MŁYNARSKI Staniław SOWA Andrzej ŻMUDA Władyław 3 Sytem ekplatacji pjazdów w dżym przediębirtwie kmnikacji miejkiej WSTĘP Przemiany gpdarcze jakie zazły w Plce w przeciąg tatnich lat pwdwały kniecznść krygwania klaycznej trktry ytem ekplatacji pjazdów w dżych przediębirtwach kmnikacji miejkiej. Wynika t z jednej trny z teg że planwanie żytkwania w dnieieni d przebieg tra kmnikacyjnych i rzkład jazdy na nich ztał przenięte z tych przediębirtw d jedntek amrząd terytrialneg a z drgiej z wprwadzania elementów knkrencji pmiędzy pzczególnymi przediębirtwami w zakreie przewzów na tych liniach. Inne przyczyny t także zmiany dtyczące zagadnień właścicielkich a także pb realizacji błg w tnk d nwych erii pjazdów. Zagadnienia te ą przedmitem teg artykł.. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU EKSPLOATACJI POJAZDÓW Sytem ekplatacji pjazdów SEP mże być frmalnie piany w pób zaprpnwany w [3] a który dni ię d ytem ekplatacji rządzenia. Sytem ten w przypadk pjazdów tanwi piątka prządkwana zawierająca: SEP E D R G H () gdzie: E zbiór tanów ekplatacyjnych pjazdów: zbiór żytków i błg (repertar ekplatacyjny) D zbiór tanwik ekplatacyjnych pjazdów: zbiór tanwik żytk i błgi (baza ekplatacyjna) R rzkład ekplatacyjny pjazdów czyli zbiór łańcchów ekplatacji rządzenia G graf ekplatacyjny pjazdów (relacja kreślna na E E lb D D ) H prządek ekplatacyjny (relacja talająca natęptw w czaie pzczególnych tanów pjazd). W ytemie ekplatacji wyróżnić mżna dwa pdtawwe łańcchy działania [3 5] w których pjazdy ą ich elementami. Jeśli itnieje taki łańcch działania w którym biekt techniczny jet pśrednikiem działania mówimy że biekt ten jet żytkwany. Mamy wówcza: w którym: L łańcch żytkwania x pdmit żytkwania (kierwca mtrniczy) y pśrednik żytkwania (pjazd) L x y z () z przedmit działania (twary by). Obiekt jet błgiwany jeśli itnieje taki łańcch działania w którym biekt ten jet przedmitem działania [ 3]. Łańcch błgi ma natępjącą ptać: L x y z (3) Plitechnika Krakwka Wydział Mechaniczny Intytt Pjazdów Szynwych Al. Jana Pawła II 37 3-864 Kraków 374 33 mlynarki@m8.mech.pk.ed.pl Plitechnika Krakwka Wydział Mechaniczny Intytt Pjazdów Szynwych Al. Jana Pawła II 37 3-864 Kraków 374 33 andre@mech.pk.ed.pl 3 Miejkie Przediębirtw Kmnikacyjne S.A. w Krakwie 3-347 Kraków l. Jana Brżka 3 zmda@mpk.krakw.pl 88
w którym: L łańcch błgi x pdmit błgi (mechanicy) y pśrednik błgi (rządzenia techniczne) z przedmit błgi (pjazd). Sytem ekplatacji SEP jet częścią więkzeg ytem działania SD bejmjąceg także ytem peracyjny SOp i ytem zapatrzenia SZ które tanwią tczenie ytem ekplatacji (ry. ). Sytem peracyjny którym jet wypecjalizwana jedntka amrząd terytrialneg generje cel działania dla ytem ekplatacji. Dtarcza d nieg infrmacji przekazje zadania d wyknania decyzje a także zapewnia dpwiedni pzim finanwania przediębirtwa. Sytem zapatrzenia realizje wzelkie ptrzeby ytem ekplatacji w zakreie energii paliw materiałów rządzeń d błgi jak również dtarcza nwych bądź żywanych pjazdów alb kmpnentów przeznacznych d ich mntaż w ytemie błgiwania. SD SOp SEP SZ SU SO Ry.. Strktra ytem działania SD; SOp - ytem peracyjny SEP - ytem ekplatacji pjazdów SU - ytem żytk SO - ytem błgiwania SZ - ytem zapatrzenia - pjazdy - energia paliwa materiały - infrmacje - finanwanie W ytemie ekplatacji pjazdy przediębirtwa kmnikacyjneg mgą znajdwać ię w jednym z dw tanów ekplatacyjnych: tan żytkwania i tan błgiwania. Przejścia pmiędzy tymi tanami przedtawia graf (ry. ) który mżna zapiać jak: G (4) Ry.. Graf ekplatacyjny pjazd kmnikacji miejkiej Każdy z wymieninych tanów ekplatacyjnych pjazd wiąże ię z dpwiednim tanem technicznym pjazd. W świetle przepiów prawa tylk pjazd zdatny mże być żytkwany pdcza gdy pjazd niezdatny pwinien być pddany błdze. Wymaga t itnienia w przediębirtwie kteczneg ytem diagntyki technicznej. Zbirem tanwik ekplatacyjnych pjazdów D ą tray linii tramwajwych i atbwych (tanwika żytk) raz zajezdnie (tanwika błgi). Na pdtawie ry. mżna także kreślić prządek ekplatacyjny w ptaci: H... (5) Rzkładem ekplatacyjnym pjazdów R jet relacja kreślna na ilczynie kartezjańkim E D. W praktyce bejmje na plany bad linii kmnikacyjnych raz błgi pjazdów na dany dzień w przediębirtwie. Zagadnienia związane ze trktrą ytem ekplatacji w przediębirtwie kmnikacyjnym z względnieniem apektów eknmicznych raz wpmagania kmpterweg analizwan dpwiedni w [4] i []. 88
