzielaniu sakramentu małżeństwa. 24 lipca 2002 roku ks. bp Kazimierz Nycz poświęcił nowy ołtarz centralny. Znalazły się na nim herby Arpadów i Kapituły Krakowskiej. Obok ołtarza centralnego stanął solny krzyż. Dopełnieniem wystroju kaplicy św. Kingi było założenie kaplicy Najświętszego Sakramentu. Znajduje się ona w miejscu dawnej zakrystii, po prawej stronie od ołtarza głównego. We wnętrzu tej kaplicy, w północnym ociosie, w caliźnie solnej umieszczono tabernakulum, natomiast na ścianie zachodniej kopie obrazu Matki Bożej Łaskawej Księżnej Wieliczki (mal. Elżbieta Kalwajtys, 1995 r.) i drewniany krzyż (wyk. Władysław Janowski). Obok tabernakulum zawieszono obraz Jezu Ufam Tobie, pochodzący z łagiewnickiego sanktuarium. Kaplica Najświętszego Sakramentu została poświęcona 1 grudnia 2001 przez ks. bpa Kazimierza Nycza i odtąd za zezwoleniem Kurii metropolitalnej w Krakowie na stałe obecny jest w tabernakulum Najświętszy Sakrament. Od Wielkiego Postu 2000 roku Msze św. w kaplicy św. Kingi odprawiane są w każdą niedzielę rano. W Niedziele Wielkiego Postu i Adwentu głoszone są rekolekcje. W Wielkim Poście odprawiane są: Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale. Bardzo uroczyście obchodzone są święta Patronek: św. Kingi i św. Barbary oraz niezwykła Pasterka o poranku w Wigilię Bożego Narodzenia. Relikwie bł. Jana Pawła II (fot. B. Krużel) RELIKWIE ŚW. KINGI I BŁOGOSŁAWIONEGO JANA PAWŁA II W 1994 roku w ołtarzu głównym umieszczono ofiarowane przez starosądeckie klaryski relikwie św. Kingi. W 2011 roku kardynał Stanisław Dziwisz podarował wielickim górnikom relikwie bł. Jana Pawła II. Relikwie Krwi Ojca Świętego zostały złożone w ołtarzu centralnym. Relikwie św. Kingi (fot. R. Stachurski) 13
Beatyfikacja Papieża Polaka (fot. T. Jachna) Kopalnia widoczna wśród tłumu pielgrzymów (fot. T. Jachna) GÓRNICZE PIELGRZYMKI Górnicy wielickiej kopalni od wieków pielgrzymowali do klasztoru w Starym Sączu ufni w pomoc Świętej Kingi. Przybywali do grobu swej patronki w chwilach trwogi i zawsze otrzymywali od niej wsparcie. Tak było w 1644 roku, gdy żywioł pożaru przez wiele miesięcy trawił kopalnię, tak było również i w 1992 roku, gdy katastrofalny wyciek w poprzeczni Mina niszczył podziemne wyrobiska i zagrażał całemu miastu. Wielowiekowa tradycja trwa nadal i każdego roku, 24 lipca, górnicza pielgrzymka wyrusza sprzed szybu św. Kingi w Wieliczce do jej grobu, który znajduje się w starosądeckim klasztorze sióstr klarysek. Wieliccy górnicy wielokrotnie pielgrzymowali również do Rzymu, aby spotkać się z Ojcem Świętym. Po raz pierwszy w 1994 roku dziękowali za ocalenie miasta i kopalni z katastrofalnego wycieku w poprzeczni Mina. Prosili również o koronację Matki Bożej Łaskawej Księżnej Wieliczki. Zawozili w darze album poświęcony świątyniom i kaplicom Wieliczki, obraz św. Kingi, solny krzyż. Nie zabrakło górników 13 kwietnia 2005 roku w Bazylice św. Piotra, gdzie uczestniczyli w uroczystościach pogrzebowych. Reprezentacja wielickich górników przybyła również na Plac Świętego Piotra w Rzymie 1 maja 2011 roku. Uczestniczyła we Mszy Świętej, podczas której Ojciec Święty Jan Paweł II został ogłoszony błogosławionym przez papieża Benedykta XVI. Liczba wszystkich wiernych biorących udział w nabożeństwie tego dnia szacowana była na 1,5 mln. osób, w tym 300 tysięcy Polaków. Marian Leśny wręcza Ojcu Świętemu zaproszenie do odwiedzenia Kopalni Soli Wieliczka Górnicza delegacja w drodze na Plac św. Piotra, 1 maja 2011 roku (fot. A. Wolańska) 14
