Życiorys Określenie wpływu utwardzania pojemnościowego metodą ciągłą na wybrane własności fizyczne laminatu poliestrowo szklanego.

Życiorys Urodzony 03.06.1947 roku w Chorzowie. W roku 1966 ukończył Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe w Katowicach specjalizację spawalnictwo, a w roku 1974 Politechnikę Śląską w Gliwicach, Wydział Mechaniczny Technologiczny, kierunek Budowa Maszyn, specjalność: Maszyny i technologia przeróbki plastycznej. Obronił pracę magisterską pod tytułem Zastosowanie ultradźwięków w badaniach stopnia utwardzenia, własności mechanicznych i wad wewnętrznych wytworów z tworzyw termoutwardzalnych. W roku 1978 ukończył Stacjonarne Środowiskowe Studium Doktoranckie przy Zakładzie Polimerów PAN w Zabrzu i Wydziale Technologii i Inżynierii Chemicznej Politechniki Śląskiej w Gliwicach. W roku 1989 uzyskał tytuł doktor nauk technicznych w dyscyplinie: Budowa i eksploatacja maszyn- przetwórstwo tworzyw sztucznych na Wydziale Mechanicznym Technologicznym, Politechniki Śląskiej. Tematem pracy było: Określenie wpływu utwardzania pojemnościowego metodą ciągłą na wybrane własności fizyczne laminatu poliestrowo szklanego. 1

Stopień naukowy doktora hab. uzyskany w roku: 2005 Stanowisko prof. nzw. w Pol. Śl.: 2007 Specjalność naukowa: inżynieria materiałowa, przetwórstwo materiałów polimerowych, komputerowe metody w inżynierii materiałowej. Doświadczenie zawodowe 1966 1967 Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej Duszniki Zdrój, młodszy konstruktor 1978 1990 Politechnika Śląska: asystent 1988 1989 Zakład Elektrotechniki Górniczej, Tychy, programista (staż przemysłowy) 1991-1997 BUG Gazobudowa Zabrze, specjalista ds. koordynacji produkcji. 1990 nadal Politechnika Śląska adiunkt Działalność naukowo badawcza - czynny udział w 60 konferencjach, w tym w 10 konferencjach międzynarodowych w kraju, - udział w realizacji 62 prac naukowo badawczych na zlecenie przemysłu i jednostek naukowo badawczych, - kierowanie40 pracami naukowo badawczymi na zlecenie przemysłu, - udział w realizacji 23 prac w ramach Badań Własnych i Badań Statutowych, - opracowanie 64 raportów z prac naukowo badawczych, projektów KBN, Badań Własnych i Prac Statutowych (indywidualnie lub zespołowo) - opracowanie oprogramowania do: pomiarów własności metrologicznych magnetosprężystego czujnika siły, obsługi stanowiska do pomiarów temperatury, obsługi młota do rozciągania udarowego, obliczania temperatury w funkcji czasu chłodzenia dla wyprasek płaskich i okrągłych, obliczania czasu chłodzenia wyprasek płaskich i okrągłych, obliczanie profilu temperatury na przekroju dla wyprasek płaskich i okrągłych, obliczania ciepła wydzielonego w gnieździe podczas chłodzenia wypraski, obliczania bilansu cieplnego formy wtryskowej, obliczania układu chłodzenia formy wtryskowej, obliczania wymiarów gniazda i matrycy formy wtryskowej, obliczania spadków ciśnień w kanałach doprowadzających, 2

- staż naukowy w Technische Hochschule Leuna Merseburg, udział w Seminarium w Technische Hochschule Leuna Merseburg (1981) Działalność dydaktyczna - opracowanie programów 10 przedmiotów i prowadzenie wykładów na studiach dziennych, zaocznych i wieczorowych, - prowadzenie wykładów, zajęć laboratoryjnych, projektowych i ćwiczeń z 10 innych przedmiotów, - prowadzenie wykładów i zajęć laboratoryjnych z zakresu przetwórstwa i stosowania tworzyw sztucznych oraz projektowania i budowy rurociągów z tworzyw sztucznych na seminariach i szkoleniach organizowanych przez Politechnikę Śląską, SIMP, PZITS i PZITPNiG - opracowanie tematów, prowadzenie i opracowanie recenzji 72 prac dyplomowych magisterskich i inżynierskich oraz opracowanie 40 recenzji innych prac dyplomowych, - opracowanie 8 instrukcji do ćwiczeń laboratoryjnych, - opracowanie zamówień i udział w wyposażaniu laboratorium Zakładu Przetwórstwa i Stosowania Tworzyw Sztucznych (Politechnika Śląska w Gliwicach) w aparaturę i urządzenia a w tym: zgrzewarka elektrooporowa, zgrzewarka doczołowa, zgrzewarka mufowa, - zaprojektowanie i budowa stanowisk badawczych i dydaktycznych: stanowiska komputerowe do projektowania narzędzi do przetwórstwa tworzyw sztucznych, stanowisko do pomiarów właściwości metrologicznych czujników ciśnienia, stanowisko do pomiaru ciśnienia w gnieździe formy wtryskowej, stanowisko do utwardzania prądami w.cz. prętów poliestrowo szklanych, stanowisko do pomiarów własności cieplnych, stanowisko do pomiarów rozciągania udarowego, stanowisko do pomiarów mikrotwardości, stanowisko do rejestracji procesu pękania, stanowisko do badań zmęczeniowych, badania kinetyki utwardzania żywic poliestrowych i epoksydowych, - współudział w zaprojektowaniu i budowie stanowisk badawczych i laboratoryjnych: urządzenia do odlewania w próżni, stanowisko do badań przewodnictwa cieplnego. 3

Działalność organizacyjna 1. 1980 : udział w naborze na I rok studiów, 2. 1999 : udział w połączonym z egzaminami maturalnymi naborze na I rok studiów. 3. Kierownik Laboratoriów Przetwórstwa Materiałów Metalowych i Polimerowych. Udział w pracach komitetów organizacyjnych konferencji 1993 Sympozjum szkoleniowe pt. Nowoczesne technologie i materiały w gazownictwie, Kiekrz k/poznania. 1994 Seminarium naukowo techniczne pt. Zastosowanie rur miedzianych w wewnętrznych instalacjach gazowych, Poznań. 1994 Krajowa konferencja pt. Problemy eksploatacji polietylenowych sieci gazowych, Jadwisin. 1994 Seminarium pt. Polietylen w gazownictwie, Popowo. 1994 Seminarium pt. Łączenie tworzyw sztucznych, Instytut Spawalnictwa, Gliwice 1994 Seminarium pt. Wymagania dotyczące jakości łączenia tworzyw sztucznych wg norm europejskich i międzynarodowych, Instytut Spawalnictwa, Gliwice. 1995 Seminarium pt. Instalacje przemysłowe z tworzyw sztucznych,. Instytut Spawalnictwa, Gliwice. Członkostwo w towarzystwach naukowych i zawodowych - członek Stowarzyszenia Inżynierów Mechaników Polskich od 1980 - członek Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych od 1995 - członek Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazownictwa od 1995 3. członek Koła Wychowanków Politechniki Śląskiej od 1980 Inne 1. Udział w pracach Komisji Normalizacyjnej nr 178, 1992 do 1996, 2. Komisji Normalizacyjnej nr 140, od 1995 do nadal. 3. Uzyskanie tytułu Rzeczoznawcy PZITS (nr 2025, specjalność gazownictwo), 2004. 4. Potwierdzenie UDT jako egzaminator i wykładowca spawania i zgrzewania tworzyw termoplastycznych, 4