. SYSTEM UŻYTKOWANIA W ytemie żytkwania wyróżnić mżna pdytem kierwania żytkwaniem i pdytem wyknawczy który bejmje fizyczny prce żytkwania pjazdów. Celem itnienia pdytem kierwania jet zbieranie grmadzenie i przetwarzanie infrmacji a także pdejmwanie dpwiednich decyzji żytkwych w parci dtępne infrmacje i kryteria. W ytemie tym wyróżnić mżna ytemy prgramwania raz terwania ekplatacją a także decyzyjny i infrmacyjny (ry.3). SOp SU SKU SPU SDeU SPDeU SPIU SIU SSAU SSU SSDeU SOIU Ry. 3. Makrtrktra ytem kierwania żytkwaniem: SKU - ytem kierwania żytkwaniem SPU - ytem prgramwania żytkwania SSU - ytem terwania żytkwaniem SSAU - ytem prawzdawcz-analityczny żytkwania SDeU - ytem decyzyjny żytkwania SIU - ytem infrmacyjny żytkwania SPDeU - ytem prgramwania decyzji żytkwych SSDeU - ytem peratywneg decydwania w zakreie żytkwania SPIU - ytem prgramwania infrmacyjneg żytkwania SOIU - ytem peratywneg infrmwania żytkwani SWU - ytem wyknawczy żytkwania. D pdtawwych zadań ytem prgramwania żytkwaniem SPU należy przygtwanie plan pracy pjazdów na pdtawie rzkładów jazdy przekazywanych z ytem peracyjneg. Obejmje t przydział pjazdów na pzczególne linie raz kierwców d prwadzenia tych pjazdów. Odbywa ię t w ytemie prgramwania decyzji żytkwych (SPDeU) w którym kreśla ię również algrytmy takieg przydział jak również inne algrytmy pdejmwania decyzji żytkwych. Wymaga t wykrzytania infrmacji przechwywanych w ytemie prgramwania infrmacji żytkwani SPIU. Innym zadaniem teg tatnieg ytem jet dpwiednia elekcja infrmacji i przygtwanie narzędzi raz zabów mżliwiających rejetrację niezbędnych danych. Głównym zadaniem ytem terwania żytkwaniem SSU jet kntrla realizacji plan żytkwania raz pdejmwanie w czaie rzeczywitym adekwatnych decyzji w przypadk zagrżeń wyknania teg plan. Decyzje te ą pdejmwane w ytemie peratywneg decydwania w zakreie żytkwania SSDeU twnie d ytacji na pzczególnych liniach kmnikacyjnych. Pdtawą teg prce ą infrmacje zbierane w ytemie peracyjneg infrmwania żytkwani SOIU. Wymaga t itnienia zaawanwanych ytemów łącznści łżb dypzytrkich z prwadzącymi pjazdy a także ytemów lkalizacji pjazdów na traie. Sytemy SSDeU i SOIU wpływają bezpśredni na realizację prceów żytkwania czyli ytem wyknawczy SWU. Przebieg wzytkich prceów żytkwania pdlega analizie w ytemie prawzdawcz-analitycznym żytkwania SSAU. Należy przy tym zaznaczyć że zadania przewidziane dla ytemów prgramwania decyzji i prgramwania infrmacyjneg mgą być wyknywane przez jeden ytem peratywneg decydwania i infrmwania. W ytemie żytkwania pjazdów wyróżnić mżna natępjące pdtawwe tany: żytkwanie i czekiwanie na żytkwanie raz przygtwanie d żytkwania SWU a więc: SU (6) 883
Specyfika kmnikacji miejkiej plegająca na dżej dbwej zmiennści zaptrzebwania na przewzy paażerkie pwdje t że wzytkie pjazdy mżna pdzielić na dwie grpy: jedną która przewzi paażerów tylk w gdzinach zczytów raz drgą przewżącą paażerów bez przerw. Drga grpa tanwi zwykle więkzść wzytkich żytkwanych pjazdów. Pjazdy pierwzej grpy pmiędzy zczytami rannym i ppłdniwym zjeżdżają d zajezdni. Dla b grp pjazdów różny będzie dzienny prządek żytkwy: c H (7) gdzie: H prządek żytkwy dla pjazdów całdziennych c H (8) H prządek żytkwy dla pjazdów zczytwych. W zbirze pjazdów E wyróżnić mżna pdzbiry wedłg rdzajów (tramwaje atby) i typów przy czym dla każdeg z nich interejącymi z żytkweg pnkt widzenia cechami ą: pjemnść (ilść miejc iedzących raz tjących) prędkść makymalna przypiezenie pbór prąd lb zżycie paliwa pzim awaryjnści. Przykładw mżna napiać że: T Td Tp A Ap E E E E3 E4 E5... (9) gdzie: T E zbiór wagnów ilnikwych typ Td E zbiór wagnów dczepnych typ Tp E 3 zbiór wagnów przegbwych typ A E 4 zbiór atbów typ 4 Ap E 5 zbiór atbów przegbwych typ 5. Pjazdy na terenie dżych aglmeracji pdzielne ą pmiędzy pewną ilść zajezdni a więc: Z Z Z... () Z3 przy czym: Z I-za zajezdnia Z II-ga zajezdnia. Z 3 III-cia zajezdnia. Z pdziałem tym związany jet zwykle pdział między pzczególne zajezdnie miejc garażwania (placów ptjwych) a także pzczególnych tra. D zbir tanwik żytk B mżna zaliczyć zatem: gdzie: T zbiór tra linii kmnikacyjnych P zbiór placów ptjwych dla pjazdów. B T P () Zbirem żytków jet pdzbiór linii kmnikacyjnych błgiwanych przez przediębirtw pśród wzytkich aktalnie czynnych na terenie aglmeracji. Zbiór ten jet zbirem zmiennym na który mgą mieć wpływ eznwe i trwałe zmiany natężenia rch paażerów. Zmiany eznwe mgą być związane z dwzami d zkół a trwałe pwdwane bdwą nwych iedli zakładów przemyłwych śrdków handlw-łgwych alb zmiana przydział błgiwanych linii wktek decyzji pdjętej w ytemie peracyjnym. Zmianm pdlegać mże nie tylk częttliwść krwania pjazdów lecz także mżliwe jet zawiezanie i pwływanie kreślnych linii. Zbiór linii kmnikacyjnych przediębirtwa zapiać mżna jak: 884