Tablica upamiętniająca poświęcenie podziemnej Drogi Krzyżowej (fot. B. Krużel) ŚLADY I PAMIĘĆ O BŁ. JANIE PAWLE II Karol Wojtyła pierwsze dwie wycieczki do wielickiej kopalni odbył jako uczeń szkoły podstawowej (26 maja 1930) i jako gimnazjalista (29 maja 1936). Kardynał Karol Wojtyła przemierzając parafie wielickiego dekanatu w czasie biskupich wizytacji, odwiedzał również wielickie podziemia. Niestety nigdy nie przybył do kopalni jako Ojciec Święty. Pomnik Jana Pawła II (fot. M. Gardulski) GOLGOTA WIELICKICH GÓRNIKÓW Podziemna Droga Krzyżowa rozpoczyna się na głębokości 100 metrów i jej poszczególne stacje zostały posadowione w wyrobisku górniczym zwanym pochylnią Erazma Barącza. Autorami wyrzeźbionych w lipowym drewnie stacji są górnicyrzeźbiarze Piotr Starowicz, Paweł Janowski oraz Jacek Talapka. Każda stacja zawiera relikwię okruchy skały z Jerozolimskiej Golgoty. Górniczą Drogę Krzyżową poświęcił kardynał Stanisław Dziwisz. Uroczystość odbyła się w 5. rocznicę śmierci Jana Pawła II, 2 kwietnia 2010 roku. POMNIK WYKUTY W SOLI W kaplicy św. Kingi znajduje się jedyny na świecie pomnik Jana Pawła II wykuty w soli. Rzeźbę zaprojektował prof. Czesław Dźwigaj. Blisko sześć miesięcy wykuwali ją w dwóch blokach solnych górnicy-rzeźbiarze: Stanisław Anioł, Piotr Starowicz, Paweł Janowski. Ks. kard. Franciszek Macharski po poświęceniu pomnika 2 grudnia 1999 roku powiedział: wierny i naturalny. Był to czas wielkich duchowych przygotowań do wizyty Ojca Świętego w Ojczyźnie i nadziei na obecność papieża w kopalni. 15
Krzyż papieski (fot. R. Stachurski) Kaplica Najświętszego Sakramentu (fot. R. Stachurski) KRZYŻ PAPIESKI znajduje się przy ołtarzu centralnym. Jego twórca górnik rzeźbiarz Stanisław Anioł wzorował się na papieskim pastorale. Figura Chrystusa Ukrzyżowanego została wykonana z wielickiej soli spizowej. Krzyż ten poprzez różnorodne sole, z których został skonstruowany, symbolizuje wszystkie kopalnie soli w Polsce: Wieliczkę, Bochnię, Kłodawę i Sieroszowice. Symbolizuje również jedność górników solnych w kulcie dla swojej patronki Kingi. W podstawę tego ważącego 300 kg krzyża wmontowano kamień z Jerozolimskiej Golgoty. Zarząd kopalni wraz z reprezentacją górników zawiózł solny krzyż do Rzymu w 25. rocznicę pontyfikatu Jana Pawła II. Papież Polak pobłogosławił go 19 maja 2003 na placu św. Piotra. Następnie krzyż powrócił do kaplicy św. Kingi. Upadek pod Krzyżem (J. Markowski) i Ucieczka do Egiptu (A. Wyrodek). Płaskorzeźby na prawym ociosie (fot. M. Gardulski) 16