5. Zgłoszenie patentowe: magnetosprężysty czujnik siły, specjalny typ łopatek wentylatora, 6. Delegacje naukowo techniczne: Georg Fischer (Szwajcaria), Rothenberger (Niemcy), Friatec (Niemcy, Francja)), Fusion (W. Brytania). Działalność prowadzona przed uzyskaniem stopnia doktora Po rozpoczęciu pracy na Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Śląskiej prowadził badania w następujących obszarach przetwórstwa i zastosowań materiałów polimerowych: - konstrukcja narzędzi do przetwórstwa materiałów polimerowych, - przetwórstwo żywic poliestrowych i epoksydowych, - badanie właściwości cieplnych polimerów termoplastycznych. Konstrukcja narzędzi do przetwórstwa materiałów polimerowych W początkowym okresie zatrudnienia prace nad nowymi konstrukcjami narzędzi do przetwórstwa polimerów były dominującym kierunkiem badań. Brał udział w konstruowaniu i uruchomieniu jednej z pierwszych w kraju form z ogrzewanymi kanałami, zastosowaniem metod numerycznych do obliczeń głowic wytłaczarskich oraz obliczeniach, konstruowaniu i uruchomieniu głowic wytłaczarskich do pokrywania rur, gdzie efektem prac było uruchomieni linii do pokrywania rur powłoką z polietylenu (ówczesna huta im. Bieruta w Częstochowie). Podczas prac nad nowymi konstrukcjami narzędzi pojawił się istotny problem pomiaru ciśnienia w gnieździe formującym formy wtryskowej oraz ciśnienia w głowicy wytłaczarskiej. Prace studialne doprowadziły do opracowania koncepcji konstrukcji magnetosprężystego czujnika siły. W wyniku badań wstępnych wytypował odpowiedni stop, opracował oryginalną konstrukcja czujnika (zgłoszenie patentowe), układ pomiarowy oraz stanowisko do obróbki cieplnej czujnika. Do pomiarów charakterystyk metrologicznych czujników skonstruował stanowisko pomiarowe wyposażone w komputer PC z kartą przetwornika A/D. Do obsługi układu pomiarowego napisał specjalistyczne oprogramowanie. Wykonał serię kompletów układu pomiarowego wraz z czujnikami i przeprowadził próby na wytłaczarce i wtryskarce będących na wyposażeniu laboratorium. Kilka kompletów przeszło próby eksploatacyjne w zakładach stosujących technologię wytłaczania z rozdmuchem. Czujniki pracowały w układzie kontroli ciśnienia przed sitem spiętrzającym. Istotną zaletą opracowanej konstrukcji była możliwość pracy czujnika w temperaturze ok. 250 0 C. Badania nad czujnikiem w dalszych latach kontynuował przy współpracy z wydziałem Elektrycznym 5

Politechniki Śląskiej w ramach Centralnego Programu Badań Podstawowych 02.20., III.22.: temat: Czujniki magnetosprężyste o niskich zakresach pomiarowych. Przetwórstwo żywic poliestrowych i epoksydowych Drugim nurtem zainteresowań były badania nad procesem utwardzania żywic poliestrowych i epoksydowych. Kinetykę utwardzania żywic epoksydowych badano w związku z konstrukcją i technologią wykonania elementów do spawarki elektronowej. Jako jeden z głównych wykonawców opracował konstrukcję i technologię wykonania złącza wysokiego napięcia (200 kv) oraz izolatora działa elektronowego. Szczególnie krytyczne były warunki pracy izolatora, gdyż pracował pod napięciem 200 kv, temperaturze ponad 100 0 C w warunkach wysokiej próżni. Wykonano kilka sztuk izolatora w warunkach laboratoryjnych a technologię przekazano ówczesnemu zleceniodawcy- Instytutowi Spawalnictwa. Kolejnym problemem badawczym, rozwiązanym dla potrzeb przemysłu, stanowiła konstrukcja formy do prasowania dywanika Fiata 126. Elementem decydującym o trwałości jest warstwa wierzchnia, która winna wykazywać się odpornością na ścieranie i dobrym przewodnictwem ciepła. Badania przepływu ciepła oraz dobór odpowiednich napełniaczy pozwoliły na opracowanie warstwy o wysokich właściwościach eksploatacyjnych. Celem realizacji badań skonstruował stanowisko do wyznaczania współczynnika przewodzenia ciepła metodą fizyczną. Zostało ono również wykorzystane do pomiarów cieplnych kompozycji izolatora wysokiego napięcia. Pierwsze prace nad utwardzaniem żywic poliestrowych w polu wysokiej częstotliwości podjął w 1977 roku. Zaprojektował i wykonał stanowisko do utwardzania żywic poliestrowych bez wzmocnienia. Na podstawie otrzymanych wyników zaprojektował i wykonał stanowisko do ciągłego utwardzania żywic poliestrowych wzmocnionych włóknem szklanym w polu wysokiej częstotliwości. Badania na tym stanowisku zostały wykorzystane w pracy doktorskiej. Badanie właściwości cieplnych polimerów termoplastycznych Trzecim nurtem były badania właściwości cieplnych polimerów termoplastycznych. Skonstruował i wykonał urządzenie do pomiarów metodą dynamiczną współczynnika dyfuzyjności cieplnej. Istotnym problemem konstrukcyjnym rozwiązanym podczas realizacji stanowiska był pomiar temperatury. Dokładność metody dynamicznej pomiaru wynika z dokładności pomiaru temperatury. Mała prędkość nagrzewania zwiększa dokładność pomiaru lecz wymaga termopar o dużej czułości. Celem zwiększenia czułości pomiaru temperatury 6

zaprojektował i wykonał wzmacniacze pomiarowe napięcia stałego, które umożliwiły pomiar temperatury z dokładnością ok. 0.02 0 C. Na stanowisku wykonał pomiary właściwości cieplnych szeregu polimerów krystalicznych i amorficznych. Niektóre wyniki badań zostały wykorzystane w pracy habilitacyjnej. W dalszych latach stanowisko wykorzystywano do realizacji prac dyplomowych. W wielu pracach prowadzonych w tamtym czasie przewijały się problemy wymiany ciepła oraz zastosowanie metod numerycznych do ich rozwiązywania. W początkowym okresie do rozwiązań numerycznych wykorzystywał kalkulatory programowalne, a po własnych staraniach zakupu jednego z pierwszych na Politechnice Śląskiej komputerów PC opracował oprogramowanie w języku Pascal. W pracy doktorskiej symulację utwardzania żywic poliestrowych w polu w.cz. przeprowadził z wykorzystaniem własnego oryginalnego oprogramowania oraz opracował pakiet oprogramowania dla ZEG w Tychach w ramach stażu przemysłowego. Działalność prowadzona po uzyskaniu stopnia doktora Istotnym przełomem w dalszej działalności naukowej stało się wprowadzenie rurociągów z polimerów termoplastycznych a szczególnie PE do gazownictwa. Zakłady Gazownicze w całym kraju wykazały duże zainteresowanie nowym materiałem. Należy stwierdzić, że znajomość właściwości polietylenu jako materiału konstrukcyjnego w ówczesnym czasie była niewielka. Wszystkie jednostki naukowo badawcze branży gazowniczej nie były przygotowane do popularyzacji wiedzy na temat rurociągów z polimerów termoplastycznych. Podjął współpracę ze wszystkimi okręgami gazowniczymi w zakresie kształcenia kadr oraz komisjami normalizacyjnymi nr 178 i 140 w zakresie opracowywania odpowiednich norm.. Opracował materiały szkoleniowe, programy kształcenia oraz zasady egzaminowania monterów, pracowników nadzoru oraz projektantów. Na bazie tych opracowań funkcjonuje w kraju około 9 ośrodków szkolenia. Problem ten był o tyle istotny, że na początku lat 90. budowano około 6 tys. km sieci gazowych rocznie i w grę wchodziło zagrożenie wywołane niewłaściwą technologią montażu gazociągów. Dlatego też, większość opracowań powstałych w latach 1992 2002 obejmuję tematykę związana z projektowaniem, budową, eksploatacją i właściwościami rurociągów z polimerów termoplastycznych. Prace i badania obejmowały następujące tematy: - połączenia zgrzewane rur z polimerów termoplastycznych, - właściwości doraźne i długotrwałe rur z polimerów termoplastycznych. 7