gdzie: L I-za linia kmnikacyjna L II-ga linia kmnikacyjna L III-cia linia kmnikacyjna. 3 W zbirze relacji żytkwych w zbirze tanów żytkwych SU czyli: Grafem relacji jet G : L L L... () L3 M wyróżnić mżna relacje M na ilczynie Z L raz relacje (3) Z L R w którym: Z L zbiór wierzchłków (zajezdni i linii) R zbiór łków (par Z i L j należących d relacji ) : G (4) R Z i L j : Z i j L (5) Graf ten jet grafem niezrientwanym (ry.4). Mże n być grafem pójnym jeśli dla wzytkich par zajezdni itnieją linie badzane wpólnie przez te zajezdnie i grafem niepójnym w przeciwnym przypadk. Z L L Z L 3 Ry. 4. Przykład graf linii badzanych przez zajezdnie przediębirtwa kmnikacyjneg W przypadk relacji graf G zapiać mżna jak: przy czym: S zbiór wierzchłków (tanów żytkwych) R zbiór łków (par i j należących d relacji : G S R (6) R i j : i Graf tanów żytkwych (ry.5) jet zrientwanym grafem pójnym: L 4 j (7) G (8) 885
Ry. 5. Graf tanów żytkwych pjazdów: - przygtwanie d żytkwania - żytkwanie - czekiwanie na żytkwanie W realnie itniejącym przediębirtwie kmnikacji miejkiej dyrekcyjny zepół rzkładów jazdy przydziela błgę kreślnych linii kmnikacyjnych pzczególnym zajezdnim wykrzytjąc przy tym dane przekazywane z ytem peracyjneg. Infrmacje tym jakie linie kmnikacyjne i jaki będzie rzkład jazdy na tych liniach ą przekazywane w frmie zlecenia z zewnętrznej jedntki - Zarząd Infratrktry i Tranprt (ry. 6). Drgi etap prgramwania żytkwania ma miejce w zajezdniach gdzie zajezdniwe ekcje techniczne dknją przyprządkwania pjazdów d pzczególnych linii jak również talają kłady pciągów w przypadk kmnikacji tramwajwej (wagny ilnikwe i dczepne trakcja krtnina). Ten drgi etap planwania jet niezbędny ze względ na t że w zajezdni ciągłym zmianm lega tan liczebny zdatneg tabr. W przypadk tramwajów wytępje także kniecznść dtwania natężenia rch na pzczególnych traach d warnków zailania ieci trakcyjnej. W zajezdniach planje ię również badę prwadzących pzczególne pjazdy. W prceie planwania względnia ię przy tym infrmacje dtyczące mieięcznych przebiegów pzczególnych pjazdów raz czaów pracy ób je prwadzących. Inną ittną infrmacją dtyczącą warnków pracy pjazdów jet ilść przewżnych ób c mże być zykane na pdtawie lwych berwacji dknywanych przez pracwników dział rch przediębirtwa kmnikacyjneg. W zakreie terwania rchem fnkcje peratywneg infrmwania i decydwania pełnia dypzytrnia główna przediębirtwa i dypzytrnie zajezdniwe a także zepół nadzr rch i pternki nadzr rch. Rlę nadrzędną pełnia w tym przypadk dypzytrnia główna. Dypzytrnie znajdjące ię w pzczególnych zajezdniach rganizją rch na wim terenie. Nadzrją ne wzytkie wyjazdy raz zjazdy tabr prwadząc dpwiednią dkmentację w tym zakreie. Infrmacje z dypzytrni zajezdniwych przekazywane ą d dypzytrni głównej gdzie ą również dntwane. W dypzytrni głównej grmadzne ą infrmacje d łżb nadzr rch raz z kńcówek zlkalizwanych na pętlach linii kmnikacyjnych a także pchdzące z tych pjazdów które ą wypażne w rządzenia mżliwiające ich atmatyczną lkalizację na traie. Pracwnicy kńcówek (reglatrzy) prawdzają zgdnść rch pjazdów na pzczególnych liniach z rzkładem jazdy. Teg typ kntrli raz w razie ptrzeby bieżącej reglacji rch dknją również inne tałe lb rchme pternki nadzr rch. Cel główny ytem żytkwania jet realizwany przez ytem wyknawczy żytkwania (SRP). Elementami teg ytem ą zbiry atbów a także tramwajów wraz z trami i iecią trakcyjną. Wprwadzane d ytem pjazdy mgą być zakpine w całści prdcenta lb zmntwane we włanym zakreie z dtarcznych elementów alb pzykane z innych przediębirtw kmnikacyjnych. Bieżącym trzymaniem trów i ieci trakcyjnej a także ich bdwą zajmją ię pecjalityczne zakłady trów i ieci. Energia elektryczna dla ptrzeb zailania tramwajów dtarczana jet ze pecjalnych pdtacji trakcyjnych. Szczegółwą trktrę przediębirtwa kmnikacyjneg dnzącą ię d ytem żytkwania pjazdów przedtawia rynek 6. 886
D DR SO P SPU PA PAI PAII PAIII PTI PTII SSU PR RD RO RN SRP Zbiór tramwajów Zbiór atbów ry Sieci Tray Place ptjwe NU NE ZIiT SZP POZ Ry. 6. Szczegółwa trktra ytem żytkwania pjazdów w przediębirtwie kmnikacyjnym raz jeg tczenie: SPU ytem prgramwania żytkwania SSU ytem terwania żytkwaniem SRP ytem realizacji przewzów SOp ytem peracyjny D Dyr. Generalny DR Dyr. d. Przewzów PA Dział Prjektwania Przewzów i Analiz Eknmicznych PAI I Zajezdnia Atbwa PAII II Zajezdnia Atbwa PAIII III Zajezdnia Atbwa PTI I Zajezdnia Tramwajwa PTII II Zajezdnia Tramwajwa PR Dział Zarządzania Rchem RD Główna Dypzytrnia Rch RO Stacja Obłgi Rch RN Stacja Pgtwia Techniczneg NP Warztat Pgtwia Pjazdów NU Warztat Infrmacji i Utrzymania Tra NE Warztat Pgtwia Energetyczneg ZIiT Zarząd Infratrktry i Tranprt SZP Sytem Zamówień Pblicznych POZ Przediębirtwa Obłgi Zewnętrznej. 887