ŚWIĘCI NIE PRZEMIJAJĄ ŚW. BARBARA Z NIKOMEDII Dziewica, męczennica, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego żyjąca w III w. W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest w koronie. W ręku trzyma kielich i Hostię (symbol Eucharystii). Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię Święta Barbara (fot. A. Włodarska) Świętą. Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona oraz z mieczem, od którego zginęła. Chociaż jej żywoty były znane od średniowiecza w całej Europie, to jednak pozostają one jedynie legendarnymi przekazami. Patronuje dobrej śmierci i trudnej pracy m.in. górników, hutników, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, więźniów i wielu innych. Jest orędowniczką w czasie burzy i pożarów. Św. Barbara jest również patronką Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie i archidiecezji katowickiej. KLEMENS I Święty Klemens (fot. R. Stachurski) Papież w latach ok. 91 101, zwany Apostołem pokoju, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Zaliczony do Ojców Kościoła. Jest najstarszym znanym z imienia pisarzem starochrześcijańskim. Według tradycji był czwartym biskupem Rzymu. Około IV w. ukształtowała się tradycja mówiąca o tym, że zginął śmiercią męczeńską. Podobno cesarz Trajan zesłał go na wygnanie i kazał go wrzucić do morza z kotwicą zawieszoną u szyi. Święty męczennik Klemens I opiekuje się m.in. marynarzami, kamieniarzami, a także górnikami. Jest patronem parafii wielickiej. W ikonografii Klemens jest przedstawiany z kotwicą i rybą. CHODNIK IM. JANA PAWŁA II Solny chodnik noszący imię Jana Pawła II jest fragmentem trasy przygotowanej dla osób niepełnosprawnych, poruszających się na wózkach inwalidzkich. Chodnik przebito tak, aby połączyć kaplicę św. Kingi z komorą im. Stanisława Staszica. W 2004 roku zamontowano windę panoramiczną, która połączyła te dwa miejsca. W 25. rocznicę powstania Solidarności Stanisław Anioł wykuł w chodniku im. Jana Pawła II tablicę jubileuszową, która jednocześnie stała się podziękowaniem dla Ojca Świętego. Wdzięczni za wezwanie Ducha Świętego. Ku odnowieniu oblicza Ziemi - tej Ziemi przez Jana Pawła II, Papieża Polaka, tę tablicę poświęcają jego pamięci członkowie NSZZ Solidarność przy tej kopalni. AD 2005 wrzesień 10. 17
KAPLICA św. JANA OCALIĆ I POKAZAĆ ŚWIATU Kaplica św. Jana w komorze Lipowiec. Stan przed renowacją (fot. J. Podlecki) Kaplica zachwyca wspaniałą polichromią. Górnicy zbudowali ją używając drewna niekiedy powtórnie pozyskanego w kopalni, np. z rozmontowanych drabin. Na kolebkowym sklepieniu prezbiterium umieszczono wyobrażenie Trójcy Świętej. Tło wnęki ołtarzowej zdobi kolorowy widok Jerozolimy. Aneks po prawej stronie pełnił funkcję Bożego Grobu. Wystrój kaplicy św. Jana nawiązuje do treści pasyjnej. Kaplicę wykonali utalentowani górnicy Andrzej Lepiarski i Alojzy Nürenberg. Pierwotnie znajdowała się ona na I poziomie kopalni w komorze Lipowiec przy ważnym szlaku komunikacyjnym między szybami Boża Wola i Seraf. W roku 2005 kaplicę poddano gruntow- Kaplica współcześnie. Ołtarz główny (fot. M. Gardulski) SIĄDŹ PO PRAWICY MOIEY AŻ POŁOŻĘ NIEPRZYJACIOŁY TWOJE POD NÓŻKIEM NÓG TWOICH. Cytat z psalmu Dawida na banderoli okalającej ołtarz główny w kaplicy św. Jana WIDOK TO NIEPORÓWNANY, ILEŻ NABOŻNYCH UCZUĆ NAPEŁNIA TU DUSZĘ CZŁOWIEKA: W GŁĘBI ZIEMI TA SAMA CZEŚĆ BOGA CO NA JEJ POWIERZCHNI, TEN SAM LUD KUJE MU W SKALE ŚWIĄTYNIE, CO NA JEJ SZCZYCIE TRWAŁE WYNIÓSŁ MURY! J. Moszyński, Podróż do Prus, Saksonii i Czech, Wilno 1844 18