Technologie zgrzewania rurociągów z polimerów termoplastycznych Podstawową technologią łączenia rur z polimerów termoplastycznych jest zgrzewanie. W warunkach polowych stosowane są: zgrzewanie doczołowe, elektrooporowe i mufowe. Ze względu na dostępność maszyn, zakres zgrzewanych średnic rur, łatwość obsługi i mobilność, zgrzewanie doczołowe stanowi podstawową technologią montażu rurociągów. Biorąc pod uwagę, że dominującym polimerem stosowanym na rurociągi jest polietylen, prace nad oceną wpływu parametrów zgrzewania na wytrzymałość połączeń zgrzewanych ograniczono do tego materiału. Podjął badania nad przepływem ciepła w czasie tworzenia się zgrzeiny próbując powiązać parametry procesu z wytrzymałością połączenia. Wytrzymałość połączeń określał w próbie rozciągania statycznego i udarowego. Jednocześnie zmiany strukturalne oceniał na podstawie pomiaru zagłębienia stożkowego penetratora. Szczególnie interesujące wyniki uzyskał z próby rozciągania udarowego. Nasunęło to koncepcję wykorzystania instrumentowanej próby udarności do oceny wytrzymałości połączeń zgrzewanych. Skonstruował odpowiednie urządzenie wraz z oprzyrządowaniem. Urządzenie współpracowało z komputerem PC wyposażonym w kartę A/D. Do obsługi karty napisał odpowiednie oprogramowanie. Istotnymi zaletami stanowiska były: możliwość badania próbek o niewielkich wymiarach, co umożliwiało pobieranie próbek z różnych głębokości zgrzeiny oraz zmodyfikowany sposób mocowania próbki, gwarantujący sztywne, bez poślizgu mocowanie próbki. Jest to podstawowy warunek uzyskania dokładnego pomiaru odkształcenia próbki podczas udarowego rozciągania. Warunki termiczne tworzenia się zgrzeiny są przyczyną zróżnicowanej zawartości fazy krystalicznej na jej przekroju. Wykorzystał tę zależność do oceny rozkładu zagłębienia na przekroju zgrzeiny. Wykonał proste stanowisko do pomiaru zagłębienia. Na podstawie badań wstępnych dobrał odpowiedni kształt końcówki i obciążenie. Najlepsze rezultaty osiągnięto wykorzystując końcówkę o kącie stożka ok. 60 0 (końcówka stosowana w metrologii). Podczas badań stwierdził znaczne różnice w zagłębieniu na grubości ścianki rury, co sugerowało zmienną zawartość fazy krystalicznej, przy czym nie był to rozkład sugerowany w literaturze. Równolegle prowadził prace nad właściwościami doraźnymi i długotrwałymi rur. Właściwości doraźne i długotrwałe rur z polimerów termoplastycznych Badania prowadzono w dwóch kierunkach. W początkowym okresie zainteresowania skupiły się na analizie zjawiska pełzania próbek zgrzewanych. Próbki pobrane z różnych 8

warstw ścianki rury wykazywały odmienną prędkość pełzania, przy czym obecność zgrzeiny nie miała większego znaczenia. Skoncentrowano się na powiązaniu prędkości pełzania z zawartością fazy krystalicznej w ściance wytłaczanej rury. Do oceny zawartości fazy krystalicznej wykorzystano metodę DSC. Badania wykazały różnice w zawartości fazy krystalicznej warstw leżących w głębi ścianki rury w stosunku do warstwy przylegającej do ścianki kalibratora. Pomiary wykazały jednoznaczny związek pomiędzy prędkością pełzania a zawartością fazy krystalicznej w polietylenie. Ze względu na niezbędną grubość próbki do próby pełzania nie można było przeprowadzić badań bardziej selektywnych jak również ograniczono się do próbek pobranych z kierunku wzdłuż osi rury. Drugi kierunek badań podjęto pod wpływem bliskich kontaktów z przemysłem a szczególnie zakładami gazowniczymi w czasie realizacji prac naukowo badawczych. Wystąpiły dwie grupy problemów. Pierwsza grupa związana z wytrzymałością doraźną i długotrwałą rur, oraz druga mająca źródło w wytwarzaniu rur. Uwagę zwróciły przypadki rozerwania rury na początku badań długotrwałych oraz różny charakter pęknięcia w trakcie badań. Pęknięcie określane jako ciągliwe, powstające w pierwszej fazie badania rury ciśnieniem wewnętrznym układało się prostopadle do osi rury. Materiał na krawędzi pęknięcia miał duże wydłużenie, przy czym wydłużenie w kierunku obwodowym było znacznie większe od wydłużenia wzdłuż osi rury. W drugiej fazie badania wytrzymałości długotrwałej, rura pękała wzdłuż osie, czyli prostopadle do kierunku największego naprężenia. Określane to jest jako pęknięcie kruche. Charakter pęknięcia ciągliwego (zróżnicowane wydłużenie do pęknięcia ) wskazywało na orientację składników struktury polimeru. Drugim intrygującym zjawiskiem, które można zaobserwować jest odkształcenie swobodnego końca rury i zmniejszenie się obwodu rury po wycięciu fragmentu z pobocznicy niezależnie, czy rurę wykonano z polimeru krystalicznego lub amorficznego. W rurach z polimerów krystalicznych obserwowane odkształcenie było większe. Odkształcenie sugeruje obecność naprężeń. Nie można zatem wykluczyć związku pomiędzy orientacją składników struktury a stanem naprężeń własnych w ściance rury. Problem ten ma istotne znaczenie w przypadku pracy rury jako powłoki osiowo symetrycznej obciążonej ciśnieniem wewnętrznym. W dostępnej literaturze problem traktowany był ogólnikowo i prezentowano opis jakościowy przyczyn powstawania naprężeń, bez powiązania ze stanem struktury. Wytyczony kierunek badań teoretycznych i doświadczalnych, zebrany materiał literaturowy, oraz teza robocza stały się podstawą rozprawy habilitacyjnej. 9

