Zezwala sig na dowolne korzystanie z komunikatów Instytutu Śląskiego dla celów prasowych bez żadnego zobowiązania finansowego INSTYTUT ŚLĄSKI W KATOWICACH Seria III Komunikat Nr 3 8 Obraz Szkolnictwa na Śląsku Zaolziańskim II Przedszkola W edług przeprowadzonej ostatnio rejestracji m am y na Śląsku Zaolziańskim przedszkoli: a) w obwodzie zachodnio-cieszyńskim 35 utrzym yw anych przez Polską Macierz Szkolną i 2 utrzym yw ane przez Gminy w Cieszynie Zachodnim i Trzyńcu, b) w obwodzie Frysztackim 28 utrzym yw anych przez Polską M acierz Szkolną, 6 utrzym yw anych przez G m iny w K arw i nie, Łazach, Suchej i Stonaw ie, oraz 3 przedszkola utrzym y w ane przez Tow arzystw o Górniczo-H utnicze w K arw inie. W przedszkolach pow iatu zachodnio-cieszyńskiego, u trzym y w anych przez Macierz Szkolną, było według wpisów z dnia 1 IX 1938 roku 937 dzieci, podczas gdy po zm ianie suw erenności p ań stw ow ej stan ten podniósł się do liczby 1513 dzieci, a zatem ilość dzieci jest obecnie w iększa o 576. Przedszkola gm inne pow iatu cieszyńskiego m iały w edług stanu z 1 IX 1938 roku 55 zgłoszeń, obecnie 131. P ro je k tu je się utw orzenie nadto w powiecie zachodnio-cieszyńskim 16 przedszkoli dla około 600 dzieci w w ieku przedszkolnym, w tym dla około 100 dzieci w Trzyńcu. Liczba dzieci zgłoszonych do przedszkoli, utrzym ywanych przez Polską Macierz Szkolną w powiecie Frysztackim w edług stanu z dnia 1 IX 1938 roku, wynosiła 537, obecnie zaś zgłosiło się do przedszkoli 1011 dzieci, czyli praw ie dw a razy więcej. W przedszkolach gm innych pow iatu Frysztackiego ilość zgłoszeń za czasów czeskich w ahała się w granicach od 100 do 130, obecnie przekracza 200 zgłoszeń. Rów nież tak ą sam ą różnicę m ożna stw ierdzić w stanach Frekwencji przedszkoli, utrzym yw anych przez Towarzystwo Górniczo-Hutnicze. W pisy do przedszkoli tego Towarzystwa z dnia 1 IX 1938 r. dały zgłoszeń 185, przeprow adzone zaś obecnie przy niosły 306 zgłoszeń.
2 Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 W porów naniu ze stanem dzieci wpisanych do przedszkoli za czasów czeskich, stan dzieci zgłoszonych obecnie do przedszkoli w niektórych m iejscow ościach jest kilk ak ro tn ie w iększy niż poprzednio. Tak np. Błędowice Dolne w ykazały obecnie 29 zgłoszeń, podczas gdy poprzednio m iały tylko 12. W Jabłonkow ie zgłoszono do przedszkoli 163 dzieci, podczas gdy za czasów czeskich było ty l ko 50 zgłoszeń. D w ukrotnie zw iększoną liczbę zgłoszeń do p rzed szkoli dały M osty koło Cieszyna, Piotrow ice itd. Pow ażne zw iększenie zgłoszeń, dochodzące nieraz do pięciokrotnie większej liczby niż poprzednio, dały K arw ina, Nowy Bogum in i R ychw ałd. K om petentne czynniki p ro je k tu ją nadto utw orzenie w pow iecie frysztackim około 10 przedszkoli, z których najw iększa liczba przypadłaby n a Pietw ałd, gdzie przew iduje się utw orzenie 4 przedszkoli. Szkolnictw o pow szechne Obwód szkolny zachodnio-cieszyński obejm uje 84 szkoły, w tym 3 szkoły w miejscowościach, przyłączonych do Polski z obszaru Czadeckiego. Są to miejscowości: Świerczynowiec z 1 szkołą 6-klasową, Skalite oraz Czerne z 1 szkołą ludową. Jeśli chodzi o stronę organizacyjną, to posiadam y w powiecie zachodnio-cieszyńskim n a stępujące szkoły: 1. 1 szkołę 8-klasową w Nydku, 2. 4 szkoły 7-klasowe: w Nawsiu i Mostach koło Jabłonkow a, w W ędryni i w Bukowcu, 3. 