OŁTARZ św. KINGI PODSZYBIE SZYBU DANIŁOWICZA nej konserwacji. Przeniesiono ją na poziom III i włączono do Trasy turystycznej. Pierwszej Mszy św. koncelebrowanej w nowym miejscu przewodniczył ks. bp Józef Guzdek, który poświęcił kaplicę. Uroczystość odbyła się w liturgiczne wspomnienie św. Jana Chrzciciela, 24 czerwca 2005 r. i odtąd ten Święty jest głównym patronem tego miejsca. Po ponad stu latach kaplica znów ożyła - sprawowana jest w niej Eucharystia, udzielane są sakramenty małżeństwa, chrztu, odbywają się modlitewne spotkania. Znajdujący się w ołtarzu głównym krucyfiks pochodzi z XVIII wieku. Wykonano go z drewna lipowego w stylu krakowskiego baroku. Rozpięte ramiona Chrystusa złożono z kilku kawałków drewna. Po prawej stronie kaplicy znajduje się wmontowany w solny ocios witraż. Przedstawia on Ojca Świętego Jana Pawła II z dłonią uniesioną w geście błogosławieństwa. Witraż zaprojektował Jacek Białoskórski. Ołtarz znajduje się na III poziomie kopalni, na głębokości 135 m (fot. M. Gardulski) Zgodnie z odwieczną tradycją budowania przy podszybiach ołtarzy, na podszybiu szybu Daniłowicza umieszczono współczesny obraz Piotra Moskala przedstawiający św. Kingę. W symetrycznie zaprojektowanych wnękach, po obu stronach obrazu znajdują się rzeźby świętych Franciszka i Klary, wykonane z drewna lipowego przez górnika-rzeźbiarza Pawła Janowskiego. Podziemne kaplice, wizerunki świętych patronów oraz pozdrowienie Szczęść Boże wypowiadane przy każdym spotkaniu i pożegnaniu, są świadectwem niezwykłej pobożności ludzi pracujących pod ziemią. MODLITWA O WSTAWIENNICTWO DO BŁ. JANA PAWŁA II Błogosławiony Janie Pawle II, nasz święty orędowniku, wspomożycielu w trudnych sprawach. Ty, który swoim życiem świadczyłeś o wielkiej miłości do Boga i bliźnich, prowadząc nas drogą Jezusa i Maryi, i zawsze służąc ludziom. Przez miłość i wielkie cierpienie ofiarowane za Kościół i cały świat, każdego dnia zbliżałeś się do świętości. Proszę Ciebie o wstawiennictwo w mojej sprawie. Wierzę, że przez Twoją wiarę, modlitwę i miłość pomożesz zanieść ją do Boga. Ufam w miłosierdzie Boże i moc Twojej papieskiej modlitwy. Pragnę przez Jezusa i Maryję za Twoim przykładem zbliżać się do Boga. Amen. 19
KAPLICA św. KINGI W CENTRUM JANA PAWŁA II NIE LĘKAJCIE SIĘ Marian Leśny, prezes zarządu Kopalni Soli Wieliczka Trasa Turystyczna Widok ogólny na kaplicę św. Kingi w Centrum Jana Pawła II (fot. R. Stachurski) Św. Kinga w ołtarzu głównym (fot. R. Stachurski) Wystrój tej niezwykłej kaplicy powstał w 2013 roku staraniem Zarządu Kopalni Soli Wieliczka oraz górników rzeźbiarzy. Nie mogło bowiem zabraknąć w Centrum Jana Pawła II wspomnienia o św. Kindze zgodnie z ideą Centrum, aby znalazły się w nim kaplice i wizerunki błogosławionych, i świętych wyniesionych na ołtarze przez Ojca Świętego Jana Pawła II. Inspiracją zatem dla powstania kaplicy poświęconej świętej Kindze w tym miejscu był fakt, że Jan Paweł II kanonizował patronkę solnych górników w Starym Sączu 16 czerwca 1999 roku. Święta Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, księżna krakowsko sandomierska, patronuje nie tylko solnym górnikom, ale