Wybrane problemy stanu naprężeń własnych i orientacji składników struktury polietylenu w ściance wytłaczanej rury - rozprawa habilitacyjna Dalsze działania naukowo badawcze, których rezultatem była rozprawa habilitacyjna miały na celu rozpoznanie przyczyn i skutków obecności w ściance rury naprężeń własnych oraz wyjaśnienie związków pomiędzy stanem naprężeń własnych a anizotropią wtórną składników struktury. Przeprowadzona analiza literatury oraz wyniki badań własnych wskazują, że zagadnienia powstawania naprężeń własnych, orientacji i stanu struktury są wielowątkowe i trudne w opisie teoretycznym. Obejmują wiele dziedzin wiedzy a w tym: wytrzymałość materiałów, termokinetykę, inżynierię materiałową, fizykochemię i przetwórstwo polimerów. Wynika to z charakteru zjawisk zachodzących podczas zestalania polimeru. Przepływ ciepła związany z formowaniem ścianki rury jest przyczyną zmian strukturalnych, co w konsekwencji prowadzi do powstawania odkształceń i naprężeń formujących strukturę i naprężenia własne w stanie zestalonym. Dotychczasowe badania koncentrowały się na ocenie stanu naprężeń własnych i powiązaniu ich z technologią wytłaczania oraz wyznaczeniu rodzaju i wartości naprężeń będących przyczyną odkształceń ścianki rury. Nie wiązano jednak obserwowanych efektów z właściwościami termomechanicznymi polimeru i parametrami procesu kalibrowania. Biorąc pod uwagę dotychczasowe analizy oraz kierunki i wyniki badań zaproponowałem własny model i metodę badania. Istotne jest to, że opracowany model umożliwia ilościową i jakościową ocenę wpływu właściwości termomechanicznych polimeru oraz parametrów procesu kalibrowania na cechy materiałowe i użytkowe wytłoczonej powłoki cylindrycznej. Zaproponowano także metodę badania, na podstawie, której można ocenić charakter zmian strukturalnych w zestalonym polimerze. W analizach i badaniach przyjęto jeden rodzaj polimeru (polietylen) ze względu na to, że jego właściwości są najlepiej rozpoznane i udokumentowane i jest to podstawowy krystaliczny polimer konstrukcyjny na przewody rurowe oraz ograniczono się do oceny wybranych właściwości mechanicznych. Ograniczenie rodzaju badań wynikało z charakteru pracy rury i uwzględniało utylitarny aspekt wyników badań. Przeprowadzone rozważania teoretyczne oraz wyniki wcześniejszych badań pozwoliły na określenie celów rozprawy oraz programu badań: W oparciu o poznany stan wiedzy i dotychczasowe wyniki badań postawiono następującą tezę rozprawy: 10

Termodynamiczne warunki kalibrowania wpływając na stan struktury polietylenu podczas zestalania są przyczyną powstawania naprężeń technologicznych, a skutkiem generowania pola naprężeń jest orientacja składników fazowych polietylenu oraz wynikowy stan naprężeń własnych charakterystycznych dla zestalonej powłoki cylindrycznej. Identyfikacja czynników materiałowych i technologicznych, determinujących rozwój naprężeń technologicznych, umożliwia ocenę naprężeń własnych, a przez to prognozowanie właściwości eksploatacyjnych, osiowo symetrycznych elementów konstrukcyjnych wykonanych z polietylenu. Pracę rozpoczęto od konstrukcji modelu fizycznego procesu zestalania opisując stan naprężeń i pole temperatury znanymi związkami. Rozwiązanie równań opisujących stan naprężeń w zestalającej się ściance rury możliwe jest pod warunkiem, że znany jest rozkład temperatury w całym przedziale czasu stygnięcia. Zagadnienie w ten sposób staje się niestacjonarne. Z problemami nagrzewania i stygnięcia różnego kształtu wyprasek otrzymywanych metodą wtryskiwania zetknięto się znacznie wcześniej a rozwiązania numeryczne tego typu zagadnień stosowano wielokrotnie. Nowym wyzwaniem były właściwości polimeru krystalicznego, w którym następuje przemiana fazowa podczas stygnięcia. Pomocne okazały się wyniki badań współczynnika dyfuzyjności cieplnej, które przeprowadzono wcześniej. Dobierając odpowiednią funkcję aproksymującą możliwe było modelowanie pola temperatury na przekroju ścianki. Istotnym uproszczeniem zastosowanego modelu matematycznego pola temperatury jest pominięcie źródeł ciepła w równaniu Fouriera Kirchoffa. W rozwiązaniach spotykanych w literaturze uwzględnia się źródła ciepła modelując krystalizację, co jednak znacznie komplikuje rozwiązanie. Zastosowane uproszczenie wymagało weryfikacji eksperymentalnej. Na podstawie otrzymanych wyników pomiarów dokładność modelowania numerycznego uznano za wystarczającą. Kolejnym krokiem było modelowanie stanu naprężeń. Zagadnienie naprężeń termicznych powstających podczas stygnięcia wydrążonego walca jest ogólnie znane. To co jednak w znacznym stopniu utrudnia rozwiązanie w odniesieniu do postawionego problemu, to zależność wszystkich współczynników termomechanicznych od temperatury, przy czym zasadniczą przeszkodę stanowiła nieliniowa rozszerzalność termiczna polietylenu. Ostrze funkcji w temperaturze zestalania niweczyło próby rozwiązania numerycznego, gdyż posługiwanie się współczynnikiem rozszerzalności objętościowej jako pochodną objętości właściwej po temperaturze w punkcie zestalania było niemożliwe. Zagadnienie to rozwiązano w ten sposób, że przyjęto stałą wartość 11

współczynnika rozszerzalności objętościowej w całym zakresie temperatury przetwarzania, lecz poniżej temperatury zestalania wprowadzono taką korektę temperatury, aby otrzymać odpowiednią dla skorygowanej temperatury objętość właściwą. Pozostałe zależności współczynników termomechanicznych od temperatury są ciągłe w całym zakresie temperatury przetwarzania polimeru i aproksymację ich odpowiednio dobranymi funkcjami oparto na danych publikowanych w materiałach firm produkujących polietylen. Mając komplet funkcji materiałowych, model matematyczny stanu naprężeń i pola temperatury napisano odpowiedni program w języku PASCAL. Niektóre procedury (rozwiązanie równań) wykorzystano z oprogramowania napisanego wcześniej. W następnym etapie przeprowadzono symulację dla różnych danych wejściowych celem oceny stabilności opracowanych procedur. Stabilność pracy oprogramowania nie budziła zastrzeżeń. Otrzymane wyniki symulacji potwierdziły tezę, że na froncie zestalającego się polimeru powstają naprężenia rozciągające, które wywołują orientację składników struktury. Podjęto badania celem oceny ich orientacji. Wykorzystano do tego celu urządzenie do rozciągania udarowego, gdyż przeprowadzone wcześniej badania wykazały zadawalającą możliwość różnicowania struktury na podstawie badań rozciągania udarowego. Niewielkie wymiary próbek do badań umożliwiały pobranie ich z wybranego miejsca ścianki rury. Do wyznaczenia położenia próbek okazały się pomocne wyniki badań związane z pomiarami zgrzein. Pomiary zagłębienia dla różnej grubości ścianek rur wykazały podobny rozkład. Na tej podstawie wytypowano do badań rozciągania udarowego warstwę przypowierzchniową, nieco głębiej położoną warstwę o minimalnym zagłębieniu i warstwę położoną blisko powierzchni wewnętrznej rury. Dla każdej z warstw wycięto próbki z kierunku obwodowego i wzdłuż osi rury. Pomiary wykazały istotne różnice w wydłużeniu do zerwania próbek pobranych z warstw położonych głębiej. i różnych kierunków lecz dla warstwy powierzchniowej wydłużenia były podobne. Nasunęło to przypuszczenie, że warstwa powierzchniowa poddana jest również orientacji wzdłużnej doznając wydłużenia pod wpływem nadwyżki prędkości odciągania odciągu. Wydłużanie całego przekroju ścianki nie może być większe niż warstwy zestalonej. Znając charakterystyki wytrzymałościowe warstwy zestalonej w danej chwili czasu oraz opory tarcia rury o ściankę kalibratora można wyliczyć grubość warstwy doznającej orientacji. Z kolei opory tarcia zależą od długości przylegania rury do ścianki kalibratora. Analiza wyników symulacji numerycznej naprężeń wykazała, że w początkowej fazie, trwającej kilka sekund, ma miejsce zmiana znaku naprężeń. 12