3. SYSTEM OBSŁUGIWANIA Sytem błgiwania jet drgim pdytemem ytem ekplatacji w którym pjazdy pddaje ię zabiegm prfilaktycznym lb naprawczym. Sytem ten również piada wje tczenie w ptaci pdytemów: peracyjneg i zapatrzenia. Sytem peracyjny dtarcza dla ytem błgi infrmacji pdziewanych ptrzebach w zakreie błg tramwajów. Utala ię w nim liczbę przeglądów i napraw jaka pwinna być wyknana aby dla danej liczby pjazdów trzymać talny cykl przeglądów i napraw. Fnkcje te pełniają kierwnicy zajezdni przediębirtwa raz zakład napraw tabr wraz z pdległymi im działami eknmicznymi. Również w przypadk ytem błgi wyróżnić mżna dwa główne ytemy: kierwania błgami SKO wyknawczy błg SWO. Każdy z tych ytemów pdzielić mżna z klei na pdytemy jak na ry.7 i kreślić jedntki rganizacyjne d nich należące. W ytemie kierwania błgą wyróżnić mżna: pdytem prgramwania błg SPO pdytem terwania błgą SSO. Dkmentację przeglądów i napraw pzczególnych wagnów prwadzi ię w ekcjach technicznych zajezdni w ptaci zapiów w tzw. raprcie zajezdniwym raz kiążce rbót i kiążkach pjazdów. Sytem infrmacyjny błg SPO dtarcza niezbędnych danych przebieg pjazd datach i zakreie wyknanych błg technicznych pjazdów a także rejetrje infrmacje dtyczące prceów błgiwania. Infrmacje ą dtarczanie z pdytem prgramwania infrmacyjneg błg SPIO któreg zadaniem jet również dtwanie metd i śrdków mżliwiających grmadzenie infrmacji błgach. Rejetracja tych danych i ich dtępnianie dbywa ię na bieżąc w pdytemie peratywneg infrmwania błgach SSIO. DTP SO SKO SPO SDeO SPDeO SPIO SIO SSAO SSO SSDeO SOIO SWO Ry. 7. Makrtrktra ytem kierwania żytkwaniem: SKO - ytem kierwania błgą SPO - ytem prgramwania błg SSO - ytem terwania błg SSAO - ytem prawzdawcz-analityczny błg SDEO - ytem decyzyjny błg SIO - ytem infrmacyjny błg SPDeO - ytem prgramwania decyzji błgwych SSDeO - ytem peratywneg decydwania błgiwaniem SPIO - ytem prgramwania infrmacyjneg błg SOIO - ytem peratywneg infrmwania błg SWO - ytem wyknawczy błg DTP - dyrektr d praw technicznych Ważną fnkcję z pnkt widzenia ceny efektywnści pjazdów pełnia pdytem prawzdawcz-analityczny błg SSAO. Pzwala n na jmwanie kztów błgi technicznej pjazdów c w płączeni z kztami generwanymi w ytemie żytkwania twarza mżliwść zbilanwania wpływów i wydatków w dnieieni d pzczególnych typów pjazdów w danym przediębirtwie. W przediębirtwie kmnikacyjnym prgramwaniem błg zajmją ię ekcje techniczne pzczególnych zajezdni a w przypadk tramwajów również dział techniczny zakład napraw tramwajów. Sekcje talają które pjazdy w danym kreie cza mają być pddane przeglądwi lb naprawie. Pdtawwym kryterim wybr pjazdów jet becnie przebieg pjazd raz dłgść 888
kre pływająceg d tatnieg przegląd lb naprawy. Przy przeglądach względnia ię ddatkw przynależnść daneg pjazd d brygady przeglądwej raz rdzaj dnia pracy zaplecza (rbczy bta święta). Fnkcje terwania błgą pełniają ekcje techniczne w zajezdniach raz dział techniczny zakład napraw. Sterwanie błgą plega na bieżącym krygwani przygtwaneg plan przeglądów i napraw raz d kreślania zakre niezbędnych prac przy nieplanwanych naprawach awaryjnych i pwypadkwych. Prce terwania błgą mże nabrać zczególneg znaczenia w przypadk ytemów błgi w których zakre prac raz termin ich rzpczęcia zależniny będzie d ptrzeb wynikających z aktalneg tan techniczneg pjazd. Wymaga t jednak zerkieg wprwadzenia diagntyki technicznej pprzez zakp dpwiedni przytwanych d teg pjazdów lb ich mdernizację. Rzwiniętą trktrę ytem błgiwania mżna przedtawić jak na ry. 8. Głównymi elementami ytem realizacji błg ą zajezdnie przediębirtwa raz tacje błgi i napraw pjazdów. W zajezdniach dknje ię przeglądów wedłg talneg harmngram raz przeprwadza ię również naprawy awaryjne i niektóre pwypadkwe. Naprawy główne atbów zleca ię d wypecjalizwanych jedntek zewnętrznych. 3.. Sytem błgiwania atbów W ytemie błgiwania atbów realizje ię zereg błg technicznych które mżna pdzielić na trzy grpy: a) ytem bwiązkwych terminwych przeglądów technicznych: błga cdzienna (OC) błga eznwa (wienna OSW i zimwa OSZ) bwiązkwy przegląd techniczny (OPT) b) ytem błg ekwencyjnych c) ytem błgi nieplanwej: naprawa bieżąca (NB) naprawa awaryjna (OA) naprawa pwypadkwa (OPO) przedaż złmwanie (LT). Przegląd cdzienny (OC) plega głównie na prawdzeni działania pdzepłów atb ittnych z pnkt widzenia bezpieczeńtwa rch takich jak: kład napędwy hamwania świetlenia zamykania drzwi. Wzelkie wykryte niezdatnści elementów tych kładów pwdją przekazanie atb d naprawy awaryjnej. W ramach przegląd cdzienneg mgą być wyknywane także prace związane z reglacją zpełnianiem materiałów ekplatacyjnych i marwaniem pewnych pdzepłów a także wymianą lb naprawą niektórych elementów w razie wytąpienia takiej ptrzeby. Cza trwania teg przegląd nie pwinien przekraczać / gdziny w dzień pwzedni (brygada przeglądwa dknje przegląd -ci amchdów w ciąg 8 gdzin). Obłgi wymagające dłżzeg cza wyknywane ą pdcza napraw awaryjnych. Obłga eznwa ma za zadanie przygtwanie pjazdów d pracy w warnkach zmieniającej ię pry