całej Polsce i wszystkim samorządowcom. Za jej to sprawą bowiem doprowadzono do odkrycia soli kamiennej w Polsce, co zapewniło na długie wieki dobrobyt naszej Ojczyźnie. Najcenniejsze elementy wystroju wnętrza zostały wykonane z wielickiej soli. Centralne miejsce w ołtarzu głównym zajmuje figura św. Kingi, zaprojektowana i wyrzeźbiona przez Piotra Starowicza. Górnicy wykonali kopie sześciu płaskorzeźb, których oryginały znajdują się 101 metrów pod ziemią w kaplicy św. Kingi w wielickiej kopalni. Rzeź Niewiniątek, Ucieczka do Egiptu to dzieła Jana Banasia oraz Jacka Talapki, Dwunastoletni Chrystus nauczający w świątyni oraz Wesele w Kanie Galilejskiej wyrzeźbił Marek Stachura wraz z Michałem Aniołem, natomiast Ostatnia Wieczerza i Niewierny Tomasz wyszły spod dłuta Piotra Starowicza i Marka Janowskiego. W pracach nad wystrojem wnętrza kaplicy udział wzięli również górnicy: Karol Kobyłko, Mirosław Sikora, Marcin Piątek. 20
WIDZIALNY ZNAK CZCI ks. prałat Jan Kabziński, kustosz Sanktuarium bł. Jana Pawła II SIĘGAMY W PRZESZŁOŚĆ, W HISTORIĘ BY LEPIEJ MÓC KSZTAŁTOWAĆ WSPÓŁCZESNOŚĆ ( ) Jan Paweł II, Z listu na 700-lecie Wieliczki Inicjatywa powołania papieskiego Ośrodka została podjęta w Krakowie w 2006 r. przez Metropolitę Krakowskiego Kard. Stanisława Dziwisza. Budowa rozpoczęła się jesienią 2008 r. na obszarze dawnych Zakładów Sodowych Solvay. 23 października 2010 r. w fundamenty kościoła został wmurowany kamień węgielny, pobłogosławiony przez Papieża Benedykta XVI, a w rok później do Kościoła na Białych Morzach uroczyście wprowadzono relikwie bł. Jana Pawła II. Od tamtej pory wierni pielgrzymują do Sanktuarium bł. Jana Pawła II, aby modlić się przez Jego wstawiennictwo w Kościele Relikwii i w Kościele górnym głównym miejscu sprawowania wszystkich Liturgii. Poświęcono go w dniu 23 czerwca 2013 r. w obecności Episkopatu Polski oraz Gości z kraju i zagranicy. Kaplica św. Kingi w Sanktuarium bł. Jana Pawła II to miejsce, które jest odbiciem twórczego ducha oraz artystycznych upodobań, ale przede wszystkim wyrazem wiary Wesele w Kanie Galilejskiej (fot. R. Stachurski) i wdzięczności wielickich górników. Kaplica wzniesiona z fundacji Kopalni Soli Wieliczka stanowi widzialny znak czci oraz przywiązania solnych górników do Ojca Świętego Jana Pawła II. Pod względem wystroju zachowuje ona szczegóły pierwowzoru, którym jest najpiękniejsza z podziemnych świątyń Kaplica św. Kingi. W jej wnętrzu wyróżnia się m. in. solna rzeźba Patronki górników oraz kopie sześciu płaskorzeźb, których wykonawcami są kontynuatorzy wielowiekowej tradycji rzeźbienia w soli. Kaplica św. Kingi jest częścią solnego świata i pielgrzymiego szlaku, który wiedzie z wielickiej kopalni do papieskiego Sanktuarium. Powstała jako symbol naszej wieloletniej współpracy realizowanej w oparciu o papieskie przesłanie oraz prowadzenie wspólnie podejmowanych inicjatyw służących upamiętnieniu osoby Błogosławionego Jana Pawła II i Jego śladów na rodzinnej ziemi. Dziękując za górniczą pracę pragnę wszystkim złożyć życzenia tradycyjnym wezwaniem Szczęść Boże. Płaskorzeźby zdobiące wnętrze kaplicy św. Kingi (fot. R. Stachurski) 21