Rozciągające zmieniają znak na ściskające. Do tej chwili czasu działają opory tarcia, które są przyczyną powstawania naprężeń wzdłużnych rozciągających w warstwie wierzchniej. Można sformułować następujące wnioski wypływające z tej fazy badań: warstwa przypowierzchniowa posiada orientację dwuosiową, w warstwach położone głębiej dominuje orientacja obwodowa o większym wydłużeniu do zerwania oraz występuje w nich istotne zróżnicowanie zawartości fazy krystalicznej. Można oszacować, że maksymalna zawartość fazy krystalicznej występuje pod warstwą wierzchnią. Sądzić można, że spowodowane jest to taką prędkością chłodzenia dla polietylenu, w której występuje największa prędkość krystalizacji. Badania uzupełniające wykazały zależną od zawartości fazy krystalicznej prędkość pełzania polietylenu. Wyniki badań potwierdziły tezę w części odnoszącej się do orientacji składników struktury polietylenu. Wyjaśniły się w ten sposób przyczyny charakteru pęknięcia ciągliwego w kształcie tzw. papuziego dziobu. Kolejnym etapem była analiza wyników modelowania naprężeń pod kątem obecności w ściance rury naprężeń własnych. Modelowanie przebiegu powstawania naprężeń wskazywało, że w zestalonej ściance rury pozostają naprężenia ściskające w warstwach zewnętrznych i rozciągające w wewnętrznych. Szczególnie niebezpieczne dla warunków eksploatacji rurociągu są naprężenia rozciągające na ściance wewnętrznej, gdyż dodają się do naprężeń pochodzących od ciśnienia panującego wewnątrz rury. Wartości naprężeń wyliczone z symulacji wynosiły około 12 MPa. Należy jednak wziąć pod uwagę, że naprężenia te ulegają relaksacji tym szybszej, im wyższa jest temperatura rury. Celem oszacowania wartości naprężeń dla danej chwili czasu wykorzystano metodę stosowaną przez innych badaczy. Odkształcenia, które zmierzono w badanych rurach były podobne do prezentowanych w literaturze, lecz zastanawiające było to, że na powierzchni ścianki zewnętrznej były ponad dwukrotnie większe. Wskazywało to na błędy w symulacji lub różną prędkość relaksacji naprężeń rozciągających i ściskających. Podjęto, zatem badania nad relaksacją naprężeń. Pomiary przebiegu relaksacji przeprowadzono na maszynie wytrzymałościowej, przy czym należało napisać specjalne oprogramowania do rejestracji naprężenia i odkształcenia w logarytmicznych odstępach czasu. Wyniki pomiarów wykazały, że prędkość relaksacji jest różna dla naprężeń ściskających i rozciągających, przy czym większa dla rozciągających. Należy nadmienić, że w literaturze nie publikowano wyników relaksacji naprężeń ściskających. W świetle wyników badań można stwierdzić, że opracowany model fizyczny, matematyczny i numeryczny procesu zestalania dobrze odzwierciedla zjawiska zachodzące 13

podczas kalibrowania powłok osiowo symetrycznych z polietylenu i jest to dobre narzędzie do analizy wpływu właściwości termomechanicznych polietylenu oraz parametrów procesu kalibracji na stan naprężeń własnych i anizotropii wtórnej zestalonej powłoki. Wykazano, które z właściwości i parametry procesu są niezbędne do prowadzenia analizy numerycznej. W podsumowaniu pracy stwierdzono, że wszystkie cele pracy zostały osiągnięte a teza pracy głosząca wpływ termodynamicznych warunków kalibrowania na powstawanie naprężeń technologicznych będących źródłem orientacji składników fazowych polietylenu oraz wynikowego stanu naprężeń własnych, została teoretycznie uzasadniona i doświadczalnie potwierdzona. Wskazano na praktyczne możliwości wykorzystania wyników pracy, szczególnie na wykorzystanie modelu numerycznego do optymalizacji procesu wytłaczania z uwzględnieniem parametrów procesu kalibrowania. Rezultaty pracy ukazują również nowe kierunki badań nad kinetyką procesu zestalania i krystalizacji w powiązaniu ze stanem struktury i warunkami obciążenia rury oraz metodami badań, które lepiej odzwierciedlają właściwości użytkowe rur z polimerów termoplastycznych. Inne kierunki badań po uzyskaniu stopnia doktora Poza problematyką opisaną wcześniej zajmowano się również innymi zagadnieniami związanymi z inżynierią materiałową. Do najbardziej istotnych mogę zaliczyć można udział w pracach zespołu badawczego zajmującego się badaniami wpływu starzenia na procesy pękania polimerów termoplastycznych oraz prace związane z zastosowaniem bezwykopowych metod do rekonstrukcji rurociągów. Inne prace związane były z badaniami wytrzymałości doraźnej i długotrwałej elementów rurociągów z polimerów termoplastycznych. Charakterystyka działalności dydaktycznej W pracy dydaktycznej prowadzono zajęcia z dziedziny właściwości, przetwórstwo i stosowania materiałów polimerowych na Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Śląskiej. Opracowano programy oraz przygotowano i prowadzono następujące wykłady: 1. Tworzywa sztuczne i ich własności- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie, kierunek Automatyka i Robotyka, studia dzienne magisterskie, 14

2. Przetwórstwo tworzyw sztucznych- kierunek Automatyka i Robotyka, studia dzienne magisterskie, 3. Procesy przetwórstwa tworzyw sztucznych i ich automatyzacja- kierunek Automatyka i Robotyka, studia dzienne magisterskie 4. Automatyzacja i robotyzacja procesów przetwórstwa tworzyw sztucznych- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie 5. Maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie 6. Narzędzia do przetwórstwa tworzyw sztucznych- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie 7. Komputerowe wspomaganie, projektowanie procesów przetwórstwa tworzyw sztucznych- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie 8. Tworzywa sztuczne i ich własności, projektowanie produktów z tworzyw sztucznych- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia dzienne magisterskie 9. Maszynoznawstwo ogólne i maszyny technologiczne- kierunek Mechanika i Budowa Maszyn, studia zaoczne. Prowadzono także zajęcia (projekty, laboratoria i seminaria) z następujących przedmiotów: 1. Technologie przetwórstwa tworzyw sztucznych 2. Maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych 3. Automatyzacja i robotyzacja procesów przetwórstwa tworzyw sztucznych 4. Maszyny i narzędzia do przetwórstwa tworzyw sztucznych 5. Materiały niemetalowe i powłoki ochronne 6. Procesy przetwórstwa tworzyw sztucznych i ich automatyzacja 7. Przetwórstwo materiałów polimerowych 8. Techniki wytwarzania 9. Metody kształtowania materiałów metalowych i polimerowych Opracowano następujące instrukcje do ćwiczeń laboratoryjnych: 1. Pomiary na aparacie DynStat 2. Pomiary twardości aparatem Brinella 3. Wyznaczenie temperatury mięknienia na aparacie Vicata 4. Wyznaczenie temperatury mięknienia na aparacie Martensa 15