6 szkół 6-klasowych w Nieborach, B ystrzycy, C ierlicku G órnym, G utach i K ońskiej, 4. 14 szkół 5-klasowych, 5. 18 szkół 4-klasowych, 6. 8 szkół 3-klasowych, 7. 28 szkół 2-klasowych, 8. 5 szkół 1-klasowych. Wśród wym ienionych wyżej szkół znajdują się 2 ekspozytury, 73 szkół ludowych oraz 9 wydziałowych. W edług stanu z dnia 1 IX 1938 r. było w tych szkołach dzieci: 5632 polskich, 8860 czeskich i 1363 niem ieckich razem 15.855 dzieci. W zw iązku z zam knięciem szkół i zarządzeniem nowych wpisów zgłosiło się w edług stanu z dnia 25 XI 1938 r. do szkół polskich 13.587 dzieci, do szkół niem ieckich 484 dzieci, do szkół czeskich 286 dzieci, a niezarejestrow anych w tym dniu było jeszcze 1558 dzieci, w której to liczbie mieszczą się dzieci rodziców-czechów, którzy wyem igrowali do Czechosłowacji. Jeśli chodzi o zgłoszenia do szkół niemieckich, to zgłoszenia takie były w Cieszynie Zachodnim. Nieliczne zgłoszenia do szkół czeskich były w Toszonowicach Dolnych, P ietw ałdzie, Szobiszowicach,
Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 3 Dom asłow icach D olnych i Dobracicach. Dla m niejszości niem ieckiej otw arto szkołę wydziałową i ludową w Cieszynie Zachodnim. Ponieważ liczba zgłoszeń do szkół czeskich była niew ystarczająca takich szkół nie otwarto, natom iast w niektórych wymienionych wyżej szkołach wprowadzono przejściowo język czeski jako przedm iot nauczania. W obwodzie szkolnym zachodnio-cieszyńskim jest stosunkowo dużo szkół fiskalnych t. zn. utrzym yw anych w całości przez Skarb Państw a. Liczba ich wynosi 29 i obejm uje przew ażnie szkoły n a j w yżej zorganizowane. W obwodzie szkolnym frysztackim zostało otw artych 79 szkół, w tym : 24 szkoły wydziałowe, 54 ludow e i 1 ekspozytura. W przeciw ieństw ie do szkół pow iatu cieszyńskiego, gdzie spotykam y się z silnym zróżniczkowaniem stopnia organizacyjnego tych szkół, szkoły powszechne w powiecie frysztackim w ykazują równy stopień organizacyjny. Wśród nich mamy 4 szkoły 6-klasowe, 43 szkoły 5-klasowe, 24 szkoły 4-klasowe, 5 szkół 3-klasowych, 2 szkoły 2-klasow e i 1 szkołę 1-klasową. Jeśli chodzi o charakter tych szkół, to poza 13 szkołami, które były w całości utrzym yw ane przez Skarb Państw a, a więc były i pozostały szkołami fiskalnym i (państwow ym i), resztę, to jest 66 szkół utrzym yw ało państwo wespół z samorządem terytorialnym, czyli stanow iły one i stanow ią obecnie szkoły publiczne. Nie ma dokładnych danych liczbowych co do stanu młodzieży w szkołach pow iatu frysztackiego z ostatnich czasów rządów czeskich. Ogólnie przyjm uje się, że do szkół uczęszczało około 20.500 uczniów. W edług statystyki czeskiej, w październiku 1937 roku było w szkołach polskich 3.933 dzieci, w czeskich 15.964, w niemieckich 1.863 czyli razem 21.760 dzieci. Po zarządzeniu nowych wpisów zgłosiło się do szkół polskich wg stanu z dnia 5 XI 1938 r. 16.788 dzieci, do szkół niemieckich około 700 dzieci. Ponieważ poważna ilość rodziców, zatrudnionych w zagłębiu karw ińskim, wyem igrowała do Czechosłowacji, więc też duża ilość dzieci odeszła w ogóle ze szkół. Pozostał zatem tylko jeszcze nieznaczny odsetek dzieci niezarejestrow anych, który z chw i lą ustabilizow ania się stosunków w róci ponownie do szkół. Dla dzieci rodziców należących do mniejszości niemieckiej założono szkołę w ydziałow ą i ludow ą w Bogum inie oraz szkołę lu dow ą w Pudłowie. Nadto w zakresie zakładania i utrzym yw ania na Zaolziu szkół powszechnych w ystąpiła inicjatyw a pryw atna. Z taką inicjatywą w ystąpił Konw ent Sióstr de Nótre Dame w Nowym Boguminie i Orłow ej, którem u w ładze szkolne zezwoliły na otw arcie od półrocza roku szkolnego 1938-39 rozw ojow ej pryw atnej szkoły pow