LITANIA DO BŁOGOSŁAWIONEGO JANA PAWŁA II Kyrie eleison, Chryste eleison, Kyrie eleison. Chryste, usłysz nas. Chryste, wysłuchaj nas. Ojcze z nieba, Boże, zmiłuj się nad nami. Synu Odkupicielu świata, Boże, Duchu Święty, Boże, Święta Trójco, Jedyny Boże, Święta Maryjo, módl się za nami. Błogosławiony Janie Pawle, Zanurzony w Ojcu, bogatym w miłosierdzie, Zjednoczony z Chrystusem, Odkupicielem człowieka, Napełniony Duchem Świętym, Panem i Ożywicielem, Całkowicie oddany Maryi, Przyjacielu Świętych i Błogosławionych, Następco Piotra i Sługo sług Bożych, Stróżu Kościoła nauczający prawd wiary, Ojcze Soboru i wykonawco jego wskazań, Umacniający jedność chrześcijan i całej rodziny ludzkiej, Gorliwy Miłośniku Eucharystii, Niestrudzony Pielgrzymie tej ziemi, Misjonarzu wszystkich narodów, Świadku wiary, nadziei i miłości, Wytrwały Uczestniku cierpień Chrystusowych, Apostole pojednania i pokoju, Promotorze cywilizacji miłości, Głosicielu Nowej Ewangelizacji, Mistrzu wzywający do wypłynięcia na głębię, Nauczycielu ukazujący świętość jako miarę życia, Papieżu Bożego Miłosierdzia, Kapłanie gromadzący Kościół na składanie ofiary, Pasterzu prowadzący owczarnię do nieba, Bracie i Mistrzu kapłanów, Ojcze osób konsekrowanych, Patronie rodzin chrześcijańskich, Umocnienie małżonków, Obrońco nienarodzonych, Opiekunie dzieci, sierot i opuszczonych, Przyjacielu i Wychowawco młodzieży, Dobry Samarytaninie dla cierpiących, Wsparcie dla ludzi starszych i cierpiących, Głosicielu prawdy o godności człowieka, Mężu modlitwy zanurzony w Bogu, Miłośniku liturgii sprawujący Ofiarę na ołtarzach świata, Uosobienie pracowitości, Zakochany w krzyżu Chrystusa, Przykładnie realizujący powołanie, Wytrwały w cierpieniu, Wzorze życia i umierania dla Pana, Upominający grzeszników, Wskazujący drogę błądzącym, Przebaczający krzywdzicielom, Szanujący przeciwników i prześladowców, Rzeczniku i obrońco prześladowanych, Wspierający bezrobotnych, Zatroskany o bezdomnych, Odwiedzający więźniów, Umacniający słabych, Uczący wszystkich solidarności, Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami. w. Módl się za nami błogosławiony Janie Pawle. o. Abyśmy życiem i słowem głosili światu Chrystusa, Odkupiciela człowieka. MÓDLMY SIĘ: Miłosierny Boże, przyjmij nasze dziękczynienie za dar apostolskiego życia i posłannictwa błogosławionego Jana Pawła II i za jego wstawiennictwem pomóż nam wzrastać w miłości do Ciebie i odważnie głosić miłość Chrystusa wszystkim ludziom. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. 22
INFORMACJE PRAKTYCZNE Informacje praktyczne Kopalnię Soli Wieliczka można zwiedzać codziennie*: 1 kwietnia 31 października w godzinach 7.30-19.30 2 listopada 31 marca w godzinach 8.00-17.00 *z wyjątkiem: 1 stycznia, 1 dnia Świąt Wielkanocnych, 1 listopada, 24 i 25 grudnia. W Wielką Sobotę kopalnia czynna jest w godzinach 7.30-14.30, a w Sylwestra w godzinach 8.00-14.00. Zwiedzanie szlaku pielgrzymkowego Szczęść Boże jest propozycją dla grup zorganizowanych. Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja: tel. 12 278 73 02, e-mail: turystyka@kopalnia.pl Towarzyszący pielgrzymce duchowny na zakończenie zwiedzania może odprawić nabożeństwo lub Mszę św. Niezależnie od pory roku w kopalni panuje temperatura od 14 do 16 st. C. Zwiedzanie rozpoczyna się zejściem po schodach na głębokość 64 m, na powierzchnię turyści wyjeżdżają windą z głębokości 135 m. Szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże prowadzi przez wyrobiska Trasy turystycznej oraz fragment podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka (wystawa Sacrum w dziedzictwie solnym ). 23