5. Badanie odporności na żar aparatem Shramma 6. Zgrzewanie tworzyw sztucznych 7. Spawanie tworzyw sztucznych 8. Pomiary rozciągania udarowego 9. Pomiary czasu żelowania żywic poliestrowych i epoksydowych 10. Pomiary lepkości żywic poliestrowych i epoksydowych 11. Pomiary właściwości cieplnych polimerów termoplastycznych Opracowano programy komputerowe do: 1. projektowania form wtryskowych, 2. projektowania głowic wytłaczarskich, 3. obsługi młota do rozciągania udarowego, 4. obsługi maszyny wytrzymałościowej przy pomiarach pełzania i relaksacji polimerów termoplastycznych 5. pomiarów charakterystyk metrologicznych czujnika siły 6. pomiarów charakterystyk metrologicznych czujnika ciśnień 7. pomiarów właściwości termicznych polimerów termoplastycznych 8. obliczeń cieplnych form wtryskowych Zaprojektowano i wykonano następujące stanowiska badawcze do pomiarów: 1. Kinetyki utwardzania żywic poliestrowych w polu wysokiej częstotliwości 2. Właściwości termicznych polimerów termoplastycznych 3. Pomiarów ciśnienia w gnieździe formy wtryskowej 4. Właściwości metrologicznych czujników siły i ciśnienia 5. Kinetyki utwardzania żywic poliestrowych i epoksydowych 6. Procesu pękania z rejestracją rozwoju pęknięcia 7. Mikrotwardości 8. Rozciągania udarowego Był współtwórcą stanowisk badawczych: 1. Urządzenia do odlewania próżniowego 2. Badań przewodnictwa cieplnego polimerów napełnionych 3. Badań pełzania 4. Nakładania powłok metodą fluidyzacyjną. 16

Działalność dydaktyczna związana ze współpracą z przemysłem Na początku lat 90. wprowadzono na szeroką skalę rurociągi z polimerów termoplastycznych do budowy sieci gazowych. Bliskie kontakty z przemysłem spowodowały zainteresowanie tą dziedziną. Najbardziej pilne potrzeby wystąpiły w zakresie szkolenia pracowników nadzoru, projektantów i monterów, co wynikało z innowacyjnej technologii zgrzewania oraz właściwości polietylenu jako materiału konstrukcyjnego. Specyfika zasad budowy gazociągów z polietylenu narzucała konieczność szybkiego przystosowania się do nowego materiału, ze względu na zagrożenie życia powstające przez błędy w fazie wykonawstwa. Większość placówek naukowo badawczych nie była przygotowana do nowych technologii. Z własnej inicjatywy z Katedrą Budowy Maszyn, podjęły współpracę Zakłady Gazownicze we wszystkich rejonach kraju a mianowicie: Zakład Gazowniczy w Szczecinie, Gdańsku, Koszalinie, Pile, Olsztynie, Bydgoszczy, Warszawie, Łodzi, Wrocławiu, Katowicach, Zabrzu, Opolu i Tarnowie. Niektóre z nich obecnie są siedzibami Spółek Gazownictwqa. Nawiązano również kontakty z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach. Opracowano dla nich programy szkolenia i egzaminowania, materiały szkoleniowe oraz fragmenty Warunków technicznych wykonania, odbioru i eksploatacji sieci gazowych z polietylenu w zakresie materiałoznawstwa i technologii zgrzewania. W ciągu następnych lat zostały zorganizowane przy współpracy z Polskim Zrzeszeniem Inżynierów i Techników Sanitarnych oraz Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazownictwa w wielu z nich Ośrodki Szkolenia Kadr. W ramach współpracy z przemysłem prowadził w tych ośrodkach wykłady i ćwiczenia. Z wieloma współpraca trwa do dzisiaj. Można oszacować, że w latach 1990 do teraz przeszkolił ponad 5 tysięcy projektantów, pracowników nadzoru oraz monterów sieci gazowych z polietylenu. Podjął również współpracę z biurem projektów Energoprojekt opracowując Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów z tworzyw sztucznych. Od roku 2000 nawiązał współpracę z Urzędem Dozoru Technicznego w zakresie rurociągów i instalacji przemysłowych. W ramach współpracy opracował materiały szkoleniowe oraz prowadził wykłady oraz zajęcia praktyczne na seminariach i ćwiczeniach. Wzięło w nich udział kilkuset pracowników UDT, przedstawicieli Inspektoratów z całego kraju. Wprowadzenie nowych zasad budowy instalacji przemysłowych, zgodnych z zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej zaowocowało utworzeniem certyfikowanych przez UDT ośrodków szkolenia i egzaminowania spawaczy i zgrzewaczy tworzyw termoplastycznych w Bydgoszczy, Wrocławiu, Zabrzu i Tarnowie. Opracował dla tych 17

ośrodków materiały szkoleniowe, programy kształcenia oraz egzaminowania. Rocznie szkolonych jest w tych ośrodkach kilkaset osób, uzyskując odpowiednie uprawnienia. Wszystkie wymienione działania prowadzone w okresie ostatnich 20 lat przyczyniły się do uporządkowania zasad budowy gazociągów na terenie kraju. Wyróżnienia i nagrody W latach 1983 i 2000 otrzymał wyróżnienia za osiągnięcia w dziedzinie dydaktycznej, w latach 1985 i 1986 za prace NB oraz w roku 1990 nagrodę zespołową za osiągnięcia naukowe. W roku 1985 otrzymał nagrodę zespołową Centralnego Zarządu Spółdzielni za wdrożenie technologii pokrywania rur tworzywami sztucznymi. Jako Zasłużony dla Politechniki Śląskiej otrzymałem odznakę od JM Rektora za szczególne zasługi dla rozwoju Uczelni, a w 2005 indywidualną nagroda JM Rektora za osiągnięcia naukowe. Staże i współpraca z zagranicą W ramach wymiany naukowej pomiędzy Politechniką Ślaską a Technische Hochschule Leuna Merseburg wyjechał w roku 1981 na tygodniowy staż połączony z seminarium. W czasie pobytu zapoznał się z metodyką badań pękania oraz pomiarami ciśnień w procesie wtryskiwania polimerów termoplastycznych. W latach 1990 do 2008 brał udział w wyjazdach związanych ze współpracą z przemysłem. Wyjazdy obejmowały zapoznanie się z najnowszymi technologiami wtryskiwania, wytłaczania oraz zgrzewania elementów rurociągów i przewodów rurowych z materiałów polimerowych. Do ważniejszych delegacji naukowo technicznych można zaliczyć wyjazdy do: Georg Fischer (Szwajcaria), Rothenberger, Egeplast, Widos (Niemcy), Friatec (Niemcy, Francja)), Fusion (W. Brytania). WYKAZ OSIĄGNIĘĆ W PRACY NAUKOWO-BADAWCZEJ 1. Pusz. A.: Zastosowanie prądów w.cz. do nagrzewania żywic poliestrowych. Mat. Konf. SIMP Gliwice 1977 18