rk. Pdcza przegląd zimweg dknje ię przegląd pjazd w cel twierdzenia niezdatnści kładów które ą wrażliwe na nikie temperatry lb które mają zczególne znaczenie w warnkach zimwych. D czynnści wyknywanych pdcza przegląd zimweg należą: kntrla krzepliwści płyn chłdząceg zanie intalacji pnematycznych kntrla kład grzewczeg wymiana lejów i płynów ekplatacyjnych przytwanych d pracy w warnkach zimwych wymiana pn i zapewnienie paliwa zimweg nikiej temperatrze krzepnięcia. Obłga wienna bk nięcia ktków zimwej ekplatacji przez dkładne mycie pdwzia i nadwzia pjazd charakteryzje pdbnym zakreem czynnści jak zimwa jednak charakter czynnści jet dwrtny i natępje wymiana płynów ekplatacyjnych z zimwych na letnie. Znamiennym jet dla błgi wiennej kntrla i naprawa klimatyzacji przegląd i naprawa kład chłdzenia raz intalacji eklgicznej ilnika AdBl 889
SOp KA KA KT KT KRK TO SO OT OA SSO DIR TA TA TT TT FT RN IO SWO KZ SOR POZ SOT Mtrwi Kierwcy GDR NP SOT SOA SOA Ry. 8. Strktra ytem błgiwania pjazdów wraz z tczeniem. SOp Sytem Operacyjny KA KA kierwnictw tacji błgiwania atbów KT KT kierwnictw tacji błgiwania tramwajów KRK kierwnictw tacji błgi i remntów SO ytem błgiwania pjazdów SSO terwanie błgą TO Dział techniczny OT Sekcja tramwajwa OA Sekcja atbwa DIR Dział inwetycji i remntów TA TA ekcje błgi atbów TT TT ekcje błgi tramwajów FT dział zapatrzenia RN ekcja pgtwia techniczneg SOR Sekcja błgi remntów KZ ekcja realizacji dtaw NP warztat pgtwia pjazdów IO ekcja infratrktry GDR główny dypzytr rch SOT SOT tacje błgi tramwajów SOA SOA tacje błgi atbów SWO ytem wyknawczy błg POZ przediębirtw błgi zewnętrznej Obwiązkwe przeglądy techniczne wyknje ię z częttliwścią c pół rk i ich zadaniem jet prawdzenie zgdnści tan techniczneg pjazd z warnkami dpzczenia g d rch. Stacje diagntyczne dknjące tych przeglądów zrganizwane ą najczęściej na terenie przediębirtwa kmnikacyjneg w tacji błgi pjazdów. Przeglądy te tanwią prawne warnkwanie dpzczenia pjazd d ekplatacji. 89
Naprawa bieżąca charakteryzje ię nieznacznym czaem jej wytąpienia raz trwania i jet zdeterminwana trwałścią niektórych materiałów ekplatacyjnych. Licznść tych napraw zależnina jet d cech wewnętrznych raz pb żytkwania pjazdów. Celem napraw awaryjnych jet nięcie niezdatnści pwtałych w ytemie żytkwania w pób lwy. Wyknywana jet w przypadk zaitnienia niezdatnści pjazd a jej cza trwania pdyktwany jet pracchłnnścią czynnści naprawczych. Ittnym wkazaniem d identyfikacji niezdatnści atb jet zgłzenie kierwcy zkdzeniach przez dknanie wpi w kiążce zkdzeń atb. Zgłzenia zkdzeniach kierwca mże złżyć również telefnicznie lb radiw jeżeli pwtała niezdatnść niemżliwia dalzą jadę lb zagraża bezpieczeńtw ekplatacji. Niezdatnść jet wana przez mechanika dypnjąceg śrdkiem tranprt pgtwia awaryjneg. Jeśli zaitniałej niezdatnści nie mżna nąć na linii wówcza knieczne jet dhlwania atb d tacji błgi pd nadzrem pracwnika kntrli i trzymania rch. Lwy charakter mają również naprawy pwypadkwe. W zależnści d ktków klizji drgwej naprawy te mgą być wyknywane przez Stację błgi lb zewnętrzną atryzwaną jedntkę zajmjącą ię naprawami pjazdów. Celem błgi przed przedażą lb złmwaniem jet wyknanie czynnści związanych z wycfaniem atb z ekplatacji. Czynnści te dtyczą wymntwania elementów i zepłów związanych ze świadczeniem łg kmnikacyjnych przediębirtwa. W przypadk pjazdów złmwanych typje ię pdzepły d wymntwania i weryfikacji ich tan techniczneg w cel pnwneg ich wykrzytania w innych ekplatwanych pjazdach. Ittnym elementem ytem błgiwania jet ytem błg ekwencyjnych. W tacji błgi dla atbów pzczególnych typów wyknje ię naprawy wedłg cykl błg talneg przez prdcenta (ry.9 ry. ). Są t: błga zerwa (OT-) błga -za (OT-) błga -za (OT-) błga 3-za (OT-3). naprawa główna (NG) lb likwidacja (LT) 5 ty. km 3 ty. km 6 ty. km 5 ty. km -4 ty. km OT- OT- OT- OT-3 OT- NG/LT Ry. 9. Cykl błgw-naprawczy atb ekplatwaneg wg dtychczawych zaleceń prdcentów pjazdów: OT- przegląd zerwy OT- błga techniczna -za OT- błga techniczna -ga OT3 - błga techniczna 3-cia NG - naprawa główna LT przedaż/złmwanie Pierwzym elementem teg ytem jet przegląd zerwy (OT-). Jet n wyknywany przy wprwadzani nwych atbów d rch (zakpinych prdcenta lb d pprzednieg żytkwnika). Ma n na cel przygtwanie pjazd d warnków ekplatacji daneg przediębirtwa kmnikacyjneg.. Zakre prac wyknywanych pdcza pzczególnych błg wzrata d pierwzej błgi OT d naprawy głównej NG w przypadk gdy jet na przez żytkwnika przewidziana. Obecnie craz częściej wytępje ytacja że p iągnięci przez pjazd kreślneg przebieg i weryfikacji tan techniczneg żytkwnik wycfje g z ekplatacji i natępnie pjazd kierwany jet d przedaży lb d kaacji. Należy przy tym zaznaczyć że prdcent zaleca wyknywanie napraw (błg) wymienineg rdzaj w kreślnych dtępach przebieg wyrażneg w ty. km (ry. 9) lb interwałach cza wyrażających cza pracy pjazd. 89