SANKTUARIUM W GŁĘBI ZIEMI Kajetan d Obyrn, prezes zarządu Kopalni Soli Wieliczka SA Pierwsi turyści na solny szlak wyruszyli w XV w. Już wówczas wielicka kopalnia cieszyła się sławą miejsca inspirującego i niezwykłego. Była perłą w koronie polskich władców, tym cenniejszą, że dochody ze sprzedaży wielickiej soli stanowiły aż trzecią część wpływów do królewskiej szkatuły. Mijały wieki ponad 700 lat ważkich zdarzeń, odkryć, wynalazków. Niemniej w odczuciu zwiedzających, niezależnie od kapryśnej mody czy aktualnie obowiązującej mapy świata, Kopalnia Soli Wieliczka była i wciąż pozostaje zabytkiem, który koniecznie trzeba zobaczyć. Jej uroda okazała się ponadczasowa połączyła zachwyty renesansowych humanistów z podziwem współczesnych turystów. Licząc tylko od roku 1945, solne progi przekroczyło 36 milionów gości ze wszystkich zakątków Ziemi. Śmiało można zatem powiedzieć, że wielicka kopalnia to najliczniej odwiedzana kopalnia na świecie. Jest zatem podziemna Wieliczka atrakcją turystyczną oraz bezcennym zabytkiem z Listy UNESCO, a także miejscem wypoczynku, wydarzeń kulturalnych i sportowych, uroczystych spotkań, konferencji. Jest też sanktuarium. Podziemne kaplice, solne i drewniane, są wyrazem wiary, bez której górnicy nie mogliby wyruszyć w głąb ziemi do obcego i niepojętego świata. Dziś potrafimy odpowiedzieć na wiele pytań o istotę podziemnych zjawisk, rozumiemy procesy decydujące o kształcie solnego złoża, umiemy przeciwdziałać niszczycielskim siłom natury. Wiedza nie oznacza jednak wyrzeczenia się duchowości. Racjonalizująca, informacyjna epoka tym mocniej potrzebuje refleksji, chwili wytchnienia, a te może najłatwiej odszukać w Kopalni Soli Wieliczka, z dala do pośpiechu i hałasu codzienności. Podziemne kaplice to wciąż miejsca modlitwy i kultu religijnego. Każdego roku ponad milion turystów z kraju i zagranicy wędruje podziemnymi trasami. Miejscem, które najmocniej zapada im w pamięć, jest kaplica św. Kingi. Niezależnie od narodowości, języka, wyznania dają się oczarować nie tylko blaskowi żyrandoli, ale też atmosferze miejsca świętego stworzonego nie dla poklasku, ale z potrzeby serca. Unikatowość Kopalni Soli Wieliczka zawiera się w jej historycznych i przyrodniczych walorach, w jej zabytkowym charakterze, lecz obraz solnych podziemi byłby niepełny, gdyby pominąć górnicze tradycje oraz religijność. Szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże prowadzi przez najcenniejsze miejsca wielickiej kopalni i został pomyślany jako wędrówka przybliżająca duchową stronę podziemi. Wierzę, że pielgrzymka w głąb ziemi może być równocześnie owocną pielgrzymką w głąb własnego serca. Serdecznie zapraszam do zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka. 24 www.kopalnia.pl