2. Pusz. A.: Zastosowanie badań akustycznych do określenia własności wytrzymałościowych tworzyw termoutwardzalnych. Mat. Konf. SIMP Gliwice 1977 3. Pusz. A.: Pomiar ciśnienia w procesie przetwórstwa tworzyw sztucznych Mat. Konf. SIMP 1977 4. Pusz A.: Zastosowanie prądów wysokiej częstotliwości do nagrzewania żywic poliestrowych. IX Krajowa Konferencja nt. Tworzywa utwardzalne, Gliwice 1978, s. 1-11 5. Pusz. A.: Konstrukcja form do tworzyw termoutwardzalnych Mat. Szkol. SIMP 1979 6. Pusz. A.: Podstawy konstruowania wyprasek z tworzyw termoutwardzalnych i termoplastycznych. Mat. Szkol. SIMP 1979 7. Pusz. A.: Obliczanie mocy grzewczej form wtryskowych z grzanymi kanałami. Zeszyty Naukowe Pol. Śl. Mechanika. Z 68, Gliwice 1980 8. Pusz. A.: Praktyczne podstawy obliczeń projektowych głowic wytłaczarskich. Mat. I Wiosennej Szkoły Przetwórstwa i Stosowania Tw. Szt. Gliwice-Lublin- Toruń, 1980 9. Pusz. A.: Pomiary ultradźwiękowe tłoczyw fenolowych. Mat. Konf. Wodzisław 1980 10. Pusz. A.: Pomiary ciśnienia w formach wtryskowych. Mat. Konf. Wodzisław 1980 11. Pusz. A.: Obliczenia cieplne form wtryskowych Mat. Konf. Lubliniec 1980 12. Pusz. A.: Pomiary ciśnienia w procesie przetwórstwa tw. szt. Materiały z narady Śl. Ośrodka doskonalenia Kadr. SIMP 1981 13. Pusz A.: Zastosowanie prądów wysokiej częstotliwości do utwardzania poliestrów. Konferencja nt. Zastosowanie tworzyw poliestrowych w przemyśle, Tarnów 1981, s. 1-32 14. Pusz. A.: Obliczanie układów chłodzenia form wtryskowych. Mat. Konf. W- wa 1983 15. Pusz. A.: Pomiar własności cieplnych tw. termoplastycznych metodą dynamiczną. Narada Nauk. Tech. Gliwice 1985 16. Pusz A. Stabik J.: Opracowanie składu na kompozycji na warstwę licową formy do prasowania włókniny, Mat. Konf. Nowe materiały w budowie maszyn, Kokotek, 1986 str. (282-287) 19

17. Pusz A. Stabik J.: Modele empiryczne czasu żelowania i wytrzymałości dielektrycznej kompozycji epoksydowej utwardzanej BTMG. Wiadomości Elektrotechniczne 54 (1986) str. 85 18. Pusz. A.: Zastosowanie metod numerycznych do obliczeń form wtryskowych. Mat. Konf. Częstochowa, 1986 19. Pusz A.: Obliczanie czasu chłodzenia wyprasek z tworzyw sztucznych. Polimery 1987, nr 1, 32, s.26 20. Pusz. A.: Obliczenia kalibratorów do wytłaczania profili. Mat. Konf. Częstochowa 1988 Prace opublikowane po obronie pracy doktorskiej 1. Pusz A., Stabik J.: Kompozycje z żywic epoksydowych na izolatory pracujące w próżni, Mat. Konf. X Konf. Modyfikacja polimerów, Trzebieszowice Wrocław 1991 (str. 101 2. Pusz. A.: Magnetosprężysty przetwornik siły. Zastosowanie w przetwórstwie tw. sztucznych. Mat. Konf. W-wa, 1989 3. Pusz A.: Obliczenia układów kalibrujących. Mat. Konf. Częstochowa 1989 4. Pusz A.: Simplifed Method for Calcuating the Cooling of Injection Molded Parts. Kunststoffe German Plastics. 10/1989 117-120 5. Pusz A., Brzezinka J.: Obliczanie kalibratorów i wanien chłodzących w przetwórstwie termoplastów metodą wytłaczania. Mechanik, nr 9-10/1990, 337-6. Pusz A.: Wybrane zagadnienia wytrzymałości tworzyw sztucznych. Konf. Tech. Rurociągi z polietylenu. Zastosowania technologia efekty. Zabrze 1992 s. 1-16 7. Pusz A.: Technologia stosowania rur PE w gazownictwie z uwzględnieniem gospodarki remontowej. Narada regionalna Eksploatacja sieci gazowych w świetle obowiązujących przepisów, Mrzeżyno 1993 s. 1-5 8. Pusz A.: Technologie spajania rur z tworzyw termoplastycznych. Materiały seminarium Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1994, s. 1-9) 9. Pusz A.: Poziom wymagań konsumenta jako przyczyna tworzenia systemu jakości. Materiały seminarium Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1995, s. 1-5 10. Pusz A. Dębski E.: Stan normalizacji międzynarodowej w technice spajania rurociągów z tworzyw sztucznych. Materiały seminarium Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1995, s. 1-7 20

11. Pusz A.: Gazociągi z tworzyw sztucznych- balast czy szansa dla środowiska. Konferencja nt. Rozwój gazownictwa a problemy ekologii, Szczecin 1996, s. 45-49 12. Pusz A.: Gazociągi z tworzyw sztucznych, Materiały konferencyjne nt. Zasady i warunki techniczne projektowania i wykonania sieci gazowych, 1996, s. 63-101 13. Pusz A.: Eksploatacja polietylenowych sieci wodociągowych, uwarunkowania i zagrożenia, Materiały z II Konferencji Naukowo-Technicznej nt. Materiały z tworzyw sztucznych w sieciach i instalacjach wodno-kanalizacyjnych Wrocław 1996 s. 103-107 14. Pusz A.: Analiza zjawisk termicznych w zgrzeinie doczołowej, Materiały II Konferencji Naukowo Technicznej Polimery i Kompozyty Konstrukcyjne, 1996, t. II, s. 163-173 15. Pusz A.: Warunki prawne i techniczne wykonania i odbioru rurociągów z tworzyw sztucznych, Materiały seminarium Instytutu Spawalnictwa pt. Instalacje przemysłowe z tworzyw sztucznych, Gliwice, 1996, s. 1-12 16. Pusz A.: Wybrane zagadnienia przepływu ciepła w zgrzeinie doczołowej, Prace Naukowe Katedry Budowy Maszyn nr 1/96, Politechnika Śląska, 1996, s. 195-205 17. Pusz A.: Zasady budowy gazociągów polietylenowych, materiały II Sympozjum Gazowniczego, Warszawa, 1997 18. Pusz A.: Podstawy obliczeń połączeń spawanych i zgrzewanych, materiały Seminarium Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1997, s. 1-12 19. Pusz A.: Doraźne próby wytrzymałości połączeń spawanych i zgrzewanych, materiały konferencyjne Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1997 s. 1-8 20. Pusz A.: Zasady budowy gazociągów polietylenowych. II Sympozjum Gazownicze, Bydgoszcz 1997, s. 24-26 21. Pusz A.: Systemy jakości w technologii wytwarzania rurociągów z tworzyw sztucznych, materiały konferencyjne Instytutu Spawalnictwa, 1998, s. 5 22. Pusz A.: Kinetyka zmian temperatury w zgrzeinie doczołowej w świetle jakości połączenia, materiały konferencyjne Instytutu Spawalnictwa, 1999, s. 1-13 23. Pusz A.: Wpływ struktury nadcząsteczkowej na przebieg procesu pełzania polietylenu wysokiej gęstości, Prace Naukowe Katedry Budowy Maszyn nr 2/99 s. 165-174 24. Pusz A.: Zastosowanie cyfrowej techniki rejestracji obrazu do analizy procesów pękania. Materiały V Konferencji Naukowo Technicznej Polimery i Kompozyty Konstrukcyjne. Ustroń 5-7 czerwca 2002. S. 173-177 21