Ittną i zarazem charakterytyczną cechą ytemów błgi pjazdów taje ię wydłżanie cykli między-błgwych które związane jet z cechami wewnętrznymi kntrkcji i technlgii pjazd raz właściwściami materiałów ekplatacyjnych. Zalecenia prdcentów dtyczące czynnści związanych z błgą prdkwanych becnie pjazdów wykazją na znaczne zwiękzenie przebiegów między-błgwych c ztał przedtawine na ry.. Znamiennym dla ytem błgi nwczenych kntrkcji pjazdów jet mdłwa wymiana ich pdzepłów raz brak mżliwści ich regeneracji przez tacje remntwe. Sytacja ta wpływa na zmniejzenie dział jedntek remntwych przediębirtwa w ytemie żytkwania i błgi pjazdów. 3 ty. km 6 ty. km 9 ty. km 3 ty. km 4-8 ty. km Ry.. Cykl błgwy atb dla becnych nwczenych atbów Slari Urbin raz Mercede-Benz Citar wg. zaleceń prdcentów pjazdów dtyczących błg technicznych dknje ię przeglądów: OT-P - błga techniczna -za OT-P - błga techniczna -ga OT-P3 - błga techniczna 3-cia. Dla ytem błgi ittną rlę dgrywa ytem zapatrzenia. Dtarcza n części zamiennych materiałów ekplatacyjnych paliwa energii elektrycznej i wdy. Regeneracją części zamiennych raz w nielicznych przypadkach dtwarzaniem nwych zajmją ię wypecjalizwane warztaty w tacji błgi. Dtarczeniem materiałów ekplatacyjnych takich jak śrdki marne płyny ekplatacyjne raz materiały d regeneracji zajmje ię dział zapatrzenia i ekcja realizacji dtaw. Wyzczególnine na ry. rdzaje błg i napraw pzwalają na wyróżnienie natępjących tanów ekplatacyjnych atbów: czekiwanie w ytemie błgiwania przegląd zerwy przegląd cdzienny 3 przegląd eznwy bwiązkwy przegląd techniczny przegląd planwy -zy przegląd planwy -gi przegląd planwy 3-ci T- 8 naprawę główną 9 naprawę bieżącą naprawę awaryjną naprawę pwypadkwą 5 6 7 4 przedaż/złmwanie. Stany te twrzą zbiór S A natępjącej ptaci : A S (9) 3 4 5 6 7 8 9 Dla błg planwych graf przejść pmiędzy tanami ekplatacyjnymi zawartymi w zbirze S A a także tanami żytkwymi i przedtawić mżna jak na ry.. OT-P OT-P OT-P3 OT-P NG/LT 89
Jeśli dla krócenia zapi zaniedbamy tan czekiwania w ytemie błgiwania t prządek błg planwych H p kreśla pniżzy ciąg: 5 6 7 5 6 7 5 8 5 6 7 8 H......... () p 8 7 6 5 Ry.. Graf błg planwych dla atb Graf błg nieplanwych przedtawić mżna jak na ry.. Określenie prządk tych błg jet niemżliwe ze względ na ich lwy charakter. 3 4 9 Ry.. Graf błg nieplanwych dla atb 3.. Sytem błgiwania tramwajów Ittnym pdytemem ytem ekplatacji tramwajów jet ytem ich błgiwania. Sytem peracyjny dtarcza dla nieg infrmacji ptrzebach w zakreie błg które wynikają z analizy wkazań prdcentów pzczególnych typów pjazdów. Cykl błgw-naprawczy zapiany w intrkcji błgi pjazd zawiera pecyfikację raz liczbę przeglądów i napraw jaka pwinna być wyknana przy kreślnym przebieg lb p pływie kreślneg cza. Zgdnie z intrkcją prdcenta w przypadk tramwaj typ 5N dknać należy: przegląd cdzienneg (PC) przegląd kntrlneg (PK) krewej rewizji zajezdniwej (ORZ) krewej rewizji zajezdniwej pzerznej (ORZP). Przeglądy pwyżze twrzą cykl przeglądwy który chematycznie mżna przedtawić jak na ry. 3. Przegląd cdzienny (PC) plega głównie na prawdzeni działania pdzepłów tramwaj ittnych z pnkt widzenia bezpieczeńtwa rch takie jak: kład napędwy hamwania świetlenia zamykania drzwi. Wzelkie wykryte niezdatnści elementów pwdją przekazanie pciąg d naprawy awaryjnej. 893
dzień 4 dni 56 dni P PC PK PK PK3 ORZ ORZ ORZ3 ORZP C Ry. 3. Przykładwy cykl przeglądwy dla tramwajów typ 5N zalecany przez prdcenta; P-przegląd zerwy PC-przegląd cdzienny PK PK3 - przeglądy kntrlne ORZ ORZ3 - krewe rewizje zajezdniwe ORZP - krewa rewizja zajezdniwa pzerzna Przegląd kntrlny prócz zakre prac wyknywanym na przeglądzie cdziennym zawiera także prace związane z reglacją marwaniem pewnych pdzepłów tramwaj a także wymianą lb naprawą niektórych elementów w razie wytąpienia takiej ptrzeby. Cza trwania takieg przegląd nie pwinien przekraczać 8/6 gdziny w dzień pwzedni (brygada przeglądwa dknje przegląd 6-ci wagnów w ciąg 8 gdzin). Naprawy wymagające dłżzeg cza wyknywane ą pdcza napraw awaryjnych. Celem tych napraw jet nięcie niezdatnści pwtałych w ytemie żytkwania w pób lwy. P twierdzeni niezdatnści mtrniczy mże am ją nąć w miarę mżliwści lb zgłić ten fakt radiw telefnicznie lb w najbliżej płżnym na danej linii pnkcie technicznym. Pnkty takie rzmiezczne ą na ieci tramwajwej miata zazwyczaj na pętlach tramwajwych. Niezdatnść jet wana przez mechanika z teg pnkt bądź z rchmeg dypnjąceg śrdkiem tranprt pgtwia awaryjneg. Jeśli zaitniałej niezdatnści nie mżna nąć na linii wówcza knieczny jet zjazd tramwaj d zajezdni przy czym niezdatny d rch pciąg zjeżdża am lb jet dhlwany