4 Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 szechnej z polskim językiem nauczania w gm achu klasztornym w Now ym Bogum inie oraz 5-klasowej szkoły powszechnej z polskim językiem nauczania w budynku klasztornym w Karw inie. Na prośbę K onw entu Sióstr Boromeuszek w Orłowej władze szkolne udzieliły zezw olenia na otw arcie pryw atnej 5-klasowej szkoły pow szechnej z polskim językiem nauczania w budynku K onw entu w Orłow ej. Szkolnictw o średnie ogólnokształcące Dla potrzeb ludności polskiej w zakresie szkół średnich istn iały na Śląsku Zaolziańskim przed zm ianą suwerenności państw owej następujące zakłady: 1. w O rłowej Państw ow e G im nazjum R ealne, daw niej p ry w atne Polskiej M acierzy Szkolnej, z 16 klasam i w zględnie oddziałami, do którego było wpisanych 600 uczniów, Państw. 2-kl. Szkoła H andlow a, w której pobierało naukę 40 uczniów, 2. w Cieszynie Zachodnim G im nazjum R eform ow ane R ealne z 1 klasą polską, posiadającą 40 uczniów. P rzygotow anie do zaw odu nauczycielskiego wzgl. na stanow i sko wychowawczyń przedszkoli dawało młodzieży polskiej ze Śląska Zaolziańskiego ukończenie nauki w klasach polskich Państwowego Sem inarium Nauczycielskiego wzgl. wychowawczyń przedszkoli w M oraw skiej wzgl. Śląskiej O straw ie. S tan szkół średnich ogólnokształcących czeskich i niem ieckich p rzedstaw iał się na odzyskanych ziemiach Śląska Zaolziańskiego przed zm ianą suwerenności państw ow ej następująco: L. p. N azw a szkoły Miejscowość C harakter szkoły Zakład czeski lub niem iecki ii 1 R eform ow ane Gim nazjum Bogum in państw. czeski 401 2 R eform ow ane Gim nazjum»» niem iecki 633 3 G im nazjum Realne O rłow a czeski R eform ow ane G im nazjum Cieszyn Zachodni 4 R ealne " 364 5 N iższe G im nazjum Jabłonków R ealne (rozw ojow e) 67 b Niższe G im nazjum Frysztat Realne (rozw ojow e) 200 Razem 1 2 1 $
Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 5 W szystkie w ym ienione wyżej zakłady poza polskim P aństw o w ym G im nazjum R ealnym w Orlo we j zostały zam knięte i rów nocześnie zostały zarządzone wpisy do nowych szkół. Początkowo przewidywano utworzenie 7 szkół średnich ogólnokształcących. Po zakończeniu wpisów otw arto tylko 6, a m ianowicie: w Cieszynie Zachodnim, Orłowej, Boguminie i Jabłonkowie. O tw arte początkowo Państw ow e G im nazjum we Frysztacie z braku odpowiedniego pomieszczenia oraz m ałej ilości uczniów uległo likw idacji. Na teren ie Cieszyna władze szkolne dokonały przeorganizow a nia szkół średnich ogólnokształcących (gimnazjów i liceów) celem usunięcia z nich koedukacji. W zw iązku z tym także młodzież żeńską ze Śląska Zaolziańskiego, zapisaną do Państwowego Gimnazjum w Cieszynie, jednakże trudności organizacyjne i finansowe zade- Osuchowskiego w Cieszynie Wschodnim, zamienionego obecnie na I G im nazjum Państw ow e Żeńskie im. M. Konopnickiej w Cieszynie. W Gim nazjum tym utworzono 3 klasy żeńskie dla 72 dziewcząt pochodzących z Zaolzia. S tan zorganizow anych obecnie szkół średnich ogólnokształcących na Zaolziu przedstaw ia się następująco: L. p. N azw a szkoły Miejscowość Ilość oddz. Ilość m lodz. 1 I Państw. G