25. Wróbel G., Pusz A.: Materiałowe i funkcjonalne uwarunkowania technologii ekspansyjnego osadzania wewnętrznych wykładzin z PE rurociągów. Archiwum nauki o materiałach. T.23. Nr.1. S. 67 81 26. Pusz A.: O dwóch przypadkach (byle) jakości. Zgrzewanie metali i tworzyw w praktyce, nr 1/1/2002 27. Wróbel G., Pusz A.: Technologia Swagelining ekspansyjne osadzanie wewnętrznej wykładziny z PE w rurociągach. Materiały konferencyjne. III Konferencji Naukowo - Technicznej Nowe Materiały i Urządzenia w Wodociągach i Kanalizacji. Kielce 2003 28. Pusz A.: Zasady budowy rurociągów w świetle Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001. Międzynarodowe seminarium p.t. Łączenie tworzyw sztucznych. Nowości w zakresie norm, przepisów, urządzeń i technologii. Instytut Spawalnictwa, Gliwice 2002 29. Pusz A.: Naprężenia własne a stan graniczny w rurach z tworzyw termoplastycznych. V Konferencja Naukowo Techniczna, Nowe Technologie w Sieciach i Instalacjach Wodociągowych i Kanalizacyjnych. Ustroń, luty 2004 30. Pusz A.: Parametry procesu zgrzewania doczołowego w świetle przepływu ciepła w zgrzeinie. Spajanie metali i tworzyw w praktyce, nr3(6)/2004, s. 23-27 31. Pusz A.: Niektóre problemy eksploatacji sieci PE. Gaz, woda i technika sanitarna. nr 4/1994, s. 122-123 32. Pusz A.: Modelowanie numeryczne i ocena naprężeń własnych w rurach z polimerów termoplastycznych. VI Międzynarodowa Konferencja, XVIII Krajowa Konferencja, Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód. Poznań, 2004. Tom II, 29-38 33. Pusz. A.: Technologie rekonstrukcji rurociągów- możliwości i ograniczenia. VI Międzynarodowa Konferencja, XVIII Krajowa Konferencja, Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód. Poznań, 2004. Tom II, 41-53 34. Pusz A.: Naprężenia własne w rurach z PE-HD. Nowoczesne Gazownictwo. nr 1/2004, s. 27-31 35. Pusz A.: Doraźne próby wytrzymałości połączeń spawanych i zgrzewanych. Spajanie metali i tworzyw w praktyce. 2(5)/2004, s. 26-28 36. Pusz A.: Naprężenia własne a stan graniczny w rurach z tworzyw sztucznych. Dozór techniczny, nr 6(216)/2004, 1s. 126-132 37. Pusz A.: Parametry procesu zgrzewanie doczołowego tworzyw w świetle przepływu ciepła w zgrzeinie. Spajanie metali i tworzyw 3/2004. 22

38. Pusz A.: Ocena anizotropii mechanicznej rur wytłaczanych z polietylenu na podstawie instrumentowanej próby rozciągania udarowego. V Międzynarodowa Konferencja Naukowa Nowe technologie i osiągnięcia w metalurgii i inżynierii materiałowej. Częstochowa 2004. 39. Pusz A.: Termokinetyka procesu kształtowania cech materiałowych i funkcjonalnych rur wytłaczanych z polimerów termoplastycznych. IX Profesorskie Warsztaty Naukowe. Szczecin Dziwnówek 2004. 40. Pusz A.: Naprężenia własne a stan graniczny w rurach z tworzyw termoplastycznych. Materiały konferencyjne V Konferencji Naukowo Technicznej Nowe Technologie w Sieciach i Instalacjach Wodociągowych i Kanalizacyjnych. Ustroń 2004. S. 191-207. 41. Pusz A.: Modelowanie numeryczne i ocena naprężeń własnych w rurach z polimerów termoplastycznych. Materiały konferencyjne VI Międzynarodowej Konferencji i XVIII Konferencji Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód. Poznań 2004. 42. Pusz A.: Technologie rekonstrukcji rurociągów możliwości i ograniczenia. Materiały konferencyjne VI Międzynarodowej Konferencji i XVIII Konferencji Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód. Poznań 2004. 43. Pusz A.: Ocena naprężeń własnych w rurach z polimerów krystalicznych. Materiały konferencyjne VI Konferencji Naukowo - Technicznej Polimery i kompozyty konstrukcyjne. Gliwice 2004. 44. Pusz A.: Numerical modeling and evaluation of inner stresses in pipes extruded of semicrystal polymers 4.722 short paper. Materiały konferencyjne Materials Mechnical and Manufacturing Engineering. Gliwice 2005. 45. Pusz A., Michalik K. Ocena metod różnicowania stopnia krystaliczności w produktach z polimerów krystalicznych Polimery i kompozyty konstrukcyjne, 2008 46. Pusz A., Michalik K. Ocena wpływu stopnia krystaliczności na właściwości wytrzymałościowe przewodów rurowych wykonanych z polietylenu wysokiej gęstości Praca zbiorowa pod red. J. Koszkula i E. Bociągi Materiały polimerowe, 2008 47. Pusz A, M. Michalik, M. Szymiczek Założenia konstrukcyjne i metodologiczne konstrukcji aparatu do pomiaru własności cieplnych laminatów wzmocnionych włóknem szklanym Polimery i kompozyty konstrukcyjne, 2009 48. Pusz A, G. Wróbel, M. Michalik, M. Szymiczek Swagelining as a method of trenchless piplines rehabilitation Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering,2009 23

49. Pusz A, M. Michalik, M. Szymiczek Założenia konstrukcyjne i metodologiczne konstrukcji aparatu do pomiaru własności cieplnych laminatów wzmocnionych włóknem szklanym Polimery i kompozyty konstrukcyjne, 2009 50. Pusz A, G. Wróbel, M. Michalik, M. Szymiczek Swagelining as a method of trenchless piplines rehabilitation Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering,2009 51. Pusz A., Szymiczek M., Michalik K. The ageing process of polyamide glass applied in dentistry Proceedings of International Conference on Science and Education. Budva, Montenegro 2010 52. Pusz A., Szymiczek M., Michalik K. Ageing process influence on mechanical properties of polyamide - glass composites applied in dentistry Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering, 2010 53. Pusz A., Szymiczek M., Ocena wpływu temperatury starzenia na chłonność poliamidu wzmocnionego włóknem szklanym stosowanego na protezy stomatologiczne Materiały polimerowe, Wydawnictwo CWA Regina Poloniae, Częstochowa 2010 54. Pusz A., Nowak A., Dobrzański L.A. Wady powierzchniowe w materiałach kompozytowych do implantów wewnątrzustrojowych Polimery i kompozyty konstrukcyjne, Wydawnictwo Logos Press, Cieszyn 2012 55. Pusz A., Wierzbicki Ł., Stabik J., Przewodność cieplna laminatów epoksydowoszklanych starzonych w wodzie Polimery i kompozyty konstrukcyjne, Wydawnictwo Logos Press, Cieszyn 2011 56. Pusz A. Modelowanie przepływu ciepła w laminatach Materiały polimerowe, Wydawnictwo CWA Regina Poloniae, Częstochowa 2010 57. Dobrzański L. A., A.J. Nowak, A. Pusz, M. Górniak :The preparation of aramid fibres in silicone based composite materials,, Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering, Vol. 45 Issue 2, April 2011, page 125-131 58. Pusz, A. ; Januszka, A. ; Lesz, S. ; Nowosielski, R. : Thermal conductivity measuring station for metallic glasses, Archives of Materials Science and Engineering, 2011, Vol. 47, nr 2, s. 95 102 59. Pusz A. Możliwości napędu indukcyjnego liniowego w konstrukcji urządzenia do badań zmęczeniowych. Polimery i Kompozyty Konstrukcyjne Praca zbiorowa pod redakcją G. Wróbla Gliwice 2011 str. 385-395, 24