przez inny pd nadzrem pracwnika nadzr kntrli i trzymania rch. Naprawy pwypadkwe mają również lwy charakter. W zależnści d ktków klizji drgwej lb wyklejenia naprawy te mgą być wyknywane przez zajezdnię lb zakład napraw tramwajów (przy dżym zakreie prac). Pnadt p wyklejeni tramwaj zazwyczaj niezbędne jet życie dźwig w który wypażne ą pgtwia wypadkwe. Oprócz wymieninych przeglądów i napraw w zajezdniach tramwajwych dknje ię przeglądów zerwych (P) przy wprwadzani nwych tramwajów d rch (zakpinych prdcenta lb d pprzednieg żytkwnika) a także przeprwadza ię kaację wagnów p iągnięci wykieg tpnia zżycia lb np. p 5-letnim kreie ekplatacji. W zakładzie napraw dla tramwajów typ 5N wyknje ię naprawy wedłg natępjąceg talneg cykl napraw: naprawy bieżącej -zej (NB) naprawy bieżącej -giej (NB) naprawy głównej (NG). Zakre prac wyknywanych pdcza pzczególnych napraw wzrata d pierwzej naprawy bieżącej NB d naprawy głównej NG. Należy przy tym zaznaczyć że prdcent zalecał wyknywanie napraw wymienineg rdzaj w dtępie c 8 ty. km (ry. 4). P 8 ty. km NB NB NB NG Ry. 4. Cykl naprawczy tramwaj typ 5N: NB-naprawa bieżąca -za NB-naprawa bieżąca -ga NG - naprawa główna Dla ytem błgi ittną rlę dgrywa ytem zapatrzenia. Dtarcza n części zamiennych materiałów ekplatacyjnych energii i wdy. Prdkcję i regenerację części zamiennych zajmją ię wypecjalizwane warztaty w zajezdniach i zakładzie napraw przy czym pracją ne na ptrzeby całeg przediębirtwa. Dtarczeniem materiałów ekplatacyjnych takich jak śrdki marne 894
piaek raz półfabrykatów d prdkcji i regeneracji zajmje ię dział zapatrzenia materiałweg. Za zapatrzenie ytem w energię elektryczną i wdę dpwiedzialny jet dział główneg energetyka. W przypadk zynwych śrdków tranprt pdbnie jak ztał t wykazane dla grpy pjazdów drgwych itnieje wyraźna ewlcja ytem błgi i trzymania związana z realizacją zaleceń prdcentów pjazdów. Pdtawwymi czynnikami determinjącymi te zmiany ą wymagania żytkwników pjazdów raz niewątpliwie zaawanwane technlgie twane przy wytwarzani pjazdów i ich elementów. Charakter zmian raz ich dynamika dla pjazdów zynwych wykazją niec łagdniejzy przebieg niż dla pjazdów tranprt drgweg ale zjawik t jet wyraźnie widczne. Wyrazem ą dane zawarte w tabeli przedtawiające natęptw błg technicznych tramwajów prdkwanych becnie przez kanadyjki kncern Bmbardier Tranprtatin wagnów tramwajwych NTG-6. Tab.. Harmngram wyknywania błg technicznych wagnów NTG-6 Nr OT OT OT OT 3 OT 4 OT OT 5 OT 6 OT OT3 Przebieg w ty. km 5 3 45 6 75 9 5 3 45 Nr OT 7 OT 8 OT 3 OT 9 OT OT 4 OT OT OT OT3 Przebieg w ty. km 6 75 9 5 35 5 65 8 Nr OT 3 OT 4 OT 5 OT 5 OT 6 OT 6 OT 7 OT 8 OT 4 OT3 Przebieg w ty. km 95 3 35 34 355 37 385 4 45 Nr OT 9 OT OT 7 OT OT OT OT4 3 OT 4 OT 5 OT3 Przebieg w ty. km 43 445 46 475 49 55 5 535 55 Nr OT 5 OT 6 OT 9 OT 7 OT 8 OT OT 9 OT 3 OT 6 OT3 Przebieg w ty. km 565 58 595 6 65 64 655 67 685 Nr OT 3 OT 3 OT OT 33 OT 34 OT OT5 35 OT 36 OT 7 OT3 Przebieg w ty. km 7 75 73 745 76 775 79 85 8 Nr OT 37 OT 38 OT 3 OT 39 OT 4 OT 4 OT 4 OT 4 OT 8 OT3 Przebieg w ty. km 835 85 865 88 895 9 95 94 955 Nr OT 43 OT 44 OT 5 OT 45 OT 46 OT OT4 47 OT 48 OT 9 OT3 Przebieg w ty. km 97 985 5 3 45 6 75 9 Nr OT 49 OT 5 OT 7 OT 5 OT 5 OT 8 OT 53 OT 54 OT OT3 Przebieg w ty. km 5 35 5 65 8 95 5 Nr OT 55 OT 56 OT 9 OT 57 OT 58 OT OT5 59 OT 6 OT OT3 Przebieg w ty. km 4 55 7 85 3 35 33 345 36 Nr OT 6 OT 6 OT OT 63 OT 64 OT OT 65 OT 66 OT OT3 Przebieg w ty. km 375 39 45 4 435 45 465 48 495 Nr OT 67 OT 68 OT 3 OT 69 OT 7 OT 3 OT4 7 OT 7 OT 3 OT3 Przebieg w ty. km 5 55 54 555 57 585 6 65 63 Nr OT 73 OT 74 OT 5 OT 75 OT 76 OT 6 OT 77 OT 78 OT 4 OT3 Przebieg w ty. km 645 66 675 69 75 7 735 75 765 Nr OT 79 OT 8 OT 7 OT 8 OT 8 OT 3 OT5 83 OT 84 OT 5 OT3 Przebieg w ty. km 78 795 8 85 84 855 87 885 9 Nr OT 85 OT 86 OT 9 OT 87 OT 83 OT 3 OT 89 OT 9 OT 4 OT4 Przebieg w ty. km 95 93 945 96 975 99 5 35 Wyzczególnine wcześniej rdzaje błg i napraw pzwalają na wyróżnienie natępjących tanów ekplatacyjnych tramwajów typ NTG-6: czekiwanie w ytemie błgiwania przegląd zerwy przegląd cdzienny 3 przegląd planwy -zy 895
4 przegląd planwy -gi 5 przegląd planwy 3-ci 6 przegląd planwy 4-ty 7 przegląd planwy 5-ty 8 naprawę awaryjną 9 naprawę pwypadkwą złmwanie. Stany te twrzą zbiór S T natępjącej ptaci : T S () 3 4 5 6 7 8 9 Dla błg planwych graf przejść pmiędzy tanami ekplatacyjnymi zawartymi w zbirze S T a także tanami żytkwymi i przedtawić mżna jak na ry.5. 7 Ry. 5. Graf błg planwych dla tramwaj Jeśli dla krócenia zapi zaniedbamy tan czekiwania w ytemie błgiwania t prządek błg planwych H p kreśla pniżzy ciąg: 3 3 3 4 3 3 5 3 H p () 3 4 3 3 5 3... Graf błg nieplanwych przedtawić mżna jak na ry.6. Zaplanwanie prządk tych błg jet w tym przypadk niemżliwe ze względ ich lwy charakter. 3 4 6 5 9 Ry. 6. Graf błg nieplanwych dla tramwaj NGT-6 896