im nazjum im. Asnyka w Boguminie i 7 455 2 II Państw. G im n. z niem. językiem 8 211 nauczania 3 III Państwow e G im nazjum w Cieszynie Zach. i8 632 4 Państwowe G im nazjum w Jabłonkow ie 6 214 5 I Państwow e G im nazjum w Orłowej ii 334 6 Filia Państwow ego G im nazjum» 12 399 72 2243 Dla um ożliw ienia m łodzieży żeńskiej z Zaolzia ukończenia dotychczasow ych studiów i uzyskania dyplom ów na w ychow aw czynie przedszkoli, władze szkolne zorganizowały przy Państwowym Sem inarium dla wychowawczyń przedszkoli w Mysłowicach klasę II dwuletnich kursów z polskim językiem nauczania wg czeskiego ustroju analogicznie do kursów, jakie istniały dla tej młodzieży w Śląskiej Ostrawie. Były tendencje, aby zorganizować te kursa w Cieszynie, jednakże trudności organizacyjne i finansow e zadecydow ały, że utw orzono je w M ysłowicach, gdzie jest grono n a u czycielskie i odpow iednie urządzenie. Na kurs zgłosiło się 36 kan d y datek. Aby przyjść z pomocą tej młodzieży w kosztach u trzym a
6 Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 nia się na miejscu, utworzono przy Sem inarium tani internat. Na jego wyposażenie użyto częściowo urządzenia internatu Polskiej M acierzy Szkolnej ze Śląskiej O straw y. Po przyłączeniu Śląska Zaolziańskiego do Polski w ładze czeskie zamknęły polski oddział IV (ostatniej) klasy, istniejącej przy Państw ow ym Sem inarium Nauczycielskim w M orawskiej Ostrawie, kształcący kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych. Stąd w yłoniła się potrzeba um ożliw ienia m łodzieży z Zaolzia dokończenia nauki w analogicznym zakładzie celem um ożliwienia jej uzyskania dyplomów na nauczycieli szkół powszechnych w edług czeskiego ustroju. Młodzież w ilości około 30 uczniów względnie uczennic, uczęszczająca do w spom nianego oddziału, a pochodząca w y łącznie z pow. Frysztackiego i zachodnio-cieszyńskiego, znalazła naukę w klasie IV, utw orzonej w edług czeskiego u stro ju przy P aństw o wym Liceum Pedagogicznym w Cieszynie Wschodnim. Absolwenci tej klasy po złożeniu egzam inu dojrzałości będą m ieli praw o n a u czania w szkołach powszechnych. S zkolnictw o zaw odowe W chwili zmiany suwerenności państw owej Śląsk Zaolziański posiadał dużą stosunkowo ilość szkół zawodowych, w szczególności zaś szkół handlowych i zawodowych żeńskich. W samym Cieszynie Zachodnim były 3 szkoły handlowe, a mianowicie: 1. czteroletnia C. S. Z. Obchodni Akademia, która została obecnie zamieniona na czteroletnią Państw ow ą K oedukacyjną Szkołę H andlow ą w Cieszynie, 2. dw uletnia C. S. Z. V erejna Obchodni Skola, zamieniona na Państw ow ą 2-letnią K oedukacyjną Szkołę H andlow ą w Cieszynie, 3. dw uletnia Ö ffentliche Städtische H andelschule, k tó rą zam knięto. N ow outw orzone szkoły zostały adm inistracyjnie poddane kierow nictw u Państwowego Gim nazjum Kupieckiego w Cieszynie W schodnim, tak że obecnie trzy zakłady handlow e tworzą jedną całość adm inistracyjną i w ystępują pod nazw ą: Państw ow e K oedukacyjne Szkoły Handlowe. Naukę w tych połączonych szkołach prow adzi się w dwóch budynkach, m ianowicie: w budynku dotychczasowego Państwowego Gim nazjum Kupieckiego w Cieszynie W schodnim i w budynku b. czeskiej A kadem ii H andlow ej w Cieszynie Zachodnim. Celem zniesienia koedukacji przew iduje się w n a j bliższym roku szkolnym otwarcie w jednym budynku żeńskiego, w drugim m ęskiego gim nazjum i liceum kupieckiego. Poza Cieszynem czeskie szkoły handlowe posiadała Orłowa, a m ianowicie: 1. czteroletnia Obchodni Akademia, 2. dw uletnia Vefejna Obchodni Skola O kresu Fryśtatskeho i 3. dw uletnia V erejna O bchodni Śkola Okresu F ryśtatskeho paralelki polskie. W szystkie
Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 7 te trzy szkoły handlow e uległy likwidacji, a w ich miejsce władze polskie otw arły pod jednym kierow nictw em Państw ow e K oedukacyjne Szkoły H andlow e w Orłowej. Jednym z najbardziej rozbudowanych typów szkół na Śląsku Zaolziańskim b ył przed zm ianą suw erenności państw ow ej typ zawodowego szkolnictw a żeńskiego. Istniały następujące szkoły zawodow e dla dziew cząt: a) w Cieszynie Zachodnim: 1. Żeńska O dbornä Śkola pro Żeńska Povoläni, 2. P riv a te Fachschule fü r F rauenberufe z praw. publ., b) w Bogum inie: 3. Żeńska Odbornä Śkola pro Żeńska Povoläni Slezske Matice O svety Lidove, 4. Private Fachschule für Frauenberufe z praw. publ. Sióstr de Nötre Dame, c) w O rłow ej: 5. Żeńska Odbornä Śkola pro Żeńska Povoläni dvuleta a roćni rodinna, 6. Żeńska Szkoła Gospodarcza Polskiej M acierzy Szkolnej, d) w K arw inie: 7. Żeńska Odbornä Śkola pro Żeńska Povoläni Slezske Matice O svety Lidove, e) w Jabłonkow ie: 8. Żeńska Odbornä Śkola pro Żeńska Povoläni Slezske Matice O svety Lidove. Szkoły te poza Żeńską Szkołą Gospodarczą Polskiej M acierzy Szkolnej w O rłowej i Żeńską Szkołą Gospodarczą Czeskiej M acierzy Szkolnej w Jabłonkowie, były szkołami dw uletnim i z jednym rokiem nauki specjalnej, dla których podbudow ę stanow iło zasadniczo ukończenie 3 klas szkoły wydziałow ej. W m iejsce w ym ienionych wyżej szkół żeńskich zostały otw arte: Państw owa Szkoła Zawodowa Żeńska w Cieszynie Zachodnim, w K arw inie i w Nowym Boguminie, następnie Państw ow a Szkoła Gospodarcza w Orłowej i Jabłonkowie, wreszcie Pryw atna Szkoła Gospodarcza W iejska M acierzy Szkolnej w Końskiej. Z innych szkół zawodowych nowozorganizowanych na terenie Śląska Zaolziańskiego trzeba w ym ienić Państw ow ą Szkołę Przem y słow ą w K arw inie o typie zbliżonym do naszej daw nej szkoły tech nicznej. Za czasów czeskich nazywała się ta szkoła Statni Prümyslovä Śkola S tro jn ick a i była szkołą m echaniczną, kształcącą konstruktorów, a nadto m istrzów m aszynowych. W obec zaszłych zm ian
8 Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 38 terytorialnych szkoła ta m a obecnie mniejszy zasiąg działalności; będzie ona kształciła przede wszystkim uczniów ze Śląska Zaolziańskiego, gdyż podobny typ posiada już na Śląsku Państw ow a Szkoła Przem ysłow a w Bielsku. Jest projekt, aby przekształcić w przyszłości Państw ow ą Szkołę Przem ysłow ą w K arw inie na gim nazjum i liceum mechaniczne oraz utworzyć przy nich także szkołę m istrzów m aszynowych. Ilość uczniów w zakładzie wynosi około 95% dawnego stanu. Poza tym i szkołami utrzym ano z czasów czeskich szkołę rolniczą w Cieszynie Zachodnim, która została przekształcona na szkołę o nazw ie Publiczna dw uzim ow a Szkoła Rolnicza w Cieszynie. Jeśli chodzi o publiczne szkolnictwo dokształcające zawodowe, to na Śląsku Zaolziańskim m am y takie szkoły: w B ystrzycy, B łędow icach Dolnych, Frysztacie, G nojniku, Jabłonkow ie, K arw inie, Now ym Bogum inie, Orłowej, Stonaw ie, w Suchej Średniej i Trzyńcu. K atow ice, w grudniu 1938 Dr Eustachy N oszczyński D rukarnia D ziedzictw a w Cieszynie