PODSUMOWANIE Sytem ekplatacji pjazdów zrganizwany dla dżeg zbir śrdków tranprtwych intenywnie ekplatwanych wymza twanie racjnalnie przygtwaneg harmngram żytkwania i błgiwania pjazdów. Dla ptrzeb frmalneg zapi wykrzytać mżna algrytmy twane w ekplatacji mazyn i rządzeń. Należy jednak pamiętać że ytem taki w przypadk pjazdów tanwi ze względ na pecyfikę ekplatacji drębną frmę żytkwania i błgiwania. Niniejze pracwanie przedtawia yntetyczną analizę rzeczywiteg ytem ekplatacji pjazdów charakterytyczneg dla przediębirtwa kmnikacji w dżej aglmeracji miejkiej. Dknany pdział na żytkwanie i błgiwanie raz analiza fnkcjnalna trktry ytem mżliwia berwację zmian ytem ekplatacji. Szczególnie wyraźnie ptępje ewlcja ytem błgi pjazdów. Cechą znamienną dla ytem błgi nwczenych kntrkcji pjazdów jet mdłwa wymiana pdzepłów niezdatnych raz brak mżliwści ich regeneracji przez tacje remntwe. Sytacja ta wpływa na zmniejzenie dział jedntek remntwych w ytemie ekplatacji pjazdów. Ittną rlę dla ytem błgi dgrywa także ytem zapatrzenia. Frmłjąc wniki kńcwe z prwadznej analizy należy wkazać na ptępjącą ewlcję ytem błgiwania pjazdów. Craz częściej natępją zmiany kreów między-błgwych lb zmiany czynnści wynikających z zaleceń prdcentów pjazdów. Pdtawą berwwanych zmiana jet rzwój technlgii pjazdów. Bardz ittnym bzarem który w praktyce determinje więkzść działań i wprwadzanych zmian jet eknmika ekplatacji pjazdów. Płgjąc ię różnymi mdelami wyliczeń eknmicznych dla ytem ekplatacji mżna zaaranżwać różne cenarize knfigracji prceów żytkwania i błgiwania śrdków tranprt. Przedtawine w pracwani grafy błg brazją pewien kmprmi wynikający z warnkwań frmalnprawnych warnków eknmicznych raz twanej techniki i technlgii w dnieieni d ekplatwanych pjazdów. Strezczenie W artykle mówiny ztał ytem ekplatacji pjazdów twany w nwczenym dżym przediębirtwie kmnikacji miejkiej. Scharakteryzwan gólne cechy ytem z pdziałem na żytkwanie i błgiwanie śrdków tranprt. Skład rzeczwy ytem w ptaci kmórek fnkcjnalnie ze bą związanych przedtawiny jet na chematach blkwych reprezentjących pzczególne frmy działania ytem. Opracwanie zawiera chematy blkwe i piy trktr ytem żytkwania i ytem błgiwania pjazdów. Mżliwści przejścia śrdków tranprt pmiędzy klejnymi tanami ekplatacji zaprezentwane ztały przy pmcy grafów jmjących pzczególne rdzaje błg technicznych pjazdów. W knekwencji prwadznej analizy i prównania pecyfikacji błgwych pjazdów wkazan na cechy charakterytyczne prce błgi które ztały zdeterminwane ewlcją technlgii nwczenych pjazdów. Opracwanie tanwi yntezę zagadnień związanych z ekplatacją śrdków tranprt niewielkim zróżnicwani rdzajwym w zakreie charakter tranprt raz typów pjazdów. OPERATION AND MAINTENANCE SYSTEM OF VEHICLES IN A LARGE PUBLIC TRANSPORT COMPANY Abtract Thi article deal with the peratin and maintenance ytem f vehicle in a large pblic tranprt cmpany. The main featre f the ytem were characterized n the bai f the peratin and maintenance f the mean f tranprt. The cntent f the ytem inclding fnctinally bnded cell i preented n diagram blck repreenting particlar frm f perating ytem. The paper inclde diagram blck and decriptin f the peratin and maintenance vehicle ytem trctre. The pibilitie f the mean f tranprt tranitin between the next peratinal tate were preented a graph inclding particlar kind f vehicle maintenance. A a relt f cndcted analyi and cmparin f vehicle maintenance pecificatin characteritic featre f maintenance prce were indicated. The featre were determined a an evltin f technlgy f mdern vehicle. The cientific decriptin i the ynthei f the ie cncerning peratin and maintenance f the mean f tranprt with a little generic variety in the range f tranprt featre and the type f vehicle. 897
BIBLIOGRAFIA. Brwiecki R. Kaczmarek J. Magiera J. Młynarki S. Ekplatacja tabr zynweg kmnikacji miejkiej. Niezawdnść jakść eknmika. Wydawnictw Akademii Eknmicznej w Krakwie Kraków 4 4. ISBN 83-75-4-6.. Jarzmik K. Jedynak M. Swa A. Kmpterwy ytem wpmagania ekplatacji pjazdów w przediębirtwie kmnikacyjnym. Oddz. PAN Kraków Teka Kmiji Nakw- Prblemwej Mtryzacji: Kntrkcja badania ekplatacja technlgia pjazdów amchdwych i ilników palinwych INTERKONMOT 98 Kraków 998;6: -. 3. Knieczny J. Sterwanie ekplatacją rządzeń PWN Warzawa 975. 4. Magiera J. Młynarki S. Utrzymanie i żytkwanie nwczeneg tabr tramwajweg. Prace Nakwe Intytt Kntrkcji i Ekplatacji Mazyn Plitechniki Wrcławkiej Nr 86 Seria Knferencje nr 6. Oficyna Wydawnicza Plitechniki Wrcławkiej Wrcław. 3-6. 5. Nizińki S. Elementy ekplatacji biektów technicznych Wydawnictw Uniwerytet Warmińk-Mazrkieg Olztyn. 898